Лотин ёзувида чет эл исмлари

[Jamshid Begmatov]

Фикримча, бизнинг ҳозирги лотинча алифбомизда камчиликлар анчагина. Шахсан менинг кўзимга яққол ташланиб турган "оқ доғ"лардан бири – лотин алифбоси қўлланиладиган бошқа тиллардаги атоқли отларнинг ўзбекча ёзилиши.

Географик номларнинг ёзилишида унчалик муаммо йўқ. Яъни, Brighton шаҳрини биз Brayton деб ёзишимиз тўғри бўлади. Чунки географик номлар шунчаки ўгириб ёзилмайди, балки таржима қилинади. Algeria – Jazoir каби.

Лекин одамларнинг исмини ёзиш масаласини ўрганиб чиқиб аниқ қоидалар ишлаб чиқиш керак, деб ҳисоблайман. Ёзилганидек ўқиладиган исмлар муаммо эмас, лекин кўплаб Европа тилларида исмларнинг ёзилиши ва ўқилиши тубдан фарқ қилади.

Битта мисол:
Тошкентдаги халқаро ваколатхоналардан бирида Бернар исмли франциялик ажойиб бир йигит ишлайди. Фамилияси француз тилида Rouault ёзилади ва Руо деб ўқилади. Шундай гипотетик вазиятни тасаввур қилайлик. Бир журналист ана шу йигит ҳақида (ўзбекча, лотин графикасида) мақола ёзган. У Бернарнинг фамилиясини ўзбекчалаштириб Ruo деб ёзади. Энди бу мақолани франциялик бир журналист француз тилига таржима қилди дейлик. У ўзбек ҳамкасбига ишониб, фамилиянинг тўғри ёзилишини текширмасдан Ruo деб қолдиради ва мақолани босмага топшириб юборади. Шу билан тарқалиб кетди хато.

Нима қилиш керак унда? Лотин ёзувли тилларда қўлланиладиган жуда оддий тамойилни қабул қилиш керак. Яъни, исмни оригинал шаклида ёзиб, агар ўқилиши ёзилишидан фарқ қилса, тўғри талаффузни қавс ичида бериш керак. Фикримча, ягона тўғри йўл шу.

Мақоламиз тахминан шундай бошланиши керак:
Toshkentdagi falon vakolatxonada ishlovchi ajoyib fransuz yigiti Bernard Rouault (Bernar Ruo)...

William Shakespeare (Uilyam Shekspir);
George Bernard Shaw (Jorj Bernard Sho);
Guy de Maupassant (Gi de Mopassan)...

Тағин билмадим, тилшунос эмасман. Мавзуни тортишув учун очиқ деб эълон қиламан :)

[JUS]

Нима қилиш керак унда? Лотин ёзувли тилларда қўлланиладиган жуда оддий тамойилни қабул қилиш керак. Яъни, исмни оригинал шаклида ёзиб, агар ўқилиши ёзилишидан фарқ қилса, тўғри талаффузни қавс ичида бериш керак. Фикримча, ягона тўғри йўл шу.

+1.

Агар менинг ҳам исмимни инглиз талаффузича "Жейсў" (ў Бухороча талаффузда :)) деб ёзишса мен ҳам хафа бўлиб кетардим албатта. ;)

[OmoN]

Нима қилиш керак унда? Лотин ёзувли тилларда қўлланиладиган жуда оддий тамойилни қабул қилиш керак. Яъни, исмни оригинал шаклида ёзиб, агар ўқилиши ёзилишидан фарқ қилса, тўғри талаффузни қавс ичида бериш керак. Фикримча, ягона тўғри йўл шу.

Мақоламиз тахминан шундай бошланиши керак:
Toshkentdagi falon vakolatxonada ishlovchi ajoyib fransuz yigiti Bernard Rouault (Bernar Ruo)...Менимча тескарисини ишлатсак мақсадга мувофиқ. Яъни:
Toshkentdagi falon vakolatxonada ishlovchi ajoyib fransuz yigiti Bernar Ruo (Bernard Rouault fr.). Қавс ичидаги исм қайси тилдалигини ҳам кўрсатиб ўтиш мумкин.

[Masud Mahsudov]

Нима қилиш керак унда? Лотин ёзувли тилларда қўлланиладиган жуда оддий тамойилни қабул қилиш керак. Яъни, исмни оригинал шаклида ёзиб, агар ўқилиши ёзилишидан фарқ қилса, тўғри талаффузни қавс ичида бериш керак. Фикримча, ягона тўғри йўл шу.

Мақоламиз тахминан шундай бошланиши керак:
Toshkentdagi falon vakolatxonada ishlovchi ajoyib fransuz yigiti Bernard Rouault (Bernar Ruo)...Менимча тескарисини ишлатсак мақсадга мувофиқ. Яъни:
Toshkentdagi falon vakolatxonada ishlovchi ajoyib fransuz yigiti Bernar Ruo (Bernard Rouault fr.). Қавс ичидаги исм қайси тилдалигини ҳам кўрсатиб ўтиш мумкин.

Omon akaning gaplariga qo'shilaman.

Umuman olganda, rus, ingliz matbuotlarida aynan shunday qo'llaniladi, bu yangilik emas. O'zbek matbuotida ham shunday ishlatishganini ko'rgan edim, adashmasam...

[JH]

Фаргонада бир адашим бор эди, исмини инглизлар тугри укисин деб милицияга бориб паспортида Jakhonguir килиб узгартириб олган... Шу кундан бошлаб биз уни факат Жахонгвайр деб чакирамиз.

[Bekmirzo]

Агар менинг ҳам исмимни инглиз талаффузича "Жейсў" (ў Бухороча талаффузда :)) деб ёзишса мен ҳам хафа бўлиб кетардим албатта. ;)
Familiyangizni o'ylamasangiz ham bo'ladi bu holatda... ;)

[Bekmirzo]

...
У Бернарнинг фамилиясини ўзбекчалаштириб Ruo деб ёзади. Энди бу мақолани франциялик бир журналист француз тилига таржима қилди дейлик. У ўзбек ҳамкасбига ишониб, фамилиянинг тўғри ёзилишини текширмасдан Ruo деб қолдиради ва мақолани босмага топшириб юборади. Шу билан тарқалиб кетди хато. Bu francuzlarning muammosi. :)

Нима қилиш керак унда? Лотин ёзувли тилларда қўлланиладиган жуда оддий тамойилни қабул қилиш керак. Яъни, исмни оригинал шаклида ёзиб, агар ўқилиши ёзилишидан фарқ қилса, тўғри талаффузни қавс ичида бериш керак. Фикримча, ягона тўғри йўл шу.
Bu noto'g'ri yo'l.
Ham mantiqan, ham qoidaga munosib to'g'ri variant - OmoN aytgan usul bo'ladi.

[Maestro]

Бироз "модификация": ;-)
Toshkentdagi falon vakolatxonada ishlovchi ajoyib fransuz yigiti Bernar Ruo (Bernard Rouault fr.) "Reno" (Renault fr.) yoki "Pejo" (Peugeot fr.) rusumidagi mashinalardan ko'ra "Sitroen" (Citroen fr.) modellarini yoqtiradi, "Shanel" (CHANEL fr.) atirlariga uncha hushi yo'q

[Jamshid Begmatov]

rus, ingliz matbuotlarida aynan shunday qo'llaniladi, bu yangilik emas.Рус ва инглиз матбуотларида фарқли ёзувлар қўлланилади – кирил ва лотин. Рус тилида хаммаси тушунарли, аввал кирилча айтилишини ёзиб, агар зарур бўлса ёнида қавсда оригиналини беришади. Лекин лотин ёзувли тилларда аввал оригинал исм ёзилади, агар зарур бўлса қавсда талаффузи берилади. Зарур бўлмаса шундай қолаверади. Масалан ўзбекчада Toshkentga Eros Ramazotti kelarkan десангиз, талаффузини аниқлашнинг хожати йўқ, шундай колаверади.


Bu noto'g'ri yo'l.
Ham mantiqan, ham qoidaga munosib to'g'ri variant - OmoN aytgan usul bo'ladi.Қандай мантиқ ва қайси "қоида"га асосланяпсиз, билмадим-у, лекин шундай фикрлашга ҳақингиз бор албатта :) Мен эса айнан тескариси тўғри деган фикрдаман. Лекин менинг фикрим тортишилмас ҳақиқат демайман.

Мавзуни тортишув орқали энг мақбул вариантни топиш учун очганман :) Энг муҳими – шундай муаммо мавжудлигини тушуниб етиш ва тан олиш, уни тил қоидаларини қабул қилувчи тегишли доиралар эътиборига етказиш.

Ана шунақа :)

[Jamshid Begmatov]

Bu francuzlarning muammosi.Бу айнан бизнинг муаммо! :)

[OmoN]

Бу айнан бизнинг муаммо!Французмисиз :shok:

[Jamshid Begmatov]

ФранцузмисизЎзбекча имло қоидаларини такомиллаштириш ўзбекларнинг муаммоси деган ИМХОга эгаман холос :)

[Bekmirzo]

Масалан ўзбекчада Toshkentga Eros Ramazotti kelarkan десангиз, талаффузини аниқлашнинг хожати йўқ, шундай колаверади. :) Eros Ramazottini qancha odam taniydi-yu, francuz vakolatxonasining xodimi Ruoni qancha odam taniydi...
Keyin, Ramazottining familiyasi o'zbekcha-lotinchada yozilishida aslidan faqat bizza "z" tushib qoladi (talaffuzdan kelib chiqilgan).


Қандай мантиқ ва қайси "қоида"га асосланяпсиз, билмадим-у, лекин шундай фикрлашга ҳақингиз бор албаттаMantiq: bizning misolimizda O'zbek tilining boshqa tillardan ustunligi. Demak, unda deyarli barcha so'zlar avvalo biz foydalanayotgan tilning talaffuz qoidalariga binoan yozilishi kerak.
Mana, ruslarni oling. Ғайбулла Қодирхўжаев degan ism-familiyani ular 99,9 foiz holatda Гайбулла Кадырходжаев deb yozishadi va hattoki qavs ichida uning o'zbek tilidagi variantini yozib o'tirishni ham ep ko'rishmaydi. Nega ruslar bunaqa qilishadi? Chunki ular o'zi tilini boshqa tillardan ustun qo'yishadi.

[JUS]

Mana, ruslarni oling. Ғайбулла Қодирхўжаев degan ism-familiyani ular 99,9 foiz holatda Гайбулла Кадырходжаев deb yozishadi va hattoki qavs ichida uning o'zbek tilidagi variantini yozib o'tirishni ham ep ko'rishmaydi. Nega ruslar bunaqa qilishadi? Chunki ular o'zi tilini boshqa tillardan ustun qo'yishadi.

Кейин ўша Гайбулла Кадырходжаев ўзиям Ўзбекистонда ва бошқа жойларда ҳам шундай қўллайди. Чунки у буни "крутой"лик белгиси деб ҳисоблайди. ;)

[Jamshid Begmatov]

Ғайбулла ҚодирхўжаевДўстлар, илтимос, мавзунинг номига эътибор беринглар.

[Ulugbek Mansurov]

исмни оригинал шаклида ёзиб
Unda yangi alifboga yangi bir harf, ya'ni, "c" harfini ham qo'shishga to'g'ri keladi.

[Nigora Umarova]

Unda yangi alifboga yangi bir harf, ya'ni, "c" harfini ham qo'shishga to'g'ri keladi.

У қандай товушни билдиради кейин?
Чунки лотин алифбосида "с"ни ифодаловчи ҳарф бор-ку...

[Ulugbek Mansurov]

У қандай товушни билдиради кейин?
Чунки лотин алифбосида "с"ни ифодаловчи ҳарф бор-ку...
Агар чет элликлар исмини янги алифбодаги ўзбек тилида аслидагидек ёзишимиз керак бўлса, «Коко Шанел»ни «Coco Chanel» деб ёзишимизга тўғри келади. «С» ҳарфи эса алифбода йўқ. Демак уни қабул қилишимизга тўғри келади. Унинг қандай товуш билдиришини эса, «ғаройиб» алифбомиз муаллифларига қўйиб берсак.

бирваракайига «W»ни ҳам қўшвориш керак.)))

[Jamshid Begmatov]

Менимча тескарисини ишлатсак мақсадга мувофиқ. Яъни:
Toshkentdagi falon vakolatxonada ishlovchi ajoyib fransuz yigiti Bernar Ruo (Bernard Rouault fr.)Фикрингиз ўринли, албатта. У ёки бу йўл тўғрилиги ҳақида узоқ тортишиш мумкин. Мен демоқчи бўлганим – ягона стандарт қоида керак. Сиз ёки мен таклиф қилган усул танланадими – катта фарқи йўқ. Лекин барча Европа тилларида оригинал исм ёзилиб, зарур холларда қавс ичида талаффузи берилади. Бу бекорга эмас, албатта. Мантиқан айнан шу йўл тўғри.

[Jamshid Begmatov]

Бугун китоб магазинида чет эл адабиёти бўлимини кўриб чиқаётиб, хорижий исмларнинг ўзбек лотин алифбосидаги ёзилишига ачиниб кетдим, очиғи. Бемаъни бўлса ҳам ёзаман, кечирасизлар... Ёшликдан эсласаларинг керак, "маймунлар ***ини очиб кулади" деган ибора бор. Аҳвол худди ана шундай.

Jek London (аслида Jack London бўлиши керак)
Gyote (Goethe)
Moem (Maugham)
Emil Fransua Zolya (Émile François Zola)
Jul Vern (Jules Verne)...

Бу дидсизликни таърифлашга сўз тополмаяпман. Йўқ, ўртоқлар, бундай исмлар оригинал шаклида ёзилиши зарур. Қавс ичида транслитерацияси берилиши мумкин, лекин асли ёзилиши керак.

Хорижий географик номлар таржима қилинади, шунинг учун ўзбекча таржимаси ёзилиши тўғри (яъни французчадаги Paris ўзбекчада Parij деб ёзилади). Лекин одамнинг исми таржима қилинмайди! Асли лотинчадан бошқа ҳар қайси ёзувдаги исмни транслитерация қилиш зарур, албатта. Лекин лотин ёзувидаги исм албатта оригинал шаклида қолиши керак.

[Shomurodov Shohruh]

Jek London (аслида Jack London бўлиши керак)

Мана булар (http://lv.wikipedia.org/wiki/D%C5%BEeks_Londons) хам (http://az.wikipedia.org/wiki/Cek_London) шунака экан :)

[Jamshid Begmatov]

Мана булар хам шунака эканПрибалтлар алоҳида масала :) Латвия элчисининг исмини биласизми? Игорс Апокинс!

[Jamshid Begmatov]

Мана булар хам шунака экан Озарлар эса бизга ўхшаб лотин алифбосини янги қабул қилган. Улардаям бир кун бу масала кўтарилади. Лекин бевосита алифбоси зўр уларни.

[Husen]

Каминани исми Ҳусен. Паспортда инглизча версиясига Husen деб ёзишди.
Яқинда паспортни алиштирганимда исмимни Хусенга ўзгартиришибди. Инглизча версияда эса Khusen деб ёзиб қўйишибди. Қайси бири тўғрилигини билолмай гарангман!

[Iymandar]

Ҳурматли Jamshidbek!
Фикрларингизга қўшиламан. Шахс исмларининг ёзувларимизда аслий кўриниши бўлиши керак ва ёнида унинг тилимиздаги талаффузини билдирадиган ёзувини (транслитерациясини) кўрсатиш тўғри. Бунга қўшимча қилиб шуни таъкидламоқчиманки, ўша исм бизнинг талаффузимизда ёзилганида ҳам асл (она) талаффузидагидек бўлиб кўриниши тўғри бўлади. Бу ҳолат нафақат шахс исмлари, балки бошқа исмларда ҳам бўлиши мумкин. Масалан, Coca Cola (Koka Kola), Unilever (Yunilever), Google (Gugl), Chevrolet (Shevrole), Puegeot (Pejo), Chrysler (Kraysler), Coco Chanel (Koko Shanel) каби.
Бизнинг баъзи футбол шарҳловчиларимиз (умуман спорт мусобақаларини олиб борувчиларимиз), теле ва радио бошловчиларимиз чет элликларнинг исмларни айтаётганларида жуда кўп ҳолларда хато қиладилар. James [jeims], Jim [jim], George [jorj] каби исмлардаги «ж» товушини ўзбекчадагидек («жийда», «жар», «жала»дагидек) эмас, балки русчадаги «ж» («журнал», «жир», «Житомир» дагидек) талаффузда ишлатадилар. Ваҳоланки, бизда «ж» товуши «юмшоқ» талаффуз қилинмайди (баъзи ажнабий сўзлардан ташқари) ва ўша инглиз исмларини инглизчада ҳам юмшоқ «ж» билан талаффуз қилинмайди. Яъни айтмоқчиманки, исмларнинг талаффузида ҳам хатоларимиз бор.
(Аввал таъкидлаганимдек, барибир кирилга қайтиш тарафдориман).