Yashashdan maqsad nima?

[Abdulaziz Muhammad]

Assalomu alaykum hurmatli uForumdoshlar!
Menimcha, har bir inson o'ziga bu savolni qo'yadi, ammo bu savolga hamma har xil javob topadi. Keling, bu borada fikr va mulohazalarimizni jamlab olaylik.

P.S. Hammadan iltimos, bir birimizning qarashlarimizga, fikr va mulohazalarimizga hurmat bilan yondoshaylik, ularni kamsitmaylik. Suxbat davomida shunga e'tibor bersangiz! Rahmat!

[Kavsar]

Yashashdan maqsad nima?

Juda qiyin savol. "Haqiqat nima?" deganga o'xshash. Shunchaki hayot tarzi yoki dunyo tashvishlarini maqsad deb hisoblamagan bo'lardim.. lekin hammada har xil maqsad bo'ladi.

Kimdir yeyish uchun yashasa, kimdir yashash uchun oziqlanadi. Agar birinchisi maqsadga ko'tarilsa, bu tubanlik bo'lib qoladi. Dunyoning boshqa tashvishlari ham xuddi shunga o'xshaydi. (ovqatlanish - bir misol edi)

[Fayzbek]

Bu hayotda har kimni o'z o'rni bor, shunday emasmi?
Shuningdek har kimni har hil maqsadi bo'ladi.
Maqsadni men inson erishishi mumkin bo'lgan orzusi deb tushunaman.
Men maqsad qilganman (Allohdan so'rayman) Allohni qaytarganidan qaytuvchi buyurganini bajaruvchi, so'lih va soliha farzabdlar tarbiyalashni
Hasibamni halolidan, qilishlikni.
Berganiga shukronalik keltirishni.
Allohim o'zi shu kunlarga yetqazgay?
Aytaversam ko'p...

[starter]

Yashashdan maqsadim dunyo xalqlarining eng mazali taomlaridan yeb ko'rish, bir amallab qimmatbaho metallarga ega bo'lish, vaqtni maroqli va qiziqarli o'tkazish va hokazo.

[Husniddin]

Har bir insonda Yashashdan maqsad bu dunyoda nom qoldirish kerak. Inson shundagina abadiy hayotga erishadi

[starter]

Har bir insonda Yashashdan maqsad bu dunyoda nom qoldirish kerak.
Bu noto'g'ri.
Inson shundagina abadiy hayotga erishadi
"Abadiy hayot" ning nima foydasi bor? Misolda tushuntiring. Ikkinchi signal sistemam yaxshi rivojlanmagan, umumiy, falsafiy gaplarni misolsiz tushunmayman.

[Kavsar]

Yashashdan maqsadim dunyo xalqlarining eng mazali taomlaridan yeb ko'rish, bir amallab qimmatbaho metallarga ega bo'lish, vaqtni maroqli va qiziqarli o'tkazish va hokazo.

Maqsadlaringizga albatta erishing.

[Husniddin]

"Abadiy hayot" ning nima foydasi bor? Misolda tushuntiring. Ikkinchi signal sistemam yaxshi rivojlanmagan, umumiy, falsafiy gaplarni misolsiz tushunmayman.

Men har kuni o'qishga ketayotib Amir Temur haykalini ko'raman, u oramizda yo'q, lekin u "Abadiy hayot"

[JUS]

Men har kuni o'qishga ketayotib Amir Temur haykalini ko'raman, u oramizda yo'q, lekin u "Abadiy hayot"
Бу постни ўқиб, бир бошловчининг гаплари эсимга тушиб кетди...
Бу қўғирчоқни бобобнинг дадаси ўйнаган, бобомнинг дадасидан сўнг бобом ўйнаган, бобомдан сўнг дадам ўйнаган, дадамдан сўнг мен ўйнаяпман, мендан сўнг менинг болам ўйнайди.., Ассалому алейкум! ;)
Мен М.Горькийда яшайман. Ҳар куни номини тилга оламан, лекин у ҳақида жуда кам ўйлайман. :)

[Nigora Umarova]

Мен М.Горькийда яшайман. Ҳар куни номини тилга оламан, лекин у ҳақида жуда кам ўйлайман. :)

Ҳммм... Максимально горько. ;)

Горький номи тилларда қолган, жой номи эса "Буюк ипак йўли" деб ўзгартирилган.

[Nigora Umarova]

Одамлар бор-йиқилганни суяб қўяркан,
Одамлар бор-бир гап билан "бўяб" қўяркан.

Одамлар бор- жон ошиғи, амалинг бир пул,
Одамлар бор-мол ошиғи, тарк этар бир кун.

Одамлар бор-бўрини ҳам ўргатар қўлга,
Одамлар бор-ўз боласин сололмас йўлга.

Одамлар бор-доим тайёр истиқболингга,
Одамлар бор-гўрингда ҳам қўймас ҳолингга.

Одамлар бор-кўзсиз бўлиб пат гилам тўқир,
Одамлар бор-кўзли бўлиб, кўзингни чўқир.

Одамлар бор-бутун умри фалсафа, ғоя,
Одамлар бор-бутун умри сафсата, соя.

Одамлар бор-тириклигида ўликдир,
Одамлар бор-ўлганда ҳам тирикдир.

Одамлар бор-олға байроқ кўтариб борар,
Одамлар бор-ош пишганда йўталиб борар.

Одамлар бор-одамлар бор, турфа одамлар,
Ахир битта боғда пишар турли бодомлар.

Тўғри тил тошни ёрар, ҳар эгри тил бош,
Осмондан ёғилмас, чалпак билан ош.

Одам ҳақидаги фикрингиз тўғри,
Одам бор меҳнаткаш, одам бор ўғри.

Одам бор-ки, кетмон чопиб тўкар тер,
Одам бор-ки, чигирткадай текин ер.

Одам бор-ки, қолар ундан яхши от,
Одам бор-ки, қолар ундан оҳ-у, дод.

Одам борки, одамларинг нақшидур,
Одам борки, ҳайвон ундан яхшидур.

Дедингиз тақдирни ўзгартириб бўлмас,
Бир инсон баланддир, бири эса паст.

Хўш, машойих, ташланг байту ғазални,
Инсон ўзгартирур тақдир азални.

Инсондир ердаги улуғвор қуёш,
Коинот, ҳаётга инсон эрур бош.

А.Навоий, К.Яшин, Султон Акбарий шеърларидан фойдаланилди.

[Colorado]

Men har kuni o'qishga ketayotib Amir Temur haykalini ko'raman, u oramizda yo'q, lekin u "Abadiy hayot"
Бу постни ўқиб, бир бошловчининг гаплари эсимга тушиб кетди...
Бу қўғирчоқни бобобнинг дадаси ўйнаган, бобомнинг дадасидан сўнг бобом ўйнаган, бобомдан сўнг дадам ўйнаган, дадамдан сўнг мен ўйнаяпман, мендан сўнг менинг болам ўйнайди.., Ассалому алейкум! ;)
Мен М.Горькийда яшайман. Ҳар куни номини тилга оламан, лекин у ҳақида жуда кам ўйлайман. :)
Мени айтмайсизми! Norin-norin куйини эшитсам, норин егим келади :???::131:

[Colorado]

Мы знаем жизнь людская быстротечна,
На свете имя только наше вечно.
Вольны мы в том, чтобы себя прославить,
Навеки имя доброе оставить.
Иль имя, заклейменное презреньем,
Оставить на проклятье поколеньям.
Юсуф Хас-Хаджиб

[Abdulaziz Muhammad]

Yashashdan maqsad nima?

Juda qiyin savol."Haqiqat nima?" deganga o'xshash. Shunchaki hayot tarzi yoki dunyo tashvishlarini maqsad deb hisoblamagan bo'lardim.. lekin hammada har xil maqsad bo'ladi.

Kimdir yeyish uchun yashasa, kimdir yashash uchun oziqlanadi. Agar birinchisi maqsadga ko'tarilsa, bu tubanlik bo'lib qoladi. Dunyoning boshqa tashvishlari ham xuddi shunga o'xshaydi. (ovqatlanish - bir misol edi)

Salom Kavsar!
Menimcha, juda muxim bir fikrni keltirdingiz. Shunchaki qaralsa, murakkabligi bo'yicha o'xshash savol keltirdingiz deyish mumkin. Ammo, Siz keltirgan savol hayotdagi oliy maqsadimizni bermasmikan? ''Haqiqat nima?'', - aynan shu savol insoniyat uchun juda, qolaversa eng muxim savol emasmikan? Hayotdagi maqsadimiz haqiqatni izlash, uni topish emasmi? Hayot qing'ir qiyshiq, baland pastlikdan iborat deymiz. Ishimiz yurishmaganda xursinamiz, ranjimiz, erinsak uf tortamiz, biror yaqinimizni yo'qotsak o'ksinamiz, bag'rimiz tilka pora bo'ladi. Nega hayot shunday deb o'zimizga savol beramiz. Nega oyning o'n beshi yorug', o'n beshi esa qorong'u, nega 30 kuni yorug' bo'la olmaydi deb nolimiz.

Shu savollarga har birimiz o'zimizcha javob beramiz va bergan javoblarimizga o'zimizni o'zimiz ishontirib, ko'nglimizni go'yoki xotirjam qilamizda, hayotimizni davom ettiramiz. Ammo, nimadir baribir yetishmaydi, ya'ni aniqlik. Demak, bergan javoblarimiz bizga aniqlik xissini bermaydi. Ba'zida, -''haqiqat qo'qqisdan chiqib bizni kutib oladi, qidirganlar shu paytgacha topgan bo'lar edi, uni axtarishni keragi yo'q, u o'z oqimi bilan kelib chiqadi, bir kuni unga erishamiz, biz bo'lmasak, bizning farzandlarimiz, ular bo'lmasa, ularning farzandlari unga erishadilar, bizning vazifa shu hayotni bir ammalab kechirib o'tish, insoniyat deb nomlanuvchi uzun va katta zanjirni davom ettirish'', -degan fikrlar ham uchrab turadi. Menimcha, mana shunday yondoshish, insoniyatni na poklikka, na uning ma'naviyatining yuksalishiga va na kamolotga olib boradi. Aksincha, bu tarqoqlikka, qoloqlikka olib keladi. Nazarimda, kishining erinchog'ligidan bu.

Fikrimcha, haqiqatni bilish uchun, unga erishish uchun doimiy harakatda bo'lishimiz kerak. Buni yo'li - janjal, birovning ustidan baland kelish, yoki boylik orttirish emas, balki, avvalo va doimiy ravishda bilimga, bilishga, o'rganishga intilishimiz kerak. Hayotga bir tomonlama emas, har tomonidan qara olishimiz kerak. Shundagina biz tarozining ikki pallasini ko'ra olamiz va ishlata olamiz.

Bizning halq bilimga bo'lgan qiziqishni yo'qotgan, savodsizlik ko'paygan degan gaplar gapirilyapti. Agar shu gaplar rost bo'lsa, demak, biz haqiqatdan uzoqlashyapmiz. Moddiy boylik yig'ishga vaqt ajratamiz, unga jon jahtimiz bilan kurashamiz, ammo ma'naviy boyligimizni yanada boyitishga vaqt topa olmaymiz, erinchog'lik qilamiz, bor bilimimiz o'zimizga yetarli deb o'zimizni o'zimiz chegaralaymiz.

Allohga shukurlarkim, dini Islom yurtda, halqda, oilada tug'ilib katta bo'libman. Allohning sifatlarini o'rgangan, tushungan, bilgan inson bu sifatlar ezgulikning, va shu ezgulikka tayangan kuch qudratning va adolatning eng yuqori saviyasi, oliy nuqtasi ekanligini tushunadi. Demak, Alloh bizga O'zining keltirayotgan sifatlari orqali O'zining biz insonlardan ustunligini ko'z ko'z qilish uchun emas, balki yaxshilik va yomonlik, to'g'ri va noto'g'rini ajratib berayotganini, va shu yo'la bizlarga haqiqiy ibrat manbasini keltirayotganini ko'rishimiz mumkin. Biz hayot yo'limizda yuzimizni shu yuqori saviya, shu oliy nuqta, ya'ni shu sifatlarga qaratib olmasak, ulardan to'liq ibrat olib yashamasak, - izlayotgan haqiqatimizga erishish uyoqda tursin, yoniga yaqin yo'lamaymiz.

Bu borada fikrlarimizni o'rtaga qo'yishlik, jamlashlik va ularga ratsional va ob'yektiv tanqid bilan yondoshishlik biz izlagan savollarga mustahkam, mukammal va o'lchangan javob topishda juda katta yordam bo'ladi degan fikrdaman!

Yuqoridagi fikrlarga Siz (Forumdoshlar) qanday qaraysiz? Iltimos, fikrlaringizni bildirsangiz? Barchangizga tashakkurlar bo'lsin!

[Kavsar]

''Haqiqat nima?'', - aynan shu savol insoniyat uchun juda, qolaversa eng muxim savol emasmikan? Hayotdagi maqsadimiz haqiqatni izlash, uni topish emasmi?

Assalomu alaykum,
hurmatli Abdulaziz aka Muhammad!

Haq gapni aytdingiz, maqsad aslida shu bo'lishi kerak. Lekin har bir inson o'zi uchun turli haqiqatni topadi.Aslida haqiqat bitta narsa bo'lishi kerak. (ojiz fikrimcha)
"Haqiqat nima?" degan savolga esa mana bu ( http://www.uzislam.com/News/article/sid=17.html ) linkda ma'lumot bor. Kitobda bu savolga javob berishga harakat qilingan.

[Abdulaziz Muhammad]

''Haqiqat nima?'', - aynan shu savol insoniyat uchun juda, qolaversa eng muxim savol emasmikan? Hayotdagi maqsadimiz haqiqatni izlash, uni topish emasmi?

Assalomu alaykum,
hurmatli Abdulaziz aka Muhammad!

Haq gapni aytdingiz, maqsad aslida shu bo'lishi kerak. Lekin har bir inson o'zi uchun turli haqiqatni topadi.Aslida haqiqat bitta narsa bo'lishi kerak. (ojiz fikrimcha)
"Haqiqat nima?" degan savolga esa mana bu ( http://www.uzislam.com/News/article/sid=17.html ) linkda ma'lumot bor. Kitobda bu savolga javob berishga harakat qilingan.

Salom Kavsar!

Haqiqatni menimcha barchamiz izlaymiz, ammo o'zimizga bilinmagan, odatiy holda amalga oshiramiz. Biror bir amalni (nima bo'lishidan qat'iy nazar) bajarib bo'lib, bajarayotgan paytda, yoki bajarishdan avval uning to'gri yoki noto'g'ri ekanligi ustida o'ylanamiz, shu amalning mazmuni, moxiyati va yaqin-uzoq oqibatlari haqida fikr yuritamiz.

Har bir insonning bu usulda qurib olgan fikri, iqtirozi, taklifi boshqa insonnikidan farq qilishi mumkin, qolaversa, unga qarama qarshi bo'lishi mumkin.

Bugungi kunda ma'lum bir narsaning haqiqat standartini olishida, tarix davomida ko'pchilikning shu narsa borasida umumfikrlikka kelishi natijasida erishilgan.

Misol uchun: 2+2=4; Inson suvsiz yoki kislorodsiz yashay olmaydi; Bolani ayol tug'adi; ko'mirning rangi qora; paxtaning rangi oq va h.k.

Demak, haqiqat deb ko'zimiz ilg'agan, mantiqan to'g'ri (ya'ni, berilgan javobdan ko'ra boshqa javoblar mantiqan noto'g'riligi), umumfikrlik natijasida erishilgan holatni, tushunchani aytishimiz mumkin.

Ba'zida, haqiqat deb tushunib kelgan narsalarimiz, ilmiy tarafdan olib qaralsa tushunib olgan haqiqatimizga teskari bo'lib chiqishi mumkin. Bu albatta ilmiy-falsafiy qarashlar.

Misol uchun:

''Osmon - ko'm-ko'k''
''Osmon - moviy rang''
deb aytamiz. Va bu fikrga ko'pchiligimiz qo'shilamiz.

Aslida esa, ilmiy nuqtai nazardan qarasak, osmonimiz rangsiz gazlardan tarkib topganligini tushunamiz.

Demak, ko'zimiz ilg'agan haqiqatdan tashqari, shu haqiqatni rad etuvchi va asoslab beruvchi boshqa haqiqatlar ham bor ekan.

[Dj SHOD]

Хаётдаги энг асосий ва мухими: яхшилик, яхшилик ва яна яхшиликдур!

[Bobir Samadov]

"Мен кандай яшаётганимни биланман, аммо нима учун яшаётганимни билмайман"... Ушбу машхур афоризм худди шу мавзунинг синонимига ухшайди. бу саволга одамлар йиллаб жавоб кидиришган, манимча хали аник-тиник жавобини топиш учун хам йиллар кетади...

[SanjaR]

"Мен кандай яшаётганимни биланман, аммо нима учун яшаётганимни билмайман"... Ушбу машхур афоризм худди шу мавзунинг синонимига ухшайди. бу саволга одамлар йиллаб жавоб кидиришган, манимча хали аник-тиник жавобини топиш учун хам йиллар кетади...

Постингизни укиб бир фикр келди, жавобни тарих ёрдамида олсак хам булади менимча....уни уша ердан излаш керак, бунинг учун тарихга назар ташлашимиз керак....куп инсонлар узларининг бу борада турли фикрларини колдирадилар...улар турлича, баъзан бир бирига умуман карама карши....бу фикрлар инсоннинг билим даражаси ва шу шунга асосланган инсоннинг хохиш истаги, манфаатида намоён буладилар.....маълумки инсоннинг умри чекланган, у келади кетади....аммо инсониятнинг тараккиёти тухтаб колгани йук....уни тухтатиб хам булмайди....биргина йули инсониятни таги билан йук килишдир.....бундан келиб чикадики....инсониятнинг узи билмай каергадир интилмокда, каергадир кетмокда....аммо, каерга.....бу жавобни олиш учун инсоният тараккиётининг йуналишига ва бу тараккиётнинг таркибий, ёрдамчи ва ундовчи кисмларига назар солишимиз керак.....бир нарса аник...ёввойи ва ибтидоий холат билан бугунги кундаги халклараро хамжихатлик холати уртасида албатта жуда катта фарк бор....бундан келиб чикадики, инсоният фарогатга караб интилмокда ва фарогат томон йул босиб келмокда....бу йул канчалик хунук булмасин инсониятни бу йулдан тухтатиб булмайди ва хозиргача булмаган...бу йулнинг узок ва кийинлиги инсон табиатининг ранг баранглиги, унинг гузаллиги ва жирканчлиги билан чамбарчас богланган.

[Bobir Samadov]

бу фикрлар инсоннинг билим даражаси ва шу шунга асосланган инсоннинг хохиш истаги, манфаатида намоён буладилар....

Шу фикрлар айникса жудаям уринли келтирилибди. Зеро хар бир инсоннинг яшашдан максадларини Сиз таъкидлаб утганингиздек манфаатларида акс этади. Бир инсоннинг азалий орзуси бошка инсонникига ухшамаслиги хам, Сиз таъкидлаганингиздек унинг билим даражаси ва манфаати оркали куринишакс этади...

[SanjaR]

бу фикрлар инсоннинг билим даражаси ва шу шунга асосланган инсоннинг хохиш истаги, манфаатида намоён буладилар....

Шу фикрлар айникса жудаям уринли келтирилибди. Зеро хар бир инсоннинг яшашдан максадларини Сиз таъкидлаб утганингиздек манфаатларида акс этади. Бир инсоннинг азалий орзуси бошка инсонникига ухшамаслиги хам, Сиз таъкидлаганингиздек унинг билим даражаси ва манфаати оркали куринишакс этади...


100% кушиламан.....инсоният деб номланувчи катта гилдиракнинг хам айланиб туришига аввалам бор манфаатлар сабаб.....урушга хам, келишиб яшашга хам шу манфаат кузгалувчи нуктадир, сабабчидир.

[Nigora Umarova]

Яшашдан маъно не: Дунёга келмак,
кун кўриш, болалар... Бир куни ўлмак?
Йўқ, э дил, кўзинг оч, юксалгин, кўргин:
Тоғлар – бир ҳаммомпиш, уммонлар – кўлмак.

Ҳаётнинг маъноси нима?
Яшашдан мақсад нима ўзи?
Адашмасам, бундан роса қирқ йил илгари бир ўқувчи қиз “Гулхан” журналига хат ёзиб, ана шу саволларни ўртага қўйган эди. Саволнинг залворини ҳис этган таҳрир ҳайъати унга жавоб ҳам жўялироқ бўлсин деган ниятда, хатни Мирзакалон Исмоилийга тақдим этган экан – навбатдаги сонда қизнинг мактуби ва адибнинг жавоби ёнма-ён саҳифада босилиб чиққан эди.
Ҳозир, тўғриси, Мирзакалон Исмоилий домланинг ҳаёт маъноси ҳақидаги гаплари тўлиқ эсимда қолмапти. Ҳар ҳолда, одамларга яхшилик қилиш, умрни эзгу мазмун билан тўлдириш лозимлиги уқтирилган эди-ёв. Савол эса, ҳамон ёдимда...
Аслида, одамнинг ҳаётида жавоб эмас, савол кўпроқ муҳим-да.
Ҳар бир одам бу дунёга катта ё кичик бир савол бўлиб келар экан. Жавоб бўлиб... эмас.
Саволларга жавоб топаман деб азиз умр ўтиб кетаркан. Тайин жавоб топиш амри маҳол экан. Топиб бўлмас экан.
Бировнинг қандай одамлигини билиш учун, албатта, у билан кўп нон-туз бўлиш, шоир айтмоқчи, “маъракада ўтириб туришини” кўриш керак. Аммо савия-сажиясини пайқаш учун саволига диққат қилиш кифоя.
Берган саволида одамнинг тийнати акс этади. Саволи орқали унинг кимлиги кўринади. Савол – одамнинг моҳияти.
Шунинг учун, кўплар, Навоий айтганидек, орланиб сўрамайди, билимсизлигини яширишга тиришиб, ўзига зулм қилади. Аммо ичингдаги саволлар одамни жўн қўймай, қийнар экан-да. Жавоб топишни, жавоб топиб ҳаловатга етишни тилар экан-да, кўнгил.
Шунинг учун ҳам, бор-э дея, Сизга бир неча саволимни бергим келди. Чунки... ўзим уларга узил-кесил жавоб тополмасам, жавоб бўлиб кўринганлари эса қаноатлантирмаса мени, не қилай?
Риёкорлик қилиш, бокира туйғулар гулчамбарини бўйнига осиб олган одам бўлиб кўриниш ниятида айтяпманми бу гапларни? Наузанбиллоҳ. Ахир, сиз ҳам ўйларсиз-ку, ҳар ким дунёга саволларини бериб, дунё ҳам унга иноят қилганича жавобини олиб кўнгли тинчигани яхши деб? Нодира ёзган эдики:

Мақсад на эди жаҳона келдинг,
Кайфиятини баён этиб кет!

Менинг саволларим…
Аввало, анови гирён қилувчи, бирён этувчи: Ҳаётнинг маъноси нима? Яшашдан мақсад не ўзи? – деган сўроқлар айни пайтда меники ҳам.
Одам нима учун ва ким учун яшайди?
Албатта, ҳар бир даврнинг бунга ўз жавоби бор. Бир пайт Ғафур Ғулом:

Кўпларнинг бахтига ўзликни жамлаб,
Шу улуғ бинога бир ғишт қўйсак бас.
деган эди. Ажиб мисралар! Аммо бир индивид сифатида, бундай фидойиликдан кўнглим тўлиқ таскин топмайди. Ўзимча ўйлайман: нега энди мен – бу ёруғ дунёда ҳозир яшаб турган, унга қайтиб келмайдиган, ақлу шуури жойида бир одам, “навқирон авлод”, “келгуси насллар” миннатдор бўлиши учун ҳаётимни бағишлашим – онгли равишда маҳв бўлишга кўникишим керак экан?
Мен ким учун яшайман?
Умуман, одам ким учун яшаши керак?
Укам бир кун менга: “ака, одам бола-чақа деб яшар экан, шуларни деб умрини ўтказар экан”, деб қолди. Мен унга, “Йўқ, одам ҳаётини бус-бутун бола-чақасига эмас, ўзига ҳам бағишлаши керак”, деб айтдим. “Умрни фақат насл қолдириш ва наслини оёққа турғазиш учун сарфлашнинг маъноси йўқ”, дедим. “Чунки мен умримни авлодимга бағишласам, улар ҳам болаларини деб яшаса – барчанинг умри шу тарзда ўтаверса... бундан не маъно кўрасан?”
Укам, “Ахир, ҳамманинг иши шу: одам болаларини деб яшайди, ишонмасангиз, ана, бошқалардан ҳам сўраб кўринг”, деб айтди. Мен сўраб ўтирмадим, чунки унга қадар узоқ йўлда ҳамсафар бўлган бир кампирнинг гапини эшитган эдим. У шўрлик: “Э ука, умр дегани шу экан, – дея зорланган эди. – Бола-чақа деб яшар экансан, шуларни деб қариб ҳам кетар экансан, ўзинг емай, едирар экансан, ўзинг киймай, кийдирар экансан. Аммолекин ўғлинг ўсиб вояга етганида, бир пахмоқнинг қўлига топширар экансан, қизинг бўй етса, бир аҳмоқнинг қўлига топширар экансан, кейин ўшаларнинг куйитига куйиб юри-иб, умринг адо бўлганиниям билмай қолар экансан...”
Ўйлаб қоламан: бола-чақа топасан, уларни боқиш, оғизларига ёғлироқ луқма тушиши учун жон-жаҳдинг билан уринасан... умринг ўта беради – ўзингни унутибгина қўймай, бир кун келадики, ёшликдаги орзу-ўйларингни ҳам тарк этасан, барига қўл силтаб, воз кечиб ҳам қўя қоласан, армонсиз одамга айланасан, чунки армон ҳам қолмайди ҳатто...
Одам ўзи учун эмас, бола-чақаси учун кун кўрадими?
Ё ўзбекнинг ўзлигига хослиги шундами? Эҳтимол, бутун Шарқ олами бола-чақам деб яшар? Ғарб мардумининг ҳаёти эса аввало ўзига аталгандир?
Агар шундай бўлса, қай томон ҳақроғ?
Шундай дейману истиғфор айтишга ҳам чоғланаман: ер юзида яшаб ўтган энг улуғ инсонлар – пайғамбарларнинг ҳаёти ҳам ўзига эмас, ўзгаларга бахшида этилган эди-ку? Улардан ҳеч бири ўзи учун яшамаган-ку? Одамларни ҳидоятга чорлаган, умрини шунга сарф этган. Чунончи, насаролар Исо одамларнинг азобларини ўзига олган, деб айтадилар, Расули акрам эса охирги нафасида “уммато, уммато” дея... Ҳаққа етишган.
Шундай улуғ набилар, расуллар олдида... мен ким бўлибман?
Аммо шуниси ҳам борки, номлари бизга маълум бўлган пайғамбарларнинг ҳаммаси – Шарқ вакиллари.
Ғарб оламидан чиққанида, бошқачароқ бўлармиди уларинг аъмоли?
Ким билади?
Оллоҳ таоло бутун оламни Муҳаммад алайҳиссалом учун яратган. “Лав лока лама халақту ал-афлак (сен бўлмаганингда фалакларни яратмаган бўлур эдим)”, деб марҳамат қилган... Ва лекин Тангри таоло Муҳаммад (сав)нинг ўзини одамлар учун, уларни имонга даъват қилиши учун яратмаганми эди?
Навоий беш аср илгари муножотида Оллоҳга ёлборади, менинг ҳаётим “журму исён”дан иборат, шундан “ўзга ишим йўқ”, ундан халос бўлиш учун эса “сендин ўзга ҳам кишим йўқ”, деб истиғфор айтади.
Навоий ишора қилган бу журму исёнлар – ҳаёт маъносини англаш борасидаги иккиланишлар, шубҳаю саволлар албатта.

[Nigora Umarova]

Навоийнинг саволлари... Улар Навоийнинг жавобларидан ҳам улуғворроқ бўлган бўлса керак. Бу журму исёнлар шоирнинг қалбида қолди, улардан биз деярли воқиф эмасмиз. Қани эди улардан сал хабардор бўлсак!
Мен ҳаётимни кимга бағишлашим керак? Одамларгами?
Хўп, бунинг маъноси нима? Инсоният идрокининг пешравларидан бўлган Фауст ҳаётининг интиҳосини айтиб беринг менга. У халқини денгизга дамба қураётган – озод ва эркин меҳнат билан машғул ҳолда кўриб жон таслим қилди. Чунки бу унинг олий орзуси эди. Шунга етди. Аммо... самовот сирларини очишга чоғланган, иблисга дакки берган Фаустдай одамнинг умри шундоқ жўн якун топиши керакмиди? Нимага эришди Фауст охир-оқибат?
Инсоният қўлга киритган билими шарофати билан самовотдан қўл силтаб, ерга телмурганида эмас, балки заминда ҳосил қилган билимини самовот сари ҳам йўналтирган чоғидагина юксала олади-ку? Шу маънода, Фаустдай даҳонинг умри таназзул билан интиҳо топмаганмикин?
Бадиий адабиётнинг моҳиятига назар солинг: унинг тубида инсон армони ва андуҳи ётибди. Энг кичик лирик жанрлар ҳаётнинг ўткинчи экани ҳақидаги панд ё ишқ изтироблари баёни бўлса, ҳикоя, поэма ва қиссаларнинг энг “ҳаётбахш”лари ҳам одам боласининг кураши, қийналиши, унда енгган ё енгилгани тўғрисида бўлади. Фақат эртаклар “шундай қилиб, ботир йигит билан соҳибжамол қиз муроду мақсадига етибди” деб оптимистик якун топади (соцреал асарларда ҳам). Бу, бир қарашда, яхши. Аммо асар охирида “муроду мақсадига етган”лар умрининг энг яхши палласи тамом бўлиб, буёғига яна таназзул бошланиши ҳам тайин. Энг улкан жанр – эпосларда эса асосий нарса йиғидир, эпос йиғи-йўқлов билан хотималанади, йиғи билан тугамаган эпос ўз ривожининг ҳадди аълосига етмаган саналади. Ёки барча адабий жанрларнинг олий тури бўлмиш трагедиянинг моҳияти номиданоқ аён: унинг ўзаги – қайғу-ҳасрат ва ғам-аламдан иборат.
Нега шундай? Менимча, бу санъат асарининг бизга аввало таскин бериш функцияси билан изоҳланса тўғри бўлар. Ахир одамнинг табиатида яширин худбинлик мавжуд. Кундалик ҳаётда бировнинг бошига фожиа тушганини кўриб, унга ачиниб кўз ёши тўкаётган чоғимизда... шу фожиа менинг бошимга тушмади-ку, дея кўнглимиз таскин ҳам топади. Ёки бирон машина авария қилса, кўплар чопқиллаб етиб келади. Нега? Ёрдам беришгами? Фақат шунинг учун эмас, аввало – авария қандай бўлганини кўриш, т о м о ш а қилиш мақсади ҳам бор. Подага йиртқич ҳайвон ҳужум қилиб, бирини олиб кетса, омон қолганлари хотиржам тортгани каби, кишида бошқаларнинг қайғусига шоҳид бўлароқ, қувониш ва овуниш хусусияти мавжуд. Тўғри, яхши одамлар бировларнинг фожиасига куйинади, аммо улар дилида ҳам бир енгиллик, шу билан бирга, ачинаётганини кўрсатишдан қаноатланиш ҳисси бўлади. Бадиий асарда кишиларнинг азобланиши тасвири қанча таъсирли бўлса, руҳимиз шу қадар сокинлашади, кўнглимиз тозаради, бадиий асарнинг таъсири катарсис даражасига етади.
Ё бу туйғу бизга пода бўлиб яшаган чоғлардан мерос қолганмикин? Санъат асари ана шу ҳиссиётни юмшоқроқ, гўзалроқ тарзда етказиб, аслида ўша ибтидоий эҳтиёжларни қондирадими? Санъатнинг туб илдизи шуми ёки?
Билмадим.
Умрнинг интиҳоси фожиа – ўлимдир. Ҳеч бир кишига дунёга қайтиш, қайта яшаш имкони берилмайди (таносух тарафдорларининг одам ўлгач унинг жони янги туғилган танада дунёга қайта келиши ҳақидаги сафсаталари эса... сафсата, холос). Бинобарин, одам боласи бир марта яшар экан, ўзи учун ҳам яшаши ҳаётнинг асосий ақидаларидан бўлиши керак эмасми? Инсон қанчалик бутун шахс бўлса, шунчалик ўзи учун яшайди, қанчалик муте, бировнинг ёрдамию далдасисиз яшай олмайдиган бўлса, шу даражада кўп бировларни деб умрини ўтказади. Бу – одам худбин бўлиб, ёвуз бўлиб, бир-бирига бўри бўлиб яшаши дегани эмас. Ҳар бир киши такрорланмас ҳаётини тобора мукаммаллаштиришга интилиши, вақти ва куч-қувватини, ақл-зеҳнини комилликка эришиш учун сарфлаши лозим. Ана ўшанда фарзандлар ҳам биздан улги олиб, ҳар бири ўз соҳасида камолга етишга интилади, бутун жамият шу тарзда тараққий этиб, мукаммаллашади. Йўқса... бола-чақани кўпайтириб, уларни уйли-жойли, ишли қилишга уриниб умримиз ўтаверади.
Ҳеч ким бошқага ўзи қадар жон койитмайди. Ҳатто фарзандига ҳам. Бир тоифа ота-оналар бор: болаларининг қорнини тўйғазиб, устини бутлайди, бошпана қилиб беради, аммо уларнинг дили, кўнгли билан иши йўқ. Аксар ота-оналар фарзандим келажакда беташвиш яшасин деб, уни ёғлироқ иш эгаси бўладиган қилиб, шунақа касб-корга йўналтиради. Уларнинг фарзандга муҳаббатига шубҳам бўлмагани ҳолда, Сизга бир савол берай: ўшаларнинг дил тубида келажакдаги ана шу тўкинликдан баҳра олиш туйғуси ҳам милтираб турмайди, деб ўйлайсизми?

[Nigora Umarova]

Яшашнинг мазмун-моҳияти... мантиғи нимадан иборат?
Ё бирон ғояга, уни рўёбга чиқаришга бағишлансинми бу азиз умр?
Мен ҳайвонларда ҳам онг бор, ақл, ҳиссиёт ва ҳоказолар оздир-кўпдир бор, десалар ишонаман, аммо уларда ғоя бўлмайди. Ғоялар фақат одамга хос. Демак, ҳаётнинг мазмуни – ғоя учун яшашда бўлиб чиқадими?
Ғоя умримнинг маъноси бўладиган бўлса, мен ғоянинг қулига айланиб – Ғояқул бўлиб қолмайманми?
Ғоя деб яшайдиганлар бор, уларнинг ҳаёти бу дунёга келишдан мақсад – еб-ичиш, мазза қилиб “яшаш” деб ўйлайдиган одамларникидан, ҳар тугул, беҳроқ, аммо ғоя-одам ҳам бўлолмайман мен, билмадим, нимага? Ҳеч қандай ғояга умримни нисор эта олмайман (гарчи у шундоқ, бесамар ўтаётган бўлса ҳам). Ғояқуллардан ҳафсалам совигани учун шундай ўйларман балки...
(Ўн беш йилча муқаддам поездда Тошкентга келарканман, купемиздаги икки аёл билан суҳбатлашишга уриндим. Улар мухолифат вакиллари деб таништиришди ўзларини. Қанақа одамлар эканини билгим келди. Қизиқ-да, эҳтимол уларни яхши билмаслигимиз туфайли инкор этаётгандирмиз?
Аммо... биласизми, қишлоқларда, шаҳар жойларда шунақа бир тоифа одамлар бўлади: эл уларни тўй-маъракага айтмайди, бировнинг дард-ғами билан иши йўқ, ҳамиша қандайдир ғалати, одамнинг юрагини зиқ қилиб, фақат ташвишдан сўйлаб юришади – ўшанақалардан бўлиб чиқди бу опалар. Эртаю кеч фақат ижтимоий муаммолардан сўз очадиган, ичида одамийлиги, оддий инсоний туйғулари йўқ одамлар бўлади-ку. Шундан бери ғояқулларни ёқтирмай қолдим).
Битта ғояни маҳкам тутиб олиб, бошқа ҳар қандай қарашни инкор этиш, унга қарши жон-жаҳдинг билан курашиш ҳам чекланганлик эмасми? Э инсон, атрофингга ҳам бир қарагин, умр ўтиб боряпти ахир...
Ҳаётимни бағишлашга арзийдиган ғояни топа олмадиммикин ё?
Тақво соҳиблари умрини тоат-ибодатга бахш этади. Бундан мақсад боқий дунёда Оллоҳнинг марҳаматию пайғамбарнинг шафоатига ноил бўлиб, жаннатдан ўзига жой ҳозирлашдир. Мен имонли, савоб амаллари гуноҳ ишларидан кўпроқ бўлган одамларни жаннат аҳли бўлса керак, деб тасаввур қиламан. Аммо... бу умр фақат у дунёнинг ғамини ейиш учун бериладими одамга? Албатта, жаннати одам бўлмоқнинг фазилатини ҳеч нарса билан солиштириб бўлмайди. Ҳатто ғирт атеист нигоҳи билан боқсангиз ҳам – дин бир афзалликка эга: тақводор одам бировга ёмонлик соғинмайди, ўз нафсидан кечиб бўлса ҳам, ўзгаларга манфаат етказишга интилади.
Аммо... жаннат умиди билан яшаш Оллоҳга иддао қилгандай бўлиб қолмайдими? Яъни, мендан бугина (намозу ниёз), сендан угина (жаннат), дегандай? Робиъа адавийянинг муножоти ёдингиздами? “Илоҳо, – деган эди у, – агар мен дўзахдан қўрқиб сенга топинсам, мени дўзахқа ташла! Агар жаннат умиди билан топинсам, жаннатни менга ҳаром қил!.. Агар сенинг ўзинг учунгина топинсам, дийдорингни насиби рўзи айла!..”
Ибодат қилишдан мақсадим жаннатга эришиш йўлидаги риёзатгина эмас, сидқ ва ихлосим натижаси бўлса, яхшироқ эмасми?
Қачон бетаъма ибодатга машғул бўларкинман? Насиб этармикин у?
Дунёда яшашда мақсад – охират учун захира тўплаш, холосми? Қишдан тўқ чиқиш учун ёзи билан дон ташиган чумоли сингари?
Бир тоифа мутаассиблар бор: улар фикрича, ўйин-кулги ҳаром, хурсандчилик – макруҳ, изтироб чекишу нариги дунёни ўйлаш – дуруст. Билмадим... Аммо умрни фақат айш қилиб ўтказиш қанча айб бўлса, то ўлгунича ўйнаб-кулмай, фақат у дунё ғамида ғам чекиш ҳам шунча гуноҳ бўлиб туйилади менга. Ахир қодир эгам бизга бу ҳаётни яшаш, умргузаронлик қилиш учун туҳфа этди, ер юзини киши баҳрини очадиган анвои чечаклар ила безади, лазиз неъматлар берди, бунга нечун қувониб яйрамаслик керак? Агар биз доим ғам чекиш билан машғул бўлиб, ҳаётдан рози бўлмай, қовоғимизни уйиб юра берсак, бу Оллоҳнинг бизга инъом этган роҳатларидан, гўзалликларидан қаноатланмасликка, рози бўлмасликка, ношукурликка қараб кетмайдими? Оллоҳ таолонинг нафақат жаннати, балки бу ёруғ дунёси ҳам, ҳатто... азобли дўзахи ҳам азиз, табаррук: зеро буларни У яратди. Алмисоқда пайғамбарларнинг “Илоҳо, бало тегмишда сен бизнинг бирла бўлсанг, ул онча балони бизга ҳавола қилсанг, қабул қилғаймиз” деган аҳдлари (Рабғўзий”)га биноан, Оллоҳнинг ҳар бир яратгани гўзал, севинчлик, азиз...
Менинг қўлимда эски бир ёғоч парчаси турибди. Йиллаб ер тагида ётган бўлса керак, қорайиб ҳам кетган, обдон чириган. Оёқ остига олиб эзсанг, уқаланиб кетгулик ҳоли бор. Қуп-қуруқ, енгил. Оловга ташласанг, ёнади-кетади, сўнг унинг бу дунёда бўлган-бўлмаганини биров билмайди. Мен уни ўтга ташлайманми, тупроққа кўмаманми, ё сувга оқизаманми – бу чирик ёғочга барибир. Унинг жони йўқ, шуури йўқ, ҳаёт асари ҳам йўқ.
Аммо ҳозирда чирик ҳолга келган бу ёғочни мен яратмаганман, йўқдан бор қилмаганман, ниҳояти – унинг ҳозирги ҳолати билан рўбарў келиб турибман. Уни ҳам, худди мени яратгани каби, Тангри яратган, бир маҳаллар у катта бир дарахтнинг шохи бўлган, ундан сурх новдалар ўсиб чиққан, новдалардаги чиройли гул-чечаклар, яшил барглар ёруғ дунёга роз айтган. Аммо ҳаёт экан-да, мана у пўк бир ҳолда менинг қўлимда турибди.
Менинг шу чирик ёғочдан фарқим анча каттами яратган зот олдида?
Менимча, кўп эмас. Чунки шу ёғоч ҳам, мен ҳам – яратилган, йўқдан бор этилганмиз. Шу чирик, онгсиз-шуурсиз бир ёғоч парчаси устида менинг ихтиёрим қанча бўлса, менинг устимда Парвардигорнинг иродаси орасидаги муносабат ҳам шу қадарлик десам, йўқ... астағфируллоҳ, бундай дея, куфрга кетган бўламан. Чунки шу чирик ёғоч ҳам, бир ўргимчак ҳам, мен ҳам... бор-йўғи яратилган нарсалардан ўзга эмасмиз. Яратилган махлуқ билан яратган холиқ ўртасида қандайдир бир ўртача мавқе йўқ. Антик юнонлар тасаввур этган ярим маъбудлар бўлмайди бу дунёда. Қўрқиб-қўрқиб бўлса ҳам айтишга журъат этаман: Тангрининг улуғ фаришталарию пайғамбарлари ҳам ўз улуғлигида менга ва бояги чирик ёғоч парчасига яқинроқдирлар, зеро бизларнинг барчамизни Оллоҳ йўқдан бор этди. Яратилишда ихтиёримиз бўлмагани каби, боқий ҳаётга кўчган чоғимизда ҳам на ихтиёр ва на ихтиёр этишга хоҳиш бўлсин бизларда. Парвардигор мени жаҳаннамда жизғанак бўлишга ташлайдими ё учмоҳда кавсар сувидан ичмоққа сарафроз этадими – бунда менинг на ихтиёрим бор ва на истагим. Ўша чириган ёғочга олов бўлиб ёниш ё бирон ерда аста чиришни танлаш ихтиёри берилса, унга бу қанчалик фарқсиз бўлса, мен учун ҳам боягилар – ўшанча... Албатта, агар менга бу икки интиҳонинг бирини танлаш имконияти берилса, жаннатни ихтиёр этардим, зеро бу маъвода парвардигорнинг жалолиятини, илмини хотиржам идрок этиш, теранроқ англаш имкони бор. Мен тафаккурдан лаззатланаман, бирон нарсанинг моҳиятини қанча теран англасам, роҳати шунча кўп бўлади. Идрок этмай лаззат олиш эса ҳайвон ҳиссиётига яқин нарса ахир.

[Nigora Umarova]

Аммо келажак қизиқтирар экан-да, барибир: айрим диний китобларда одам ўлгач, унинг жони то қиёматгача Иллийн ёки Сижжийн деган маконларда туриши ёки шу маконларга банданинг китоби ёзиб қўйилиши айтилади. Иллийнда савобли амаллари кўпроқ бўлган, Сижжийнда эса гуноҳлари кўп одамларнинг руҳлари жо бўлар эмиш.
Шак келтираётган бўлсам, ҳазор истиғфор: бу жойларнинг бирида яхши, бирида ёмонроқ одамлар руҳи турадиган бўлса, унда рўзи қиёмат ва амаллар тарозисининг не ҳожати қолади?
Бизни бир томчи сувдан, тўғрироғи – ўша бир томчи сувнинг юз минглардан биридан бино этган Тангри таолонинг ҳар бир бандага тарози қўйиб кўрсатишига эҳтиёж борми ўзи, балки бу бир рамзий далолатдир? Эҳтимол, булар пайғамбаримизга замондош бўлган одамларининг савия даражасидан келиб чиқиб айтилган гапдир, аммо ҳозир, ҳар сонияда миллиардлаб амал бажарадиган компьютердан хабардор одамлар наздида тарози жўн ускуна бўлиб қолади. Оллоҳ – Одам атодан то қиёматгача яшаб ўтган жами одамлар, жами махлуқотнинг, коинот бағридаги жами инс-жинсларнинг бутун умри давомида қилган барча амалларини бир онда уларга кўрсатиб, ажрини ҳисоб-китоб қилиб, уларнинг барчасини ўзидан рози этишга қодир зот-ку? У бизни томуғ ёки учмоҳқа киришга лойиқ эканимизга бир онда ишонтириш ва иқрор эттиришига шубҳа бўлиши мумкинми?
Бошқа китобларда эса ўлган аллақайси одамларнинг ҳозир жаннат ичра ё дўзахда юргани ҳақида хабар берилади. Булардан қай бири тўғри? Одам ўлса, Мункару Накир саволидан кейин унинг номаи аъмоли очилиб, амалларига яраша ажрини ола бошлайдими ё жами ўлганлар охират куни, маҳшаргоҳдаги қиёмат, Сирот кўпригидан ўтишни... кутишадими?
Диний масалалар борасида яна бир саволим борки, уни бермаслик риёкорликка кирса керак: жаннатда ҳур қизлар бўлади, улар аҳли жаннатга ҳалол саналади, ҳар бир жаннати касга ўнлаб ҳурлар маҳрам бўлади, дейилади. Бу дуруст, аммо жаннатга тушган аёллар нима қилади? Пок ва бокира вафот топган ўсмир ёшидагилар, гўдак болаларнинг роҳати нимада?
Ё, бундай нарсаларни қўзғамай, истиғфор айтганим дурустмикин? Парвардигоро, мен осий бандангни кечир, илло мен фитна қўзғаш ниятида эмас, ўзим учун таҳқиқ қилиб олиш учун беряпман бу саволларни. Жаннат нима ўзи?
Жаннат тўғрисида қачон бирон нима эшитган ё ўқиган бўлсам, унинг беҳад гўзал ва чексиз-чегарасиз бир боғ эканини, сўрилар остида шарбат сувлар оқиб туришини, киши нимани хоҳласа муҳайё этилишини, жаннат аҳли ҳар қанча еб-ичса, тугамаслигини, еган-ичганлари бадандан ахлат бўлиб эмас, хушбўй ҳаво тариқасида чиқиб кетишини, ҳар бир одамга кунига етмишта беҳад гўзал ва бокира ҳур қиз берилиши, кишига эса шунга етадиган қувват ато этилиши, жаннати киши бу маъвода абадий қолиши каби таърифлар билан танишганман. Қандай яхши!
Аммо ўйлаб қарасак, бу таъриф-тавсифларга кўра, жаннат... нафс учун, ҳеч қачон қониб ўлмайдиган нафсни қондириш учундай бўлиб қолади. Ори рост, охират, нариги дунё, руҳ-жон ҳақида пайғамбаримиздан сўралганида, бу масалалар фақат Оллоҳ таолонинг илмига таалуқли экани ҳақида огоҳлантирилиб, “Сизларга жуда оз илм берилгандир”, деган ваҳий (17.85) тушганини биламиз. Бироқ ҳаммага маълумки, ҳар бир киши умрининг турли палласида турлича машғулотга берилади ва ҳаётининг ҳар бир палласида бошқа-бошқа нарсалар уни қизиқтиради, мароқлантиради, роҳат бахш этади-ку? Масалан, умри илм излаб ўтган уламо учун энг завқли машғулот – ҳеч иш билан машғул бўлмасдан, фақат еб-ичиб, роҳатларга кўмилиб вақт ўтказиш – кони азоб, унинг асосий илм, миришкор деҳқон учун эса анвойи ҳосил етиштиришдан катта завқ йўқ. Фақат роҳатланиш, фароғатга кўмилиб яшашнинг маъноси... . Ва бу жараён мангу давом этиб, жаннати киши абадий тарзда деярли бир хил равишда роҳат-фароғатда бўлиб, маишатдан боши чиқмайдигандай бўлиб кўринмайдими? Фикри ожизимча, жаннатда энг лазиз таомларни истеъмол қилиш, ҳурлар висолига ноил бўлиш – буларнинг бари лаззат топиш, ҳаловатга етишнинг рамзий шакллари эмасмикин? Негаки, жаннат меваларидан тановул қилиш, висол дамлари – булар вақт давомида амалга ошадиган хатти-ҳаракатдир. Абадий еб-ичиш ва лаззатланиш мумкин эмас, чунки булар давомида одам қарийди, албатта. Йўқ, роҳат-фароғат абадий давом этади, жаннат аҳли эса ҳамиша бир хил: навқирон ёшда бўлади, дейилса, унда, мантиқан, бу абадият бир онга тенг экан.
Чунки, (ё наузанбиллоҳ!) бу явмул фароғат сира тугамай, мангу давом этадиган бўлса, роҳатланишнинг маъноси хиралашиб қолмайдими? Чунки менимча, энг қисқа вақт – абадият: унинг беҳудуд бағрида ҳамма нарса мудом равишда такрорлана беради. Такрорланиш эса бирхилликдан бошқа нарса эмас. Айлана нульдан бошланиб, уч юз олтмиш даражага етгач, якун топгани, яъни 360 даража – нульдан энг узоқ нуқта ва айни ҳолда унинг ўзи бўлганидай.

[Nigora Umarova]

Инсон онги оламни англашда, яратган зотни танишда не даражага етиб бориши мумкин? Билишда биз қай даражага ета оламиз? Ё, билими биздан юксакроқ жонзотлар ҳам борми бу коинот саҳросида? Оллоҳни англашнинг поёнига етиши мумкинми, борлиқни тўлиқ англаб бўладими?
Демоқчиманки, жаннат – руҳларнинг абадий фароғатга етиши ва дўзах – осийлар руҳининг мангу азоб чекиши бўлса керак, валлоҳи аълам (аммо мангулик нима эканини тасаввурга сиғдириш, идрок этиш мен учун маҳол. Абадият, мангуликнинг маъноси нима эканини, кўлами қанча эканини ким билади дейсиз? Абадият олдида фонийликнинг баҳоси қанча бўлса экан?
Ўзимиз яшаб турган бу курраи арзнинг, нари борса беш чақирим усти ва беш чақиримча остини сал-пал ўргангандаймиз. Ҳатто уммон туби ҳам биз учун қоп-қоронғу. Бирон ўттиз йиллар аввал Кола ярим оролидаги ўн олти чақиримгача мўлжалланган кавлаш ишлари букун тўхтаган. Ер бетидаги ҳаво қатламини атмосфера, ер остидагиларини эса геосфера деб, уларни ўзимизча стратосфера, мантия, ер ядроси... сингари истилоҳлар ила атаганимиз ва улар фалон-фалон километрлар орасида дея тақсимлаганимиз билан, аслида оёқ остида ётган бир бўлак қора тошни олиб қарасак, унинг хоссаларини ҳам жуда юзаки биламиз. Шу тош ҳақида Шавкат Раҳмон ёзган эдики,

бу тош...
гўёки жонлидай,
гўё бир куни
тўсатдан гуркираб гуллайдигандай,
гўёки ҳозирча ўтмас кўзлардан
сирларин яшириб ухлаётгандай.
...Балки тош ҳозироқ
гуллаётгандир,
минг рангли жилода яшнаб, ўзгариб,
балки бу гулларни кўрмаётгандир
ҳатто шоирнинг ҳам ўткир кўзлари...

Ори рост, бизга бир тош, ё бир томчи сув, ёки биргина япроқнинг... бағридаги сирлар қанчалик тўлиқ аён деб ўйлайсиз? Аслида, бутун дунёдаги барча соҳа олимларининг жамики илм-билимини бир жойга тўпласангиз, оддийгина бир нарсани, масалан, бир бош узумни яратишга қодир бўлолмайди. Электрон микроскоплар орқали кўз илғамас зарралар бағридаги ҳаётни, гўёки, англагандай бўламиз. Аммо нимани, қай даражада? Электрон, протон, нейтрон дея тақсимлаш билан уларнинг ичига кирган бўламизми? Энг замонавий радиотелескоплар билан ҳам биз энг яқин сайёраларда ҳаёт, ҳатто сувнинг бор-йўқлигини аниқлаёлмасак-да, ўзимизни алдаб, қуёшнинг сиртидаги ҳарорат беш минг даража иссиқ, деб фолбинлик қиламиз. Коинотнинг у четидан бу четига қадар бўлган масофани “ўлчаб”, оламнинг чегараси 45-60 миллиард ёруғлик йилига тенг, деб айтамиз. Тўрт миллиард ёруғлик йили нарида бир янги қуёш пайдо бўлибди, деб суюнчилаб қўямиз.
Альберт Эйнштейндан сизнинг бошқа одамлардан қанақа фарқингиз бор, деб сўрашса, олим баланд бир тепаликка ўрмалаб чиқиб кетаётган қўнғиз босиб ўтаётган йўли эгри-бугри эканлигини ўзи билмайди, тўғри кетяпман деб ўйлайди. Одамзот худди қўнғиз сингари йўл босяпти, менинг бошқалардан фарқим – ана шуни билганимда, деб жавоб қилган экан.
Бу нима дегани, нима демоқчи эди Эйнштейн?
Билмайман.
Илм билан инсоният нимага эришиши мумкин? У ўзини маҳв бўлишдан қутқара оладими?
Биз яшаб юрган Ер бошқа катта ва кичик сайёралар ҳамроҳлигида қуёш теграсида пириллаб айланади, шу зайлда кунлар, ойлар, йил ва асрлар ўтади, қуёш – галактикамиз марказини тавоф қилиб айланади, галактикамиз эса коинот маркази теграсида чарх уради. Уларнинг ҳаракатида тезлик ғоят катта – ҳар сонияда минглаб, ўн минглаб километрлар... Ва бу бир зайлдаги ҳаракатгина бўлмай, баайни ёруғ нур қатимида кўринган чанг зарраларининг учиб юриши каби хаотик мавжланиш ҳамдирки, “зарралар”нинг бир-бири билан дучлашиши ё абадий узоқлашишини башорат қилиб бўлмайди. Тўқнашиб кетган оламлар ҳалок бўлади. Олимларнинг башоратича, ҳар қандай космик объект яқин ё узоқ келажакда бирон бошқа шундай объект билан тўқнашиши муқаррар. Гарчи Фридманнинг Катта портлаш назариясига кўра, ҳар бир галактика ва ундаги қуёш ҳамда бошқа самовий жисмлар коинот марказидан тобора узоқлашиши ва шу тариқа коинот уфқларининг тобора кенгайиши рад этилмаса-да, бу “узоқлашиш” бир текисда – марказдан тобора четга қочиш ва бир-бирлариаро масофанинг ҳам олислаб боришини англатмайди, бу узоқлашиш муайян даражада хаотик тарзда бўлади.

[Nigora Umarova]

Башариятнинг илми ортаверса, неча минглаб йиллардан сўнг (унгача цивилизация сақланиб турса албатта) ҳатто шу даражага келсаки, Ҳимолай тоғини ҳеч бир қийинчиликсиз ўрнидан қўзғатиб, бошқа бир жойга қўйишга қадар етиб борса, ундан ҳам ошса... ана ўшанда ҳам инсоният бу галактиканинг бошқаси билан тўқнашмаслигини, галактикамиз ичидаги миллиардлаган қуёш-юлдузлар ва улар меҳварида бўлган объектларнинг ўзаро дучлашмаслигини, қуёшнинг абадий нур сочиши ва ернинг қуёш меҳварида бир зайлда айланишини таъминлай оладими?
Йўқ. Ҳеч қачон бунга қодир бўла олмайди.
Энг баттол атеистлар ҳам, энг некбин даҳрий олимлар ҳам Ер юзида ҳаётнинг абадий давом этиши ҳақда гап кетганда умидсизликка тушадилар.
Диний нуқтаи назардан, бу савол – инсоният ўз илми орқали охиратни орқага сура оладими, дегани. Имонли кишилар бу масалада якдил: қодир Оллоҳ белгилаган бирон нарса бир он ҳам кечиктирилмайди ва орқага қайтарилмайди. Охират ҳам, қиёмат ҳам муқаррар.
Бас, инсоният ўз илми билан ҳаётни абадий давом эттиришга қодир бўла олмас, билими чандон ошиб, “дунёнинг тагига етгани”да ҳам бир кун маҳв бўлиши тайин экан, унда... илм ўрганишдан мақсад не?
Мақсад... амалий жиҳатдан, бу ёруғ оламда кун кечиришни енгиллатиш бўладиган бўлса, унда, ривожланганимиз сари – дарёлар бўғилиб, сув омборлари барпо этилгани, денгизлар соҳилига улкан дамбалар қурилгани, уран маъданлари бойитилиб, АЭСларда беҳисоб энергия ҳосил қилингани, ботқоқликлар қуритилиб, балчиғидан алюминий олингани, тоғлар сариёғдай кесиб туширилиб, йўллар солингани ва... бунинг оқибатида экология бузилгани, давлатлараро муносабатлар тобора мураккаблашгани, инсоният чалинаётган касалликлар тури ва касалланиш кўлами кўпайяётгани, глобал иқлим ўзгаришлари рўй бериб, бунинг оқибатида мисли кўрилмаган тўфон, қурғоқчилик, сув тошқинлари, денгизу дарёларнинг қуриётгани, ўрмон ёнғинлари каби офатлар тез-тез рўй бераётганига нима деб изоҳ берамиз?..
Бу дунёда кўп нарсанинг тубига етиш мумкин, аммо қодир Оллоҳни англашни охирига етказиб бўлмайди. Оллоҳ азал, абад ва қудрати беадад зот. Ўтмиш адиблар жами ўрмонларнинг ёғочи қалам, жами уммонлар суви сиёҳ бўлсаю ёзсанг, Худонинг васфини баён этишга кифоя қилмайди, дейишган. Бу шунчаки мадҳ эмас, уни таҳлил ва тасбиҳ маъносида тушуниш керак.
Менимча, ҳаётнинг бош маъноси – яратган зотни англашдан иборат. Ана шу англаш даражамга қараб кимлигим, савияю моҳиятим аён бўлади.
Аммо илм чексиз эмас, маҳдуд бир ҳодиса. Биз унинг уфқига етиб боролмаганимиз туфайлигина у бизга чексиз жараён бўлиб кўринади. Ўтмиш фозилларининг, “илмим ўсиб, шу даражага етдики, ҳеч нарсани билмаслигимни англашга қадар етиб борди”, дегани шунчаки афоризм ёки сўз ўйини эмас, теран қаноатдир.
Оллоҳни тугал англаш амри маҳол экан, қазову қадарни ҳам ўзгартириш, орқага “суриш”нинг иложи бўлмайди. Нимаики белгилаб қўйилган бўлса, унинг рўй бериши муқаррар...
* * *
Ҳамонки гап дин тўғрисида боряптими, яна бир қалтис саволни очиқ қолдириб ўтмайин. Бу... одамзот қандай яратилган, деган масала. Аксар диний манбалардан бу саволга конкрет жавобни қидириб топиш қийин. Уларнинг пухта жиҳати ҳам шу. Жон-руҳ, охират ва қиёмат, дунё (жумладан одам)нинг яратилишидан олдинги ҳолати ва илк яратилиш чоғи, нариги дунё ҳақидаги саволларга келганда, бу ёлғиз Оллоҳнинг ўзи биладиган ишлардан эканлиги, бандаларга жуда оз илм берилгани айтилади. Шўро даврида буларнинг барчаси инкор қилиниб, материя – абадий, модда бир шаклдан иккинчи шаклга ўтиб туради, бу эврилиш диалектик тараққиёт қонунларига кўра рўй беради, деб айтилар эди. Аммо бизга илгари шуни уқтириб келган, бунга энг зўр далил сифатида Дарвин назариясини пеш тутган, шу таълимот бўйича илмий даража олган бир қанча олимлар букун унинг гўрига ғишт қалаш билан овора. Энди улар учун шунинг ўзи – илм бўлиб қолди...
Эҳтимол Дарвиннинг назарияси батамом янглиш чиқар, унинг чиллаки мухолифлари ҳақ бўлса бордир. Аммо буни далиллаш, исбот қилиш керак-да. Бунинг учун эса кишига Дарвин билан бўйлашиш даражасида илм керак бўлади. Афсуски, илмда уларнинг бўйи Дарвиннинг тиззасига ҳам етмайди, оқибат, Крилов масалидаги филга ҳураётган лайча ҳолига тушиб қолишяпти.
“Эволюция назариясининг чиппакка чиқиши” китоби муаллифи, том ихлосли уламо жомасини эгнига илган туркиялик олим Хорун Яҳъё (асл оти – Аднон Октар, бу тахаллусини у яҳудийларнинг Хорун ва Яҳъё деган пайғамбарлари шарафига(?) олган эмиш)да ҳам асосий йўналиш боягидай: далил ўрнига – даъво, таҳлил ўрнига – танқид, бирон-бир мустақил илм ва тадқиқ йўқ, аллақайси манбалардан олинган хилма-хил, узуқ-юлуқ “янгилик”лар келтирилади, гўё улар бирлашиб, Дарвин назариясини йўққа чиқарадигандай.
Чунончи, бундан неча минг йил аввал яшаб ўтган одамнинг мия чаноғи ҳажми келтирилади-да, у ҳозирги одамлар бош чаноғидан салгина кам холос, демак одамлар онгида ўсиш йўқ, аждодларимиз биздан ақлсиз бўлишмаган, деб хулоса чиқарилади. Ҳолбуки, одамнинг онги миясининг катталигига эмас, ҳажмига – бурмаларига боғлиқ экани аллақачон исботланган. Хорун Яҳъёга ишонсак, ҳўкизнинг ақли ҳамманикидан кўп бўлиб чиқади. Битта калла суягининг катталиги барча илмий далилларга қарши қўйиладиган бўлса, унда, бирон беш минг йилдан сўнг Тургеневнинг бош чаноғини қўлга олган думбул бир тадқиқотчи ХIХ аср одамлари биздан ақллироқ бўлган экан, деб жар солади. Зеро улуғ адибнинг мияси салкам икки килограмм чиққан (бошқа одамларда – ўртача 1,5 кг).
Каминангиз биолог ҳам, файласуф ҳам эмас. Аммо шунга қарамай, ҳаёт ҳақида фикрлашга менинг ҳам улар каби ҳаққим бўлса керак, албатта.
Менинг қатъий эътиқодимча, Оллоҳ одамни ва умуман барча тирик табиатни мудом ривожланиб, тараққий этадиган қилиб яратган. Аждод-авлод бир зайлда такрорланиб кўпаядиган, ҳеч ўсиб ривож топмайдиган – маъносиз ва мантиқсиз ҳаётни яратишнинг Парвардигорга лузуми бўлмаса керак?
Дарҳақиқат, Оллонинг олам ва одамни яратишидан мақсади ҳадисларда очиқ баён этилган: “Кунту канзан хафийян фа халақтун халқа” (Мен махфий бир ганжина эдим, менинг Тангрилигимни билгувчи ҳеч ким йўқ эди, халойиқ яратдим мендан фойда олсинлар), деб. Бас, ана шу махфий хазинани очиш ва ундаги ганжиналарни тасарруф қилиш тадрижий (диалектик тарзда) амалга ошади, бирданига эмас. Одам Оллоҳни англаш жараёнида ўзи ҳам тараққий этади, одамнинг юксалиши унинг Оллоҳни қанчалик теран англашига боғлиқ. Чунки оламда Оллоҳдан ташқари нарса йўқ, ниманики англасак, инкишоф этсак, бу – Оллоҳни англашнинг бир пиллапоясидир. Ижтимоий муносабатларда ҳам, табиий ва аниқ фанлар соҳасида ҳам, техника ва технология соҳасида ҳам, улуҳий илмлар соҳасида ҳам. Шунинг учун ҳам олим обид одамдан чандон афзал. Изоҳ бериб кетайлик. Румийнинг:

Нарса йўқки, хорижи одам эрур,
Ҳар не истарсан, ўзингда жам эрур...

байти Мансур Ҳалложнинг машҳур “аналҳақ”и руҳида бўлиб, Оллоҳга сингиб, унда эриб йўқ бўлиб кетган одам ҳақида. Бундаги “одам” – Оллоҳда зуҳур топган. Зеро оламда ҳар не ашё борки, ундан ташқарида эмас.

[Nigora Umarova]

Менимча, Дарвин одам маймундан келиб чиққанлигини даъво қилган, деб билиш нафақат Дарвинни, балки оддий диалектикани ҳам англамаслик оқибатидир. Дарвиннинг ўзи ҳам бундай одамлар устидан кулиб, анойи талқинларга ортиқча эътибор бермагани маълум. Чунончи, гўзал бир хоним уни мот қилмоқчи бўлиб, жаноб Дарвин, наҳотки мени ҳам бадбашара бир маймундан бино бўлган деб билсангиз, деганида олим унга, йўқ хоним, сиз энг чиройли маймундан яралгансиз, деб лутф қилган экан.
Ўша хонимнинг саволини бугун биз ҳам бериб кўрайлик:
Одам маймун зурриёдими?
Динда Одамато билан Момоҳаво жаннатда бўлгани, бироқ тақиқни бузгани ва жаннатни булғатгани учун жазоланиб, ер юзига туширилгани айтилади... Аввало буни механистик тушуниш тўғри бўлармикин: раҳмон ва раҳим Оллоҳ таоло Одамато билан Момоҳавонинг қизиқувчанлик устун келиб қилган гуноҳи – тақиқланган мевани татиб кўрганлари учуноқ бу икковини ҳамда улардан тарқалган миллиард-миллиард одамни ҳам шу айб учунгина қўшиб жазолаб, жаннатдан шубҳасиз тубан бўлган маъво – Ер юзида яшаш азобига маҳкум этадими? Қолаверса, алмисоқдаёқ Оллоҳ жами инсонлар руҳини ер юзига кўриб келиш учун юборган эди-ку: сизга ҳаёт бериладиган чоғда яшаб ўтадиган маконингизни кўриб келинглар, деб? Бас, бу ривоятдан бош мақсад дин исён эмас, бўйсуниш амали эканини баён этиш, динда тақиқни бузган киши жаннатдан мосуво бўлишини уқтириш бўлса-чи?
Шу ўринда Пайғамбаримизнинг Момоҳаво Одамотанинг қобирғасидан яратилган, деган ривоятга берган шарҳини эслаб ўтайлик. Расули акрам, аёллар қобирға сингари бўлади, текислашга уриниш уни синдиришга олиб келади, дея изоҳлаб ўтган (Бухорий. Жомиъи саҳиҳ, II китоб, Тошкент, 1996, 393- бет). Бу эса диний нақлларни талқин этишда намуна бўлиши мумкин.
Ерга тириклик яратган зотнинг марҳамати билан тақдим этилган (бу – менинг эмас, қарашларини ҳозир кўп жиззаки мухолифлар инкор этаётган буюк Дарвиннинг гапи). Шароити Ерникига яқин бошқа сайёраларда ҳаётнинг йўқлиги ҳам бу қарашни тасдиқлайди, албатта.
Одам лойдан ясалган, деб ҳисоблайдиган киши мўъмин-мусулмону инсон эволюцион тараққиёт оқибатида ҳозирги даражага етган, деб айтган киши баттол атеист бўлиб қоладими? Йўқ. имон келтиришлик – Оллоҳнинг бируборлигига, Муҳаммад унинг расули эканигаамин бўлиш бунда энг муҳими. Гап Оллоҳнинг илмини тафаккур қилиш-қила олмасликда. Аслида эса, бу қарашлар орасидаги зиддият ҳам унча катта эмас – ҳар икки ҳолда гап бир ҳовуч тупроқ ва сув устида кетяпти.Ё, баъзилар айтаётгандек, инсон оламнинг бошқа бир маъвосида яралган жонзотми? Ер сайёрасига тажриба учун келтирилиб, ҳозир асл ватани, асл аждодларини эсдан чиқарганми?
...Зоминнинг баланд тоғи устида, ям-яшил арчазорнинг тўшида диаметри ўн қадамча келадиган бир доирага дуч келдик. Учар ликоб тушган, дедилар бу жойга. Ишонмайин десанг... Ўртаси хиёл ботиқроқ бу доиранинг тевараги худди биров паргор билан чизгандай теп-текис, бирон қинғайиш кўринмасди. Эҳтимол, кимдир майнавозчиликка кетмон олиб чиқиб, аниқ ўлчаб шундай қилган бўлса-чи? Аммо доира ичидаги кўкатлар унинг марказидан ҳар тарафга қараб бир текисда таралиб ўсипти. Борингки, бояги ҳазилкаш хаскаш билан тараб шундай шакл бергандир, дейсиз. Ажабки, ўт-ўланлар ҳамма ерда қувраб сарғайган (августнинг охирлари эди), бироқ шу доира ичидаги кўкатлар кўм-кўк бўлиб, қулф уриб ўсиб турарди. Ё анов одам атайин шу жойга лейкада сув олиб чиқиб, шу доира ичига сув пуркаб турганмикин? Ундай бўлса, доира ичида бўлган кўкатлар кўм-кўк, аммо унинг қай бир новдалари ўсиб, доира-гардиш чизиғидан четга ҳам чиққани ҳамоно сарғайиб кетган? Ахир шу новданинг таги ям-яшил-ку? Ё тавба...
Аммо агар ана шу “учар ликоб” деганлари чиндан ҳам мавжуд бўлса, унинг олислардан келиб-кетаётган йўлчилари ҳам Оллоҳ яратган махлуқотнинг бир тури, улар, илм-билимда ва... замин тили билан айганда, техникада ҳар қанча илгариламасин, яратган зот олдида бизлар сингари.

[Nigora Umarova]

Энди одамзотга келсак, у бир замонда аллақайси сайёрадан учиб келган, деб фолбинлик қилиш, номаълум кучлар томонидан назорат этиб турилибди, тажриба остида эканини ўзи билмайди, дея фантазияга берилиш динга зид эканлигидан ташқари, мантиқий ёқдан ҳам асоссиз. Унинг жисмида Ерда мавжуд бўлмаган, бошқа самовий дунёларга хос бирон модда йўқлиги-чи, бу ҳам ниманидир англатмайдими? Танимизда қандай модда ва унсур мавжуд бўлса, уларнинг ҳаммаси Ердан эмасми? Буни ҳатто дин ҳам иқрор этади – Одамни ясаш учун Ер лойи олинган, деб. Инсон жисмида ақалли бирон-бир нозаминий модда ё ўзгача бир хислат бўлса эди, уни “коинотдан келган меҳмон”, ерлик эмас, дея ҳар қанча лоф урса бўларди.
Одам коинотнинг номаълум пучмоғидан келган жонзот бўлса, биологик ҳосила сифатида у бошқа сут эмизувчилардан бирон алоҳида хоссасига кўра яққол ажралиб турмасми эди? Унинг бошқа жонзотлардан принципиал қандай фарқи бор? Танасида тук сийракроқми? Тик туриб юра оладими? Ақли кўпроқми? Булар одамни бир жонзот сифатида сут эмизувчиларга мансуб бошқа жонзотлардан кескин айирадими?
Унда, йўлбарс, айиқ, мушук, маймун, йўлбарс, ит каби юқори тараққий этган жуда кўп сут эмизувчилардаги каби, одамда ҳам оёқ ва қўл панжалари сони бештадан иборатлигини, ортиқ ҳам, кам ҳам эмаслигини қандай изоҳлаймиз? Одамда ҳам оғизнинг бир, кўз, қулоқ, оёқ-қўлларнинг эса иккитадан экани, томирларда қон оқиши каби умуртқалиларнинг барча аломатлари мавжуд-ку? Одам ҳам, жами жонзотлар – хордалилар каби, ўз танаси ичига қабул қилган ва қайта ишлаб, чиқариб юборадиган озуқа маҳсулотларидан яшаши учун лозим бўлган қувват ва энергияни олади, жинсий йўл билан кўпаяди, барча умуртқалилар каби, бош суяги скелет тузилишига асос бўлади, суяклари бўғимлар орқали бир-бирига боғланади ва ошқозон, ўпка, юрак-қон томир тизими, жигар ва ҳоказо аъзолардан иборат бўлади, барча сут эмизувчилар сингари тирик туғади ва болаларини сут билан озиқлантиради, маймунсимонлар оиласининг кенжа турига мансуб махлуқлар каби сут безлари човида эмас, кўксида жойлашган, юз асаб пайлари ривожланган. Одамни хордали жониворлар типининг кенжа тури бўлган умуртқалилар гуруҳига, унинг эса сутэмизувчи синфига киритиш, илмий нуқтаи назардан, хатоми? Ва ниҳоят, Халлоқи олам ерда органик ҳаёт ҳужайра асосида бино бўлишини белгилаган. Барча тирик организм (жумладан одам ҳам) аввало ҳужайрадан ташкил топган.
Инсон руҳини эса қайси маконда, қай замонда яратганини Оллоҳ ўзи билади. Аммо олам яралганидаёқ, одам жисмининг ҳар бир зарраси шу замин ибтидосида бор бўлган. Бир ривоятга кўра, одам ўлгач, қаерга кўмилган бўлса, тупроғи ўша ердан олинган экан, деб айтилади.
Менимча, одам – борлиғи ила Ер фарзанди. У шу сайёрада яратилган. “Қисаси Рабғўзий”да ҳам айтиладики, Одамга жон киритилишдан аввал унинг лойи Тоиф ва Макка шаҳарлари ўртасида, Дахно деган жойга қўйилган. Агар одамзот коинотнинг бошқа бир жойида бино бўлиб, сўнг Ерга юборилган бўлса, мантиқан, унда ёлғиз одамзот эмас, худди Нуҳ кемасининг йўлчилари каби жами наботот ва ҳайвонот дунёси (жумладан у каби қон, эт, суяк, тери ва асаб толаларидан бино бўлган ҳайвонлар ҳам) у бирга келганини эътироф этиш лозим бўлади. Чунки улар ҳам насл қолдириш орқали кўпаяди, жуфт яшайди ва ҳоказо.
Ер юзида органик дунё ўз-ўзидан пайдо бўлмаган. Қодир Оллоҳ тириклик хоссасини Ерга инъом этган. Миллиард йиллар давомида энг содда жониворлар ривожланиб, бир турдан иккинчи турга ўта бориши орқали биз билган биоолам шаклланган. Ана шу тараққиётнинг чўққиси – одам.
Инсон Худони ақл билан танибди, деган гап бор. Дарвин – оламнинг биологик хоссаларини бошқалардан теранроқ, нозикроқ англаган зот эди. У ҳеч бир асарида тирик ҳужайра ноорганик моддалардан бино бўлган, деган эмас. Билъакс, у тирикликни Худо энг содда ҳолида Ерга инъом этган, шундан сўнг ҳаёт эволюцион тарзда ривожлана бошланган, деб уқтирган.
Дарвин ва унинг салафлари Оллоҳнинг мўъжизалари олам яратилиши биланоқ тугаб битмагани ва тўхтаб қолмаганини, бу мўъжиза ҳар он ва ҳаммавақт, ҳар бир ҳужайрадан тортиб, бутун коинот кўламида, азал-абад давом этишини ва Парвардигор уни бир зайлда, ўзгармайдиган қилиб эмас, балки тинимсиз тараққий этадиган, тобора мураккаблашиб борадиган ва мукаммаллик сари интиладиган қилиб яратганини тўғри талқин қилган эдиларқилгандилар.
“Дарвин чоғиштирма анатомия ва эмбриология, шунингдек, жуда камоб бўлса-да, палеонтологик топилмаларнинг натижаларига асосланиб, одамнинг ҳозир яшаб турган одамсимон маймунларга яқин қон-қардош эканлигини ишонарли қилиб исботлаб берди, – деб ёзади Ф.Н.Правдин, – Шу билан бир вақтда у, замонавий маймунларнинг биронтаси ҳам одамнинг аждоди деб ҳисобланиши мумкин эмас, деган ва моҳият-эътибори билан муҳим бўлган қоидани илгари сурди” (Дарвинизм. Тошкент, 1973, 420 б). Дарвин мухолифлари илмий савия ва мушоҳада жиҳатидан аксар ҳолларда бояги хонимдан кўпам узоққа кетмаганини, ниҳоят, эътироф этишга тўғри келади.

[Nigora Umarova]

Шамсиддин Табризийнинг саволига жавоб бераркан, Жалолиддин Румий пайғамбаримиз амаллари мисолида илк бор диалектикага таъриф берган, деб айтадилар. Табиатдаги диалектикани эволюция деб атаймиз. Буни мушоҳада этсак, диалектика ва унинг ўзагида ётувчи эволюцияни йўққа чиқариш амалда атеизмга ҳамда диалектикани тан олмайдиган бошқа динлар фойдасига хизмат қилиши аниқ бўлади. Эволюцияни эътироф этмаслик диалектикани рад этиш демак. Табиат тадрижий такомиллашади, дейиш эса марксизмни эътироф этиш эмас. Диалектика фалсафа тарихида азалдан бор, зеро у дунёнинг яшаш тарзидир. Бас шундай экан, Хорун Яҳъёнинг “оламда эволюция йўқ, уни Дарвин тўқиб чиқарган, Дарвиннинг яшаш учун кураш ғояси одам – одамга кушанда, деган қарашни қонунийлаштиради ва шу жиҳати билан у фашистик ғояга асос бўлган”, деган уйдирмалари тамом асоссиз, унинг устига, ислом нуқтаи назаридан ҳам янглишишдан ўзга нарса эмас.
Ҳозир кўп одамларга Дарвин ва унинг назариясини эътироф этиш материализмга ён босиш бўлиб туйилади. Негаки, дарвинизмни бизга даҳрийлик дунёқарашига “мослаб” талқин этишган (масалан, Ф.Энгельснинг “Маймуннинг одамга айланишида меҳнатнинг роли” асари – сарлавҳасидан ғояси аён кўриниб турибди), биз шунга ўрганганмиз.
Кўп одамлар худо оламни, жумладан ер юзини – ҳар бир қоя ва тупроқ зарасини, ўт-ўлан ва жон-жониворларни худди ҳозир, биз кўриб тургандай (шу ҳолида ўзгармай ривожланадиган тарзда) яратган, деб ўйлайди. Бу қараш, совуқроқ юртларга келган ҳабашларнинг куз фаслида дарахтнинг барг тўкканини кўриб, у қуриди-ўлди, деб, кейинги йили баҳорда барг чиқариб, гуллаганини кўриб, дарахтга жон кирди, деб қўрқиб кетганига ўхшайди. Минг донаси 1-1,5 грамм келадиган жимитдай уруғдан ўсимлик униб чиқиши, у гуллаб улкан набототга айланиши ва ўзидан беҳисоб уруғ-насл қолдириб, пировардида қуриб-чириши… бу жараёндаги ҳар бир цикл яратган зотнинг қудратидан нишона, албатта ва буни ҳамма эътироф этади. Аммо шу ўсимлик турининг миллион йиллар давомида у ёки бу хилда биологик ўзгаришлар билан тараққий этишига келганда эса нега тархашлик қиламиз? Бу, Оллоҳнинг азамати ва жалолатини чеклаб талқин этишга ва охирида инкор этишга олиб келмайдими? Ахир, яратиш дегани бир бор яратиб, кейин ўз ҳолига қўйиш эмас, ҳар бир лаҳзада тинимсиз янгилаш ва тараққий эттириш, ҳар бир молекулани, ҳар бир тирик жонни тоабад ҳаракатга солиш: ё камол топтириш, ё заволга юз туттиришда намоён бўлади-ку?
Бутун коинот, Ердаги жонли ва жонсиз табиат, ҳар бир организм бетиним ривожланишда. Олам мавжудлигини ҳаракатсиз (ва у орқали келадиган тараққиётсиз) тасаввур этиб бўлмайди. Шу маънода, ҳаракат – оламнинг яшаш тарзидир, деган фикрга қўшилмасдан бўлмайди. Электронлари ядроси теварагида айланишдан тўхтаган бирорта атомни, жисму жони ҳаракатсиз бирон-бир жониворни, коинотда чарх урмаётган бирон галактикани топиб бўлмайди – ҳаракатсиз нарса бўлиши мумкин эмас.
Ер юзида ривожланишда бўлган махлуқотнинг энг олдинги сафида эса инсон туради, у энг тараққий этган ва ривожланиши тобора тезлашаётган жонзотдир. Сутэмизувчиларнинг бошқа вакиллари ундан хийла суст ривож топадилар, умуртқалиларнинг бошқа вакиллари ундан ҳам секинроқ тараққий этади, барча хил бошқа жониворлар янада оҳиста ривожланади. Ундан кейин наботот олами – дарахт ва ўсимликлар ривожи ҳақида гапириш мумкин (одамнинг аралашуви – пайванд қилиш, чатиштириш, дурагай навлар олиш – бўлак нарса). Ҳатто ўлган организм – қуриган дарахт, ҳалок бўлган жонивор ҳам бир зайлда қотиб қолмайди – чирийди, тупроққа қўшилади ва янги ҳаёт уруғлари учун озуқага айланади. Тараққиёт, йўқ бўлиб кетмаслик, яшаш учун кураш шунга олиб келдики, бизга аксар биовакиллар – наботот, ҳайвонот турлари ўз ҳимоя воситалари – ўсимликларнинг тикани, гўштхўр ҳайвонларнинг қозиқ тишлари улар билан бирга яратилган бўлиб туйилади. Аслида, тикон ва қозиқ тишлар (биз шу икки содда мисол билан чекланайлик) ўсимлик ва даррандаларнинг аслий хоссаси эмас, яшаш учун курашнинг миллион йиллар давомида шаклланган иккиламчи хоссаларидир.
Тараққиётнинг энг суст даражаси эса ноорганик оламга тааллуқли. Аммо ҳар бир оддий модда ҳам миллион йиллар давомида ташқи ва ички таъсирлар, турли бошқа омиллар натижасида ривожланади, энг асл ҳолатига эришади, кейин нурайди ва бир турдан иккинчи турга ўта боради. Моддани ташкил этувчи атомлар ўзаро бириккан ва ҳар бир атом ядроси атрофида электрон, нейтрон каби “сайёра”лар айланиб, жисм мудом тараққий этади. Бу ривожланиш тарзи органик оламникидан бошқача, албатта.
Агар Оллоҳ таоло барча турдаги наботот ва ҳайвонотни ҳеч ўзгармайдиган, ривожланмайдиган қилиб яратишни ихтиёр этиб, шундай бино қилганида, мантиқан, ер юзида ҳеч бир тур қирилиб битмайган, ҳаммаси қиёматгача насл қолдириб, яшайдиган бўлмасми эди?
...Ер куррасининг узоқ ўтмишида бир замонлар яшаган, ҳозир йўқолиб кетган кўпгина ўсимлик, дарахт ва жониворларнинг қазилмалари топилган. Уларнинг бир қисми қандайдир сабабларга кўра тур сифатида яшашдан тўхтаган бўлса, бошқаси миллион йиллар мобайнида ривожланган, шароитга, об-ҳавога мослашиб, янги турга айланган. Буни инкор этиб бўлмайди.

[Nigora Umarova]

Эволюция табиатда бор ҳодисадир. Қазилма ишлари натижасида энг кичик сут эмизувчи жонивор – кўршапалакнинг бир тури миллион йиллар илгари сувдаги ўлжани тутиб ейиш учун сузишга мослашгани, ҳавода учишни тарк этиб, сув ичида ҳаёт кечиришга ўтгани ва... китга айланганини узил-кесил далилланди. Аммо ҳали ҳам китда кўршапалакка хос белгилар – сутэмизувчилик, эхолокатор орқали кўриш, ўлжасини тутган заҳоти ейиш каби хоссалар сақланиб қолган. Ёки бундан йигирма беш миллион йиллар илгари Америка қитъасидан Евроосиё қитъасига ўтган, қўл ва оёқ кафти уч бармоқли (фанда ҳиппарион деб аталадиган) кичкина ҳайвон ўрта бармоғи қаттиқ туёққа айланган отнинг аждоди эди (икки четки бармоқ рудиментлари сақланиб қолган), тараққиёт давом этиб, ундан эшак, зебра ва от шаклланган.
Табиатда эволюцион тараққиёт борлигини кўрмаслик амалда дин фойдасига эмас, аксинча атеизмни қўллаб-қувватлашга хизмат қилади. Чунки у тараққиётга туртки берувчи Тангрини назардан қочиради. Одамзот бир яратилганича, онги ҳам, шакл-шамойили ҳам миллион йиллар ўтса-да, ўзгармайдиган бўлса, ер юзида ҳар бир ўт-ўлан ва дов-дарахт, ҳар бир жон-жонивор абадий шу ҳолича, ривож топмай, янгилана берадиган бўлса, унда Оллоҳни бу оламни яратишдан муддаосини тушуниб бўлмай қолади-ку? Сира ҳам ўзгармас нарсаларни яратишнинг унга бирон кераги бор деб ўйлайсизми? Йўқ, албатта. Унда оламнинг яратилишида мантиқ бўлмас эди (Гёте бу тўғрида гап кетганда, Худо ҳозир ҳам олам яратилишининг биринчи кунидагидаги каби қудратга молик, унга ҳориш-толиқиш бегона, деб айтган).
Лев Толстой эволюцион назарияга муносабат билдириб, диалектикани содда, теран талқин этганди. У ёзадики, “агар одам номаълум замон даврида маймундан пайдо бўлган бўлса, бу нарса инсон маълум бир даврда бир ҳовуч тупроқдан пайдо бўлган дегандай гап”. Яъни, одам маймундан бино бўлган бўлса, маймуннинг ўзи ундан-да соддароқ бир махлуқдан, униси яна ҳам тубанроқ бир жонивордан ва охир-оқибат... бир ҳовуч тупроқ жонли табиат учун хамиртуруш бўлган, илк ҳаёт нишоналари тупроқда юз кўрсатган.
Одам маймундан тарқалмаган, у маймунсимон одам (питекантроп)нинг ривожланиши натижасида пайдо бўлган, маймунсимон одам эса одамсимон маймун (энг юксак тараққий этган приматлар)дан ўсиб камол топган. Биз билган ҳозирги маймунлар эса ана шу одамсимон маймуннинг асосий тараққиёт йўлидан четга қайрилган, ривожи таназзулга қараб кетган туридир.
Аммо ҳар нечук, одамсимон маймун бошқа сут эмизувчилар орасида энг тараққий этган жонзот бўлиб, ўзга барча ҳайвонлардан ўзининг серҳаракатлиги, чаққонлиги, шароитга осон мослаша олиши билан, шунингдек мимика пайларининг ривожлангани ва ўз кайфиятини юзи орқали билдира олиши, миясининг массаси тана оғирлигига нисбатан бошқа жониворларникидан катта экани каби хоссалари билан алоҳида ажралиб туради. Маймунда ҳам, одамда ҳам бошқа сут эмизувчилардан фарқли ўлароқ, қўл ва оёқ панжалари учида тирноқлар бор, бош бармоқ бошқа бармоқлар қаршисида, сут безлари эса кўкракда жойлашган ва ҳоказо.
Табиат диалектикаси ҳақида менинг фикрим бундай: одамлар турли ноорганик ва органик моддаларни минглаб хил усулда, ҳар турли шароитда ўзаро қовуштириш ва қориштириш орқали ҳарчанд уриниб бирон тирик ҳужайра, бирон-бир ўсимлик ё энг содда жониворни ҳам шакллантира олмайди (академик Опариннинг шу йўлдаги бир умрлик меҳнати зое кетган), Ерда органик ҳаётнинг илк нишонаси шаклланишини қодир Оллоҳ ихтиёр этган. Бундан кейинги тириклик эса шароитга мослашиш, кўникиш ва сараланиш орқали давом этган. Ҳеч бир ўсимлик ё жонивор космосдан ўзи келиб қолмаган ёки биздан кўра ривожланган тамаддун вакиллари томонидан Ерга туширилиб, тажриба ўтказилаётгани йўқ. Илк ўсимликлар миллион йиллар давомида аста ривожланган, бошқа шароитда ўсишга маҳкум бўлганлари эса неча ўнлаб асрлар мобайнида аста-секин янги ўсимлик турига айланган. Сувда кўчиб юришга мослашган ўсимликлар пайдо бўлган. Бирон заминга илдиз отган, аммо жонлилик хусусияти аниқ сезиладиган мураккаб ўсимликлар (масалан, гуллари ҳашаротни тутиб, ўзига емга айлантирадиган қопқон ўсимликлар) бор. Улар наботот олами билан тирик жониворлар ўртасида боғловчи ҳалқадир.
Жон-жониворлар оламида эса шароитга кўникиб мослашиш ҳам, турлараро алоқа ҳам анча фаол (Дарвин вьюр деган қушчанинг турли шароитда қандай ўзгарганини жуда ишонарли исботлаган).
Хорун Яҳъё, жонивор ё ўсимликларнинг оралиқ турлари кам экани уларнинг эволюция натижасида келиб чиқмаганини кўрсатади, деб даъво қилади. Бизнингча, оралиқ тур дегани – бир турнинг бошқа турга айлана боришидаги ҳолат, у биологик хилма-хиллик жиҳатидан ҳам, хронологик жиҳатдан ҳам асосий турларга нисбатан бениҳоя кам бўлишини, ниҳоят, тушуниш керак.
Шароитга мослаша олган турларгина яшаб қолган. Ҳозир тирик жониворларнинг барчаси ўз яшайдиган муҳитига мослашганларидир, мослаша олмаганлари қирилиб битган. Чунончи, оқ айиқнинг юнги оппоқ бўлганидан, қор устида ўлжага сездирмай яқинлашиш имкони кўпроқ, ови ўнгидан келиши тайинроқ. Оппоқ қор билан қопланган Арктика шароитида қора ё ола айиқ кун кўролмайди – оч қолиб, ҳалок бўлади. Қаҳратон совуққа мослашган қўйҳўкиз (жуни узунлиги 60-90 см.) тундрада бемалол яшайди. У қўйнинг бир тури бўлиб, биологик танланиш орқали ҳозирги конституцияга эга бўлган. Айрим жониворлар сонининг бугун ниҳоятда кам эканлигига сабаб кўп овланганигина эмас. Уларда ҳимоянинг заифлиги ҳам бор гап.
Ҳар бир тур аввалгисидан турли сабабларга кўра ажралиб чиққан – ё асосий яшаш жойи торлик қилиб, бошқа шароитга мослашиб яшаш оқибатида ўзгаришлар юз берган, улар охир-оқибат сифат ўзгаришига олиб келган, ё янги, янада қулай шароитга тушиб қолиш натижасида ўзгарган ва ҳоказо. Ер юзидаги тараққиёт биз кўриб турган ҳаётнинг ўзидан ҳам мураккаб ва хилма-хилдирки, бунинг натижасида бизга маълум бўлган ва бўлмаган минг-миллион наботот ва ҳайвонот турлари шаклланган.
Йил ёки асрлар миқёсида эмас, юз минг ва миллион йиллар миқёсида оладиган бўлсак, ҳозирда яшаб турган барча биологик жонзотлар айни пайтда оралиқ турга мансуб деб ҳисобланиши ҳам мумкин – улар ўз тараққиётининг ҳозирги босқичида турибди, биз шуни кўряпмиз, холос.
Ердаги биологик ҳаётни бир бутунликда мен шундай тасаввур этаман: танаси бутун ер юзига тенг улкан бир дарахт – унинг дастлабки шохлари бир неча миллиард йил аввал ўсиб чиққан ва ҳозирда қуриб-чириб, деярли ном-нишонсиз йўқ бўлиб кетган – бу энг қадимги замонда Ер юзида пайдо бўлган илк биологик ҳаёт нишоналари; улар фақат мантиқий тасаввур ва айрим реал асосга эга бўлган тахминлар орқали англанади. Кейинги бир босқич эса ҳозирги углерод конларининг – кўмир, нефт ва газ қазилмаларига асос бўлган энг қадимий ўрмонлар даври. Қандайдир фалокатлар (зилзилалар, тектоник ўзгаришлар) туфайли улар ер остига тушиб кетган. Аммо ўша мозий давридаёқ беҳисоб наботот оламининг қўюқ ўрмонида қуёш нурига талпиниб, ундан кўпроқ баҳра олган ўсимлик ва дарахтлар кўпроқ яшаб қолгани ва ўзидан кучли насл қолдиргани тайин. Ва шу билан бирга, яшашга ниҳоятда қобил бўлиб, ўз томирини тупроққа эмас, айрим бошқа ўсимлик ва дарахтларнинг танасига ёзиб озиқланган, уларнинг ширасини эмиб ўсган наботот ҳам шакллана бошлаган (ҳозирда эса нафақат зарпечак, девпечак ва чирмовусимон лианалар бор, балки оддийгина бир гул каби товланиб, ҳар хил ҳашаротларни – ўзидан бир неча маротаба мутараққий тур вакилларини! – тутиб, унинг жасадидан озиқланиб ўсадиган ўсимликлар ҳам бор).

[Nigora Umarova]

Бизнинг вазифамиз биологик тараққиёт босқичларини илмий ичзилликда баён қилиш бўлмагани боис, беҳисоб турдаги умуртқасиз жониворлар ҳаёт дарахтининг бирмунча ўртароқдаги шохи эканини, нисбатан кейин чиққан янги шохи эса умуртқали жонзотлар (балиқлар, бақалар, қушлар, динозаврлар ва ҳ., бу шохдан ўсиб чиққан янги “новда” – сут эмизувчилар (кўршапалаклар, сичқонлар, китлар, ўтхўр ва гўштхўр жониворлар)ни айтиш билан тафсилотларни якунлаймиз.
Инсон – ҳаёт дарахтининг қулф уриб ўсаётган энг тик новдаси. Одамнинг энг қадимги аждодлари нисбатан қулай яшаш шароитига тушган ва бунинг оқибатида бошқа турдошларига қараганда тезроқ камол топган. Иккинчи ёқдан, уларда курашувчанлик, ҳар қандай ноқулай шароитдан чиқиб кета олиш кўникмаси ривожланган. Бошқа жон-жониворлар мана шу тараққиёт жараёнининг маълум бир босқичида тик новдадан ажралиб чиққан ён шохлар сингари бўлиб, уларда ўсиш истиқболи қолмаган. Албатта, ён шохларда ҳам янги новдалар чиққани каби, асосий ўсиш йўлидан четда ҳам, бирон тур ичида янги ўсимлик ё ҳайвонлар шаклланиб чиққани шубҳасиз. Ҳозирги йиртқич ва ўтхўр сут эмизувчи ҳайвонлар баайни ўсиб бораётган дарахтнинг ён-атрофдаги шох-шаббалари сингари бўлиб, “ҳаёт шажараси”нинг бу шохлари энди тик – юқорига ўсиш у ёқда турсин, ҳатто пастга қайрилган, яъни таназзулга юз тутган. Эндиликда уларнинг ривожи юксалиш сари эмас, аксинча бўлади. Булар – юз миллион йиллар давомида тараққиётнинг асосий оқимидан четга чиққан ва онги ривож топмайдиган турлардир. Жумладан, айримлар одам аждоди деб тушунган маймунлар ҳам.
Одам маймун тараққиёти туфайли пайдо бўлган эмас. Одам бошқа ҳайвонларга қараганда маймунга кўпроқ ўхшаб кетгани учуноқ унинг қадим аждоди маймун бўлган дейиш Дарвин назариясини юзаки англаш бўлиб, бу бўш темир қутини процессор деб аташ билан моҳиятан бир... Буюк табиатшуноснинг назариясини тўғри тушунадиган бўлсак, одам маймундан эмас, маймун одамдан келиб чиққан, дейиш тўғрироқ бўлади. Зеро биологик табиат тараққиётининг асосий йўналиши одамзотнинг келиб чиқишига қаратилган бўлса, маймунлар ва умуман приматлар ана шу ривожланиш йўлининг маълум бир босқичида ривожланиш шохидан ажралиб чиққан ва тараққиётда илгарилай олмай қолган вакиллари – “ён шохлари”дир.
Хўш, одамзот ҳаёт дарахтининг тобора бўй чўзаётган марказий тик новдаси экан, вақти келиб ундан яна ён шохлар униб чиқиши – инсониятнинг тобора тезлашаётган тараққиётига ета олмаган бирон тур пайдо бўлиб, қолиб кетиши мумкинми (масалан, лўлиларнинг ҳаётида бундан минг йиллик олдинги турмушдан айтарли кўп нарса ўзгардими)? Буни билиш амри маҳол. Аммо ҳозир энг қолоқ, ҳатто ибтидоий қабила ҳолида яшаётган гуруҳлар ҳам тамаддун жараёнига жадал равишда тортилиб, умумдунёвий глобаллашишга қўшилаётган экан, бундай ажралиб қолишлар бўлмаслики ҳақиқатга яқинроқ.
Одамнинг пайдо бўлишига муносабат масаласини очиқ ўртага қўйиш, бу борадаги қарашларни кўриб чиқиш ва қатъий бир қарорга келиш жуда муҳим. Бу масалада дудмоллик қилиш илмда методологик чалкашлик келиб чиқишига сабаб бўлади. Илм-фаннинг, аввало ижтимоий фанларнинг тўғри тараққий этиши мана шу масаланинг қандай ҳал этилишига боғлиқ.
Ҳозир мактабда биология дарсида одамнинг пайдо бўлишини қандай талқин қилиняпти? Бизнинг кузатишимизча, ҳозирги дарслик ва қўлланмаларда одамнинг пайдо бўлиши борасидаги диний қарашлар мутлақо тилга олинмаяпти ва эски материалистик эволюция назарияси бироз пардаланган ҳолда тақдим этиляпти. Аммо масжидда, диний китобларда эса болаларга Худо одамни лойдан яратиб, сўнг унга жон киритгани уқтириляпти. Бунда болаларнинг ўсиб келаётган онгида мавҳумот пайдо бўлиши турган гап: мактаб дарслигига, муаллимига ишонсинми ё ўзгаларга? Зеро сиртдан қараганда, талқин икки хил. Бизнингча, Худо оламни, жумладан одамни яратиб, ҳаёт берганини, бутун борлиқ, табиат ва инсоният диалектик тараққиёт ва яшаш учун кураш орқали ўсиб камол топаётган хилқат экани ҳақидаги қарашлар тизимини шакллантириш зарур. Зеро илмда шундай ҳоллар мавжудки, бунда мантиққа мувофиқ келадиган, ҳақиқатга энг яқин талқин танлаб олинишини тақозо этади. Оллоҳ таоло наботот, ҳайвонот ва шу жумладан инсонни бир-бирига алоқасиз қилиб айри-айри ҳолда яратганига қараганда у ато этган ички интилиш туфайли жами мавжудот ривожланадиган, улкан даврлар мобайнида бири иккинчисидан келиб чиқадиган қилиб ҳаёт берганида ҳикмат ва жалолият бениҳоя кўп эканини англаш лозим. Бусиз биз жаҳолат сари қараб кетамиз.
Бизнингча, Худо оламни, жумладан одамни яратиб, ҳаёт берганини, бутун борлиқ – табиат ва инсоният диалектик тараққиёт ва яшаш учун кураш орқали ўсиб камол топиши борасидаги қарашлар тизимини шакллантириш зарур. Зеро илм мантиққа мувофиқ, ҳақиқатга энг яқин талқин танлаб олинишини тақозо этади. Оллоҳ таоло наботот, ҳайвонот ва шу жумладан инсонни бир-бирига алоқасиз қилиб айри-айри ҳолда яратганига қараганда у ато этган ички интилиш туфайли жами мавжудот ривожланадиган, улкан даврлар мобайнида бири иккинчисидан келиб чиқадиган қилиб ҳаёт берганида ҳикмат ва жалолият бениҳоя кўп эканини англаш лозим. Бусиз биз жаҳолат сари қараб кетамиз.
Дарвин назариясини ёқлаш материализмга ён босиш дегани эмас. Аҳли китоблардан бўлган Дарвинни ғирт атеистга чиқариб таништирган Шўро даври ҳамма нарсага марксизм нуқтаи назаридан баҳо берар, методологик масалалар атеистик дунёқараш негизига қурилар, шу сабабли кўп эшиклар ёпиқлигича қолган эди. Ҳозир ҳам баъзи олимларнинг Дарвин деганда атеизмни тушуниши аслида Шўро даврига хос бўлган фикрлаш оқовасидир.
Ойбекнинг мана бу изтиробли мисралари ёдингиздами?
Ҳақиқат яратди тартиб ва қонун,
Ҳикмат офтоби гўё бир ёлқин.
Катта фалсафанинг илдизи қани?
Топилса, бўлурди офтоб – тошқин...
Бу тўртлик 1967 йилда – шоир тилдан қолган, қўли қалам тутолмаган ҳаста чоғида имо-ишора билан айтиб ёздирилган. Менимча, ундаги “ҳақиқат” сўзи Ҳақ таолони билдиради ва у оламни тартибли қилиб, қонуният асосида яратганини, унинг ҳикмат офтоби ўта нурли экани, лекин мавжуд тузум эътироф этган монополистик “катта фалсафа” – материализмнинг илдизи йўқлиги, ҳаётдан узилган ҳолда экани баён этилган...

[Nigora Umarova]

Берган саволи одамни хижолатга солади. Чунки билимсизлиги фош бўлиб қолади. Омилигидан уяладиганлар бизда етарли. Мен уларга қўшилиб, “ўзига золим”лар сафини яна кенгайтиргим келмади, азизлар.
Диний ва дунёвий ишлар борасида саволларни ҳозирча бас қилайлик. Зеро донолар, тил битта, қулоқ эса иккита, бир гапирсанг, икки бор қулоқ сол, дейдилар. Ҳолбуки, кишини ўйлантириб, изтиробга соладиган, ҳатто келгусидан умидини йўққа чиқаришга қодир бўлган талай масалалар – миллат ахлоқининг бузилиши, экология, глобаллашиш, асл қадриятларнинг ҳозирги қадри ҳақида ҳам “сўрорим бор” эди. Мавриди келар. Унга қадар эса, боя айтганимиздай, бу борадаги ҳар қандай мулоҳазани жон деб эшитамиз.
Зеро биз шунчаки диндор эмас, тақволи диндор бўлишни хоҳлаймиз; мутаассиб эмас, маърифатли мусулмон бўлгимиз келади. Мақсад – фикрлашиш орқали ҳақиқатга яқинлаша бориш. Ахир, Оллоҳнинг бизга берган энг буюк неъмати ҳам тафаккур-ку? Пайғамбаримизнинг динда чуқурлашманг, деган буйруғи эса юзаки билимли бўлишга даъват эмас асло. бу тамоман бошқа масала. Ахир ўзингиз ўйлаб кўринг: мутараққий Ғарб ривожининг руҳий негизи – андишавозликка берилмасдан, барча нарсага очиқ кўз билан қараб, реал мулоҳаза юритишда ҳам эмасмикин?

[Alisher Asror]

Битта ғояни маҳкам тутиб олиб, бошқа ҳар қандай қарашни инкор этиш, унга қарши жон-жаҳдинг билан курашиш ҳам чекланганлик эмасми?

Unda islomiy g`oyani mahkam ushlab olishni qanday tushunsa bo`ladi?

Cheklanmaslik uchun ateistlarni ham tinglab, tushunish kerakdir balki?

Sarkash savollarda ko`pgina qiziqarli faktlar keltirilgan, mulohazalar yuritilgan, yaxshi gaplar aytilgan, lekin fikrlarda mutanosiblik yo`q ,tarqoq, maqsad ko`rinmaydi (da`vat qilishdan boshqa).

[Alisher Asror]

Yashashdan maqsad nima?

Avvalo tug`ilayotganimizda ota-onamiz bizdan so`rashmagan: nimaga bu dunyoga kelyapsan? - deb.
Odam o`sish , ulg`ayish jarayonida oldin kichik maqsadlar qo`yishni o`rganadi, so`ngra (hayotiy tajriba orttirgandan so`ng) esa hayotini mazmuniga aylanadigan maqsadlariga qarab intiladi. Ko`pchilik bo`lsa maqsad nima ekanligi haqida o`ylamaydi ham. Bugun o`tdimi , demak xudoga shukur qalbida hayot kechirishadi. Bu shunchaki yashash - hayot foje`asidir.

[Ustoz]

Qo`limda bo`lganda kelmasdim bir dam,
Qo`limda bo`lganda ketmas edim ham,
Juda soz bo`lardi bu g`amxonaga
Kelmasam, turmasam, kelib-ketmasam.
***
Men keldim, dunyo ko`rdimi foyda?
Ketsam martabasi osharmi? Qayda.
Hech kim tushuntirib bera olmadi,
Kelishim-ketishim sababi qayda.

Umar Hayyomning shu kabi to`rtliklari mening joni-dilim edi. Bundan 20 yil oldin mendan ko`ra dahriyroq odamni topish qiyin edi. "Bizga islomni olib kelib rivojlanishimizga to`sqinlik qilgan" deb arablarni yomon ko`rardim (Ollohning o`zi kechirsin). Mustaqillikdan keyin har qanday yo`llar ochilib hamma narsaga qiziqqan dahriy sifatida islomni ham o`rgana boshladim, shundagina uni bizga noto`g`ri talqin qilishganini, "Qur`on"ni o`qib chiqqanimdan keyin esa bundan-da mukammal kitob yo`qligini tushundim. Ollohga ming qatla shukur-ki hozir besh vaqt namozni kanda qilmaslkka harakat qilaman (ammo har doim ham buning iloji yo`q).
Yuqoridagi maqola odamni baxsga tortishi bilan menga yoqdi, men albatta muallif bilan tortishish darajasida na diniy na dunyoviy ilmim yetadi deb o`ylamayman. O`z fikrimni bildirishdan esa o`zimni ushlab turolmadim,
Men ham Darvinning kitoblarini, dunyo yaratilishi va hakazo kitoblarni juda ko`p o`qiganman, ammo men boshqa narsa haqida gaplashmoqchiman.
Faraz qiling, inson ongli robotlarni yaratdi, hamma yoqni robotlar bosib ketdi, insonlarni qirib tashlashdi va hamma narsani o`z qo`llariga olishdi (hudo asrasin :) ). Endi maktablarda bolalarini o`qitishyapti:
- Bizni havo, suv va tabiatning boshqa narsalariga qaram bo`lgan qandaydir inson yaratgan degan gap g`irt bo`lmag`ur gapdir, qani o`sha inson, yo`q, qachonlardir bo`lgan bo`lsa ham u bizni yaratolmasdi. Bu safsataga quloq solmang, avval diod paydo bo`lgan, keyin u tranzistorga aylangan, keyin tranzistorlar to`plami paydo bo`lgan, keyin mikrosxemalar undan keyin chiplar va hakazo, keyin biz paydo bo`lganmiz, bu evolyutsiya natijasidir."

[Nigora Umarova]

Unda islomiy g`oyani mahkam ushlab olishni qanday tushunsa bo`ladi?

Cheklanmaslik uchun ateistlarni ham tinglab, tushunish kerakdir balki?

Sarkash savollarda ko`pgina qiziqarli faktlar keltirilgan, mulohazalar yuritilgan, yaxshi gaplar aytilgan, lekin fikrlarda mutanosiblik yo`q ,tarqoq, maqsad ko`rinmaydi (da`vat qilishdan boshqa).

Bu domla Zuhriddin Isomiddinovning fikrlari edi. Yodingizdan chiqmasin ;)

[Mahmud Jurat]

одамлар турли ноорганик ва органик моддаларни минглаб хил усулда, ҳар турли шароитда ўзаро қовуштириш ва қориштириш орқали ҳарчанд уриниб бирон тирик ҳужайра, бирон-бир ўсимлик ё энг содда жониворни ҳам шакллантира олмайди

20 асрнинг энг охирги оҳларидан сас бериб турган бу жумла бир томондан таажжубга солса, иккинчи томондан ачинтиради. Илмий лабараторияларда ноорганик моддалардан ва бошқа моддалардан қўшиб бугунги кунда замондошларимиз жонли, модда, деб айтайлик яратишди. Бу деган сўз улар Тангриликка даъво қилаяпти дегани эмас. Аммо яратилди.....
Дунё ва унинг эволюцияси ҳақида узоқ гапириш мумкин. Аммо юқорида қўйилган савол ва муаммо, баҳс учун кўтарилган мавзу ҳозирча ҳаётнинг нималигига жавоб қидирилаётган бир пайтда "Яшашдан мақсад яшаш" деган шиор остида яшаб турайлик. Бизнинг давримизга ҳали ҳаёт мингйилликлари давомида рўй бермаган янгиликлар кириб келаётганини, рўй бераётганини кўрмоқдамиз. Шунинг ўзи бахтимизку. Биз Тангрининг ҳамма нарсаларни жуфт қилиб яратганини тан оламизу, Толстойдан мисол келтириб тупроқни қадрлаймиз. Бу ўринда адам, одам, сўзининг яҳудий тилидан олинган сўз тупроқ эканлигини унутамиз. Одам отонинг жуфти қани деган саволни бермаймиз. Момо ҳаво унинг кейинчалик қовурғасидан ясалганини айтиб юраверамиз. Ахир тарихий манбаларга қарасангиз, диндорлар ёқтирмайдиган, Момо ҳаводан олдин Одам отонинг жуфти бўлганлигини билмаймиз. Бу савол ва жавоблар ўтган асрлар мунозаралари бўлган. Бугуннинг мунозараси эмас, лаззатини суриб, ҳаётимиздаги илмий янгиликларни кузатиб ва улардан завқланиб "Яшашнинг лаззати ва яшашнинг мақсади яшаш" десак қандай бўлар экан.

[Ustoz]

Bir kuni bir o`quvchimdan so`radim:
- Qani ayting-ch, nima maqsadda yashayapsiz? Birorta maqsadiznigiz bormi?
U javob berdi:
- Nima qilay? Tug`ildim, yashab yuribman.

[Mahmud Jurat]

- Nima qilay? Tug`ildim, yashab yuribman.

Кўплаб ҳолларда буюк нарсалар нақадар оддий бўлади. Аммо ҳамма оддий нарсалар ҳам буюк деб қабул қилинмаслигини ҳам биламиз. Шу билан бир вақтнинг ўзида мана бу қанотли ибора ҳам мана шу жойга жуда мос келади, шекилли:"Яшаш яхши, яхши яшаш ундан ҳам яхши".

[Bobir Samadov]

Яшашдан максад: "маошни олиш, олинган маошга зудлик билан "чойхона" ташкиллаштириб, маишатбозлик килиш" Товба, кейинги пайтларда ушбу холатга жудаям куп дуч келаман. бор топган-тутганини ичкилибозликка сарфлайдида, кейин тирикчилик учун маблаги етишмаётгани учун факат нолийди...

[Tulqin Eshbekov]

факат нолийди...

Унақаларнинг яшашдан "мақсади" шунақа бўлса... нима ҳам дердик?!

[Bobir Samadov]

Баъзи инсонларнинг яшашдан максади яхши ном колдириш, утказган умрини мазмунли ва элу-халкка фойдали булишига эришиш булса, бир катор инсонларнинг (афсуски уларнинг аксарияти ёшлар) асосий максадлари навбатдаги "доза"ни топиш... бу иш учун эса хеч нарсадан кайтмаслик... афсус, минг афсус....

[Sirim]

ир катор инсонларнинг (афсуски уларнинг аксарияти ёшлар) асосий максадлари навбатдаги "доза"ни топиш... бу иш учун эса хеч нарсадан кайтмаслик...
Bundaylarning yashashdan maqsadi bo'lmaydi,bu maqsad emas. Bo'lgan qachonlardir, ammo hozir (agar gap giyohvandlar, ichkilikbozlar haqida ketayotgan bo'lsa) "vaqtinchalik" maishatga asir bo'lib qolishgan. Buni ular "vaqtincha" deb tushunishadi. Afsus ko'zlari ochilganda umr o'tib ketgan bo'ladi. Yaxshiki ular ozchilikni taskil etishadi, yoki faqat kamroq eshitgandirman.

[Ustoz]

факат нолийди...

Унақаларнинг яшашдан "мақсади" шунақа бўлса... нима ҳам дердик?!
"Shunaqa turdagi odamlar bor-ki doimiy ravishda nolib baxtsizlik izlab yurishadi, agar baxtsizlik bo`lmasa uni keltirib chiqarishadi" Kalderon (qachonlardir gazetada o`qigandim, ismini to`g`ri yozdimmi yo`qmi bilmayman).
Ko`pincha hayotimizdagi muammolar sababchisi mana shunaqalar bo`lishadi.

[Mahmud Jurat]

baxtsizlik izlab yurishadi

Устоз, ҳаётда ҳеч ким бахтсизлик изламайди, бу Тангрининг буюрганига зид. Оддий психология қонун қоидаларига ҳам тўғри келмайди. Аммо баъзиларнинг ҳар бир ҳаракати атрофдагиларга гўёки бахтсизлик излагандай туюлиши мумкин. Айтайлик ўша гиёҳвандлар, ичикликбозлар. (Фаҳш йўлига кириб қолганларчи?, Улар орамизда соппа соғ, гулдай қувнаб, бир расмий, уч норасмий, саноқсиз имконда топилганлари билан ўзларини бахтли санаб юрганлари ҳам бор. Аслида балки шундай ҳамдир) Бу инсонлар қачонлардир қай бир қийинчиликдан, етишмовчиликдан ёки бошқа бир сабаблардан мана шу йўлга кириб қолади. (Бу ўринда фаҳш йўлига кириб қолганларига табиий сабаблар бўлиши мумкин) Ваҳоланки қўшни сайтда бахт нима тушунчаси муҳокама қилинаяпти. Сиз ва биз ўзимизни улардан юқори қўйган ҳолда мулоҳаза юритишимиз ҳам мумкин. Аммо ҳаммамизнинг олдимизда турган умумий саволга жавобимиз борми. Йўқ. Аммо ҳаёт қонунлари, жамиятнинг кўпчилиги тутган йўл шундаки, биз яхшиликка ва янгиликка интилиб яшаб кетаверамиз. Ҳамма ҳам шундай қила олади, деб айта олмаймиз. Албатта инсонлар аввали азал тенг яратилмаган. Бизнингча улар адашган. Хўп, шундай ҳам дейлик, демак уларга ёрдам беришимиз керак. Аммо ўйлаб қоласан киши, биз бермоқчи бўлган ёрдамимиз уларга керакми. Керак..., керак..керак...., керак... . Акс ҳолда дунё тамаддуни илгарига қараб кетмаган бўлар эди. Бу Умар Ҳайём айтганидай менинг излаб топган йўлим. Кимдир бошқача йўл тутар.

***
Вужудим сесканиб ёниб туради,
Кимдир юрагимга излар экан йўл.
Яна қайси бир султон сўнгаги,
Икром Отадек сўраса кангул.

Мен ҳам ўз ўзлигим дунёси узра
Йиғлайман, куламан, чекаман азоб.
Баъзида Ҳайёмдек кўтариб кўза,
Майнинг ботқоғидан излайман савоб.

Айниқса ўзимдан қўрқаман, ногоҳ
Гулларнинг баргини синдирдимми деб.
Бошдан оёқ ҳамон қилганим гуноҳ,
Қайга интиламан азобимни еб.

Вужудим сесканиб ёниб туради,
Мен ўзим ўзимни излаган ҳамон.
Атрофда майсалар - жаннат суврати,
Тепамда муаллақ кулади осмон.
(с)

[Ustoz]

Bu mening gapim emas, Kalderonning gapi. Siz bunaqa odamlarni ko`rmagandirsiz, men esa bir emas, bir nechta shunaqasini ko`rganman, unaqalarga duch kelishni Sizga ravo ko`rmayman. :)

[Gulchehra Ibragimova]

Баъзи инсонларнинг яшашдан максади яхши ном колдириш, утказган умрини мазмунли ва элу-халкка фойдали булишига эришиш булса, бир катор инсонларнинг (афсуски уларнинг аксарияти ёшлар) асосий максадлари навбатдаги "доза"ни топиш... бу иш учун эса хеч нарсадан кайтмаслик... афсус, минг афсус....


"Яшашдан мақсад нима?" мавзусига шунчаки жавоб бериб бўлмайди..албатта.аммо ҳар бир кишининг ўзининг қарашлари бор..Мақсадсиз инсоннинг ўзи бўлмаса керак..Фақат мақсад -у нимага қаратилганлиги билан муҳимдир..Бу борада менинг ҳам ўзимнинг айрим қарашларим мавжуд..

Сенека эса шундай дейди:

“Мен олий мақсад учун туғилганман, вужудимга қул бўлиш учун эмас”.

Ҳа, бу Сенеканинг фикри..унинг қарашлари.. Вужудга қул бўлиб қолишнинг оқибати эса..тубанликка бошлайди..Ақл ва руҳнинг, ақл ва қалбнинг мутаносиблиги..бу бошқа гап.

Дарҳақиқат, ҳар бир инсон яшаш йўлини, яшаш тарзини, ҳаётини ўзи белгилайди ва хоҳлаган ўзанга -яхши ёки ёмон, ижобий ё салбий томонга билмаган ҳолда буриб юбориши мумкин..Муҳими бир мукаммал, шахс сифатида шаклланиш.. ва бунда яна Ҳаётнинг ўзи тарбиячи..ҳаёт ўзи мураббийлик қилади.Асосийси йўлни йўқотмаслик..Адашмаслик..бир адашган кимсаганинг қайтиб яна йўлга тушиб олиши анча мураккаб.Бу эса атрофдагиларга кўпроқ боғлиқ..Адашган кимсага атрофдагиларнинг эътибори..кўмаги..зарур экани ва уни ҳар биримиз бефарқ бўлмай англамоғимиз лозимлиги..


Умар Ҳайём ҳазратларининг шундай рубоийлари бор:
Томчи сув дарёда йўқ бўлиб кетди,
Ерга чанг қўнди-ю, кўмилиб кетди,
Дунёга келишинг, кетишинг нима?
Бир чивин туғилди ё ўлиб кетди.


Ушбу рубоий замиридан “Яшашдан мақсад нима” саволига жавоб топиш мумкиндек туюлади.. Таҳлил қиладиган бўлсак, томчи сув (айнан “бир томчи” сув) ҳеч қачон ҳаракатсиз дарёга айланолмайди ва ушбу бир томчи сув ўша дарёга қелиб тушса тушмаса-да у дарёликда давом этаверади. Шунингдек, ерга қўнган чангдан ҳеч қандай наф ё фойда йўқ . Аксинча зарари тегиши мумкин. Чанг бефойда, кераксиз бўлгани учун уни сидириб ташлайдилар. Демак ҳаётдаги мақсадсиз яшаётган инсонлар ҳам “бир чивин туғилиб ўлиб кетгани каби” бесамардир, , ушбу сатр ҳам ундай инсонларнинг бор йўғини ҳеч ким сезмаганига ишорадир балки..

Айтиш жоизки, инсон каттадир, кичикдир ўзидан бир яхши из, эзгу иш қолдириши муҳимдир. Шундай инсонлар борки, бир йилда асрга татигулик ишлар, кашфиётлар, бунёдкорликлар ва эзгуликлар қилиб улгуради. Айримлар борки, Умар Ҳайём айтганидек: «Бир чивин туғилди ё ўлиб кетди» қабилида бор-йўғидан на ўзига, на элига, на-да жамиятга манфаат етмай, дунёдан бирон фойдали иш қилмай, изсиз кетадилар, улар юқорида таъкидланганидек, “Ейиш учун яшайдилар” ва умргузаронлик қиладилар.... Уларнинг яшаш тарзи масалчи шоиримиз (адашмасам муаллифи Крылов) нинг “Ниначи ва чумоли” масалида ифодалаганидек, “ниначи” нинг ҳаётига ўхшаш.. Умр бўйи “ўйнаб”, енгил-елпи ҳаёт билан вақтни беҳуда “совуриб” ўтказворадилар..Бундайлардан Аллоҳимнинг ўзи сақласин.

Ғанимлардан баланд яшаши учун,
Ўз юрти, гулбоғи бўлсин йигитнинг.
Кучига тан берсин бу кўҳна очун.
Белида белбоғи бўлсин йигитнинг!
(Хосият Бобомуродова)

.. Одамлар бор, шу қисқа умр давомида савоб ишларга қўл урадилар, боқий асарлар яратадилар, илм билан шуғулланадилар, яратадилар, кашф этадилар. Бундайларнинг вақти доимо «ўлчоғлик» бўлади. Зеро, бир донишманддан: “Сизга қандай мазза-я, ҳамма нарсангиз бор, ҳамма нарса етарли-я, деб сўрашганида У: Ҳа, мен ҳамма нарсага эришишга ҳаракат қиляпман, аммо менда биргина ВАҚТ етишмайди, холос” деб жавоб берган экан.
Ғофур Ғулом таъбири билан айтганда, «Фурсат ғаниматдир, шоҳ сатрлар-ла, безамоқ чоғидир умр дафтарин». Ҳа, ушбу ўткинчи умрда кимдир фақат эзгу ишлар қилади, эл корига, хизматига ярайди, ўзидан қандайдир яхши ном қолдиради . Албатта бу дунёда фақат ном қолдириш, десак ҳам бир ёқлама ёндошгандаймиз..Чунки тарихда ўтган шахс (Наполеон, Чингизхон, Гитлер ва ҳ.)лар ҳам ўз номини абадиятга михлаганлардан, аммо уларнинг ғоялари ..бутунлай бошқа. Нисбатан қайси маънода уларни ҳам “оқловчилар” топилар. . Буни-да инкор этиб бўлмайди, албатта. (аммо бу бошқа мавзу)

Ўзбекни ўти бор дерлар,
Ва лекин “чўпи” бор дерлар,
Хайҳот, бундай халқ кўрмадим,
Бир-бирин ковлашиб ерлар..
Ўв ботирим, қайдасан?

..Бири чиқса баланд тоққа,
Бири тушар қулатмоққа
(Азим Суюн)
Шоир юқорида айтгандек, яна кимдир-кимдан гина –гидрат қилиш, ўч олиш пайида..Яна кимдир ғийбат қилиш, бошқа биров атрофдагиларни унутиб фақат мол-давлат йиғиш ишқида оворра. Аммо у йиққан давлати эвазига бекор ўтган умрини қайтариб бўлмаслигини умрининг охирида англайди..Яшашдан мақсад-“отни миниб узоқни кўзлаш”. Акс ҳолда..
яна шундай дейди:

Кекса, ёш-ҳаётга ҳар кимки етар-
Ҳаммаси изма-из, бирма-бир ўтар.
Бу дунё ҳеч кимга қолмас абадий,
Кетдилар, кетамиз, келишар, кетар.
(Умар Ҳайём)

Шоира Зулфияда тахминан шундай сатрлар бор : “Суйдим, эркаландим, айрилдим, куйдим-......шуда бир яшаш! Мана шу биргина жумланинг ўзида яшаш завқи, шавқи ва ўз ҳаётидан кўнгли тўлган бир инсоннинг ҳаётга нисбатан миннатдорлик туйғуларини англаш мумкин.

Тўғри айтишади: Қуруқ гап кимга керак? Маслаҳат бериш осон, аммо уни амалга ошириш, ўша бирон қийналиб қолган инсонга ҳақиқий ёрдам қўлини чўзиб, у билиб –билмай тушиб қолган йўлдан уни қайтариш, имкон қадар ёрдам бериш муҳим инсонийлик белгиси.. Кўриб кўрмасликка олиш, эшитиб эшитмасликка олиш..ҳозир айримларимиз учун янгилик эмас..Ҳа, деса, “ўзим тинч..Энди сениям муаммоинг борми?” қабилидаги қарашлар.. “Одамгарчилик” деган нарсадан андак узоқлашгандекмиз..Ҳаёт эса шиддат билан давом этмоқда! Дунёга келдикми, демак..яшаш керак..Аммо қандай, қай тарзда? Ушбу мавзу хали давом этишини инобатга олиб, ўз фикрларимни Самюэл Батлернинг ушбу сўзлари билан якунлашим мақсадга мувофиқ деб ўйладим: “Ҳаёт яшашга арзийдими?”. Бу савол бир эмбрион учундир, инсон учун эмас” , дея яна ўз саволига ўзи ҳақиқий жавобни беради. Ҳа, ҳаёт яшаш учун берилган. Инсон уни ўз фазилатлари, ўз бахти, ўз эзгу ишлари билан безайди. Ва ҳар бир инсон албатта ўзига берилган ушбу ҳаётини мазмунли ва ўзи қурган ва ўзи танлаган йўли ила бахтли, аниқ бир мақсадни кўзлаган ҳолда ўтказишга ҳақли! Умр инсонга омонат. Ушбу қисқа ҳаётда эса шакл ва мазмунни инсон ўзи танлайди. Ҳаётини ўз безайди, ўзи унга мазмун киритади.. Яна бир шоиримизнинг таъбири билан айтганда “..шундай яшар одатда одам!”..

Ва яна:

Иллат излаганга иллатдир дунё,
Ғурбат излаганга ғурбатдир дунё,
Ким нима изласа етар муродга,
Ҳикмат излаганга хикматдир дунё.

Ҳикмат топиб яшаш бу дунёда ҳар кимсага насибў рўз айлаган бўлсин.

[Bobir Samadov]

“Ҳаёт яшашга арзийдими?”. Бу савол бир эмбрион учундир, инсон учун эмас” фикрингизни жудаям пурмаъно иктибослар билан келтирганингиз жуда ажойиб чикибди...

[Bobir Samadov]

Не жалуйтесь на судьбу. Ей, может быть, с вами тоже не очень приятно.

Хаётдан нолиманг, балким унга хам Сиз билан булиш ёкимсиздир.

[Mobeen]

Insonning yashashdan maqsadi - o'zi kim ekanligini bilib ketish.

[JUS]

Яхшилаб эътибор берсам, ҳамма ўзининг яшашдан мақсадини ёзяпти. Бу яхши албатта.

Мана бу ердаги (http://ovtg64tvnuxhk6q.cameleo.ru/2jmj7l5rSw0yVb-vlWAYkK-YBwk=c2hvd3RocmVhZC5waHA?2jmj7l5rSw0yVb-vlWAYkK-YBwk=dD01MzU4JnBhZ2U9Mw) Маэстро жаноби олийларининг "олтин" постларини бир ўқиб кўринг-а. Қандай яшаш кераклигини ўрганиб олсангиз ажаб эмас. ;)

[Colorado]

Яхшилаб эътибор берсам, ҳамма ўзининг яшашдан мақсадини ёзяпти. Бу яхши албатта.

Мана бу ердаги (http://ovtg64tvnuxhk6q.cameleo.ru/2jmj7l5rSw0yVb-vlWAYkK-YBwk=c2hvd3RocmVhZC5waHA?2jmj7l5rSw0yVb-vlWAYkK-YBwk=dD01MzU4JnBhZ2U9Mw) Маэстро жаноби олийларининг "олтин" постларини бир ўқиб кўринг-а. Қандай яшаш кераклигини ўрганиб олсангиз ажаб эмас. ;)
Бостим, мана бундай хабар чикди
Вы не авторизованы на форуме или не имеете доступа к этой странице. Это могло произойти по одной из нескольких причин:
<LI class=smallfont>Вы не авторизованы на форуме. Введите имя пользователя и пароль и попробуйте ещё раз. <LI class=smallfont>У вас недостаточно прав для обращения к этой странице. Возможно, вы пытаетесь обратиться к функциям администратора или к другим привилегированным функциям.
Возможно, администратор отключил вашу учётную запись, или вы не активированы на форуме.

[Tulqin Eshbekov]

Эзгу мақсадлар учун интилиш ва шунга яраша изланиш, меҳнат қилиш - яшашдан асосий мақсадимдир, дегувчиларни жуда ҳурмат қиламан.

[JUS]

Бостим, мана бундай хабар чикди
Вы не авторизованы на форуме или не имеете доступа к этой странице. Это могло произойти по одной из нескольких причин:

Энди ҳаракат қилиб кўрингчи... (http://uforum.uz/showthread.php?t=5358&page=3)

Унда ҳам бўлмаса, "Общее" бўлимига кирасиз ва 8-саҳифага ўтасиз. Энг пастда "Сиз бахтлимисиз?... Бахтни қандай тушунасиз?" номли мавзу бор. Ушбу мавзунинг 3-саҳифасида ўқишингиз мумкин. ;)

Шунда ҳам бўлмаса "Сиз аниқ пашша ўлдиргансиз!" :) (с) Абдуллажон фильми.

Негадир менда TAS-IXда форум қотиб қолиб очяпти, шунинг учун proxy дан фойдалангандим, тез ишлаши учун. Шу сабаблидир балки...!

[albatros]

Odanm bu dunyoda uch narsa uchun yashaydi, bu uch narsa esa 4 vosita bilan qo'lga kiritiladi.
Bu 3 narsa:
1.Yaxshi turmush kechirmoqlik;
2.Yaxshi yuksak mavqeyga erishmoqlik;
3.Oxirat savobi uchun savobli ishlar qilmoqlik;
Bularga erishmoqda vosita bo'luvchi 4narsa:
1.HAlol mehnat bilan mol to'plamoq;
2.Boylikni saqlay bilmoq;
3.Isrofsiz davlatni ishlatmoq;
4.Mumkin qadar ziyon ishlardan tiyilmoq.

Kalila va Dimna

[Bobir Samadov]

"Мен кандай яшаётганимни биламан, лекин нима учун яшаётганимни билмайман..." "Осмондаги болалар" б/ф дан.

[Hero]

Bu hayotda yashash o'zi bir aziz ne'mat. Man o'zbekiston bo'yicha emas butun dunyo bo'yicha. Chunki bunga ko'p misol kiltirish mumkin
Masalan Yaponiya nicha minglab odamlar bir zumda
yoki 2012

[albatros]

Yashashdan yagona maqsan - ORZU ISTAKLARINI AMALGA OSHIRISHGA INTILISHDIR.Yana bilmadim...

[Hero]

Yashdan maqsadi bo'lmagan inson nima qiladi yashab



iltimos fikringizni bildiring

[Tulqin Eshbekov]

Yashdan maqsadi bo'lmagan inson nima qiladi yashab

Кутмоқ ва умид қилмоқ керак! (Александр Дюма).

[Shomurodov Shohruh]

Мавзуни "Зиёнет" булимидан олиб умумий булимга утказган маъкул
Алохида булим очилди, нимага уша ерга хар-хил файласуфона, хаётга алокаси бор мавзуларни кучирмаймиз? Ахир "Зиёнет" тармоги билан боглик мавзулар камми? Ёки шу булимда шунча мавзу турибди деган бир факт керакми?

[Tulqin Eshbekov]

Яшашдан мақсадлардан бири- яшашни эплай олмаётганларга ибрат кўрсатиш! :)

[Kavsar]

Salom Hero! O'rinli savol qoldiribsiz. Chunki aksar yoshlar shunday fikrda yuradilar.

Dunyoda hech bir narsa bir maqsadsiz yuzaga kelmaydi, tiriklik, hayot ne'mati ham ma'lum maqsad ostida bunyod bo'lgan.

Hatto, chumoli ham harakatlanayotganida bir maqsadni - iniga yuk tashishi kerakligini unutmay olg'a yuradi.

Insonga kelsak, u dunyoga kelishidanoq balki kelmasidan oldinroq maqsadi aniq belgilab qo'yilgan. Faqat uni kimdir erta, kimdir esa kech anglab yetadi. Ba'zilar maqsadini to'g'ri topib olguniga qadar turli yo'llarni yoki chalg'ituvchi narsalarni o'zlariga maqsad sifatida ko'rib yurgan bo'ladilar.

Shu bois, bizlarga ayon etilgani shuki, maqsadsiz insonning bo'lishi mumkin emas, hayotda. Na o'zgani na o'zimizni maqsadsiz deb ayta olamiz. Maqsadni belgilash bizning izmimizda emasdir, ehtimol bu haqda o'ylab ko'rish kerakdir. Lekin insonning yashashdan maqsadi allaqachon hal qilingan va belgilangan; u ham bo'lsa - banda ekanini tan olish, Yaratuvchi oldida taslimligini izhor etish va Unga munosib xizmatda bo'lib foniy dunyo sinovlaridan salomat o'tib olish. Qisqa qilganda Haqiqatga intilish.

[Tulqin Eshbekov]

Яшашнинг қадрига нақадар етган шоир Лермонтов умрининг поёнида: "Наҳот одам шундай хушчақчақ ҳаётдан кетса?" деб таажжубга тушган экан... :)

[albatros]

Yashdan maqsadi bo'lmagan inson nima qiladi yashab

Ёқа ушлаб қолсин кўрганлар,
Оловларга отгум уни, бас.
Ёниб кетсин чирсиллаб қалбим,
Севиш керак... яшаш шарт эмас.

Муҳаммад Юсуф

[Tulqin Eshbekov]

Севиш керак... яшаш шарт эмас.

Севиб яшаш ундан ҳам яхши,
Ишқ-муҳаббат - ҳаётнинг нақши!
Куйган дилдан тараларкан куй,
Беҳуда ким бўларди бахши! :)

[Anvar Atakhanov]

Кутмоқ ва умид қилмоқ керак! (Александр Дюма).
"Olma pish-og'zimga tush" (Xalq og'zaki ijodi)

[Hero]

Кутмоқ ва умид қилмоқ керак! (Александр Дюма).
"Olma pish-og'zimga tush" (Xalq og'zaki ijodi)



Sabrni-tayi oltin ga nima deysiz

[Anvar Atakhanov]

Sabrni-tayi oltin ga nima deysiz
To'g'riyu lekin sabr qilib o'tiraversang oltin emas zanglagan mix xam bo'lmaydi.

[Bobir Samadov]

Яшашдан мақсадлардан бири- яшашни эплай олмаётганларга ибрат кўрсатиш!

Бир куни Россиялик ҳамкасбим Ломоносовнинг Москвага деярли пиёда келиб илм олгани ва оқибатида машҳурликка эришгани тарихини айтиб, унинг яшашдан мақсади катта бўлганини айтиб қолди. Шунда камина қиска қилиб Ибн Сино қаерларга бориб таҳсил олганини биласанми? деган эдим, Маъноли саваолимни тушунди. ўрта асрларда яшаган аждодларимиз ўз ҳаётларини ўринли ишларга бағишлаб катта мақсадларни қўйишган бир пайтда, яқинда бир ўспирин бола "пластик обналчи" деган ном остида бир неча йилга озодликдан маҳрум этилди. Қанча таниш билишларини яхшигина "туширган" шу инсонни яшашдан мақсади Наҳотки
жазони ўташ масканларини "саёҳат" қилиш ва инсонларни алдаб даромад орттириш бўлса?!

[мафтун]

ИНСОН УЗ ИХТИЁРИ БИЛАН ДУНЁГА КЕЛГАНМИ?
ЙУК!
ИНСОН УЗ ИХТИЁРИ БИЛАН ДУНЁДАН КЕТАДИМИ?
ЙУК!
Демак, ...умр, хаёт, жон... бизнинг ихтиёримизда ЭМАС!
Демак, бизни яратган яшашдан максадни хам белгилаб беради.

[Hero]

ИНСОН УЗ ИХТИЁРИ БИЛАН ДУНЁГА КЕЛГАНМИ?
ЙУК!
ИНСОН УЗ ИХТИЁРИ БИЛАН ДУНЁДАН КЕТАДИМИ?
ЙУК!
Демак, ...умр, хаёт, жон... бизнинг ихтиёримизда ЭМАС!
Демак, бизни яратган яшашдан максадни хам белгилаб беради.

Kichirasiz bu yo'lni o'zizmiz tanlaymiz

Xoxlasayiz shu haqda suhbat quramiz

[Шох Салтан]

ҳаёт фалсафаси.
нима учун яшаш керак?
яшаш учун нима керак?
мен қандай қилиб ҳаётни англай оламан?
мен ўзи қанча била оламан ҳаёт ҳақида?
тилни ўзи чегараланганми ҳаёт тушунчасини тушунтириш учун ёки йўқ?
тил билан тўғри фикримни ҳаёт ҳақида етказа оламанми?
яшашим учун нимани нимадан фарқлай олишим керак?
нима мени бошқаларни орасида яшаш учун курашимни акс эттиради?
яшаш учун кураша билиш керакми?
бу кураш нимадан иборат бўлмоғи керак?
курашда моддий томон қандай аҳамият касб этади?
моддий ҳаётимни сақлаб қолсам онгимни сақлаб қолган бўламанми?

МЕН ЎЗИ ҚАНЧА БИЛИШИМ КЕРАК?

[мафтун]

Иқтибос:
мафтун дан хабар
ИНСОН УЗ ИХТИЁРИ БИЛАН ДУНЁГА КЕЛГАНМИ?
ЙУК!
ИНСОН УЗ ИХТИЁРИ БИЛАН ДУНЁДАН КЕТАДИМИ?
ЙУК!
Демак, ...умр, хаёт, жон... бизнинг ихтиёримизда ЭМАС!
Демак, бизни яратган яшашдан максадни хам белгилаб беради.
Kichirasiz bu yo'lni o'zizmiz tanlaymiz

Xoxlasayiz shu haqda suhbat quramiz


Сизга савол: Сиз дунёга ўз ихтиёрингиз билан келганмисиз? Нахотки????

[Hero]

Xoxlasayiz shu haqda suhbat quramiz


Сизга савол: Сиз дунёга ўз ихтиёрингиз билан келганмисиз? Нахотки????

Bu tug'ilishda emas hayot yo'lida bosgan izlarni o'zimiz tanlaymiz

Yo noto'g'rimi

[Tulqin Eshbekov]

Ибн Сино қаерларга бориб таҳсил олганини

Бугунги Ибн Сино издошлари ҳам илм йўлида дунё кезаётганлари қувонарли ҳол! :)

бир ўспирин бола "пластик обналчи" деган ном остида бир неча йилга озодликдан

Бунақасидан худо асрасин... :(

[Gulruh Sulaymonova]

Hayotda mavjudligimizzi o`zi bir mo`jiza, uni qadriga yetib yashashimiz kerak, har tong uyg`onib quyoshning ufqlarini his qilishimiz, sog`- salomatligimiz, atrofimizda bizni sevuvchi insonlarimiz borligi o`zi bir baxt. Allox bergan umr bor ekanki, uni mazmunli tariqada o`tkazishimiz, yaxshiliklar qilishimiz kerak deb o`ylayman.
Hayotni qadrlashni 2 ajoyib kitob o`qiganimdan keyin tushunib yetdim, juda murakkab savol lekin kim nima uchun yashayotganini bilmasa maslahat beraman shu kitoblarni o`qib chiqsin. Paulo Koeloning "Вероника решает умереть" va "Алхимик". shunga o`xshash mavzular Paulo Koeloning ko`pchilik kitoblarida yoritilgan.

[Hero]

Paulo Koeloning "Вероника решает умереть" va "Алхимик". shunga o`xshash mavzular Paulo Koeloning ko`pchilik kitoblarida yoritilgan.

Internetda shu kitob bormi

[Gulruh Sulaymonova]

internetda ko`rdim, manimcha Alximikni o`zbekcha tarjimasini, faqat bolalar kitobi orasiga qo`shib qo`yishibdi. ruschasini online kutubxonalardan yoki Toshkentning katta kitob magazinlaridan topsez bo`ladi, faqat judayam qimmat.

[Shavkat` Xo`jaqulov]

Bu kitobni va shu o`xshash ajoyib kitoblarni respublika Bolalar kutubxonasi sayti http://kitob.uz/ dan, Alximikni esa mana bu (http://kitob.uz/view_book.php?id=145) yerdan olishingiz mumkin.

[Bobir Samadov]

Бугунги Ибн Сино издошлари ҳам илм йўлида дунё кезаётганлари қувонарли ҳол! Камина хам илм излаб Гулистондан Тошкентга бориб накд 5 йил таълим олгандим (2 йил магистратура, 3 йил аспирантура) демак 5 йил умрим максадсиз кетмабдида?

[Tulqin Eshbekov]

Тараққиётдан ўргилай, бугунги гўзал замонда яшашдан мақсадларим жуда кўпайиб кетмоқда! :)
Биргина шу форумимиз учун юз йил яшанг ҳам камлик қилади!!! :)

[Shokir Dolimov]

Яшаш яхши, яхши яшаш ундан ћам яхши
Ћаётий маќсадлар инсон шуурида азалдан чигаллашиб шаклланган, деган фикрга бориб, ћаќ эканлигимга буюк бир зотнинг сўзларини кези келганда эслаганча, ишонч ћосил ќилиб бораман

Бир ќўлда Ќуръон-у, биттасида жом
Баъзида ћалолмиз, баъзида ћаром.
Фируза гумбазли осмон остида
На чин мусулмонмиз, на кофир тамом.

[Tulqin Eshbekov]

На чин мусулмонмиз, на кофир тамом.

Бу тўртлик ёзилганида чиндан ҳам кўпчилик на уёқлик, на буёқлик бўлгандир, бироқ, истиқлол шарофати ила бугунги замондошлар диний қадриятларни қалбларига жо айлаб яшаётганларидан нақадар бахтиёрдирлар! Танлаган йўлимиз маёғи: Баҳовуддин Нақшбанднинг "Дилинг худода-ю қўлинг ишда бўсин!" деган ибратли ўгитидир!

[Hero]

Бу тўртлик ёзилганида чиндан ҳам кўпчилик на уёқлик, на буёқлик бўлгандир, бироқ, истиқлол шарофати ила бугунги замондошлар диний қадриятларни қалбларига жо айлаб яшаётганларидан нақадар бахтиёрдирлар! Танлаган йўлимиз маёғи: Баҳовуддин Нақшбанднинг "Дилинг худода-ю қўлинг ишда бўсин!" деган ибратли ўгитидир!

To'lqin aka bu fikriz mani juda qiziqtirib qo'ydi

[Bobir Samadov]

аҳовуддин Нақшбанднинг "Дилинг худода-ю қўлинг ишда бўсин!" деган ибратли ўгитидир! Хожа Баховуддин Накшбандийнинг ушбу угитлари Хазрати Сохибкирон Амир Темурнинг "Темур тузуклари"да хам тилга олинган!

[Masud Mahsudov]

аҳовуддин Нақшбанднинг "Дилинг худода-ю қўлинг ишда бўсин!" деган ибратли ўгитидир! Хожа Баховуддин Накшбандийнинг ушбу угитлари Хазрати Сохибкирон Амир Темурнинг "Темур тузуклари"да хам тилга олинган!

Умуман олганда, "дил ба ёру, даст ба кор" нафақат ўгит, балки нақшбандия тариқатининг асосидир. Амир Темурнинг устозлари эса, ушбу тариқатга амал қилган инсон бўлганлар. Нақшбандия тариқати икки муҳим тариқат: Абдулхолиқ Ғиждувоний ҳамда Аҳмад Яссавийларнинг йўлини бирлаштирди ва ҳаётга мослаштирди.

Нақшбандиянинг асосий йўли Ҳаққа етишга интилиш, хуфия зикр қилиш бўлиб, баъзи бидъатларни рад этади. Масалан, дарбадарлик, қашшоқлик, мусиқа чалиб, ашула ва рақс тушиб, овоз чиқариб зикр қилиш ва бошқалар. Азиз-авлиёлар, уларнинг мозорларига сиғиниш ман этилиб, ҳар қандай мададни фақат Аллоҳдан сўраш кераклиги таъкидланади.

[Maulen]

Keltirilgan mulohazalarga qo'shilgan holda o'z fikrimni bildirsam:Ajdodlarimiz o'git nasihatlarini o'rganishdagi maqsadimiz-ilm olmoq,unga amal qilmoq,na'muna bo'lmoq qolaversa o'rgatmoqdan iboratdir.Agar har birimiz o'zimizga o'git -u nasihatlarni dasturul amal qilib olsak nur ustiga a'lo nur bo'lardi.

[Bobir Samadov]

Bu kitobni va shu o`xshash ajoyib kitoblarni respublika Bolalar kutubxonasi sayti http://kitob.uz/ dan, Alximikni esa mana bu yerdan olishingiz mumkin. Ushbu kitobning ryscha varianti bor bo'lsa ham o'zbekchasini yuklab olmoqchi edim, afsuski Siz berhan havola ishlamadi...

[Maulen]

Hamma yam yaxshi yashashni istaydi ammo nolib,noshukurlik qilib yashashdan nima darkor.Yaratgan insonga aql idrok fahm farosot qo'yingi butun olamni berib qo'yibdi.Faqat inson degan oliy xilxat bajarayotgan ishlarini o'z o'rnidagina amalga oshirsa jannat makonda aks holda ... yashab o'taveradi.Bu dunyo go'yo bir teatr undagi ijrochilar siz va bizlardir.Men ham bir ollomolarimiz iboralarini keltirsam:
KIMKI HAYOTDAN OLMASA TA'LIM UNGA O'RGATA OLMAS HECH BIR MUALLIM.
-----
Bu dunyo g'amxonadur
G'am yegan devonadur
Ishq bila solingan imorat
Oxiri vayronadur
----
Men shoir emasman faqat o'qiganlarimdan keltirdim xalos.Dunyoning tashvishlik bo'lgani va uni har inson o'zligicha hal qilib yashashining o'zi qiziq emasmi?Faraz qiling hamma bir xilda fikrlasa,bir xilda yashasa u robotdaqa bo'lib qolmaydimi?!
-------
Qisqasi yuqoridagi keltirilgan to'rtlik Umar Xayyomga tegishli bo'lib juda ham katta ma'noga egadir.Qani edi u Allomamiz ko'z qarashi fikrlashi bilan ish ko'rganimizda edi bu to'rtlikning tub ma'nosiga tushunib yetgan bo'larmidik.Bu ruboyiilarni har kim o'zligicha talqin qilib har xil etirof etadilar.Ba'zilar to'g'ri ba'zilar noto'g'ri talqin qilib aytib yurishdan ham toymaydilar.Men ham oldindan uzr so'rayman chunki xatolashishim mumkin.

[Tulqin Eshbekov]

тариқатга амал қилган инсон

Буюк аждодларининг ибратли йўлидан бораётган бугунги замондошлар ҳам эзгулик сари интилаётганини дилдан ҳис этаман.

[DURIAN]

Буюк аждодларининг ибратли йўлидан бораётган бугунги замондошлар ҳам эзгулик сари интилаётганини дилдан ҳис этаман. Nimasi bilan ajdodlar yo'lidan borayapmiz? i nimadan kep chiqdiz borayotganimizni?:(
Ajdodlarimiz tariqatu shariatdan yaxshi habardor bo'gani uchun har doim Haqqa va halq qarab intilib yashashgan. Hozirdachi, biz nimaga intilib yashaymiz?:(
Ezgulikni zamirida ma'rifat yotishi kerey. Ma'rifatsiz ezgulik bu riyodir.

[Nigora Jumaeva]

Пауло Коелонинг "Алхимик" асарида шу ҳикматли сўз келтирилган. Яшашдан мақсад етти марта йиқилиб, саккизинчи марта оёққа тура олишда. Менимча, яшашнинг мазмуни ҳам шунда бўлса керак.

[Hero]

Пауло Коелонинг "Алхимик" асарида шу ҳикматли сўз келтирилган. Яшашдан мақсад етти марта йиқилиб, саккизинчи марта оёққа тура олишда. Менимча, яшашнинг мазмуни ҳам шунда бўлса керак.

Shu kitobning elektron variantini bormi

[Nigora Jumaeva]

Kitobning elektron variantini yo'q. Kitobning o'zi bor.

[Nigora Umarova]

Пауло Коелонинг "Алхимик" асарида шу ҳикматли сўз келтирилган. Яшашдан мақсад етти марта йиқилиб, саккизинчи марта оёққа тура олишда. Менимча, яшашнинг мазмуни ҳам шунда бўлса керак.

"Alximik"("Alkimyogar")ning jumlalaridan ko'plab hikmatlar topsa bo'ladi. Bir paytlar asar endigina chop etilgan paytlarda u yerdagi hikmatomuz gaplarni yondaftarchamga ko'chirib olgandim.


Shu kitobning elektron variantini bormi

Kitobning Ozod Sharafutdinnov, Ahmadjon Otaboyev va yana bir tarjimon tarjima qilgan(tarjimonning nomi yodimdan chiqib ketibdi) tarjima variantlari mavjud. Tarjima variantlarini qiyoslab o'qiganimda Ozod Sharafutdinnov varianti yoqqandi.
"Alkimyogar"ning Ahmadjon Otaboyev tarjima variantining elektron shakli ziyouz.com saytiga joylashtirilgan. (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=154&Itemid=35)

[Tulqin Eshbekov]

Nimasi bilan ajdodlar yo'lidan borayapmiz?

Масалан, ижодий фаолиятига танқидий қараш ва хатоларини дўстона тузатишдек эзгу йўлидан ҳам бормоқдамиз, деган фикрдаман. :)
Масалан:

i nimadan kep chiqdiz

деган жумлада "и" ҳарфи ортиқча!
"чиқдиз" эмас - чиқдингиз!

habardor

"ҳабардор" эмас - хабардор!

halq qarab intilib yashashgan

"ҳалқ" эмас - халқ! Бу жумлангиз бироз мужмал чиққан.
Ҳаққа интилиш масаласида эса, бугун том маънода имкониятлар яратилган. Фақат, Ҳаққа интилиш дилда бўлмоғи лозим. Дилинг худода-ю қўлинг ишда бўлмоғи даркор!

Hozirdachi, biz nimaga intilib yashaymiz?

Нимага интилиб яшайсиз? Тушунтириброқ ёзинг-чи...

Ezgulikni zamirida ma'rifat yotishi kerey.

"Эзгуликни" эмас - эзгуликнинг!
"керей" эмас - керак! Бунинг учун кўпроқ ўқиш керак, иним!!

Ma'rifatsiz ezgulik

Бу иборани қаердан топдингиз? "Маърифатсиз эзгулик" деганингиз нимаси?!
Ўзингиз тушунмаган нарсаларни ўзгаларга тушунтираман, деб ўзингизни ҳам, ўзгаларни ҳам қийнаманг.
Буюк аждодлари изидан бораётган авлодларнинг дадил қадамлари ҳақида кейинроқ бафуржа гаплашамиз. ;)

[DURIAN]

Domla, sizni qiynamayin deb, jargonsiz yozishga qaror qildim.:)
"Ma'rifatsiz ezgulik bo'lmaydi" degan gapni ko'pchilik tushunmabdi. Nimagadur sizdek, malakali domlalar ham tushunmagandek bo'lishibdi. Ochiqlayman.
"Ma'rifat bu, bilishlik, oriflik deganidir. Ma'rifat haqida ulug' bobo kalonlarimizda juda ko'p ta'riflar kelgan. Shulardan bittasi "Ma'rifat bu, Allahni haqqiyla tanishdir".
Agar shu ta'rifdan kelib chiqadigan bo'lsak har bir hayirli ish, amal, ezgulik, sadaqa, yordam va hakozo harakatlarning zamirida Allahga bo'lgan "a'rafa" bo'lishligi kerak.
Chunki Quronda ham ma'rifatsiz qilingan sadaqa, hayirdan savob yo'q ma'nosidagi oyati karimalar bor.
Shuning uchun domla, ma'rifatli bo'laveraylik.:cool:

[Tulqin Eshbekov]

Agar shu ta'rifdan kelib chiqadigan bo'lsak har bir hayirli ish, amal, ezgulik, sadaqa, yordam va hakozo harakatlarning zamirida Allahga bo'lgan "a'rafa" bo'lishligi kerak.

Бу гапларингиз барибир зўрама-зўраки чиқаётганини ўзингиз ҳам сезиб турган бўлсангиз керак. Бундай мужмал жумлалар билан ўзингизни ҳам, ўзгаларни ҳам қийнамайсиз, деган умиддаман.
ЭЭГУЛИК ўзи аниқ, лўнда тушунча-ку! :)
Абдулла Қаҳҳорона аниқ-таниқ ёзишингизга тилакдошман. ;)

[Muhammad Dovud]

Нақшбандиянинг асосий йўли Ҳаққа етишга интилиш, хуфия зикр қилиш бўлиб, баъзи бидъатларни рад этади. Масалан, дарбадарлик, қашшоқлик, мусиқа чалиб, ашула ва рақс тушиб, овоз чиқариб зикр қилиш ва бошқалар. Азиз-авлиёлар, уларнинг мозорларига сиғиниш ман этилиб, ҳар қандай мададни фақат Аллоҳдан сўраш кераклиги таъкидланади.

Бидъат динда Пайғамбар (САВ) дан кейин пайдо бўлган янгиликлар.

Қашшоқлик масаласида, Пайғамбар (САВ) "фақирлигим фахрим" деган хадислари бор. Яна, "Подшо пайғамбар ва фақир пайғамбардан бирини танлаш имкони берилганда, фақир Пайғамбар бўлишни танладим" деганлар. Демак қашшоқ хаёт тарзини танлаш бидъат эмас.

Дарбадарлик, овоз чиқариб зикр қилиш, қаландарияни назарда тутяпсиз шекилли. Дарбадарлик, буни тушунмаймиз, буни Сўфим хам тушунмаганлар, буни хозир хам тушунишмайди. Дарбадарлар(лўлилар билан адаштирманг) булар оиласини, бола чақасини, рўзғорини ташлаб кўчага чиқиб кетган одамлар. Ҳақиқатда буни тушуниб бўладими? Шундай масъулиятсизлик ҳам бўладими? Худо берган куч қудратини мехнат қилишга сарфлаш ўрнига кўчама кўча юриб, биз учун тушинарсиз нарсалар ҳақида гапиришса.

Ислом, камида, бир кунда беш маротаба Худога ибодат қилишга буюради. Банда шунга вақт топади ёки йўқ. Хаёт ташвишлар деймиз...
Энди, умрини Худога бағишлаб қўйган одамлар ҳам бор. Улар нафақат ҳаёт ташвишларидан вос кечган, балки ундан мухимроқларидан хам. Хар бир одамни ўзига яраша орзу истаклари бўлади. Мухимлик иерархиясига кўра кимдир тўкин ҳаётни орзу қилади, кимдир солих фарзандларни, яна кимдир, севикли ёр ва хоказо ва хоказо... Бу табиий, тўғри. Аммо мана шу орзуларни бир чеккага йиғиштириб қўйишни тасаввур қила оласизми? Мана шу орзулар ўрнига Худо исталади. Сиз айтасиз, мехнат қилиб хам Худони исташингиз мумкин деб, Дил ба ёру даст ба кор, деб. Аммо бир қалбга икки мухаббат жо бўлмайди. Қалб сахродаги хасга қиёсланади. Шамол қайси томонга учирса шу томонга учиб кетаверади. Хаёт ташвишларидан узилмаган одамнинг қалби чинакамига Худога интилмайди. Уни чалғитувчи бир дунё факторлар бор. Замонлар, бир пайтнинг ўзида бир қанча кароматпеша авлиёлар бўлган, Бугун йўқ. Нимага? Чунки одамлар томда туя қидиришяпти.

Овоз чиқариб зикр тушиш. Яқинда йўлдош канали орқали Чеченистонда ўтказилган шундай жахрий зикр амалиёни кўрдим. Фавқулодда таъсирли. Кўришни тавсия қиламан.(Хатто, ўша лавха ёдимга тушиб, шу сатрларни ёзар эканман, этим жимирлаб кетди).

Мусиқа, ашула ва рақс Мавлавия тариқатида бор бу амалиёт, Само рақси дейилади.

Овоз чиқариб зикр тушиш хам, Само рақси хам Худога яқинлашиш йўли хисобланади. Аммо буни тушуниш учун шу холатга тушиш керак. Четдан бу нарсани онгимиз "ғалати" деб, қабул қилади.

Энди, булар бидъатми? Ха. Пайғамбар (САВ) даврларида бу нарса бўлмаган.

Келинг бидъатни бир тахлил қилайлик. Тарових номозларига қандай муносабатдасиз? Пайғамбаримиз (САВ) 30 кун Тарових номозини ўқимаганлар. Биз ўқийдиган 20 ракатли тарових номозини Умар (РА) жорий қилганлар. Шунга эхтиёж пайдо бўлган. Жорий қилиб қўйиб, "Бидъатув, лекин қандай яхши бидъат бўлди", деган эканлар. Хақиқатда, бу Исломдаги керакли янгилик эди. Шунинг учун "яхши бидъат"лар эхтимолиятини ҳам инкор этмаслик лозим.

Азиз авлиёлар ва уларнинг мозорларига сиғиниш, бу бидъат эмас. Балки, Исломгача бўлган жохилиятдаги амал, ширкка яқин. Хеч бир тариқатда амалиёт қилинмайди. Аммо буни бир нарса билан адаштирмаслик керак, яъни бир Қудсий хадисда: "Мени, дўстларимнинг олдидан изланглар" дейилган. Азизлар мозорларини зиёрат қилишдан хам мақсад шу аслида.

Умуман кескинлик масаласида, яъни рад этиш. Бу нарса тариқатга хос эмас. Тариқат рад этмайди, балки қабул қилади.

Қандай яхши бўларди, кўчаларимизда Снуп Дог ёки Шохруххонлар ижросидаги "ижод намуна"лари варанглашлари эмас, Қаландарларнинг "Ёр Дўст, Ёр Оллоҳ" жахрий зикрлари янграганида.

[Muhammad Dovud]

Бу иборани қаердан топдингиз? "Маърифатсиз эзгулик" деганингиз нимаси?!
Ўзингиз тушунмаган нарсаларни ўзгаларга тушунтираман, деб ўзингизни ҳам, ўзгаларни ҳам қийнаманг.


Бе айб Парвардигор...
Абдулла Қаҳҳорона аниқ-таниқ ёзишингизга тилакдошман.

[Hero]

Қандай яхши бўларди, кўчаларимизда Снуп Дог ёки Шохруххонлар ижросидаги "ижод намуна"лари варанглашлари эмас, Қаландарларнинг "Ёр Дўст, Ёр Оллоҳ" жахрий зикрлари янграганида


Zamonning talabi shunaqa

bu sahifani ko'ring (http://uforum.uz/showthread.php?p=673459#post673459)

[workerbeeviii]

Қашшоқлик масаласида, Пайғамбар (САВ) "фақирлигим фахрим" деган хадислари бор. Яна, "Подшо пайғамбар ва фақир пайғамбардан бирини танлаш имкони берилганда, фақир Пайғамбар бўлишни танладим" деганлар. Демак қашшоқ хаёт тарзини танлаш бидъат эмас.
Уйдирма ҳадис бу. Одамлар тўқиб чиқарган.
Мана яна шунга ўхшаш уйдирма (тўқиб чиқарилган) ҳадислар:
«Фақирлик менинг фахримдир, мен у билан фахрланаман» (Апи ал-Қорий, ў.а. 254; «Ал-Маснуа», 97; Ажлуний, ў.а. II ж. 87; Дарвиш ал-Ҳут, ў.а. 303).
«Бу умматнинг энг хайрлилари фақирларидир. Энг тез жаннатга кирадиганлари заифларидир» (Албоний, ў.а. II ж. 40).
«Фақирлар билан бирга бир жамоат бўлинг, чунки қиёматда уларнинг давлати бўлади» (Ибн Қаййим ал-Жавзиййа, ў.а, 140).

[Muhammad Dovud]

Қашшоқлик масаласида, Пайғамбар (САВ) "фақирлигим фахрим" деган хадислари бор. Яна, "Подшо пайғамбар ва фақир пайғамбардан бирини танлаш имкони берилганда, фақир Пайғамбар бўлишни танладим" деганлар. Демак қашшоқ хаёт тарзини танлаш бидъат эмас.
Уйдирма ҳадис бу. Одамлар тўқиб чиқарган.
Мана яна шунга ўхшаш уйдирма (тўқиб чиқарилган) ҳадислар:
«Фақирлик менинг фахримдир, мен у билан фахрланаман» (Апи ал-Қорий, ў.а. 254; «Ал-Маснуа», 97; Ажлуний, ў.а. II ж. 87; Дарвиш ал-Ҳут, ў.а. 303).
«Бу умматнинг энг хайрлилари фақирларидир. Энг тез жаннатга кирадиганлари заифларидир» (Албоний, ў.а. II ж. 40).
«Фақирлар билан бирга бир жамоат бўлинг, чунки қиёматда уларнинг давлати бўлади» (Ибн Қаййим ал-Жавзиййа, ў.а, 140).

Қизиқ, бу хадисларни сахихлигини шубха остига олишингизнинг сабаби нима бўлди экан? Менинг постимдаги бошқа бир талай нарсага эътироз билдириш мумкин эди. Аммо сиз нимагадир буни танладингиз...

[workerbeeviii]

Қизиқ, бу хадисларни сахихлигини шубха остига олишингизнинг сабаби нима бўлди экан? Менинг постимдаги бошқа бир талай нарсага эътироз билдириш мумкин эди. Аммо сиз нимагадир буни танладингиз...
Шубҳа остига олганим йўқ, чунки аниқ биламан уйдирмалигини. Мана бу ердан (http://islom.uz/content/view/846/137/).
Дин нозик масала. Шунинг учун динга оид хато фикр кўрганда, иложи бўлса бепарво ўтиб кетмаслик керак. Шу сабабли ёздим.

[Muhammad Dovud]

Шубҳа остига олганим йўқ, чунки аниқ биламан уйдирмалигини. Мана бу ердан.
Дин нозик масала. Шунинг учун динга оид хато фикр кўрганда, иложи бўлса бепарво ўтиб кетмаслик керак. Шу сабабли ёздим.

Гаплариз асосли. Кучли иқтибослар келтиргансиз, тағир Шайх Хазратларини сайтидан, аммо ўзингизнинг фикрингизча Ислом Пайғамбари (САВ)нинг бойлик ва фақирликка муносабати қандай бўлган? Нубувватнинг сўнгги йиллари Ислом жамоаси анчайин қаддини тиклаб олган. Одамларнинг гурух гурух бўлиб Исломга кириши, ўлпон, хирож, закот... Байтул Мол ошган. Байтул молнинг 4дан бири Росулаллохга тегишли. Пайғамбар шу давлатларни нима қилган?

[workerbeeviii]

Гаплариз асосли. Кучли иқтибослар келтиргансиз, тағир Шайх Хазратларини сайтидан, аммо ўзингизнинг фикрингизча Ислом Пайғамбари (САВ)нинг бойлик ва фақирликка муносабати қандай бўлган? Нубувватнинг сўнгги йиллари Ислом жамоаси анчайин қаддини тиклаб олган. Одамларнинг гурух гурух бўлиб Исломга кириши, ўлпон, хирож, закот... Байтул Мол ошган. Байтул молнинг 4дан бири Росулаллохга тегишли. Пайғамбар шу давлатларни нима қилган?
Тарихдан йўқроқмиз. Пайғамбар (с. а. в.) нинг молу давлатга бўлган муносабатлари, турмуш тарзлари ҳақида юзаки маълумотларга эгамиз. Ҳозирги замонда адашмасам асткетичный образ жизни дейилади.

[Fahrulla]

Менимча, яшашдан максад комиллик эришиш деса булади, умумий килиб. Биз хаммамиз бир одамнинг болаларимиз, лекин доим урушамиз, тортишамиз, хафалашамиз ва хоказо. Лекин Биз бир нарсани тушунишимиз керак, хар биримизнинг уз урнимиз бор, Хазрати Одам боласимиз, бир-биримизга мехр-окибат, инсонийлик бурчимиздир. Хамма динлар инсонга шуни бир-бирига ухшаш тушантиради. ( Биз хаммамизнинг генимиз бир дона умумий геннинг вариантлари десак булади- бу фикрлайдиганлар учун ) Масалан, инсон танасидан мисол килса булади: кул, оёк, кузлар, юрак, мия, тил, кон ва хоказо. Булар хаммаси биргаликдагина, мутаносибликдагина хаёт була оладилар, уларнинг хеч бири бошкаларисиз мустакил булиши, улардан юкорирок булиши мумкин эмас. Улар бир-бирларига мухтождирлар ва тенгдирлар. Жамият хам худди шунга ухшайди, бир узингизнинг максадингиз бошкалар максадига тескари булиши яхши эмас, бу баъзан -жиноят, яъни танада узгарган тукима-рак дегани, чунки саратон тукимаси соглом тана тукимасининг гайритабий холга узгаришидир. Худди шунингдек, яшашдан максадлар хам инсонийликка мувофик ёки гайритабиий булиши мумкин, уларга бахо бердиб утдим.

[Tulqin Eshbekov]

Ахборот асрида беқиёс даражада ривожланиш палласида яшашдан мақсадлар ҳам кўпайиб кетаркан. Масалан, камина кексалик нафақасига чиққач, асло зерикмасам керак. Ўша пайтда ҳам қмматли вақтимни чойхона-пойхонада ўтказмайман. Жонажон форумимиз билан эртаю кеч ошно бўлсам керак! Ўша даврнинг бағрикенг мутасаддилари имкон яратиб берса, уйимда ўтириб "модераторлик" ҳам қилишим мумкин. Бу ҳақда, худо хоҳласа, 16 йилдан кейин ўйлаймиз (65 ёшда пенсияга чиқиш ниятидаман). :)

[barlos]

65 ёшда пенсияга чиқиш ниятидаман

Никита Симонян деган одам 85 ёшида Россия футбол иттифоқини бошқармоқда. :)

Илойим, пенсияга чиқиб, кексалик гаштини суриб юринг. Лекин, ҳаётда ҳар-хил воқеаларни кўриб, жамоат билан ишлаган одам уйда тура олмаса керак, деган хулосага бордим.
Куч-қувват бўлса, мазза қилиб ишлайвериш керак... (аммо, бир шарт билан, жамоа муҳитида, бу одам ёшларга ўрин берай демайди-я, деган бемаза гаплар бўлмаса, агар).

[Mahmud Jurat]

65 ёшда пенсияга чиқиш ниятидаман
бизда пенсия ёши 60 деб белгиланган ва бунга сизнинг хоҳишингиз сўралмайди. 60 дан ошгандан кейин ҳам ишлайверишингиз мумкин, бу ҳолда пенсия ва маош масаласи бошқачароқ бўлади. буларни билсангиз керак ҳар ҳолда.

[Shokir Dolimov]

бизда пенсия ёши 60 деб белгиланган
Ҳаммада ҳам эмас :)

[Shahodat]

60 дан ошгандан кейин ҳам ишлайверишингиз мумкин агар раҳбариятингиз рози бўлса.

[Mahmud Jurat]

Ҳаммада ҳам эмас
қонуннинг ҳамма бандларини батафсил ёзиб ўтирмаган эдим. 60ни кўрсатганимнинг сабаби Т. Эшбек, журналистнинг хатога йўл қўйгани учун ёзилган эди.

[Shokir Dolimov]

Иқтибос келтиришда адашибсиз

[Mahmud Jurat]

Иқтибос келтиришда адашибсиз
Сиз ҳақ.