Тилимиз ҳақида фикрингиз?

[Shokir Dolimov]

ХХ аср хотимасида европалик тилшунос, психолог ва журналистлар, маданият ва санъат арбоблари билан биргаликда милодимизнинг иккинчи икки минг йиллигига якун ясаб, бир масалани, у ҳам бўлса, башарият фаолиятининг турли соҳаларида одамлар томонидан итальян, француз, инглиз ва немис тилларида талаффуз этилган қандай мавзулар инсон қулоғига хуш эшитилиб, шубҳасиз эътироф этилганлигини муҳокама қилишган экан. Айни вақтда, мулоҳаза юритилаётган масала, у ёки бу мавзуни эшитаётган инсон юқорида зикр этилган тиллар соҳиби бўлиш-бўлмаслиги, тил билиш-билмаслигидан қатъи назар ўртага ташланган.
Муҳокама жараёнида эришилган натижаларга эътибор қаратинг.
Итальян тили – опера тили деб эътироф этилган. Зеро, дунёнинг ҳар қандай бошқа тилида ижро этилган опера итальян тилида ижро этилгани каби тушунарли ва хуш эшитилмайди.
Француз тили – забони муҳаббат. Изоҳ беришга ҳожат бўлмаса керак, менимча.
Инглиз тили – драматургия ва рок-мусиқа тили. Ушбу хулосани ҳам мисол билан исботлаш ортиқчадир.
Немис тили – фалсафа тили. Немис миллатининг дунё халқлари томонидан тан олинган буюк файласуфларини ёдга олинг.

Рус тили борасида эса ўз фикримни билдириб ўтмоқчиман.
Дарҳақиқат, рус тили буюк ва бағоят қудратлидир. Унда муҳаббат ҳам, нафрат ҳам ниҳоятда чиройли ва таъсирчан тараннум этилади. Мазкур тилни ватанпарварлик тили деб ҳам аташ мумкин. Рус миллатининг ушбу мавзуда битилган бўлиб, нафақат Россия ҳудуди балки, дунёнинг ҳар қандай бошқа бурчагида ўтаётган расмий ва норасмий тантана-ю, маросимларнинг русзабон иштирокчилари (руслар ва рус тилидан бохабар бошқа халқ вакиллари) баралла ижро этадиган ўлмас қўшиқларини эшитган, ватанпарварлик руҳида ёзилган асарларини ўқиб ёки кинофильмларини кўриб, тўғри идрок этган холис инсон қалби тўлғаниб кетиши ва ҳар қандай душман кўзига тик қараб, жасорат сари қалқиб туриши муқаррар. Рус тили бойлигининг туби кўринмайди. Ярми ҳазил, ярми чин тариқасида тилнинг бойлигига доир ҳаётий бир мисол келтираман. Инсон организмининг айрим аъзолари ва улар билан боғлиқ баъзи «жараёнлар»нинг рус тилида талаффуз этилишидан хабардор киши, ушбу халқ ҳарбийларининг ўз фаолиятлари давомида қўллайдиган етти қаватли «ниҳоятда теран» нутқини эшитса, оғзи очилиб, ҳанг-манг бўлиб қолади. Ҳарбий-денгиз флотининг собиқ офицери сифатида шуни айтишим мумкинки, денгиз ва кема атамалари билан одам анатомиясига оид иборалар уйғунлашиб кетган «флот тили» нозик табиатли киши қулоғини дарахтда қолиб кетган қишки хазонга ўхшатиб буриштириб юборади.
Она тилимиз мусофирликда юрган ўзбек қалбига қудратли таъсир кўрсатишини алоҳида таъкидлаб ўтмоқчиман. Қайсидир йили Атлантика океанида юрган эдим. Бир вақт жанговар кема карнайидан атайин мен учун эшиттириладиган бир жуфт қўшиқ эълон қилинди. Ўзбек халқига Парвардигор томонидан маданий неъмат сифатида ато этилган, дунё эшитса тебраниб ўтирадиган атоқли Шерали Жўраевнинг овози: «Андижоним қолди менинг» ва «Соч эмас бу, шаршара»си бутун вужудимни титратиб, ёриб, парчалаб юборгудай даражада янграб қолса бўладими! Ер куррасининг қарийб учдан бир қисмини эгаллаган Атлантика кўзларимга зиндон каби тор кўриниб кетди! Киндик қони гўзалликда тенги йўқ Андижонга тўкилган, кема кубригига бекиниб олиб, юрак бўшатган ёш ўзбекнинг ҳолатини кўриш керак эди, ўшанда.

Ҳурматли форумдошлар!
Гапирганим, эшитганим, ёзганим, ўқиганим сари томирларимдаги қонимни иссиқ тутадиган жонажон ўзбек тилимиз ҳақидаги фикр-мулоҳазаларингизни билмоқчи эдим. Нима деб ўйлайсиз, қайси мавзу ўзбек тилида талаффуз этилса, тилимиздан бохабар ёки бехабар инсон қулоғига хуш эшитилиб, халқимизнинг ўзига хос жиҳатлари эътироф этилади?

[Ustoz]

Ancha yil oldin, qachonligi aniq esimda yo`q, O`zbekistondan har xil sabablarga ko`ra ketib qolishiga to`g`ri kelgan o`zbeklarning farzandlari, nabiralari O`zbekistonga tashrif buyurishayotganda men suratchi bo`lib ishlar edim. Suratga olishga meni ham taklif qilishdi. Navoiy teatrida men bu uchrashuvni suratga ola boshladim. Shunda bir 25 yoshlardagi qiz minbarga chiqib: "Agar men o`zbek tilida birorta xato qilib qo`ysam, yoki yaxshi gapirolmasam meni avf etgaysizlar, chunki men Germaniyada tug`ilganman, o`sha yerda o`sganman va butun umrim o`sha yerda o`tgan, o`zbek tili biz uchun faqat oila tili bo`lib, asosiy til nemis va ingliz tillari edi, hali ham shunday. Shuning uchun qilishim mumkin bo`lgan xatolarim uchun avvaldan uzr so`rayman" deb gapirishni boshladi.
U gapirishni tugatganidan so`ng men undan borib uzr so`rashimga ozgina qoldi, to`g`rirog`i u tomonga o`tkazishmadi. Biinchidan hamma gaplari tushunarli, xato yo`q, ammo jaranglashi boshqacha edi. Biz hozir foydalanadigan til ilgarigi paytlarga nisbatan anha tartibga kelib qolgan bo`lsa ham o`shanaqa jaranglash baribir yo`q.
Odamlar begona yurtlarda yashab tilimizning go`zalligini saqlab qolishgan, biz esa o`z yurtimizda uni ne ahvollarga soldik bilmadim (shular orasida o`zim ham borman). Mana hozir ham yozib o`tiribmanu, talabchan tilshunoslar shu yozganlarimini ham tanqid zambaragiga olishmasmikan degan hadikdaman.

[Kimsan Birov]

Ҳозирги пайтга келиб тилимиз анча-мунча дағаллашиб қолди. Ўзбек филологиясида ўқиётганимда қадимги - XIX асрдан аввалги тил қоидалари билан танишганман. Юмшоқ ундош билан юмшоқ унли, қаттиғи билан қатиқ унли, ҳар бир сўзнинг жой-жойида ишлатилиши тилнинг жуда юмшоқ ва майин эшитилиши таъминлаган. Ўша пайтдаги тилни эшитсангиз дилингиз яйрайди. Афсуски, вақт ўтиши билан тилни осонлаштиришга берилиб кетдик ва тилимиз аввалгидек садосини йўқотди. Ҳозир турк тилини эшитсангиз, қисман аввалги тилимизга гувоҳ бўласиз.
Хорижий кўплаб асарларни, айниқса шеъриятни ўқиган бўлсам-да, Жомий ҳайратланган Навоийнинг:

Оразинг ёпқоч кўзумдин сочилур ҳар лаҳза ёш,
Бўйлаким, пайдо бўлур юлдуз, пинҳон бўлғоч қуёш,

сатрларига тенг келадиган бирорта байтга дуч келганим йўқ. Лекин, афсуски, адабиётимизнинг ҳам шоҳ асарлари ўтмишда яратилгани одамни ўй солади. Наҳотки, замонавий ёзувчилар орасида ҳақиқатан ҳам бутун дунёга таниладиган ўзбек ижодкорлари ёки ҳеч бўлмаганда бир-иккита ўзбек асари чиқмайди? «Ўткан кунлар» каби романлар кўплаб тилларга таржима қилинган дейишингиз мумкин, лекин хориждаги мутахассисларни айтмаганда, оддий халқ бирорта ўзбек асарини ўқиганмикин? Бу саволга «Ҳа» деб жавоб бергим жуда келяпти, аммо ҳақиқатни синдириб бўлмайди-ку, ахир. Бундан буёғига вазият фақат салбий томонга ўзгарса-ўзгарадики, ижобий ўзгаришлар учун тайинли асос кўраётганим йўқ. Журналистика ва ноширлик соҳасидаги кўплаб раҳбарлар билан гаплашиб кўрдим - бирорта ўзбек тилини тайинли биладиган мутахассис топсам зўр бўларди, кучли мутахассисларнинг ёши ўтиб қолди, дейдиганлари талайгина. Бу кетишда тилимиз билан нима бўлиши мени жиддий ташвишлантиради.

[Kimsan Birov]

Тилимиз жуда ажиб, лекин, менимча, унга кўп тилларга хос юмшоқлик етишмайди. Ўзбек тили кўп томондан «консерватив» десам тўғрироқ бўлармиди. Ўтмишда янги сўзларни киритиш қисман осон кечган - ўзбек тилида маънодоши бўлмаса, бемалол тожик ёки араб тилидан олаверишган. Бундан 15-20 йилларча аввал бизда ҳам шунга бош суқиб кўрилди. Бироқ вақт ўтиб бўлган, энди тилимиз кўпроқ рус тилига мослашиб бўлган. Дейлик, жумҳурият, жарида каби сўзлар бизга ғалати эшитилди. Фақат вилоят ва туман каби сўзлар жорий бўлди, холос. Аммо янги сўзлар муомалага деярли ҳар куни кириб келяпти. Айтайлик, русча самолёт сўзи "сам" ва "летать" сўзларидан олинган бўлса керак. Энди ўзбекча "учоқ" ёки "учар" демайсиз-ку. Баъзилар ўйлаб топган "тайёра" сўзи эса, менимча, ғирт аҳмоқлик :dash2:. Самолёт сўзини қолдираверамиз. Бунга ўхшаш сўзлар кўп. Масалан, "внедорожник" сўзини қандай таржима қилиш мумкин? Бир жойда "дала йўлларида юришга мослашган машина" деб олишибди. Маъноси тўғри, аммо узунлиги ярим саҳифани тўлдириб бўлди-ку.
Бошқа тилларда бу муаммо осон ечилади. Дейлик инглиз тилида икки сўзни қўшиб ёзиб қўйса бўлгани. Дейлик, инглиз тилида Белоснежка исми - "snow" - қор, "white" - оқ сўзлари қўшиб қўйиш билан яратилади, тамом. Рус тилида ҳам кўриб турганингиздек осонгина. Ўзбекчада эса - Оққорйоим деб таржима қиламизми?

[OmoN]

Оразинг ёпқоч кўзумдин сочилур ҳар лаҳза ёш,
Бўйлаким, пайдо бўлур юлдуз, пинҳон бўлғоч қуёштўғрироғи "юлдуз ниҳон бўлғоч қуёш" бўлса керак. Сорри фор оффтоп.
Ўзбекчада эса - Оққорйоим деб таржима қиламизми?Оппоғой десак тўғрироқ бўлади менимча.

[Kimsan Birov]

Оппоғой десак тўғрироқ бўлади менимча.

Бу сўзда "қор" сўзи ишлатилмагани ёмон-да, ахир тўлиқ маъносидан келиб чиққанга не етсин. Дейлик, рус тилида "снегурочка" ва "снежная баба" сўзлари ҳам бор, уларни қандай ажратамиз. Кейинчалик адабиётда фақат "оқ" сўзидан олинган персонаж пайдо бўлса, унга Оппоғой деганимиз яхши эмасми? Масалан, бир асарда қизни Белочка деб номлашдию изоҳида ҳайвон номидан эмас, рангдан келиб чиқиб шундай номлашган дейилса, нима қиламиз?

Бир мисол, Золушка. Рус тилидаги асар бошида бу исм "золото" сўзидан эмас, "зола" сўзидан олинган, қизнинг кийими ҳар доим кулда бўлгани учун шундай номланган дейилади. Энди инглиз тилида "Синдерелла" (синдер - кул), рус тилида "Золушка" исми ўзбек тилида "Кулойим" бўладими? Асар бошида эса "кўп кулгани учун эмас, ҳар доим кулда бўлгани учун шундай номлашган" дейиладими? Билмадим...

[OmoN]

"Синдерелла" (синдер - кул), рус тилида "Золушка" исми ўзбек тилида "Кулойим" бўладими?Бўлмаса "Косовхон" бўлсинми :)
Тилни бошқа тиллардан сўзлар/исмлар қандай таржима қилинишига қараб ўзгартирмаймиз-ку... Бошқа тилларда ҳам ўзбек/туркий тиллардан олинган сўзлар бор-ку. Масалан: колбаса. Руслар бу сўзни "колба"(лаборатория идиши) сўзидан олинган деб ўйламаётгандир.

[Kimsan Birov]

Бўлмаса "Косовхон" бўлсинми Тилни бошқа тиллардан сўзлар/исмлар қандай таржима қилинишига қараб ўзгартирмаймиз-ку... Бошқа тилларда ҳам ўзбек/туркий тиллардан олинган сўзлар бор-ку. Масалан: колбаса. Руслар бу сўзни "колба"(лаборатория идиши) сўзидан олинган деб ўйламаётгандир.

Эртакда ушбу исмларнинг ҳам тагида туб маъно ётади. Уларни таржима қилиб кўрсата олмасак, асарнинг қадри қисман йўқолиши табиий.

Колбасанинг таржимасида эса қандай пур маъно бор?

[OmoN]

Колбасанинг таржимасида эса қандай пур маъно бор?"Ривоят"ларга қараганда "қўлда босса" дегани. Яъни гўштни қўлда босиб ичакнинг ичига тиқишган.

[Kimsan Birov]

Хуллас, изоҳлардан кўриниб турибдики, гапим қисман тўғрига ўхшайди - ўзбек тилига янги сўзларни киритиш анчайин қийин

[OmoN]

Хуллас, изоҳлардан кўриниб турибдики, гапим қисман тўғрига ўхшайди - ўзбек тилига янги сўзларни киритиш анчайин қийинНега энди? Баклашка, пин код, сим карта, жпрс, .... ҳаммаси осонликча кириб келган янги сўзлар-ку.

[Kimsan Birov]

Нега энди? Баклашка, пин код, сим карта, жпрс, .... ҳаммаси осонликча кириб келган янги сўзлар-ку.

Сизга "сотовый телефон" сўзининг "уяли" деб таржима қилингани ёқадими? Худди ини (уяси) бор телефонга ўхшамайдими?

[OmoN]

Сизга "сотовый телефон" сўзининг "уяли" деб таржима қилингани ёқадими? Худди ини (уяси) бор телефонга ўхшамайдими?"Юзлик" дегандан кўра "уяли" деган маъқулроқ. Агар бошқа тузукроқ вариант бўлса марҳамат...

[Bakhtiyor aka]

Менимча тилимзда қндайдир, бошқа тилларда ифода этилиши қийин бўлган маюслик бор, Хаттоки қўшиқ ва куйларимиз хам, она алласи хам, ёр-ёр хам... адабиётимиз хам, сиёсатимиз хам (сал қолди),

Аския миллий саънатимиз-ку деманг..... Менга умуман тилимизда маюсликни изхор қилиш бошқа хиссиётларни ёки нарсаларни изхор қилишдан осонроқ туюлади. Нимага экан, деган саволга жавоб топа олмадим.

[Kimsan Birov]

"Юзлик" дегандан кўра "уяли" деган маъқулроқ. Агар бошқа тузукроқ вариант бўлса марҳамат...

"Юзлик" дегани умуман тўғри келмайди, чунки русларда "сота" (Арилар уяси - ким билмаса) сўзидан олинган. Менимча, мобил телефон ёки алоқа дегани мос тушса керак. Лекин ҳар янги сўзни таржима қилиш учун минг ўйлашга тўғри келади.

[Ustoz]

"Юзлик" дегандан кўра "уяли" деган маъқулроқ. Агар бошқа тузукроқ вариант бўлса марҳамат...

Masalan men qo`l telefoni deyman. Agar bunaqa tanqid ko`zi bilan qaralsa, ingliz tilida ham, o`rischada ham tanqidbop bunaqa so`zlar juda ham ko`p.

[Kimsan Birov]

Энди яна бир гап - ҳозирги пайтда сўзларга нома ва хона каби сўзларни қўшиб янги сўз ясаш одатга айланди. Бир томондан жуда оддийга ўхшайди - янги сўз ясаш осон, боғлиқ сўзни оласан-да, нома ёки хонани қўшиб ишлатаверасан. Лекин танганинг орқа томони ҳам бор дейишади-ку. Ўзбек тилида хабар, ахборот ва маълумот кўп жиҳатдан маънодош - синоним сўзлар. Араб тилида, менимча, бири кўпликни англатса керак. Хўш, ўзбек тилидаги хабарнома, маълумотнома билан ахборотнома ўртасидаги фарқни ким менга айта олади?
Уччови бир дейдиган бўлсангиз, рус тилидан "вестник", "бюллетень", "справка", "справочник" кабиларнинг ҳар бири қандай таржима қилинади?
Энди хона қўшимчасига келсак - бунда ҳам худди шу касаллик. Ётоқхона - бу "общежитие"ми (четдан келган талаба ва ишчилар яшайдиган бино) ёки "спальня"? Ахир баъзи идораларнинг оилавий "общежитие"си бўлиб, уларда ухлайдиган хона ва зал алоҳида. "Очень устал и войдя в общежитие, сразу же направился в спальню и лег в кровать" гапини таржима қилсак, "Қаттиқ толиққаним учун ётоқхонага кириб, тўғри ётоқхонага йўл олдим ва ётоққа ўзимни ташладим" бўладими? Русча гапни ўқимаган одам бу гапдан бирон нарсани тушунадими?
"Меҳмонхона" сўзи билан ҳам шундай - бу "гостиница"ми (отель) ёки "гостиная" (меҳмон кутиладиган зал)?

[Kimsan Birov]

Masalan men qo`l telefoni deyman. Agar bunaqa tanqid ko`zi bilan qaralsa, ingliz tilida ham, o`rischada ham tanqidbop bunaqa so`zlar juda ham ko`p.

Биринчидан, қўл телефони адабий сўз эмас-да. Адабий сўз сифатида қабул қилиниши ҳам мушкул. Худди қўлда ясалган, дегандек маъно чиқади. Бунинг устига уйда турадиган телефон ҳам оёқ телефони эмас-ку.
Иккинчидан, рус тилида бундай жиддий тафовутни эслолмайман. Туб маъно билан боғлиқ бирор мисол келтирсангиз ёмон бўлмасди. Фақат ака-ука, опа-сингил, тоға-амаки, хола-амма орасидаги сўзлардан фарқ қилолмайсиз.

[Bekmirzo]

... ўзбек тилидаги хабарнома, маълумотнома билан ахборотнома ўртасидаги фарқни ким менга айта олади?Xabarnoma va axborotnoma vazifasi jihatdan bir xil narsa. Farqi ularning uslubiy foydalanishida. Gapning tuzilishi va ohangiga qarab, unisi yoki bunisini tanlash mumkin, deb o'ylayman.
Ma'lumotnoma asosan rus tilidagi "spravka" ma'nosida keladi (masalan, biror idora tomonidan sizning falonchi joyda yashashingiz haqida boshqa bir idoraga beriladigan ma'lumotnoma).


Ётоқхона - бу "общежитие"ми (четдан келган талаба ва ишчилар яшайдиган бино) ёки "спальня"? Unisi ham, bunisi ham.

"Очень устал и войдя в общежитие, сразу же направился в спальню и лег в кровать" гапини таржима қилсак, "Қаттиқ толиққаним учун ётоқхонага кириб, тўғри ётоқхонага йўл олдим ва ётоққа ўзимни ташладим" бўладими? Русча гапни ўқимаган одам бу гапдан бирон нарсани тушунадими?Gapning mazmunidan kelib chiqib tarjima qilasiz.
"Juda toliqqanimdan, yotoqxonaga borgach, to'g'ri uxlashga yo'l oldim va o'zimni to'shakka tashladim." Menimcha tushunarli.


"Меҳмонхона" сўзи билан ҳам шундай - бу "гостиница"ми (отель) ёки "гостиная" (меҳмон кутиладиган зал)?Unisi ham, bunisi ham.
Yuqoridagi kabi misol chiqib qolsa, "гостиница"ni musofirxona, deb tarjima qilaverasiz.

[Kimsan Birov]

Гапингизда жон бор, лекин бу дегани ўзбек тили луғатининг камбағаллигини билдиради-да. Бу эса шахсан мени ўзбек сифатида жуда ғамга солади. "Психоневрология" каби атамаларни тилимизга ўгириш шарт эмас, бироқ оддий, кундалик ҳаётда учраши мумкин бўлган сўзларнинг ҳам алоҳида таржимаси йўқ.

[Masud Mahsudov]

Гапингизда жон бор, лекин бу дегани ўзбек тили луғатининг камбағаллигини билдиради-да. Бу эса шахсан мени ўзбек сифатида жуда ғамга солади. "Психоневрология" каби атамаларни тилимизга ўгириш шарт эмас, бироқ оддий, кундалик ҳаётда учраши мумкин бўлган сўзларнинг ҳам алоҳида таржимаси йўқ.

O'zbek tilining lug'ati kambag'al emas, faqat, ba'zi o'rinlarda biz kerakli so'zni topa olmaymiz xolos... Masalan, mehmonxonga sinonim tarzda musofirxonani aytib o'tdilar, undan tashqari karvonsaroy, sozini ham ishlatsak xato bo'lmaydi. Qolaversa, boshqa tildan tarjima qilinganda, so'zma so'z tarjima qilish doim ham maqsadga muvofiq emas. Sizni g'amga solmaydigan so'z boyligimiz bor, faqat ularni ishlatmay qo'ydik xolos. Siz yuqorida "samolyot" so'ziga to'xtalib o'tibsiz. Tog'ri, hozir shunday ishlatayapmiz, lekin o'sha "uchoq" (turkcha) yoki tayyora (arabcha) so'zlarni qo'llash ham hech xato bo'lmas edi...

[Bekmirzo]

Гапингизда жон бор, лекин бу дегани ўзбек тили луғатининг камбағаллигини билдиради-да. Бу эса шахсан мени ўзбек сифатида жуда ғамга солади. "Психоневрология" каби атамаларни тилимизга ўгириш шарт эмас, бироқ оддий, кундалик ҳаётда учраши мумкин бўлган сўзларнинг ҳам алоҳида таржимаси йўқ.O'zbek tili u darajada kambag'al emas.
Faqat, avval chet elda yaratilib, keyin bizga kelayotgan buyumlar, narsalarning ba'zilari uchun bizda muqobil so'z bo'lmasligi mumkin. Tarjima qilish shu joylarda ayniqsa qiyin bo'ladi. Tarjima qilish foyda bermasa, objektning chet tildagi nomi qabul qilinaveradi.

Oddiy mehmonxona so'zi uchun qarang, nechta sinonim bor:
- musofirxona
- qo'noq
- karvonsaroy

Kichik muammo - uchala so'z ham kundalik muomaladan deyarli chiqib ketgan...

[Kimsan Birov]

Ўзбек тилининг ҳозирги пайтдаги камчилиги камбағаллигида эмас, айнан қаттиқлигида, яъни юмшоқ эмаслигида деб биламан. Янги сўзни киритиш жуда мушкул. Масалан, "тайёра" сўзини биринчи эшитганимда хохолаб кулганим ҳалигача эсимда, бунинг устига бир чет (рус) тилидаги ўрганиб қолган сўзлардан воз кечиб, бошқа (тожик ёки араб) тилларидаги сўзни киритиш ҳам тўғримикин? "Мусофирхона" ва "Карвонсарой" дебсиз, ахир Интерконтиненталь, Дедеман ёки Радиссон отелларини мусофирхона ва айниқса карвонсарой дейиш менимча бироз нотўғри бўлар.

[Masud Mahsudov]

Ўзбек тилининг ҳозирги пайтдаги камчилиги камбағаллигида эмас, айнан қаттиқлигида, яъни юмшоқ эмаслигида деб биламан. Янги сўзни киритиш жуда мушкул. Масалан, "тайёра" сўзини биринчи эшитганимда хохолаб кулганим ҳалигача эсимда, бунинг устига бир чет (рус) тилидаги ўрганиб қолган сўзлардан воз кечиб, бошқа (тожик ёки араб) тилларидаги сўзни киритиш ҳам тўғримикин? "Мусофирхона" ва "Карвонсарой" дебсиз, ахир Интерконтиненталь, Дедеман ёки Радиссон отелларини мусофирхона ва айниқса карвонсарой дейиш менимча бироз нотўғри бўлар.

Siz aytgan fors yoki arab tilidan kirgan so'zlar o'zbek tilidagi so'zlarning 40% ini tashkil etadi. Nega endi avval olganmiz-ku, hozir olsak Sizga g'alati tuyuladi. Masalan, "tayyora" so'zining qayeri kulgili? Arabchadan tarjima qilinganda, "qush" ma'nosini beradi. Odamzot ishlab chiqqan uchar jismni qushga qiyoslanishining nimasi yomon. Harholda, o'rischa "samalyot" so'zidan ko'ra chiroyliroq. Turklar ishlatadigan "uchoq" (ucak) so'zini ishlatganimizda ham xato bo'lmas edi, zero, hopzirgi o'zbek tilimiz bilan zamonaviy turk tilining judayam o'xshash taraflari ko'p.

Men arab va turk tilini o'rganganim bois yuqoridagi fikrlarimni yozdim

[Bakhtiyor aka]

Turklar ishlatadigan "uchoq" (ucak) so'zini ishlatganimizda ham xato bo'lmas edi, zero, hopzirgi o'zbek tilimiz bilan zamonaviy turk tilining judayam o'xshash taraflari ko'p

Турк тилидан олинса тушунса булади, хар қалай тилларимиз бир туркумга киради. Лекин нима учун араб тилидан олиш керак, фақат таржимаси қуш бўлгани учунми?

Masalan, "tayyora" so'zining qayeri kulgili? Arabchadan tarjima qilinganda, "qush" ma'nosini beradi. Odamzot ishlab chiqqan uchar jismni qushga qiyoslanishining nimasi yomon.

Ахир араб тили ва маданиятини элимизга таъсир қилган даври ўтиб кетган-ку ( ислом дини бошқа мавзу). Самолётни араблар ўйлаб топмадику.

Худди шу, униси хам бўлаверади, буниси хам бўлаверади деб тилимизни шу ахволга келтириб қўдик.

Карвонсарой сўзини менимча икки хил маъноси бор. Бири тунаб қолиш имконини берадиган жой бўлса, иккиничиси шовқин-суронли жой. Менимча отель тушунчасидан кўра кўпроқ мотель тушунчасига мос келади. Яъни автомобиль йўлидаги, автойўловчиларни тўхтаб ўтадиган жойи. Тарихда хам карвонсарой айнан шу вазифани бажарган бўлса керак.:187:



Филолог эмасман, гапларимни "сўз устасини сўзи" деб қабул қилиб, хато қилманг. Камина, фақат она тилида тўғри сўзлагиси келади.

[Masud Mahsudov]

Ахир араб тили ва маданиятини элимизга таъсир қилган даври ўтиб кетган-ку ( ислом дини бошқа мавзу). Самолётни араблар ўйлаб топмадику.


Филолог эмасман, гапларимни "сўз устасини сўзи" деб қабул қилиб, хато қилманг. Камина, фақат она тилида тўғри сўзлагиси келади.


Arab tili va madaniyati elizmiga ta'sir qilgan davri o'tib ketgan, deyish menimcha unchayam to'gri emas... Chunki, hozirgi o'zbek tilimizda arab tilidan kirib kelgan so'zlar shunchalik ko'pki, ular o'zbek tilining poydevorigacha borib yetgan... Shu sabab, yuqorida, o'ris tilidan ko'ra arab tili bizga yaqinroq, deb yozdim. Qolaversa, o'zingiz ham ta'kidlab o'tibsiz, madaniyat bilan din o'rtasida chegarani topib bo'lmaydi: din va madaniyat tushunchalari, uyg'unlashib ketgan. Albatta, bu fikr hozirgi yoshlarning o'zlaricha "madaniyat" deb atayotgan bema'ni tushunchasidan yiroq.

Keyin, qaysi millat biror narsani o'ylab topgan bo'lsa, shu buyum o'sha millatniong tili bilan aytilsin, degan tushuncha, menimcha to'g'ri emas. Masalan, sovunni arablar o'ylab topgan bo'lsa ham, o'rislar uni мыло deyishadi-ku.

[Kimsan Birov]

Arab tili va madaniyati elizmiga ta'sir qilgan davri o'tib ketgan, deyish menimcha unchayam to'gri emas... Chunki, hozirgi o'zbek tilimizda arab tilidan kirib kelgan so'zlar shunchalik ko'pki, ular o'zbek tilining poydevorigacha borib yetgan... Shu sabab, yuqorida, o'ris tilidan ko'ra arab tili bizga yaqinroq, deb yozdim. Qolaversa, o'zingiz ham ta'kidlab o'tibsiz, madaniyat bilan din o'rtasida chegarani topib bo'lmaydi: din va madaniyat tushunchalari, uyg'unlashib ketgan. Albatta, bu fikr hozirgi yoshlarning o'zlaricha "madaniyat" deb atayotgan bema'ni tushunchasidan yiroq. Keyin, qaysi millat biror narsani o'ylab topgan bo'lsa, shu buyum o'sha millatniong tili bilan aytilsin, degan tushuncha, menimcha to'g'ri emas. Masalan, sovunni arablar o'ylab topgan bo'lsa ham, o'rislar uni мыло deyishadi-ku.

Сиз айтган сўзлар ўзбек тилига ўша алмисоқдан қолган даврларда кириб келган. Сўнгги 2-3 асрда менимча ўзбек тилига арабча сўзлар кирмаган бўлса керак. Ҳозирги пайтда тилимиз араб тилига қараганда кўпроқ рус (ўрис эмас, бировни ҳурмат қилган ўзини ҳам ҳурмат қилади) тилига мослашиб улгурди. Мисол учун, тилимизда "шим" сўзи бўлгани билан баъзи вилоятларда уни "брюк" дейдиганлар ҳам бор. Шунинг учун рус тилидан кириб ўрнашиб бўлган сўзларни, менимча, қолдирган маъқул. Аслида эса техника ва технологиялар билан боғлиқ сўзлар одатда ихтиро этилган миллат тилида айтилса, ҳамманинг тушуниши осон кечади. Руслардан "самолёт" сўзини олганимиз билан инглизча "эйр" сўзи аэропорт ва аэродром каби сўзларда сақланиб қолди-ку.

[Masud Mahsudov]

Сиз айтган сўзлар ўзбек тилига ўша алмисоқдан қолган даврларда кириб келган. Сўнгги 2-3 асрда менимча ўзбек тилига арабча сўзлар кирмаган бўлса керак. Ҳозирги пайтда тилимиз араб тилига қараганда кўпроқ рус (ўрис эмас, бировни ҳурмат қилган ўзини ҳам ҳурмат қилади) тилига мослашиб улгурди. Мисол учун, тилимизда "шим" сўзи бўлгани билан баъзи вилоятларда уни "брюк" дейдиганлар ҳам бор. Шунинг учун рус тилидан кириб ўрнашиб бўлган сўзларни, менимча, қолдирган маъқул. Аслида эса техника ва технологиялар билан боғлиқ сўзлар одатда ихтиро этилган миллат тилида айтилса, ҳамманинг тушуниши осон кечади. Руслардан "самолёт" сўзини олганимиз билан инглизча "эйр" сўзи аэропорт ва аэродром каби сўзларда сақланиб қолди-ку.

Meni kechirib qo'yasiz-ku, Siz aytayotgan "almisoqdan qolgan davr"da "o'zbek tili" degan tushuncha bo'lmagan. Filolog bo'lsangiz juda yaxshi bilsangiz kerakki, tilimizning shakllanishi fors va arab tillari bilan chambarchas bog'liq va ularning chegara joyini ajrata olmaysiz. Ruslardan kirib kelgan, lekin tilimizni buzadigan unaqa so'zlar o'rniga esa, o'zimizda bo'lmasa, turk, arab yoki forslardan yangi so'z kiritganimiz ma'qulroq, chunki yuqoridagi tillar rus tilidan ko'ra bizga ancha yaqinroq.

[AbuMuslim]

Узр оффтоп учун... бир икки сўзнинг ўзбекчаси керак эди...

ОТМЫВАНИЯ ДЕНЕГ

Дам (солиш)

[Bakhtiyor aka]

Узр оффтоп учун... бир икки сўзнинг ўзбекчаси керак эди...

ОТМЫВАНИЯ ДЕНЕГ

Дам (солиш)




Отмывание денег - дегани "пулни ювиш" (кир ювиш машинасида эмас). Пулни ювиш бу пулни банк, кўчмас мулк ёки қимматли қоғозлар бозорида, келиб чиқиш маънбасини яшириш мақсадида қонунийлаштириш интилиш жараёнидир.

Расмий банк тилида бу сўз ишлатилмайди, унинг ўрнига "ноқонуний даромад" сўзи ишлатилади, қонунчиликда хам шундай - "ноқонуний даромадларни легаллаштириш" жумласи ишлатилади.

Рус тилида хам шунга ўхшаш, "легализация незаконных доходов" дейилади

Фақат инглиз тилида - "мoney loundering" - жумласи расмий тилда халқ оғзида қандай ишлатилса шундай ишлатилади. Яъни "пул ювиш" дейилади.

Please бу гапларимга "ссылка" бериб юборманг, Википедия эмасман.

Ўзиздан қолар гап йўқ, бир кулайн дебсизда-а. Жавобини билсангиз айтиб қўяқолинг. Дам (солилиш)га қўшимча - куф-суф,

Лекин хақиқий қизиғи шарму-хаё сузининг рус ёки инглиз тилида таржимаси йуқ.:naughty:

[Maestro]

Ҳозирги пайтда тилимиз араб тилига қараганда кўпроқ рус тилига мослашиб улгурди. Мисол учун, тилимизда "шим" сўзи бўлгани билан баъзи вилоятларда уни "брюк" дейдиганлар ҳам бор.
;-). Имхо, айнан уша "брюк" дейдиганлар тугри гапиришади. "Шим" каёкдан келиб колганига хайронман;-) "Брюки" сузи рус тилига турк тилидан кириб келган, "жуфт юбка" маъносини бераркан. "Кирпич", "деньга", "шаровар" , "утюг" каби туркчадан рус тилига узлашган сузлар жуда куп (http://uforum.uz/showthread.php?p=239773#post239773)...

[Behzod Saidov]

O'zbek tilining lug'ati kambag'al emas, faqat, ba'zi o'rinlarda biz kerakli so'zni topa olmaymiz xolos...

Afsuski, ilmiy, texnika va axborot texnologiyalari bilan bog‘liq matnlarni o‘zbek tiliga tarjima qilganda juda ko‘p o‘rinlarda kerakli so‘zni topa olmaymiz. Uning o‘rniga uzundan uzoq qilib bitta so‘zning o‘rniga 4-5 ta so‘zdan foydalanishga to‘g‘ri keladi.

"O‘zbek tilining lug‘ati" dagi "lug‘at"ni to‘gri ma‘noda tushunsak ham u kambag‘al ekanligi aniq. Ana yaqinda chiqqan 5 jildli izohli lug‘atni oling. Unda nechta so‘z boru, "Oxford Dictionary of English" da qancha so‘z bor? 80 000 bilan 355 000 o‘rtasida tafovut juda katta... Buning ustiga o‘sha 80 mingta so‘zning orasida bugungi kunda deyarli ishlatilmaydigan so‘zlar (http://uforum.uz/showthread.php?t=12617) yetarlicha topiladi.

[Bakhtiyor aka]

"O‘zbek tilining lug‘ati" dagi "lug‘at"ni to‘gri ma‘noda tushunsak ham u kambag‘al ekanligi aniq. Ana yaqinda chiqqan 5 jildli izohli lug‘atni oling. Unda nechta so‘z boru, "Oxford Dictionary of English" da qancha so‘z bor? 80 000 bilan 355 000 o‘rtasida tafovut juda katta... Buning ustiga o‘sha 80 mingta so‘zning orasida bugungi kunda deyarli ishlatilmaydigan so‘zlar yetarlicha topiladi.

Behzod, браво (соф ўзбек тилида "қойил" дегани)..Камчилигимизни айтсак камайиб қолмаймиз, лекин яширсак бир жойдан бўртиб чиқади. Тилимиз зўр деганимиз билан, зўр бўлиб қолмайди. Лекин очиқ мухокама қилсак, муаммони топамиз, тўғрилашга харакат қиламиз.

[OmoN]

Тилимизнинг бой ёки камбағаллиги ҳақида бирон нима деёлмайман. Лекин баъзи сўзларни ярим саҳифа қилиб таржима қилгандан кўра шундайлигича олиб қўйган маъқул. Масалан клик(click) сўзини ҳам шундайлигича олаверсак бўлса керак. Бир пайтлар "чиқиллатиш" деб таржима қилинганини кўргандим.

[Kimsan Birov]

Тилимизнинг бой ёки камбағаллиги ҳақида бирон нима деёлмайман. Лекин баъзи сўзларни ярим саҳифа қилиб таржима қилгандан кўра шундайлигича олиб қўйган маъқул. Масалан клик(click) сўзини ҳам шундайлигича олаверсак бўлса керак. Бир пайтлар "чиқиллатиш" деб таржима қилинганини кўргандим.

Унда русча "ссылка" сщзини қандай таржима қиламиз?

[Shokir Dolimov]

Лекин баъзи сўзларни ярим саҳифа қилиб таржима қилгандан кўра шундайлигича олиб қўйган маъқул.

Фикрингизга қўшиламан бироқ, унга бу доим ҳам амал қилиб бўлмас эканда. Мулла билганини ўқийди деганларидай, ўз соҳамга доир бир мисол келтирай.
Эшитган бўлсангиз керак, ҳарбийлар нутқида «Вводный» деган атама бор. Мана унинг амалда қўлланиш вариантларидан бири: «Проверка действий личного состава по вводным». Айни вақтда шахсий таркиб маълум бир объектда қоровул хизматини ўтаётган ёки тайинланган ҳудуд томон жанговар машиналар колоннаси таркибида бораётган ёхуд бирон-бир бошқа вазифа ижроси билан машғул бўлиши мумкин. Ҳар бир ҳолатда шартли равишда муайян тактик вазият юзага келтирилиб, шахсий таркиб тегишли хатти-ҳаракатларни қандай бажараётгани, ҳарбий хизматчиларнинг амалий кўникмалари текширилади. Бундай тактик вазиятлар жумласига душманнинг қоровул таркиби томонидан муҳофаза этилаётган объектга уюштирган ҳужуми ёки жанговар машиналар колоннаси кимёвий моддалар билан заҳарланган зонага кириб келиши каби вазиятлар киради. Шундай экан, юқорида келтирилган жумлани: «Текширувчи (командир, бошлиқ) томонидан юзага келтирилган тактик вазиятда шахсий таркиб томонидан амалга оширилган хатти-ҳаракатлар сифатини текшириш», - деб таржима қилиш мумкин.
Дарҳақиқат, ярим саҳифага бўлмаса ҳам, таржима матни анча чўзилиб кетди. Энг муҳими (айниқса менинг соҳамда) аслиятдаги ғоя имкон қадар тўла-тўкис олиб ўтилишига эришиш шарт деб ўйлайман. Тахминан 342-420 йилларда яшаб ўтган илоҳиёт намояндаси, Библия таржимони Иеронимнинг: «Таржимада мен сўзни сўзга эмас, ғояни ғояга олиб ўтаман» деб кетган сўзлари таржимон учун асосий қоида бўлиб қолиши керак деган фикрдаман.

[Kimsan Birov]

Meni kechirib qo'yasiz-ku, Siz aytayotgan "almisoqdan qolgan davr"da "o'zbek tili" degan tushuncha bo'lmagan. Filolog bo'lsangiz juda yaxshi bilsangiz kerakki, tilimizning shakllanishi fors va arab tillari bilan chambarchas bog'liq va ularning chegara joyini ajrata olmaysiz. Ruslardan kirib kelgan, lekin tilimizni buzadigan unaqa so'zlar o'rniga esa, o'zimizda bo'lmasa, turk, arab yoki forslardan yangi so'z kiritganimiz ma'qulroq, chunki yuqoridagi tillar rus tilidan ko'ra bizga ancha yaqinroq.

Сиз яна бир неча аср аввалги гаплардан гапиряпсиз. Бу нуқтаи назардан тўғри, ўзбек тилида араб сўзлари ниҳоятда кўп ва уларни аксарият одамлар ҳатто араб сўзи эканини билмаса ҳам керак. Аммо давр ўзгаряпти ва бугунги кунда одамлар рус сўзларини араб сўзларига қараганда осонроқ талаффуз этади. Шу ўринда Ойбекнинг "Болалик" асари эсимга тушади. Бир рус болакайни тутиб олиб, унинг қанчалик оми эканини намойиш этиш ниятида бўлса керак, рус гимнини айтишга мажбур этади. Воқеа Чор Россияси даврида бўлгани учун у вақтда рус гимни "Боже царя храни" сўзлари билан бошланган. Болакай рус сўзларини айтолмай "храни" сўзини "харани" деб айтгани учун роса калтакланган экан. Ҳозир эса ҳаммамиз рус сўзларини бемалол айта оламиз, араб сўзлари ҳақида эса бундай деёлмайман. Бу Қуръондан суралар ўқиётганимизда ҳам кўпчилигимиз сезамиз. Шундай экан рус сўзларини олиш энди анча осон кечади. Агар сиз "храни" сўзини ҳали ҳам "хорони" деб айтсангиз, кечирасиз...

[Kimsan Birov]

Фикрингизга қўшиламан бироқ, унга бу доим ҳам амал қилиб бўлмас эканда. Мулла билганини ўқийди деганларидай, ўз соҳамга доир бир мисол келтирай.

Ҳарбийлар орасида ҳам бироз қийинчиликлар бўлса керак. Аввалги буйруқларни ўзбекчага ўгиришга тўғри келди ва баъзи ҳолларда таржима қилинмай, айнан ўгирилди. Бир томондан "Саф торт" ва "Тик тур" ровняйсь ва смирно буйруқларини берса-да, вольно буйруғини "Шалпай" ёки "Бўшаш" деганларида ҳарбий буйруқларга ҳам раҳмим келади

[Shokir Dolimov]

Ҳарбийлар орасида ҳам бироз қийинчиликлар бўлса керак. Аввалги буйруқларни ўзбекчага ўгиришга тўғри келди ва баъзи ҳолларда таржима қилинмай, айнан ўгирилди. Бир томондан "Саф торт" ва "Тик тур" ровняйсь ва смирно буйруқларини берса-да, вольно буйруғини "Шалпай" ёки "Бўшаш" деганларида ҳарбий буйруқларга ҳам раҳмим келади
Менимча иршайиб турган бўғирсоқ расмини (смайликни) киритиб кетиш ёдингиздан кўтарилиб қолди.
Зикр этилган командалар (буйруқлар эмас), ушбу форумда иккинчи бор тилга олиниши. Қарши бўлмасангиз, мулоҳаза юритилаётган командалар таржимасини келтириб ўтаман. Акс ҳолда, шонли Қуролли Кучларимиз сафида ҳарбий хизмат ўташ шарафига муяссар бўлмай қолган форумдошларимиз чиндан ҳам Сизнинг ҳазилингизга лаққа тушиб қолиши мумкин.
становись – сафлан;
равняйсь – текислан;
смирно – ростлан;
вольно – эркин.
Кўриб турганингиздай, миллий армиямизда ҳеч ким бўшашмайди ҳам, шалпаймади ҳам :)

[Kimsan Birov]

Кўриб турганингиздай, миллий армиямизда ҳеч ким бўшашмайди ҳам, шалпаймади ҳам

Демак, мен эшитган жойимга ҳали ҳамма буйруқлар тўғри таржимада келмаган шекилли. Бунинг устига, "эркин" бу буйруқ эмасдек кўринади

[Shokir Dolimov]

Унда русча "ссылка" сщзини қандай таржима қиламиз?

Мисол учун, Ўзбекистон стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштириш агентлиги ҳужжатларида «ссылка» атамаси «ҳавола» деб қўлланилади. Мазмунан тўғри деб топаман.

[Masud Mahsudov]

Унда русча "ссылка" сщзини қандай таржима қиламиз?

Мисол учун, Ўзбекистон стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштириш агентлиги ҳужжатларида «ссылка» атамаси «ҳавола» деб қўлланилади. Мазмунан тўғри деб топаман.

Undan tashqari "bog'", "bog'lama" degan so'zlarni ham qo'llayapmiz. Kimsan aka o'ylagandek kambag'al emas tilimiz.

Shu bilan birga, men rus tilidan so'zlarni ko'plab kiritishimizga xayrixoh emasman. Mana, forslarni ko'ring, har qanday chetdan keladigan so'zga albatta bir so'z topishib, ishlatishadi...

[Shokir Dolimov]

men rus tilidan so'zlarni ko'plab kiritishimizga xayrixoh emasman.

Аммо баъзан иложсиз қоламиз. Шу боис, Омон аканинг:

Лекин баъзи сўзларни ярим саҳифа қилиб таржима қилгандан кўра шундайлигича олиб қўйган маъқул.

фикри мақбул келади. Негаки, қурол-яроғ ва ўқ-дориларнинг айрим қисм ва механизмларини масалан: винт, газ (порох газлари), гильза, заряд (порох заряди), затвор, канал (ствол канали), капсюль, карабин, мушка, патрон, порох, пружина, ричаг, ствол, цапфа, шептало кабиларни чиндан ҳам шундайлигича олиб қўймасликдан бошқа чора йўқ. Акс ҳолда, таржима матни таржима эмас, узундан-узоқ изоҳ берилган, ўқувчи чалғиб кетадиган матнга айланиб кетади.

[Kimsan Birov]

Kimsan aka o'ylagandek kambag'al emas tilimiz

Мен тилимизни камбағал эмас, кўпроқ консерватив, юмшоқ эмас, деб ўйлайман. Янги сўзларни ўзлаштириш ва киритиш анчагина мушкул. Адабий асарларни ёзишда иш нисбатан осон кечади. Аммо илмий ва техник материалларда баъзи нарсаларни ёзиш ёки таржима қилишда тепа сочингиз тикка бўлади.

[Shokir Dolimov]

Ҳарбийлар орасида ҳам бироз қийинчиликлар бўлса керак.

Агар менга қўйиб беришса, мудофаа ва хавфсизлик соҳасидаги айрим қонунлар, меъёрий-ҳуқуқий ва бошқа расмий ҳужжатлар матнини режали равишда, уларнинг мазмунини ўзгартириб юбормаган тарзда қайтадан тайёрлаб, тақдим этган бўлар эдим. Негаки, ушбу ҳужжатларни тайёрлаган мансабдор шахслар баъзи атамаларнинг талқинига мисол учун, қўшинлар гуруҳи (группа войск) ва қўшинлар туркуми (группировка войск), ички, ҳудудий ва нейтрал сувлар, «ҳарбий хизматга мажбур» (военнообязанный) каби атамалар талқинига ёки ушбу атамалар талқини ўртасидаги тафовутга талаб даражасида эътибор қаратмаган (ёхуд бехабар). Бироқ, республикамиз эндигина мустақилликка эришган бўлиб, мулоҳаза юритилаётган соҳага оид ҳужжатлар тайёрланган даврда давлат тилидаги ҳарбий атамалар ҳали пухта шаклланмаганлиги, деярли бўлмаганлигини инобатга оладиган бўлсак, кўп қийналган ўша кишилар олдида бош эгишга тайёрман.

[Shokir Dolimov]

Масалан, бир асарда қизни Белочка деб номлашдию изоҳида ҳайвон номидан эмас, рангдан келиб чиқиб шундай номлашган дейилса, нима қиламиз?

Хотин-қизларимиз орасида Олмахон исмлилари ҳам борлиги эсимга тушиб қолди. Умид қиламанки, уларнинг исмлари жуда мазали ва темир моддасига бой, организмга фойдали мева номидан олинган :) .

[Kimsan Birov]

Хотин-қизларимиз орасида Олмахон исмлилари ҳам борлиги эсимга тушиб қолди. Умид қиламанки, уларнинг исмлари жуда мазали ва темир моддасига бой, организмга фойдали мева номидан олинган

Хон қўшимчаси ҳақиқатан ҳам кўпинча қизларимизга эркалаш маъносида (худди эркакларга жон қўшимчаси сингари) қўшилиб, кўпинча исмига сингиб кетади ва ҳужжатларга ҳам шундай киритилади. Шундай экан гапингизга тўлиқ қўшилишдан ўзга илож йўқ.

[Bakhtiyor aka]

бир асарда қизни Белочка деб номлашдию изоҳида ҳайвон номидан


Менимча, Белочка хақида гапирганда "хайвон" (зверь) десак тўғри бўлмайди, рус тилида хам "белочка - животное" деб юритилади, яъни Олмохон - "жонивор" ёки "жонзот" бўлса керак.

Узр, Олмохон деган қизни эмас-ку, лекин жониворни эхши кўраман, жудаям беозор жонзот.

[Kimsan Birov]

Менимча, Белочка хақида гапирганда "хайвон" (зверь) десак тўғри бўлмайди, рус тилида хам "белочка - животное" деб юритилади, яъни Олмохон - "жонивор" ёки "жонзот" бўлса керак.

Олмахон ҳайвонни мен ҳам жуда хуш кўраман. Аммо юқоридаги мисолда айтмоқчи эдимки, эртакларда ҳар исм маъносига ҳам эътибор қаратишади, худди Золушка сигари. Шунда оппоққина қиз туғилса, унинг исмини Белочка (рус тилида) деб қўйди дейишлари мумкин. Бунда Олмахон деб эмас, Оппоғой (ёки Оппоқой) деб таржима қилиш тўғрироқ бўлса керак

[Shokir Dolimov]

Узр, Олмохон деган қизни эмас-ку, лекин жониворни эхши кўраман, жудаям беозор жонзот.
Сиз «Жонли бурчакда» ғилдиракли катакка қамаб боқиладиган олмахонни яхши кўриб қолган бўлсангиз керак :). АҚШда эса аксинча, жуда безор бўлишган. Айниқса, уйи ўрмонга яқинроқ бўлган фуқаролар улардан жуда безиллаган. Одамдан ҳайиқмай юрган ёввойи олмахонларнинг йириклигини кўриб ҳайрон қолган эдим.

[Maestro]

Мен тилимизни камбағал эмас, кўпроқ консерватив, юмшоқ эмас, деб ўйлайман. Янги сўзларни ўзлаштириш ва киритиш анчагина мушкул

Булмаган гап! ;-)
Тилимиз "босма"га ухшаб хеч кийинликсиз любой сузни "тортиб" олади. Мисол:
Ўзбекистон стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштириш агентлиги
;-)

[Bakhtiyor aka]

Узр, Олмохон деган қизни эмас-ку, лекин жониворни эхши кўраман, жудаям беозор жонзот.
Сиз «Жонли бурчакда» ғилдиракли катакка қамаб боқиладиган олмахонни яхши кўриб қолган бўлсангиз керак :). АҚШда эса аксинча, жуда безор бўлишган. Айниқса, уйи ўрмонга яқинроқ бўлган фуқаролар улардан жуда безиллаган. Одамдан ҳайиқмай юрган ёввойи олмахонларнинг йириклигини кўриб ҳайрон қолган эдим.

Ню-Ёоркда да шахарнинг қоқ ўртасида хам, DCда “Zoo”да хам, Виржиниядаги хусусий хонадонда хам ва қўриқхонада хам, Балтиморда хам, Бостонда хам олмахонлар билан кўп сухбат қурганман.
Хаммаси ғирт ўзбек тилида биз “хайвон” эмасмиз, биз беозор “жонивормиз” дейишганди. :)

[Maestro]

АҚШда ... одамдан ҳайиқмай юрган ёввойи олмахонларнинг йириклигини кўриб ҳайрон қолган эдим.

Ню-Ёоркда да шахарнинг қоқ ўртасида хам, DCда “Zoo”да хам, Виржиниядаги хусусий хонадонда хам ва қўриқхонада хам, Балтиморда хам, Бостонда хам олмахонлар билан кўп сухбат қурганман.

Менамчи, вей, Тошкентга икки марта борганман ;-)

[Bakhtiyor aka]

Менамчи, вей, Тошкентга икки марта борганман ;-)

Узр Maestro,...«Жонли бурчакда» ғилдиракли катакка қамаб боқиладиган олмахонни яхши кўриб қолган бўлсангиз керак - деган жойи дегиб кетганди.

Вей Долимов, Қўчқор акангни гапларигами, керак бўлса Маэстроям ссилка қилади...Хўпми.:187:.

[Kimsan Birov]

Ўзбекистон стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштириш агентлиги

Қизиқ, оддий одамлар орасида ушбу ҳар бир сўзнинг аниқ маъносини биладиган одам неча кишини ташкил қиларкин? :-)

Хаммаси ғирт ўзбек тилида биз “хайвон” эмасмиз, биз беозор “жонивормиз” дейишганди

Ушбу гапнинг ўзи сизни ўйлантириб қўйиши керак эди - Нью-Йоркда туриб, ўзбекни топиб, унга унинг тилида мурожаат қилишибдими, бундай "беозорларга" умуман ишониб бўлмайди.

Қўчқор акангни гапларигами, керак бўлса Маэстроям ссилка қилади...Хўпми

Маэстро "қўйларнинг самеци"га етгунча ҳали қанча қовун йиртиғию кўйлак пишиғи бор...

[Shomurodov Shohruh]

Маэстро "қўйларнинг самеци"га етгунча ҳали қанча қовун йиртиғию кўйлак пишиғи бор... Ундай деманг, дахоку, дахо!

[ЖасурБЕК]

Хурматли форумчилар айтингларчи, узбек тилида, русча "свежий" сузини таржимаси кандай булади ? Бир суз билан айтганда.

[Nigora Umarova]

Хурматли форумчилар айтингларчи, узбек тилида, русча "свежий" сузини таржимаси кандай булади ? Бир суз билан айтганда.

''Yangi"- bunsda urg'u birinchi bo'g'inga tushsa, "свежий" ma'nosini bildiradi. Ikkinchi bo'g'inga tushsa "ohori to'kilmagan" mazmunda keladi.

[Kahramon Jalilov]

Хурматли форумчилар айтингларчи, узбек тилида, русча "свежий" сузини таржимаси кандай булади ? Бир суз билан айтганда.
Jilt (buzilmagan) desa ham bo'ladi menimcha !!!

[Bekmirzo]

Хурматли форумчилар айтингларчи, узбек тилида, русча "свежий" сузини таржимаси кандай булади ? Бир суз билан айтганда.
Jilt (buzilmagan) desa ham bo'ladi menimcha !!!Bunaqa deb bo'lmaydi.
"Jilt" degan so'z O'zbek tilining izohli lug'atida uchramaydi. "Jild" degan so'z bor.
Shevada uchraydigan "chilt yangi" iborasi aslida "jildi yangi" degan ma'noni bersa kerak.

"свежий" so'zi esa doimo matn mazmuniga qarab tarjima qilinadi.

[Kimsan Birov]

Хурматли форумчилар айтингларчи, узбек тилида, русча "свежий" сузини таржимаси кандай булади ? Бир суз билан айтганда.

Бу сўзни бир сўз билан таржима қилиб бўлмайди. Ҳар доим икки-уч сўзда келади ва маъносига қараб таржима қилинади:

свежая рыба - янги тутилган (овланган) балиқ
свежое мясо - янги сўйилган гўшт
свежие фрукты - янги узилган мевалар ва ҳоказо

[JUS]

"свежий" so'zi esa doimo matn mazmuniga qarab tarjima qilinadi.

Бу сўзни бир сўз билан таржима қилиб бўлмайди. Ҳар доим икки-уч сўзда келади ва маъносига қараб таржима қилинади:
свежая рыба - янги тутилган (овланган) балиқ
свежое мясо - янги сўйилган гўшт
свежие фрукты - янги узилган мевалар ва ҳоказо
"Свежий" воздух-"тоза" ҳаво ;)

[OmoN]

узбек тилида, русча "свежий" сузини таржимаси кандай булади ?
свежая зелень - барра кўкат
свежий воздух - мусаффо ҳаво
свежая мысль - янги фикр
........

[ЖасурБЕК]

Цитата: Сообщение от ЖасурБЕК узбек тилида, русча "свежий" сузини таржимаси кандай булади ? свежая зелень - барра кўкат свежий воздух - мусаффо ҳаво свежая мысль - янги фикр ........
"ЯШАНГ" сузи хам "свежий"ни урнини бироз босади.

[anjo]

Тилимз хакида гам.Узбекистон интернетларидаги форумлар аксари рус тилида олиб бориляп--т-ку бунга нима дейсизлар

[Maestro]

Узбекистон интернетларидаги форумлар аксари рус тилида олиб бориляп--т-ку бунга нима дейсизлар

Шахсан мен "чекланмаган микдорда арзон попкорн бор" дейман;-)

[Bakhtiyor aka]

Узбекистон интернетларидаги форумлар аксари рус тилида олиб бориляп--т-ку бунга нима дейсизлар

Шахсан мен "чекланмаган микдорда арзон попкорн бор" дейман;-)


Форумдаги янги одамга бу савол учун, попкорн ўрнига бошқа нарса таклиф қилинса бўлармиди.. :187:

[Shokir Dolimov]

Тилимз хакида гам.Узбекистон интернетларидаги форумлар аксари рус тилида олиб бориляп--т-ку бунга нима дейсизлар
Қайсидир маънода Сиз ҳозирча ҳақсиз. Шахсан менинг фикримча:
1. Телефон алоқасининг қўл телефон аппаратлари воситасида ташкил этилган турлари тобора ривожланиб бораётганлиги боис, симли телефон алоқасининг долзарблиги аста секин барҳам топаётгани яъни, уй телефонига эҳтиёж камайиб бораётганлиги ва бу билан киши Интернет тармоғига кириш имкониятидан ўзини ўзи чеклаб қўйиши.
2. Қўл телефон аппаратлари орқали ташкиллаштириладиган Интернет тармоғи (ҳаракатчан тармоқ) ўзбекзабон абонентлар орасида (уларнинг кундалик фаолияти ёки амалиётида) бугунги кунда кенг тарқалмагани.
3. Айрим абонентлар орасида Интернет тармоғига нисбатан салбий муносабат билдирилаётганлиги. Аниқроқ айтиладиган бўлса, тармоққа кирган фарзандининг қайси сайтларга кириб, нималарни томоша қилаётганлигини доим ҳам назорат қилиб боришга имкони йўқлиги боис (яъни, фарзанднинг тарбияси бузилиб кетишидан хавфсирагани сабабли) атайин компьютер харид қилмаётганлиги.
4. Ўзбекзабон сайтларга кириб, тегишли масалалар юзасидан ўз фикр-мулоҳазасини билдиришга яъни, айрим донолар ва ҳаддан ташқари ақллилар муайян бир фойдаланувчининг бир оз нўноқроқ, имловий хатоларга йўл қўйиб билдирган фикрлари учун чақиб олишларидан ҳайиқаётганлиги.
5. Шунга ўхшаш бошқа объектив ва субъектив сабаблар туфайлигина Сиз ҳозирча ҳақсиз деб биламан.

[Kimsan Birov]

Қайсидир маънода Сиз ҳозирча ҳақсиз. Шахсан менинг фикримча:

Бу ўринда, афсуски, интернетимизнинг сифати ва тезлиги ҳам панд бериб қўймоқда. Бундан ташқари Интернет кафеларга бораётган болаларни бир кузатиб кўринг-а. Улар ҳам одатда фақат ўйин ўйнаш учун келишмоқда. Интернетдан зарур маълумотни олиш ҳаёлларига ҳам келмаётир.

[Shokir Dolimov]

Интернетдан зарур маълумотни олиш ҳаёлларига ҳам келмаётир.
Бола Интернет тармоғини нафақат компьютер ўйинлари балки, зарурий маълумотлар ва ўз «илмий ҳаёти»га доир эҳтиёжларни қондириш манбаи эканлигини, ундан самарали фойдаланиш зарурлигини тўла-тўкис идрок этмаганлигининг сабабини кўрсатиш, бундай ҳолат илдизларини фош этиш учун айрим идоралар фаолиятига танқидий кўз билан қараб ўтиш, ҳақиқатни гапиришга тўғри келади. Ҳақиқат эса, Альбус Дамблдор таъбири билан айтганда, жуда гўзал ва айни вақтда ниҳоятда даҳшатли қудратга эга тушунчадир. Шундай экан, у билан ниҳоятда эҳтиёткорона муомала қилмоқ даркор :) .

[Colorado]

Тилимз хакида гам.Узбекистон интернетларидаги форумлар аксари рус тилида олиб бориляп--т-ку бунга нима дейсизлар
Ха, евреи и русские выпили всю воду (с)

Эринмасдан бир куча айланиб, интернет-кафеларга киринг. Аксарияти, 90 фоиз узбек йигит кизларни курасиз.Кайси сайт, форум, чатларда утиришади билмадим у, лекин кизикиш яккол кузга ташланади.
Войдодизм, бечарашкаликни йигиштиринг, огайни:Grabli: :protest:

[Maestro]

попкорн ўрнига бошқа нарса таклиф қилинса бўлармиди..
ОK, писта таклиф килишим мумкин ;-)
Яна 4-5 сахифа утсин, узингиз амин буласиз деб уйлайман.
Колаверса, менинг бодирок таклиф килганим янги форумдошга эмас, балки бу мавзуни мухоками килавериб, мухокама килавериб, чарчаб кетган форумдошларга каратилган ;-)

[Bakhtiyor aka]

Яна 4-5 сахифа утсин, узингиз амин буласиз деб уйлайман. Войдодизм, бечарашкаликни йигиштиринг, огайни

"Тошингни тер" демаяпсизлар-ку, хурматли "оқсоқоллар" шунисига хам шукур. :cray:

To anjo,

Интернетда давлат чегаралари бўлмайди(Хитойни хисобдан чиқарамиз), паспорт хам керак эмас, логин-пароль олиш учуш қайси тилни билишингизни кўрсатишингиз хам шарт эмас...... Халқаро миқёсда эса интернетда инглиз тили доминант хисобланади, рус тили эмас...

Агар бу форумни назарда тутаётган бўлсангиз, бу ерда ўзбеклар кўп, фақат кўпчилик ўзбеклар умуман узбек тилидаги мавзуларда қатнашмайди, бошқа мавзуларни авзал танлаб ўша ерда ўз фикларини билдирадилар. Фақат нимага деб сўраманг, бодроқ ёки писта таклиф қилишади....:???:

Шунинг учун Узбекистон интернетларидаги форумлар аксари рус тилида олиб бориляп--т-ку бунга нима дейсизлар.. деган саволингизни ўзгартириброқ қўйсангиз тўғри бўлар эди..

PS. Умуман олганда бу мавзуга лоқайд эмаслигингиз хурматга лойиқ.

[Nigora Umarova]

To anjo,
Агар бу форумни назарда тутаётган бўлсангиз, бу ерда ўзбеклар кўп, фақат кўпчилик ўзбеклар умуман узбек тилидаги мавзуларда қатнашмайди, бошқа мавзуларни авзал танлаб ўша ерда ўз фикларини билдирадилар. Фақат нимага деб сўраманг, бодроқ ёки писта таклиф қилишади....:???:

Шунинг учун Узбекистон интернетларидаги форумлар аксари рус тилида олиб бориляп--т-ку бунга нима дейсизлар.. деган саволингизни ўзгартириброқ қўйсангиз тўғри бўлар эди..


anjo bilan bo'lib o'tayotgan o'zaro muloqatingizga aralashganim uchun oldindan uzr so'rayman.
O'zbek tilidagi mavzularni rivojlantirish o'zimizning qo'limizda emasmi?

Osh ichidan tosh-kurmak qidirish joizmikan?

[JUS]

Фақат нимага деб сўраманг, бодроқ ёки писта таклиф қилишади....:???:
To Maestro!
Назаримда сизнинг смайликларингиз кўринмаяпти чоғи. Илож бўлса ўша смайликларингизни қавс ичида сўз билан ҳам ифодалаб ўтинг :)
Писта ва бодироққа келсак, уларнинг нархи ҳозир кўтарилибди?

[Bakhtiyor aka]

O'zbek tilidagi mavzularni rivojlantirish o'zimizning qo'limizda emasmi?

Хурматга лойқсиз.:187:

Эксперимент ўтказайлик бўлмаса. Ўзбек тилига алоқаси бўлмаган умумий бир мавзуга, масалан банк сохасига ("ўзимни шасий омборимни репетиция учун берсам..." кинодан),бу ердагилар хаммаси кирсинда бахс юритсин, узбек тилида. Натижасини эса сабр билан кутиш керак холос....

[Bakhtiyor aka]

Писта ва бодироққа келсак, уларнинг нархи ҳозир кўтарилибди?


Демак курс яна ошибтиде....http://uforum.uz/images/icons/icon7.gif

[Nigora Umarova]

Эксперимент ўтказайлик бўлмаса. Ўзбек тилига алоқаси бўлмаган умумий бир мавзуга, масалан банк сохасига ("ўзимни шасий омборимни репетиция учун берсам..." кинодан),бу ердагилар хаммаси кирсинда бахс юритсин, узбек тилида. Натижасини эса сабр билан кутиш керак холос....

Bank sohasida mulohazali fikr yuritish uchun shu sohaning mutaxassisi bo'lish kerak. Afsuslarkim, barchamiz turli soha vakillarimiz.

[Maestro]

бодроқ ёки писта таклиф қилишади....
Кесатишнинг хожати йук (умуман олганда, менга барибир;-)).

Мазкур форумга аъзо булганимга икки йилдан купрок вакт утганлиги боис, уз тажрибамдан келиб чикиб, юкорида куйилган савол буйича бахс йуналишини тахминан айтиб утишим мумкин:

1. Аввалбошда форумга энди ташриф буюрган одам мавжуд мавзулар билан танишиб чикмасдан, "нега "uz" доменида узбек тилидаги сайтлар кам?" кабилида савол ташлайди (бошка вариантлар: "нега "юфорум"нинг узбекчаси йук?", "рус тилидаги мавзуларда узбек тилида фикр колдиролмайми?" ва шунга ухшаш).
2. Албатта, давлат тили узбек тили булган жойда бундай холга ачинувчилар хам булишади. Бочка секин юфорум мутасаддилари томон юмалай бошлайди ;-)
3. Табиий-ки, форум маъмурлари юфорумни узбекчалаштириш (дейлик, интерфейсини) учун техник имконият мавжудлигини, бирок форумдошлардан (таржимонлар, техник мутахассислар) кумак зарурлигини келтириб утишади.
4. Купчилик форумдошлар бир овоздан бу ишда ёрдам беришга тайёр эканликларини билдириб утадилар ;-).
5. Форум мутасаддилари дебоча сифатида таржима учун бир булак нарса такдим этишади.
6. Форумдашлар ё "тумтиракай" булишади ёки вообще уша постни "курмайдилар" ;-).
7. Мазкур масалани "мега-чайнаш" натижасида бирон-бир тайинли натижага эришилмайди ;-)
8. Форумда яна шу савол берилаверади, берилаверади, берилаверади...

Ишонмасангиз, узингиз танишиб чикишингиз мумкин:

"Узбекская версия форума" (http://uforum.uz/showthread.php?t=697)
"Нужны ли чисто узбекские разделя форума?" (http://uforum.uz/showthread.php?t=2998)
"Форум для всех" (http://uforum.uz/showthread.php?t=11274)
"Uforum - узбекчаси" (http://uforum.uz/showthread.php?t=5631)

[Bakhtiyor aka]

To Maestro! Назаримда сизнинг смайликларингиз кўринмаяпти чоғи. Илож бўлса ўша смайликларингизни қавс ичида сўз билан ҳам ифодалаб ўтинг

to JasurBek Urinboev & Maestro,

Смайликларни кўрдим, мен ноўрин ишлатиб ғашингизни келтирган бўлсам самимий узр. :187: ёки http://uforum.uz/images/icons/icon7.gif ёки сўзларда "кулиб турган чехра(башара эмас :-))".

[Bakhtiyor aka]

бодроқ ёки писта таклиф қилишади....
Кесатишнинг хожати йук (умуман олганда, менга барибир;-)).

Мазкур форумга аъзо булганимга икки йилдан купрок вакт утганлиги боис, уз тажрибамдан келиб чикиб, юкорида куйилган савол буйича бахс йуналишини тахминан айтиб утишим мумкин:

1. Аввалбошда форумга энди ташриф буюрган одам мавжуд мавзулар билан танишиб чикмасдан, "нега "uz" доменида узбек тилидаги сайтлар кам?" кабилида савол ташлайди (бошка вариантлар: "нега "юфорум"нинг узбекчаси йук?", "рус тилидаги мавзуларда узбек тилида фикр колдиролмайми?" ва шунга ухшаш).
2. Албатта, давлат тили узбек тили булган жойда бундай холга ачинувчилар хам булишади. Бочка секин юфорум мутасаддилари томон юмалай бошлайди ;-)
3. Табиий-ки, форум маъмурлари юфорумни узбекчалаштириш (дейлик, интерфейсини) учун техник имконият мавжудлигини, бирок форумдошлардан (таржимонлар, техник мутахассислар) кумак зарурлигини келтириб утишади.
4. Купчилик форумдошлар бир овоздан бу ишда ёрдам беришга тайёр эканликларини билдириб утадилар ;-).
5. Форум мутасаддилари дебоча сифатида таржима учун бир булак нарса такдим этишади.
6. Форумдашлар ё "тумтиракай" булишади ёки вообще уша постни "курмайдилар" ;-).
7. Мазкур масалани "мега-чайнаш" натижасида бирон-бир тайинли натижага эришилмайди ;-)
8. Форумда яна шу савол берилаверади, берилаверади, берилаверади...

Ишонмасангиз, узингиз танишиб чикишингиз мумкин:

"Узбекская версия форума" (http://uforum.uz/showthread.php?t=697)
"Нужны ли чисто узбекские разделя форума?" (http://uforum.uz/showthread.php?t=2998)
"Форум для всех" (http://uforum.uz/showthread.php?t=11274)
"Uforum - узбекчаси" (http://uforum.uz/showthread.php?t=5631)



Maestro,cool down!

Хақиқатни шунчалик жахл билан ёзибсизми, демак асосингиз бўлса керак. Нима бўлса хам 8 та пунктлик аччиқ хақиқат учун рахмат. Кўрни хам кўзини очадиган гаплар.

Ссылкаларнигизни албатта ўқиб чиқаман.

[Bakhtiyor aka]

Bank sohasida mulohazali fikr yuritish uchun shu sohaning mutaxassisi bo'lish kerak. Afsuslarkim, barchamiz turli soha vakillarimiz.

Лекин хамма банк хизматларидан фойдаланадию, мутахассислар кам у ерда, хамма мижоз сифатида савол қўяди...

[Maestro]

Хақиқатни шунчалик жахл билан ёзибсизми, демак асосингиз бўлса керак.
Нима бало, ростдан хам смайликларим куринмаяптими дейман? ;-)

[Bakhtiyor aka]

Хақиқатни шунчалик жахл билан ёзибсизми, демак асосингиз бўлса керак.
Нима бало, ростдан хам смайликларим куринмаяптими дейман? ;-)


Фикрни изохлаш мантиқининг (логикасининг) кучидан жонсизланган смайликлар, сўзлар туфайли кўтарилган хислар бўронида кўринмай кетди.....:-)

[Nigora Umarova]

Хақиқатни шунчалик жахл билан ёзибсизми, демак асосингиз бўлса керак.
Нима бало, ростдан хам смайликларим куринмаяптими дейман? ;-)


Фикрни изохлаш мантиқининг (логикасининг) кучидан жонсизланган смайликлар, сўзлар туфайли кўтарилган хислар бўронида кўринмай кетди.....:-)

Писта чақиш ёки гапнинг мағзини чақишдан кўра бир-бирингизни чақишни афзал биляпсизларми? :)

[JUS]

Писта чақиш ёки гапнинг мағзини чақишдан кўра бир-бирингизни чақишни афзал биляпсизларми? :)
Писта таклиф қилса отказ қилдиларку :)

[Maestro]

гапнинг мағзини чақишдан кўра
Вой, юкипти! ;-)
Халиги, нимайди.... "дил дилга богланиб чехралар, тепайлик оёгидан гам-ташвишларни"миди-ей;-)

[Nigora Umarova]

Халиги, нимайди.... "дил дилга богланиб чехралар, тепайлик оёгидан гам-ташвишларни"миди-ей;-)


Хабарлар хабарларга боғланиб,
Форумдошлар бир-бирин
чақишга чоғланиб.
"Даҳомиз" шеър ёзишга шайланиб,
Булғағонийдан ўрнак олиб ўтирибдилар. :)

[Bakhtiyor aka]

чақишни афзал биляпсизларми?

....асал ариларни назарда тутяпсизда?

[Nigora Umarova]

чақишни афзал биляпсизларми?

....асал ариларни назарда тутяпсизда?

Ёнғоқ чақишни... :)

[OmoN]

Ёнғоқ чақишни..Бошдами?

[Nigora Umarova]

Бошдами?

Гапнинг бошида

[Nigora Umarova]

Мавзу она тилимизнинг гўзаллиги вав хусусиятлари ҳақида эмас, "Қўл югуриги ошга, тил югуриги бошга" тарафга бурилиб кетмоқда.

[Bakhtiyor aka]

чақишни афзал биляпсизларми?

....асал ариларни назарда тутяпсизда?

Ёнғоқ чақишни... :)


Браво!........ Эпитетлар хам қолмади.:)

“Чайналган” мазвуларда қатнашишдан зерикадиган юзерларга бодроқ ёки писта тавсия этилгандек, “мазмунини чақиш қийин” булган мавзуларда қийналаётган юзерларга ёнғоқ таклиф қилинсин. :)


Ёнғоқ ақлни пешлайди. :)

[anjo]

Узбекистон интернетларидаги форумлар аксари рус тилида олиб бориляп--т-ку бунга нима дейсизлар

Шахсан мен "чекланмаган микдорда арзон попкорн бор" дейман;-)

роркорн - нима ?

[anjo]

Мавзу она тилимизнинг гўзаллиги вав хусусиятлари ҳақида эмас, "Қўл югуриги ошга, тил югуриги бошга" тарафга бурилиб кетмоқда.
жуда хам тугри

[JUS]

роркорн - нима ?
Боdiроқ ;)

[Nigora Tursunova]

роркорн - нима ?
Lug'atda bunaqa so'z yo'q.
"popkorn" yoki "попкорн" deb yozing.

[Remix]

odamlar shunchalik savodli bo'lib ketishyabdiki, na kirill alifbosida na lotinda qoyillatib yozisha oladi...

[Nigora Umarova]

odamlar shunchalik savodli bo'lib ketishyabdiki, na kirill alifbosida na lotinda qoyillatib yozisha oladi...

Bundaylarga kirillchada xato yozibsan desang, men lotinchada yaxshi yoza olaman, lotinchada xato qilmay yozgin desang men kirillchada xatosiz yozaman deydi.
Tuya desang qush, qush desang tuya qabilida(ibora Abdulla Qahhorniki).

[JUS]

Bundaylarga kirillchada xato yozibsan desang, men lotinchada yaxshi yoza olaman, lotinchada xato qilmay yozgin desang men kirillchada xatosiz yozaman deydi.
Tuya desang qush, qush desang tuya qabilida(ibora Abdulla Qahhorniki).
Ёзишни яна янгича тури ҳам бор...
лотин алифбосида sh-w, ch-4 ёзишади. Криллдаги ш ва ч га ўҳшасада, лотинда шундай қўллашади.
Яна бир тури sh-6 қилиб ҳам қўллашади. Нима бало ҳарфларни қизғанишадими ёки қаергадир шошиб туришадими. :(

[Nigora Umarova]

Ёзишни яна янгича тури ҳам бор...
лотин алифбосида sh-w, ch-4 ёзишади. Криллдаги ш ва ч га ўҳшасада, лотинда шундай қўллашади.
Яна бир тури sh-6 қилиб ҳам қўллашади. Нима бало ҳарфларни қизғанишадими ёки қаергадир шошиб туришадими. :(

Yozishni shu turini organolmadim-o'rganolmadim-de. Zamondan orqada qolib ketyapman. :)

[Feruza Xodjayeva]

лотин алифбосида sh-w, ch-4 ёзишади. Криллдаги ш ва ч га ўҳшасада, лотинда шундай қўллашади.
Яна бир тури sh-6 қилиб ҳам қўллашади.
Бу нарса кўпчилик учун одатий ҳолга айланиб улгурган

Нима бало ҳарфларни қизғанишадими ёки қаергадир шошиб туришадими.
Ҳарфларни эмас, центларни қизғанишади :))

[Nigora Tursunova]

Бир ўртоғимни телефонида "WOFER" деб ёзилганини кўриб, 1 соат ўйландим, инглиз тилида бунақа сўз йўқ эди-ку деб. Кейин билсам, у "Шофёр" сўзини шунақа ёзган экан.

[Kimsan Birov]

Ёзишни яна янгича тури ҳам бор... лотин алифбосида sh-w, ch-4 ёзишади. Криллдаги ш ва ч га ўҳшасада, лотинда шундай қўллашади. Яна бир тури sh-6 қилиб ҳам қўллашади. Нима бало ҳарфларни қизғанишадими ёки қаергадир шошиб туришадими.

Бундай "алифбо" америкаликлардан бутун дунёга тарқалди. Мисол учун for ўрнига 4, to ўрнига 2, you ўрнига U каби қисқартмаларни киритишди ва кейинчалик ҳар бир одам шунга берилди. Шундай экан бу шошилиш ёки эриниш эмас, шунчаки, замонавий ёзиш услуби, холос. Муҳими, жиддий адабиётга ўтиб кетмаса бўлгани

[Remix]

Бундай "алифбо" америкаликлардан бутун дунёга тарқалди. Мисол учун for ўрнига 4, to ўрнига 2, you ўрнига U каби қисқартмаларни киритишди ва кейинчалик ҳар бир одам шунга берилди. Шундай экан бу шошилиш ёки эриниш эмас, шунчаки, замонавий ёзиш услуби, холос. Муҳими, жиддий адабиётга ўтиб кетмаса бўлгани
Siz etayotgan uslubni avval telefonlarda sms yosishda qo'llandan (albbatta tezlik uchun).
Hammamiz bilamiz ikkita harf o'rniga bitta yozilsa tezroq yozib bo'linadi.
Lekin siz aytganday yozma adabiyotga o'tib ketsa bormi...:shok:

[Nigora Umarova]

Бундай "алифбо" америкаликлардан бутун дунёга тарқалди. Мисол учун for ўрнига 4, to ўрнига 2, you ўрнига U каби қисқартмаларни киритишди ва кейинчалик ҳар бир одам шунга берилди. Шундай экан бу шошилиш ёки эриниш эмас, шунчаки, замонавий ёзиш услуби, холос. Муҳими, жиддий адабиётга ўтиб кетмаса бўлгани

Aks holda o'zbek tilida ham So1, k7, 4ko'l,7b... kabi "boshqotirmali so'zlar" paydo bo'ladi.

[Lutfillo Tursunov]

Нима бало ҳарфларни қизғанишадими ёки қаергадир шошиб туришадими.
Ҳарфларни эмас, центларни қизғанишади :))
Шунингдек, бу олифталикнинг бир кўриниши ҳам. Ёшлар ўзини "замонавий" кўрсатиш учун шу тахлит ёзиб туришади.
"nima didin", "nabodo"га ўхшаш сўзлардан кейин "4undinmi" деб қўйишади :)

[Feruza Xodjayeva]

Шунингдек, бу олифталикнинг бир кўриниши ҳам. Ёшлар ўзини "замонавий" қўрсатиш учун шу тахлит ёзиб туришади.
"nima didin", "nabodo"га ўхшаш сўзлардан кейин "4undinmi" деб қўйишади
Ҳаммасидан ҳам кулгилиси- "ҳа" сўзи ўрнига шунчаки "ҳ" деб ёзишганини ҳам гувоҳи бўлганман. Бутун бошли sms биргина ҳарфдан иборат :))

[OmoN]

латифа:
х: Ишлар қалай?
у: +
х: Уйдамисан?
у: =
х: Ойлик олдингми?
у: -
х: Нима бало, калькулятордан ёзяпсанми?

[Farhodjon Chinberdiyev]

Ўзбек тилига кириб келаётган янги сўзлар таржимаси(айниқса, АТ соҳасида) йўқлиги мақолалар ёзишда қийинчилик туғдиради, айниқса. Менимча, шунақа сўзларни ўзбек тилига мосини таклиф қиладиган ташкилот ҳам йўқ.

Менда бир фикр туғилганди аввалроқ. Балки, бирорта сайт қилиш керакдир коллектив таржима бўйича? Яъни, янги сўз киритади бирор киши(қаерда қўлланилиши, турли гаплардан мисоллар, озгина ўзбекча маъноси билан), бошқалар унга ўзбек тилида вариантлар таклиф қилишади. Шу вариантларга кўпчилик овоз беради. Ҳозирда Фейсбукни таржима қилишда айнан шу усулдан фойдаланиляпти.

Фақат, агар сайт қилинса, фойдаланувчилар овоз бериш учун даражалар бўлиши керак. Масалан, филологларнинг овози анча «тош босади»(оддий фойдаланувчиларникидан фарқли). Бир хулосага келингандан сўнг, ушбу сўз бошқа ўзбекзабонлар томонидан фойдаланилаверади; форумларда, блогларда, мақолаларда ва ҳ.к. Ҳам луғат вазифасини ҳам ўтайди. Кўпчиликка фойдали бўлади, менимча.

Ўзим аввалроқ шунақа сайт очиш ҳақида ўйлагандим, лекин бу ердаги фикрларни билиб, кейин иш бошлаш яхшироқ.

Фикрларингиз?

Айтгандай, раскладка(инг. keyboard layout) сўзини ўзбек тилига қандай таржима қилса бўлади? Раскладка — операцион тизимдаги клавиатура орқали киритиш мумкин бўлган белгиларнинг ўзига хос тўплами(қўпол қилиб «алифбо» дейиш ҳам мумкин). Одатда, тиллар бўйича ажратилади. Масалан, инглиз тили учун бир қанча раскладкалар мавжуд: АҚШ, Буюк Британия, турли Дровак раскладкалари ва ҳ.к.

[Shokir Dolimov]

Раскладка — операцион тизимдаги клавиатура орқали киритиш мумкин бўлган белгиларнинг ўзига хос тўплами
Сиз келтирган контекстга асосланган ҳолда:
раскладка – белгилар тақсимоти

[Shokir Dolimov]

Гўзаллиги ва етарлича бой эканлигидан ташқари, тилимиз, одамлар орасидаги ўзаро салом-алик таомилида қандайдир ўзига хослик кузатилиши билан бошқа халқлар тилидан ажралиб туради деган фикрга келдим. Идорамизда ишлайдиган аёл ходимлар эрталабки саломни боплашади. Адашмасам араб тилидан кириб келган «Ассалому алайкум»дан сўнг, улар ҳар куни бериладиган бир қатор стандарт саволлар беришади, жумладан, ўзимнинг соғлигим, хотиним, бола-чақаларим ва қолган оила аъзоларимнинг саломатликлари, эсон-омон етиб келганим (ишга) ва шунга ўхшаш яна нималарнидир сўрашади. Мен эса ҳар қандай аёлни ром этиб қўядиган табассумим билан қараб ўтираман-да :), саволлар серияси якунига етгач, «яхши, раҳмат» деб қўяман.

[kanishka]

Ўзбек тилига кириб келаётган янги сўзлар таржимаси(айниқса, АТ соҳасида) йўқлиги мақолалар ёзишда қийинчилик туғдиради, айниқса. Менимча, шунақа сўзларни ўзбек тилига мосини таклиф қиладиган ташкилот ҳам йўқ.

Менда бир фикр туғилганди аввалроқ. Балки, бирорта сайт қилиш керакдир коллектив таржима бўйича? Яъни, янги сўз киритади бирор киши(қаерда қўлланилиши, турли гаплардан мисоллар, озгина ўзбекча маъноси билан), бошқалар унга ўзбек тилида вариантлар таклиф қилишади. Шу вариантларга кўпчилик овоз беради. Ҳозирда Фейсбукни таржима қилишда айнан шу усулдан фойдаланиляпти.

Фақат, агар сайт қилинса, фойдаланувчилар овоз бериш учун даражалар бўлиши керак. Масалан, филологларнинг овози анча «тош босади»(оддий фойдаланувчиларникидан фарқли). Бир хулосага келингандан сўнг, ушбу сўз бошқа ўзбекзабонлар томонидан фойдаланилаверади; форумларда, блогларда, мақолаларда ва ҳ.к. Ҳам луғат вазифасини ҳам ўтайди. Кўпчиликка фойдали бўлади, менимча.

Ўзим аввалроқ шунақа сайт очиш ҳақида ўйлагандим, лекин бу ердаги фикрларни билиб, кейин иш бошлаш яхшироқ.

Фикрларингиз?

Айтгандай, раскладка(инг. keyboard layout) сўзини ўзбек тилига қандай таржима қилса бўлади? Раскладка — операцион тизимдаги клавиатура орқали киритиш мумкин бўлган белгиларнинг ўзига хос тўплами(қўпол қилиб «алифбо» дейиш ҳам мумкин). Одатда, тиллар бўйича ажратилади. Масалан, инглиз тили учун бир қанча раскладкалар мавжуд: АҚШ, Буюк Британия, турли Дровак раскладкалари ва ҳ.к.



Рус тилига ҳам кўп сўзлар инглиз тилидан тўғридан-тўғри ўзлашган. Бизда ҳам барча хорижий сўзларни таржима қилиш шарт эмас.

Биринчидан, европа тиллари минг йиллар мобайнида алоҳида ривожлангани туфайли кўпгина Осиё тилларига грамматик ва морфологик жиҳатдан мос келмайди. Урф-одат, менталитет, дунёқараш, тарих ва анъанадаги фарқларни ҳам унутманг. Бу таржимада қийинчиликлар келтириб чиқаради. Масалан, суннат тўйи, ақиқа, чақирди (чаллари, чаллон), юзочди (рўбинон), чилла сўзларини рус тилига таржима қилиб кўринг-чи. "Свадьба обрезания", "Пир в честь рождения ребёнка", "Открывание лица невесты" ёки "Поднятие вуали с лица невесты", "Сорокодневка" ва ҳоказо.

Иккинчидан, ўзбек адабий тили ҳали етарли даражада ишлаб чиқилмаган, шунингдек, замонавийлаштирилган эмас. Замонавийлаштирилган тақдирда ҳам ўзлашма сўзларнинг етмиш фоизи биз учун ўзлаштириш замини бўлган рус тилидаги шаклида қолиши шубҳасиз.

Учинчидан, ўзбек тили фонетикаси рус тилига мослашиб бўлган, VII-IX асрларда арабча сўзлар, X-XVI асрларда форсча сўзлар ҳамда форс тили орқали арабча сўзлар ўзлашганидек, XIX-XXI асрларда русча сўзлар ва рус тили орқали инглизча сўзлар ўзлаштирилиши табиий ҳол. Дарвоқе, инглиз тили луғат бойлигининг 40 % и дат ва француз, 20 % и лотин ва юнон сўзларидан иборат, агар кўпроқ бўлмаса.

Тилнинг софлиги учун бошқа тил таъсир доирасига тушишнинг илк босқичларида курашса бўлади. Орадан ўн йилликлар ва асрлар ўтгач, омма психологияси тўғридан-тўғри ўзлаштиришга кўникиб қолади, калька қилишга (тоблашга) ҳаракат эса фонетик ва семантик ғализликлар келтириб чиқаради. Шу боис сўзлашув тилида русча ва рус тилига ўзлашган инглизча-европача сўзлар адабий тилдагидан анча кўп. Рус тилидан сўз ўзлаштириш жараёни бугунги кунга қадар тўхтагани йўқ ва ўзбек тилининг қўлланиш соҳалари мустақиллик босқичига чиқмас экан, тўхтамайди ҳам. Албатта, бир томондан олиб қараганда, бу салбий ҳолат, лекин барча тиллар шу босқичдан ўтган (масалан, қардош тиллардан усмонли турк тили французча сўзларга тўла).

Мисол тариқасида Қуръоннинг X асрда ўзбек тилига қилинган таржимаси “Тафсир”ни келтириши мумкин. Ушбу китобда диний атамаларни араб тилидан туркий тилга таржима қилишга ҳаракат қилинган. Лекин у пайтда ахборот майдонида туркий тил араб тилига тобеъ бўлганлиги туфайли бу таржималар тилимизда ўрнашиб қолмаган.

Сўзма-сўз таржима қилсак, инглизча layout “ётиш”, русча “раскладка” “қўйилиш” деган маънога эга. Шундан келиб чиқиб, “раскладка”га бир нечта таржима таклиф қилиш мумкин: Ётқизма, Жойлашув, Тартиб, Қўйилма, Муқобала, Мувофақа ва ҳоказо. Лекин бу сўзлардан бирортаси халқ тилида ўрнашиб қолишига шубҳам бор. Мана, линкни “ҳавола” деб таржима қилишди (менимча, “йўлланма” тўғрироқ бўларди), лекин интернет фойдаланувчилари ҳалигача “ссылка” сўзини ишлатади.

PS.: Лотин клавиатурасининг QWERTY, DVORAK, COLEMAK раскладкалари бор.

[Farhodjon Chinberdiyev]

kanishka, фикрларингизга умуман қарши чиқиб бўлмайди. Лекин, кириб келаётган сўзларни шундайлигича қабул қилавериш ҳам нотўғри, менимча. Агар шу сўзларнинг ўзбек тилида мувофиқ варианти бўлса(тушунарли, қабул қилиш осон бўлган), нега ундан фойдаланмаслик керак?

Агар мен бирор мақолада чет тилидаги сўзнинг яхши таржимасини кўрсам буни ўзим ҳам мақола ёзишда ёки сўзлашувда ишлатишга ҳаракат қиламан. Яна кимдир фойдаланиши мумкин ушбу таржимадан ва ҳ.к. бўлиб ўрнашиб кетади.

Шахсан мен нимани хоҳлайман: кириб келаётган сўзларнинг тушунарли, қисқа, қабул қилиш қийин бўлмаган таржимаси мавжуд бўлса, ўшани қўллаган афзал. Қолган сўзларнинг ё инглизчаси, ё русчаси ишлатилаверилади. Бизнинг тил араб, форс, рус тилларидан кўп сўзларни ўзлаштирган, буёғига ҳам ўзлаштирсак ҳеч нарса қилмайди. :(

Алам қиладигани, Ахборот Технологиялари соҳасида бирор мақолача ёки кичик матн ёзишга тўғри келганда 2-3 танишга телефон қилиб сўзларни ўзбекча таржимаси ҳақида фикрини билиб олиш керак бўлади ҳар сафар.

[kanishka]

Барибир бир-иккита муаммо келиб чиқади:

1. Ўзбек тилига таржима қилинса ҳам, ўзлашма сўз бўлиб қолаверади. Ўзлаштириш усули ўзгаради, холос.

2. Ҳар қандай тилни морфологияси, синтаксиси, фонетикаси ва турғун лексикасидан келиб чиққан ҳолда муайян тил гуруҳига киритилади. Лекин мен билган кўпчилик тиллар луғатининг камида 50 % и ўзи мансуб гуруҳ ўзакларига бориб тақалмайди. Бундан келиб чиқадиган муаммо – ўзбекчага таржима қилишда айнан туркий сўзларни ишлатиш керакми ёки қадимда ўзлашган сўзлар ҳам бўлаверадими? Агар арабча-форсча сўзлардан воз кечсак, барибир энг қадимги даврларда хитойчадан ўзлашган сув, хон, хоқон, айвон каби сўзларни ишлатмасликнинг иложи йўқ-ку.

Хулоса шуки, хорижий сўзларни тўғридан-тўғри ёки таржима қилиб ўзлаштириш масаласи илмий асосда ҳал қилиниши лозим, қўлбола таржима билан иш битмайди. Бунинг учун эса илм-фан ва адабиёт тараққиётига алоҳида эътибор берилиши шарт. Масалан, Бағдодда ташкил қилинган “Байт ул-ҳикма”да биринчи пайтларда асосан юнон ва бошқа тиллардан қадимги илмий китобларни таржима қилиш билан шуғулланишган, шу йўл билан араб тилида барча фанларга оид терминологияни яратиб олишган. Кўп арабча сўзлар юнонча ва лотинчага бориб тақалади: фалсафа – философия, тарих – история, иқлим – климат, устурлоб – астролябия, сифр – цифра. Ҳатто алибфо ҳам бир асосга эга: алиф – альфа, коф – каппа, лом – лямбда ва ҳоказо.

Афсуски, бизда илм-фан тили рус тили ҳисобланади, шу боис таржимага эҳтиёж камроқ. Талабалар фанни русча китоблар асосида ўрганишар экан, атамаларнинг ўзбекчага қилинган таржималари тилда ўрнашиб қолишига умид қилмаса ҳам бўлади.

[ilm izlagan]

Фикрингиз анча чуқур ўйланган. Мулоҳаза қилиб кўриш лозим.

[ilm izlagan]

Цитата: Сообщение от Kimsan Birov Ўзбек тилининг ҳозирги пайтдаги камчилиги камбағаллигида эмас, айнан қаттиқлигида, яъни юмшоқ эмаслигида деб биламан. Янги сўзни киритиш жуда мушкул. Масалан, "тайёра" сўзини биринчи эшитганимда хохолаб кулганим ҳалигача эсимда, бунинг устига бир чет (рус) тилидаги ўрганиб қолган сўзлардан воз кечиб, бошқа (тожик ёки араб) тилларидаги сўзни киритиш ҳам тўғримикин? "Мусофирхона" ва "Карвонсарой" дебсиз, ахир Интерконтиненталь, Дедеман ёки Радиссон отелларини мусофирхона ва айниқса карвонсарой дейиш менимча бироз нотўғри бўлар. Siz aytgan fors yoki arab tilidan kirgan so'zlar o'zbek tilidagi so'zlarning 40% ini tashkil etadi. Nega endi avval olganmiz-ku, hozir olsak Sizga g'alati tuyuladi. Masalan, "tayyora" so'zining qayeri kulgili? Arabchadan tarjima qilinganda, "qush" ma'nosini beradi. Odamzot ishlab chiqqan uchar jismni qushga qiyoslanishining nimasi yomon. Harholda, o'rischa "samalyot" so'zidan ko'ra chiroyliroq. Turklar ishlatadigan "uchoq" (ucak) so'zini ishlatganimizda ham xato bo'lmas edi, zero, hopzirgi o'zbek tilimiz bilan zamonaviy turk tilining judayam o'xshash taraflari ko'p. Men arab va turk tilini o'rganganim bois yuqoridagi fikrlarimni yozdim O'zbek tili u darajada kambag'al emas.
Faqat, avval chet elda yaratilib, keyin bizga kelayotgan buyumlar, narsalarning ba'zilari uchun bizda muqobil so'z bo'lmasligi mumkin. Tarjima qilish shu joylarda ayniqsa qiyin bo'ladi. Tarjima qilish foyda bermasa, objektning chet tildagi nomi qabul qilinaveradi.

Oddiy mehmonxona so'zi uchun qarang, nechta sinonim bor:
- musofirxona
- qo'noq
- karvonsaroy

Kichik muammo - uchala so'z ham kundalik muomaladan deyarli chiqib ketgan...

Бундан уриниш 1990 йилларда бўлди. Лекин тайёра, учоқ, жумҳурият каби сўзлар амалга кирмади.

Айни пайтда бу уриниш Эронда ҳам бўлган. Яхши натижа бермаган.

Туркияда бироз натижа берди.

Бизда эса русча сўзлар амалда кўпроқ ишлатиляпти. Қайси сўз қўлланса ҳам бу жараён табиий ҳолатда амалга оширилиши керак. Халқ нимани қўллашни ўзи ажратиб олади.

[Kavsar]

Қайси сўз қўлланса ҳам бу жараён табиий ҳолатда амалга оширилиши керак. Халқ нимани қўллашни ўзи ажратиб олади.

Qo'shilaman, shuni esdan chiqarmasligimiz kerak avvalo. U qanday so'z bo'lmasin, tilimizga o'zlashib keta olsa, o'zini oqlay olsagina maqsadga muvofiq bo'larmi deyman-da..

Lekin imkon qadar tilimizni sofligini ham saqlab qolishimiz kerak ayni damda. Hamma so'zlarni ham qabul qilib ketaversa bo'lavermaydi. Iloji borlarni imkon qadar o'zbekchalashtirsak, bu tilimizning boyligi bo'ladi.. Aslida o'zbek tili nihoyatda boy til, faqat qayerdadir chang bosib yotgan so'zlarni olib undan foydalanishi yo'lga qo'ysak, menimcha ko'niksa bo'ladi bunga. (sh.o.f.)

[kanishka]

Шу бугун "Халқ сўзи"да ўқидим. Япон иероглиф алфавитидан (қайси бирилиги эсдан чиқиб қолди, лекин катакана билан хирагана эмасди) 4 та иероглиф олиб ташланиб, 160 тача янги қўшилибди. Бу япон халқи ҳаётида вужудга келган янги тушунчаларни ифодалашни осонлаштириш учун қилинган эмиш...

Ўзбек тили ҳам ниҳоятда бой тил (буни "Муҳокамат ул-луғатайн"да бобокалонимиз ажойиб тарзда кўрсатиб берганлар), аммо мана шу турмуш тарзимиздаги янги тушунчаларни ифодалашда оқсамоқдамиз. Официоз ўқиганимда расмий тилнинг бениҳоят ғализлигидан-у, русча турғун шаклларнинг тўғридан-тўғри ўзлаштирилишидан энсам қотади.

Бу билан нима демоқчиман? Илгариги фикрларимга қўшимча қилган ҳолда тилимизда янги тушунчаларнинг меъёрга солинмаётганлиги мен юқорида кўрсатган сабаблардан ташқари яна ёш кадрлар орасида чаласаводларнинг кўплиги, ўқитиш сифатининг яхшимаслигигаям боғлиқлигини таъкидламоқчи эдим. ИМХО...

[OmoN]

Япон иероглиф алфавитидан (қайси бирилиги эсдан чиқиб қолди, лекин катакана билан хирагана эмасди) 4 та иероглиф олиб ташланиб, 160 тача янги қўшилибди160 та янги иэроглиф қўшилган бўлса арзимаган ўзгариш бўлибдида :)

[kanishka]

Япон иероглиф алфавитидан (қайси бирилиги эсдан чиқиб қолди, лекин катакана билан хирагана эмасди) 4 та иероглиф олиб ташланиб, 160 тача янги қўшилибди160 та янги иэроглиф қўшилган бўлса арзимаган ўзгариш бўлибдида :)


Ҳа, энди бошланғич мактаб болалари 1950 тамас, "бор-йўғи" 2110 та иероглифни ўрганишаркан :) .

[Lutfillo Tursunov]

Ҳа, энди бошланғич мактаб болалари 1950 тамас, "бор-йўғи" 2110 та иероглифни ўрганишаркан .
Хех, бу лотин алифбосини ўрганиш олдида (катталар учун) ҳолваку! :)

[Dj SHOD]

Бу бахсда жуда катта, керак булса глобал муаммони кутариб чикибсизлар, бу муаммони ечимини топиш жуда-жуда мушкул иш, 2-3 та одам билан ечим топилмайди. Бунга алохида Узбек тил мутахассислари ва ёши катта кариялар билан маслахатлашиш керакка ухшайди. Аслида хозирги замон одамлари бизлар купрок тарихий китобларни укишимиз керак.

[Shokir Dolimov]

ТИЛ ВА СОҲА

Давлатнинг жаҳон жамиятидаги нуфузи, куч-қудрати тегишли соҳаларда фаолият юритаётган кадрларнинг профессионаллиги, ўз ишини яхши билиши, хизмат мажбуриятларига ижодий ёндашиши, бунёдкорлиги ва энг муҳими билим ва тажрибасини ёш авлодга қолдира билишига боғлиқдир.
Етук кадрларга эга бўлиш учун кураш давлатлараро рақобатнинг бир кўриниши саналади. Шу мақсадда қурби етган давлатлар ўз ҳудудида маҳаллий мутахассислар билан бир қаторда хорижий мутахассислар ҳам ижод қила олиши учун зарурий шарт-шароитлар, илмий марказлар яратиш, бу борада тегишли тарғибот-ташвиқот ишларини олиб боришга азалдан уриниб келган, бугун ҳам уриниб келмоқда.
Қобилияти, интеллектуал салоҳияти, билим ва тажрибасига ўз Ватанида берилган баҳодан кўнгли тўлмаган ёки ижодининг маҳсулини амалиётга татбиқ этиш имконини топа олмаганидан домангир юрган соҳа мутахассислари, ёш-у, қари олимлар эса ўша марказларга бориб, қўним топиши, деярли барча орзу-ҳавасига эришиши, натижада айнан ўша илмий марказларда қудратли қуроллар, техниканинг янги турлари, мутлақо янги технологиялар яратилиши, охир-пировардида давлат ўз сиёсатини илгари суриб, ишонч-ла юрита олиши, миллий манфаатларини жаҳон миқёсида ҳимоя қилиши, мудофаа ва хавфсизлигини мустаҳкамлаши кузатилади. Бу жараён табиий бўлиб, уни тўхтатиб бўлмайди.
Мен турли соҳа мутахассисларининг билим ва тажрибасини ёш авлодга қолдириш масаласида алоҳида тўхталиб ўтмоқчиман. Юқорида тилга олинган марказларга етиб бора олган олимлар, у ёки бу соҳа мутахассислари олдига, одатда «Маҳаллий тилни билишинг шарт» деган қатъий талаб қўйилмайди. Уларнинг ижоди тегишли тилга таржима қилиб борилади. Қизиқ бир ҳолатни эшитган эдим. Кирилл имлосига эндигина ўтганимизда, ўша давр ижодкорлари эски ўзбек ёзуви, яъни араб имлосида ижод қилишган, интеллектуал меҳнатларининг маҳсули эса шогирдлар ёки бошқа манфаатдор шахслар (ташкилотлар) томонидан кирилл имлосида қайтадан битилган экан. Ҳозир ҳам деярли шу аҳвол. Бироқ энди кирилл имлосини лотин имлосига ўзгартириш жараёни компьютер воситасида нисбатан тез бажарилиб, тегишли тузатишлар киритилади. Аммо ўша даврдан фарқли ўлароқ, бугунги кунда юртимизда бошқа бир муаммо юзага келганки, уни ҳеч қандай компьютер воситасида ҳал этиб бўлмайди. У ҳам бўлса, тил муаммоси.
Сир эмаски, ёш республикамизни республика қилган фидойилар, кўплаб соҳа мутахассисларининг аксарияти ўз миллатидан қатъи назар, рус тилида савод чиқаришган ва айнан шу тилда ўз фаолиятларини олиб боришган. Уларнинг кўпчилиги ҳозирда ҳам шу тилда ижод қилиб, бунёдкорлик билан шуғулланмоқда, давлатимизнинг жаҳон жамиятидаги нуфузи, куч-қудратини йил сайин ошириб келмоқда. Бироқ бугунги кунга келиб, катта авлодга мансуб ушбу кишилар билан ёш авлод ўртасида, яъни тарбия объекти билан тарбия субъекти орасида тил билан боғлиқ ғов юзага келмоқда. Амалиётда кузатилишича, катта авлод вакиллари томонидан рус тилида ишлаб чиқилган меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлар мазмуни қуйи поғонадаги ижрочилар, яъни ёш авлод вакиллари томонидан тўла-тўкис тушуниб етилиши қийин кечмоқда. Ҳатто ўқитувчи билан ўқувчи-ю, чиптачи билан йўловчи ўртасида ҳам тушунмовчиликлар келиб чиқмоқда.

[Shokir Dolimov]

Биз фарзандларимизга чет тилини ўргатиш масаласида кўп саъй-ҳаракатлар қилдик ва бу борадаги эзгу ишларни тўхтатганимиз йўқ. Шу мақсадда ҳатто имломиздан ҳам воз кечиб, уни кўплаб асосли танқидларга дучор бўлаётган бошқа имлога алмаштириб ҳам ташладик. «Бу билан нимага эришдик?» деган саволни бериш ҳали эрта эканлигини яхши тушунаман. Ёш ҳали ёш-да... Ҳозир ундан бирон-бир каромат кўрсатишни талаб қилиш ноўрин. Шу йўлни тутиб, кўзланган стратегик мақсадларимизга эришишимиз борасида зиғирдай бўлсин, шубҳа қилмайман, албатта. Бироқ назаримда, тактик мақсадларга эътиборни сустлаштириб қўйдик. Бошқача айтганда олдимиздан оқаётган сув қадрига етмай, рус тилидан сал эртароқ юз ўгирдик, оқибатда эса зикр этилган икки авлод вакиллари бир-бирини тушунмай қолаётган кунга етиб келдик, қисқаси, бир оз шошилдик, деган танқидий фикримни алоҳида таъкидлаб ўтмоқчиман.
Нима қилиш керак? Катта авлод вакилларини давлат тилини биладиган, бироқ ҳали ғўр, соҳага оид ижодий иш олиб бориш, у ёки бу меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатни ишлаб чиқиш тажрибаси ҳали етарлича бой бўлмаган, тор ихтисосликка тааллуқли тили, нутқи ҳали дуруст шаклланмаган ёш авлодга ёппасига алмаштириб юбориш керакми? Йўқ, албатта. Шундай қилинган тақдирда ҳам, самарали натижаларга эришишимиз даргумон. Чунки кўплаб соҳаларнинг асос солувчи ҳужжатлари рус тилида ишлаб чиқилган. Катта авлод олдига «Давлат тилини ўрганинг» деган талаб қўйиш эса нафақат нотўғри, балки бефойдадир. Зеро, 40 ёшни ҳатлаб ўтган киши шу кунга қадар ўз ихтисослигининг тилини, айрим соҳаларда эса ҳали давлат тилида дуруст шаклланмаган терминологияни ўрганмаган экан, бундан кейин ҳам ўзлаштириши амри маҳол. Лекин у етук кадр сифатида давлатга керак. Шубҳа йўқ-ки, буни кўпчилик тушунади. Фикр-мулоҳазаларимнинг бошланиш қисми ҳам айнан мана шу масалага қаратилган эди.
Ёш авлодга рус тилини ўргатиш масаласи ҳам бундан буён қийин кечиши эҳтимолдан холи эмас. Негаки, тилни дарслик воситасида ёки ўзи ўқитаётган тилни ўзи яхши билмайдиган ўқитувчи ёрдамида ўзлаштириб бўлмайди. Маълумки, у ёки бу тилни пухта ўзлаштириш учун киши тегишли тил муҳитида яшаши керак. Рус тили муҳити эса пойтахтимизни билмадим-у, вилоятларимизда аллақачон барҳам топган.
Бўлар иш бўлди. Ортга қайтиб бўлмайди. Энди нима қилиш керак?
Назаримда, юзага келган вазиятдан чиқишнинг ягона тўғри йўли бугундан бошлаб рус тилидан давлат тилига таржима қилиш ишларига янада жиддий эътибор қаратишдир. Эртага кеч бўлиб, қолган ишга қор ёғади. Чунки катта авлодга мансуб мутахассислар ҳам, соҳанинг тажрибали таржимонлари ҳам тез орада пенсияга чиқиб кетишади. Таржима масаласида қимматли консультациялар бериши мумкин бўлган айрим ноёб соҳа мутахассислари эса интеллектуал меҳнатининг тили юртимизда тушунарсиз бўлиб бораётгани, демакки ҳаётга татбиқ этилмай, қоғоз ҳолатида қолиб, барча илмий ишлари зое кетишини англаб ёки тил билмагани учун ўзини ортиқча билиб, дунё харитасига кўпроқ қарайдиган бўлиб қолади. Бунга йўл қўймаслик учун мулоҳаза юритилаётган тил жуфтлигини таржима қилиб келаётган тажрибали, тегишли назорат чиғириқларидан ўтказилган таржимонларни йиғиш, таржима марказига ўхшаш бирор-бир идора яратиш ва ҳар бир соҳанинг асос солувчи ҳужжатларини давлат тилига таржима қилишдан бошлаш, айни вақтда аслият ва таржима матнлари асосида тор ихтисосликларга оид русча-ўзбекча луғатлар яратиб бориш даркор.

[Shokir Dolimov]

Шу ўринда Президентимиз Ислом Абдуғаниевич Каримовнинг «Юксак маънавият – енгилмас куч» асарида таъкидлаб ўтган сўзларини эслатиб ўтишни лозим топдим: «Биз аждодлардан авлодларга ўтиб келаётган бебаҳо бойликнинг ворислари сифатида она тилимизни асраб-авайлашимиз, уни бойитиш, нуфузини янада ошириш устида доимий ишлашимиз зарур. Айниқса, фундаментал фанлар, замонавий коммуникация ва ахборот технологиялари, банк-молия тизими каби ўта муҳим соҳаларда она тилимизнинг қўлланиш доирасини кенгайтириш, этимологик ва қиёсий луғатлар нашр этиш, зарур атама ва иборалар, тушунча ва категорияларни ишлаб чиқиш, бир сўз билан айтганда, ўзбек тилини илмий асосда ҳар томонлама ривожлантириш миллий ўзликни, Ватан туйғусини англашдек эзгу мақсадларга хизмат қилиши шубҳасиз».
Отанинг ўгитларига қулоқ тутган фарзанд ҳеч қачон кам бўлмайди. Юртбошимиз ушбу сўзларни бежиз айтмаган. Шундай қилсак, ёш авлодга йирик мерос қолдирган, ўша луғатлар воситасида ёшларимиз учун ўз замондошлари билан ҳамнафас яшашга имкон яратган, бугунги кунда бир қатор тор ихтисосликларни давлат тилида ўзлаштириш учун етишмаётган ўқув қўлланма ва дарсликларни яратишга замин яратган бўламиз. Ким-ки бу мақсадларга етарлича маблағ ажратишни лозим топмаса, ўз фарзандига берадиган нонини бутун эмас яримта қилиб берган бўлади. Илмий жиҳатдан тўймай ўсган боласи эса келгусида ким бўлишини Худо билади.
Тил билмай туриб ҳам фойдаланса бўладиган «электрон таржимонлар» бор-ку, таржимонлар нимага керак, - деб мулоҳаза юритади айримлар. Муаммо шундаки, тилшунослар ва илғор технология мутахассисларининг кўп йиллар давомида биргаликда иш олиб боришларига қарамай, бугунги кунга қадар матнни малакали таржимон даражасида таржима қилиб бера оладиган дастур яратишга эришилганича йўқ. Тилга боғлиқ ишлар муайян луғатни ва қатъий белгиланган лингвистик конструкцияларни қўллаш билан чекланиб қолмайди. Тил статик (турғун ҳолатда) бўлмайди, шундай экан уни охиригача математик таҳлил қилишнинг ҳам иложи йўқ. Шу боис токи олимлар инсон заковатига бас келадиган сунъий интеллект ихтиро қилмас эканлар, шубҳа йўқ-ки таржимонлар керак бўлади.
Ҳурматли форумдошлар! Барчангизни яқинлашиб келаётган, ҳаммамиз учун ниҳоятда муҳим аҳамиятга эга бўлган, она тилимизга давлат тили мақоми берилган сана – 21 октябрь куни билан чин қалбимдан табриклайман.

[Shokir Dolimov]

Кун мавзуси. Тил байрами билан!

[Tulqin Eshbekov]

Кун мавзуси. Тил байрами билан!

Она тилимиз асрлар, минг, миллион йиллар оша абадий бўлсин, дунё миқёсида жаранглайверсин!

[myu]

Она тилимиз асрлар, минг, миллион йиллар оша абадий бўлсин, дунё миқёсида жаранглайверсин!Ура!Дўстлар!Ура!!! :clapping::clapping::clapping:
:mr47_04:
PS. Узр домла, ёмон фикрга бориб юрманг,юқоридаги ёзганларингизга бошқа сўзлар ожиз.

[Shokir Dolimov]

https://img.uforum.uz/images/tofhshs5096228.jpg

[myu]

Шокир ака, юқоридагини ўзбек тилига ҳам ўгириб қўйсангиз. Ҳозирда айнан зарур гапни топибсиз, ўзбек тилига эътибор анча сусайиб кетди, масалан, ўзимизда ишлаб чиқарилаётган товарларга эътибор беринг, ўрам ва ёрлиқларидаги ёзувларнинг 90% ўзбекча ёзилмайди,фақат қаеридадир лотин ёки кирилл ҳарфларида "Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган" деган ёзувни учратиш мумкин холос. Шу ёзувларни ўқиб гохида савол келади, қаерда яшаймиз ўзи деб. Хозирда ОАВ да кўрсатилаётган ўзимизда ишлаб чиқарилаётган айрим маҳсулотларнинг рекламаси, "Зеленый чай", "Маселко" ... нахотки, шу махсулотларни ўзимизнинг миллий номлар билан аташ уятли бўлса...

[Masud Mahsudov]

Шокир ака, юқоридагини ўзбек тилига ҳам ўгириб қўйсангиз. Ҳозирда айнан зарур гапни топибсиз, ўзбек тилига эътибор анча сусайиб кетди, масалан, ўзимизда ишлаб чиқарилаётган товарларга эътибор беринг, ўрам ва ёрлиқларидаги ёзувларнинг 90% ўзбекча ёзилмайди,фақат қаеридадир лотин ёки кирилл ҳарфларида "Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган" деган ёзувни учратиш мумкин холос. Шу ёзувларни ўқиб гохида савол келади, қаерда яшаймиз ўзи деб. Хозирда ОАВ да кўрсатилаётган ўзимизда ишлаб чиқарилаётган айрим маҳсулотларнинг рекламаси, "Зеленый чай", "Маселко" ... нахотки, шу махсулотларни ўзимизнинг миллий номлар билан аташ уятли бўлса...

Шокир ака қарши бўлмасалар керак, деб умид қиламан :)

https://img.uforum.uz/images/yfqnaco1462876.jpg

[Masud Mahsudov]

Узр, тилимизга бефарқ бўлиб, юқоридаги ёзувда хато қилибман. Мана тўғриланган кўриниши:

https://img.uforum.uz/images/mxaojhy7582270.jpg

[Shokir Dolimov]

Ҳозиргина FORUM.TV канали орқали «Улфатлар» фильмини кўрдим. Мен ёқтирган бугунги фильмларимиздан бири. Бироқ рус тилига шундай дубляж қилинибдики, миллийликдан, ўзбекона юмордан асар қолмабди. Назаримда, баъзи нарсаларимизни бундай таржима қилиб, дубляж қилгандан, қилмаган маъқул.

[Aliya]

Хурматли форумчилар айтингларчи, узбек тилида, русча "свежий" сузини таржимаси кандай булади ? Бир суз билан айтганда.

Xabaringizni hozirgina o`qib qoldim. "Svejiy" o`zbek tiliga "Aynimagan" deb tarjima qilinardi bir paytlar ;)

[AbuMuslim]

Узр, тилимизга бефарқ бўлиб, юқоридаги ёзувда хато қилибман. Мана тўғриланган кўриниши:

https://img.uforum.uz/images/tzxkgba6211930.jpg

Менинг таржима вариантим... : )

[Максуд Нишанов]

Менинг таржима вариантим... : )
Тире ортикча, ёки тиредан кейин жумлани бошкача куринишда "ёзмок даркор эрур"

[Максуд Нишанов]

Архив сузини кандай таржима килса булади?

[Максуд Нишанов]

Объект сузининг хам таржимаси керак

[Shokir Dolimov]

Архив сузини кандай таржима килса булади?

Объект сузининг хам таржимаси керак
Ўхшаш саволлар мана бу мавзуда (http://uforum.uz/showthread.php?t=12707) берилади, дўстим.

[dili]

Назаримда, баъзи нарсаларимизни бундай таржима қилиб, дубляж қилгандан, қилмаган маъқул.
Мен хам Шокир аканинг фикрига кушиламан. "Мир" телеканалида жуда куплаб узбек киноларини беришади. Лекин улардаги дубляж жуда ачинарли. МДХдаги танишларим билан бу фильмлар хакида куп тортишганман. Сиз узбекчасини бир куринг кейин гапиринг дейишдан бошка иложим колмади.

[ЖасурБЕК]

Якинда телевизорда бир бошловчи "скоч" деган сузни тилга олди.Бу холат мен учун бироз эриш туюлди ва узимча таржима килиб курдим ,аммо 100% узбекчага таржима кила олмадим.Русчасига скоч бу -липкая лента,узбекчасига ёпишкок лентами ёки ёпишкок богичми ёки елимлими ...

[Ustoz]

Русчасига скоч бу -липкая лента,узбекчасига ёпишкок лентами ёки ёпишкок богичми ёки елимлими ...
Endi mustaqillik boshlanib hamma narsa o`zbek tiliga o`tkazilayotganda blankalarni shunaqangi kulgili qilib tarjima qilishgandi, o`shanda men "Bunday narsalar tarjima qilinishi emas, bitta mutaxassis tomonidan boshqatdan tuzilishi kerak" deb bir necha blanka va hujjatlarning yaratilishida ishtirok etgandim. So`zlar ham huddi shunday, ammo hammasini ham tarjima qilaverib o`zimizni kulgili ahvolga solib qoygan paytlar ham bo`ldi.
Ba`zi so`zlarni o`zbekcha ishlatsang boshqalar mayli, o`zimizning o`zbeklar tushunishmaydi, masalan, qurilish do`koniga kirib "Suyuq oyna bormi?" desam "Yo`q" degan javob oldim va o`sha zahoti peshtaxtada turganini ko`rib "Ana turibdi-ku" desam "Eeee, oka, "jidkiy steklo" demaysizmi, o`rishchani bilmaysiz shekilli" deb ustimdan kuldi. "Yo`q, uka, o`rishchani siz bilmas ekansiz "jidkoye steklo" bo`ladi, o`zbekchasi esa "suyuq oyna" deb ataladi" deb javob berdim. Bunaqa holatlarga ko`p tushaman. MP3 (em p uch) desam ham ko`pincha tushunishmaydi-da "Ha em p trimi?" deyishadi, chunki unaqalar zamonaviy, mendakalar esa zamondan orqada qolganmiz. Agar savodsizlik zamonaviylik bo`lsa men zamonaviy emasman.

[Shokir Dolimov]

masalan, qurilish do`koniga kirib "Suyuq oyna bormi?" desam "Yo`q" degan javob oldim
Дераза кўзига солинадиган ойна, ёки деворга осиб қўйиладиган кўзгунинг суюғини сўрамай, суюқ шиша сўраганингизда, балки тушунган бўлармиди, ўша сотувчи :)

[MichaelR]

www.cbu.uz сайтида feedback(обратная связь) узбек тилида тескари алока деб берилади. "тескари" ушбу маънода ишлатиш тугрими?

[MichaelR]

www.cbu.uz сайтида feedback(обратная связь) узбек тилида "тескари алока" деб берилади. "тескари" уша маънода тугрими?

[Ustoz]

балки тушунган бўлармиди, ўша сотувчи
Bu ham to`g`ri :)
Lekin "besh qo`l barobarmas" deganda biz barmoqni nazarda tutganimizdek gap-da bu ham.
Umuman, gapingizda jon bor, birovdan norozi bo`libmanu, o`zim xato gapirayotganimga ahamiyat ham bermabman, uzr.

[Shokir Dolimov]

www.cbu.uz сайтида feedback(обратная связь) узбек тилида тескари алока деб берилади. "тескари" ушбу маънода ишлатиш тугрими?
Нотўғри, албатта. Мана бу ерда (http://www.facebook.com/groups/438868872860349/permalink/526714490742453/) муҳокама қилинди.

[Shokir Dolimov]

Она тилимиз байрами билан, азизлар!

[Баходир кушаков]

Ассалому алайкум муҳтарам форумдошлар. Кўришмаганимизгаям анча бўлиб қолибди. Жуда долзарб мавзу очилибди. Муаллифига раҳмат. Дарҳақиқат тилимиз кейинги пайтда ўз жозибасини йўқотиб бораётгандай. Фикри ожизимча, бошқа миллат тилларидан сўзларнинг кириб келганлиги бизнинг луғавий бойлигимизни оширмайди. Анча йиллар бурун, яъни руслар бизга ҳеч қандай даҳл қилмай туриб, бу тилдаги сўзлар биз учун умуман ёт бўлган. Араб ва Форс (тожик эмас, тожикчанинг бизнинг тилга ҳеч қандай алоқаси йўқ) тиллари эса, бизнинг тилга аллақачон кириб бўлган. Агар тил мутаҳассиси бўлмасангиз буни сезмайсиз ҳам. Аслини олганда эса, бу арабий, форсий миллатларнинг ҳам, славянлар каби бизга ҳеч қандай алоқаси йўқ. Энг ёмони уларнинг сўзларининг бизга ўтиб қолиши билан бирга, ўзимиз сезмаган ҳолда маданиятиниям қабул қилиб қўйишимиздир. Бу эса миллат учун ўта ҳалокатли бир ҳол. Узоққа бормайлик, фамилияларимизнинг ўзи ҳам ўзбекча эмас. (қаранг, ўзим ҳам фамилия деб қўрқмай немисча ёзяпман). Масалан: Қўшоқ-ов, Долим-ов ва ҳ.к. Бу Ов-Овлар кейин бўлгану, нима учун ҳалиям шундайлигича қолиб кетмоқда? Сизнингча бу нима? тилнинг кириб келганими, ёки русларнинг қоидаси, усули, маданияти деймизми? Нима бўлганидаям бу ҳолат биз ўзбек миллатига ҳос нарса эмас. Фамилияларимизгаям бирор аниқлик киритиш пайти келмадимикин? Кўп ўйлаб қоламан, фамилияларимиздаги ОВ ўрнига, БЕК қўшсак нима бўларкин деб. Унда Баҳодир Қўшоқбек, ёки Шокиржон Долимбек бўлар эди. Ҳозир бу ғалати эшитилгани билан, келажак авлод буни ҳудди биз фамилиямизни ОВ билан қабул қилгандек, ҳеч ҳайрон бўлмай БЕК билан қабул қилаверади. Ва вақти келиб, Америкада ёки бошқа бирор давлатда паспортимизни кўрибоқ, ўзбекмисан дейишадиган бўлармиди. Бу албатта менинг бир фикрим ҳолос. Ўзбек сўзининг айна БЕК сўзига алоқадор ёки алоқасиз эканлигига ҳам аниқ бир изоҳ тополмаган бўлсам ҳам, фамилиямизнинг шундай аталиши менимча зиён бўлмаса керак.
шундайлигича олиб қўйган маъқул.
Шу фикрга унчалик қўшилмайман. Ҳар бир бизга бегона бўлган сўзни, айнан таржима қилган маъқулроқмикин? русча сўзни, арабчадан олиб таржима қилиб, луғатимизга қўшиб қўйиш тўғримикин? Агар айнан таржима қилишнинг имкони бўлмаса, демак бошқа миллат тилидан олмай, бирор янги ўзбекона сўз ўйлаб топиб, шуни луғатга киритилгани маъқул деб ўйлайман. Масалан, ўша русларнинг "самолет" сўзи ҳам, самолет иҳтиро қилингунга қадар бўлмаганку. Тан олишим керак, мен ҳам "тайёра" сўзини, ўзбекча "тайёр" сўзидан олинганмикин деб ўйлаган эдим. Лекин жўяли бир изоҳ тополмагандим.Бугун Маъсудбекнинг изоҳидан билдимки, арабчадан олинган экан. Лекин савол туғилади. Нима учун айнан араб тилидан олиб, ўз луғатимизга ёзишимиз керак? Арабларнинг бизга қандай яқинлиги бор ўзи? Динимизнинг бирлиги, маданиятимиз, урф одатларимизниям бирлиги эмаску. Майли, ўша араб истилоси даврида бизга айрим сўзлари, ёки қандайдир одатлари ўтиб қолгандир, аммо нима учун шуни биз давом эттиришимиз керак? "Самолет" сўзини, "ўзиучар" деб, икки сўзни жуфтлаб атасак бўлмасмиди? Бу бизга ҳозирча ғалати бўлиб туюлиши мумкин, яъни, Тошкентга ўзиучарда бордим дейиш, аммо кейинчалик бу оддий сўз булиб қолаверади, келажак авлод, нима учун "ўзиучар" деб номлаган экан деб бош ҳам қотириб ўтирмайди, сабаби исми жисмига монанд булиб турибди. Нима бўлгандаям, тилимиз, миллатимиз ҳақида жиддий ўйлайдиган пайт келди.

[Баходир кушаков]

суюқ шиша сўраганингизда
Қизиқиб, интернетдан стекло сўзининг таржимасини қарадим. Ойна экан. Кейин шиша сўзиниям қарадим, бутылка экан. Лекин, мундай олиб қарасак, ҳақиқатдаям биз шиша идиш деб гапирамизу, (Стеклянная тара или посуда), ойна идиш демай. Демак бутылка идиш бўлиб қолар эканда. Ҳайрон бўлдим, қаранг, мен шу пайтгача ойнани кўзгунинг синоними дер эканман. Стеклони эса шиша. Мендан биров "свежий" сўзининг таржимасини сўраб қолди, кимнинг қандай варианти бор?

[AbuMuslim]

Ассалому алайкум муҳтарам форумдошлар. ва алайкум ассалом...
Фикри ожизимча, бошқа миллат тилларидан сўзларнинг кириб келганлиги бизнинг луғавий бойлигимизни оширмайди. Анча йиллар бурун, яъни руслар бизга ҳеч қандай даҳл қилмай туриб, бу тилдаги сўзлар биз учун умуман ёт бўлган. Араб ва Форс (тожик эмас, тожикчанинг бизнинг тилга ҳеч қандай алоқаси йўқ) тиллари эса, бизнинг тилга аллақачон кириб бўлган. Агар тил мутаҳассиси бўлмасангиз буни сезмайсиз ҳам. Аслини олганда эса, бу арабий, форсий миллатларнинг ҳам, славянлар каби бизга ҳеч қандай алоқаси йўқ. Энг ёмони уларнинг сўзларининг бизга ўтиб қолиши билан бирга, ўзимиз сезмаган ҳолда маданиятиниям қабул қилиб қўйишимиздир. Бу эса миллат учун ўта ҳалокатли бир ҳол. Истасак ҳам, истамасак ҳам бошқа тиллардан у-бу сўз ўтиб туради ва бу нарсани нормал қабул қилиш керак... Бизнинг туркий тилимиздаги сўзлар ҳам бошқа, масалан форсларга ва славянларга ўтган, яъни улар ҳам биздан қолишаётгани йўқ... Маданият шаклланишига эса бошқа маданиятлар ҳам ўз таъсирини ўтказиши бор нарса... Бу масалада муҳими салбий маънодаги маданият ва суб маданият турларига қарши қалқон бўла олишимизда... (Масалан, шартли равишда маданият деб аталадиган "гейлар", "поп" маданиятлари )

Узоққа бормайлик, фамилияларимизнинг ўзи ҳам ўзбекча эмас. (қаранг, ўзим ҳам фамилия деб қўрқмай немисча ёзяпман). Масалан: Қўшоқ-ов, Долим-ов ва ҳ.к. Бу Ов-Овлар кейин бўлгану, нима учун ҳалиям шундайлигича қолиб кетмоқда? Сизнингча бу нима? тилнинг кириб келганими, ёки русларнинг қоидаси, усули, маданияти деймизми? Нима бўлганидаям бу ҳолат биз ўзбек миллатига ҳос нарса эмас. Фамилияларимизгаям бирор аниқлик киритиш пайти келмадимикин? Кўп ўйлаб қоламан, фамилияларимиздаги ОВ ўрнига, БЕК қўшсак нима бўларкин деб. Унда Баҳодир Қўшоқбек, ёки Шокиржон Долимбек бўлар эди. Ҳозир бу ғалати эшитилгани билан, келажак авлод буни ҳудди биз фамилиямизни ОВ билан қабул қилгандек, ҳеч ҳайрон бўлмай БЕК билан қабул қилаверади. Ва вақти келиб, Америкада ёки бошқа бирор давлатда паспортимизни кўрибоқ, ўзбекмисан дейишадиган бўлармиди. Бу албатта менинг бир фикрим ҳолос. Ўзбек сўзининг айна БЕК сўзига алоқадор ёки алоқасиз эканлигига ҳам аниқ бир изоҳ тополмаган бўлсам ҳам, фамилиямизнинг шундай аталиши менимча зиён бўлмаса керак. Фамилия ўрнига исм шариф дейиш керак... Ўтмишда боболаримиз Фалончи ўғли Фалончи дейилган... (керак бўлганида тахаллус ёки маҳалласи, касби, қабиласи, шаҳари номи ва хк. ҳам ишлатилган) - ОВ масаласини бахс қилиш керак... Шахсан ўзим мисолимда айтадиган бўлсам 3 та ўғлим ва бир қизим бор... Ҳеч қайсисининг исми шарифида ОВ деган қўшимча йўқ... Балки Фалончи ўғли Фалончи қилиб ҳужжатлаштирганман... (Биринчи фарзандим 1997 йили дунёга келган)

Шу фикрга унчалик қўшилмайман. Ҳар бир бизга бегона бўлган сўзни, айнан таржима қилган маъқулроқмикин? русча сўзни, арабчадан олиб таржима қилиб, луғатимизга қўшиб қўйиш тўғримикин? Агар айнан таржима қилишнинг имкони бўлмаса, демак бошқа миллат тилидан олмай, бирор янги ўзбекона сўз ўйлаб топиб, шуни луғатга киритилгани маъқул деб ўйлайман. Масалан, ўша русларнинг "самолет" сўзи ҳам, самолет иҳтиро қилингунга қадар бўлмаганку. Тан олишим керак, мен ҳам "тайёра" сўзини, ўзбекча "тайёр" сўзидан олинганмикин деб ўйлаган эдим. Лекин жўяли бир изоҳ тополмагандим.Бугун Маъсудбекнинг изоҳидан билдимки, арабчадан олинган экан. Лекин савол туғилади. Нима учун айнан араб тилидан олиб, ўз луғатимизга ёзишимиз керак? Араб тилига қарши бўлавермаслик керак... Бизнинг миллат буюк чўққиларга чиқишида араб тилининг ўрни беқиёс... Катта-катта олиму-фозиллар, миллатимизнинг кўрки-фахри бўлган боболаримизнинг аксари араб тилида шох байтларини битиб кетишган... (Бухорий, Термизий, Беруний, Фаробий, Мотрудий, Хоразмий ва яна минг-минг олимларимизни эслаш кифоя... )

Арабларнинг бизга қандай яқинлиги бор ўзи? Динимизнинг бирлиги, маданиятимиз, урф одатларимизниям бирлиги эмаску.Динимиз бир... маданиятларимизнинг эса манбаси ҳам бир...

Майли, ўша араб истилоси даврида бизга айрим сўзлари, ёки қандайдир одатлари ўтиб қолгандир, аммо нима учун шуни биз давом эттиришимиз керак? Араб истилоси эмас, араб фатҳи дейилса тўғри бўлади... кейин уларнинг қандай айрим сўзлари ва қандай одатлари ўтиб қолган экан? Ўтиб қолмаган... балки минг йил олдин бобларимиз қабул қилиб олган ва асраб авайлаган "одатларга" бугун қарши чиқишимиз тўғри бўлмаса керак...

"Самолет" сўзини, "ўзиучар" деб, икки сўзни жуфтлаб атасак бўлмасмиди? Бу бизга ҳозирча ғалати бўлиб туюлиши мумкин, яъни, Тошкентга ўзиучарда бордим дейиш, аммо кейинчалик бу оддий сўз булиб қолаверади, келажак авлод, нима учун "ўзиучар" деб номлаган экан деб бош ҳам қотириб ўтирмайди, сабаби исми жисмига монанд булиб турибди. Нима бўлгандаям, тилимиз, миллатимиз ҳақида жиддий ўйлайдиган пайт келди. Туркларда ҳам бир пайтлар шунга ўхшаш ҳаракатлар пайдо бўлган... Уларнинг зиёлилари ғарбга тақлид қилиш мақсадида жуда кўп асрлардан бери халқ қўллаб келаётган луғатни туркийлаштирди, ғарблаштирди ва хк... Хуллас ўхшамади...

Ҳозир "Самалёт" деган сўзга ўзбекча топилади... кейин охири Исм шарифларимизни ўзбеклаштириладими, масалан жуда кўп исмлар тегига қарасангиз арабча, форсча исмлар... хўш уларни ҳам аламаштириб чиқиш керакми...?

[Баходир кушаков]

Истасак ҳам, истамасак ҳам бошқа тиллардан у-бу сўз ўтиб туради ва бу нарсани нормал қабул қилиш керак... Бизнинг туркий тилимиздаги сўзлар ҳам бошқа, масалан форсларга ва славянларга ўтган, яъни улар ҳам биздан қолишаётгани йўқ..
Ҳа, гапингизга қўшиламан. Бундай ҳолатлар бошқа миллатлардаям бўлган. Лекин мен ҳозирги даврни назарда тутгандим. Ўша бошқа миллат сўзларининг бизга кириб келишининг давом этмаслигини таъминлаш керак демоқчиман.

Фамилия ўрнига исм шариф дейиш керак..
Қўшиламан.

Ҳеч қайсисининг исми шарифида ОВ деган қўшимча йўқ..
Бу таҳсинга сазовор. БЕК ҳақидаги гаплар бу менинг бир фикрим эди ҳолос.

Араб тилига қарши бўлавермаслик керак... )
Бу ерда бироз тушинмовчилик бўлибди чамаси, мен араб тилига қаршиман демадим, араб тилидан сўзларнинг бизга ўтаверишига қаршиман дедим.

Динимиз бир... маданиятларимизнинг эса манбаси ҳам бир...
Бу ерда сиз кўпроқ диний маданиятимизни назарда тутган кўринасиз, мен эса келиб чиқишимизни назарда тутгандим. Ислом динига қадар бўлган даврни.

Араб истилоси эмас, араб фатҳи дейилса тўғри бўлади.
Эътирозим йўқ.

кейин уларнинг қандай айрим сўзлари ва қандай одатлари ўтиб қолган экан? Ўтиб қолмаган... балки минг йил олдин бобларимиз қабул қилиб олган ва асраб авайлаган "одатларга" бугун қарши чиқишимиз тўғри бўлмаса керак...
Бу билан менинг гапларимни тасдиқлаб қўйибсиз. Масалан, мен эрамиздан аввалги даврдан қолган маданиятни назарда тутгандим. Аҳир ўша пайтларда ҳам авлодларимиз қандайдир маданиятга, урф-одатга эга бўлишгану.

кейин охири Исм шарифларимизни ўзбеклаштириладими, масалан жуда кўп исмлар тегига қарасангиз арабча, форсча исмлар... хўш уларни ҳам аламаштириб чиқиш керакми...?
Бизнинг арабча исмларимизнинг аксарияти, бу исломий исмлар. Бу исмларни ўзимиз истаган ҳолда қўйганмиз. Фақатгина диний нуқтаи назардан. Бундай ҳолатлар бошқа дин вакилларидаям бор. Масалан,(Иосиф, Якуб, Исхак ва шунга ўҳшаш).Форсий исмлар кириб қолган бўлиши мумкин. Мен аслида исмлар ҳақида эмас, шарифлар ҳақида гапирдим. Оҳирига Ов қўйилиши, ёки отасининг исмига ОВИЧ қўйилиши ҳақида.

[Баходир кушаков]

Менинг таржима вариантим.
Тўлароқ варианти.
Ҳар бир инсоннинг ўз тилига эътибори орқали, унинг нафақат маданият даражасини, балки фуқаролик қийматини ҳам ўта аниқ муҳокама қилиш мумкин. Ўз мамлакатига бўлган ҳақиқий муҳаббатни, ўз тилига бўлган муҳаббатсиз тасаввур қилиб бўлмайди. Ўз тилига лоқайд инсон-ёввойидир. Унинг лоқайдлиги, ўз халқининг ўтмиши ва келажагига тўла лоқайдлиги билан изоҳланади. К.Г. Паустовский.

[Muhandis_M]

Албатта, миллатни миллат қилиб турувчи энг асосий қадрияти бу унинг тили бўлса керак. Она тилимиз тарихий жараёнларда араб, мўғул, ва рус тилларининг кучли таъсирига учрагани, юқоридаги постларда таъкидлаб ўтилган. ўтган асрдаги фан-техника инқилоби натижасида умуминсоний истеъмолга ялпи ҳолатда кириб келган техникага оид сўзларни ҳам, ўзбек тилига катта таъсири бўлди.
хамма нарса сингари тил ҳам эволюция жараёнида иштирок этади. масалан жадид адабиёти ва 80-йиллар адабиёти адабий тили ўртасида анча сезиларли фарқ мавжуд. Бу тил ўзгаришлари табиий жараён бўлса ҳам, унга сунъий таъсирлар доим бўлганлигидан гувоҳлик берадиган мисолдир. Мен охирги вақтларда фан-техникага оид адабиётларни кўпроқ мутолаа қилганим боисидан бир ғалати тенденцияга эътибор қаратдим: ХХ асрнинг асосан 40-йилларидан кейин Ўзбек тилида илмий оммабоп асарлар пайдо бўла бошлаган. 40-50 ва қисман 60 йиллардаги илмий техникавий асарларда соф ўзбек адабий тилига мослашиш, илмий атамаларни ўзбек тилига мослашга уриниш мавжуд ва у аксарият ҳолларда муваффақиятли амалга оширилганига қойил қолиш керак. Бироқ, 70 -80 йиллар илмий техникавий нашрларида тамоман акс жараён, соф ўзбек тилида аллақачон мавжуд бўлган ном ва атамаларни ҳам русча вариантини қўллаш кўпайиб, баъзи мисолларда эса ҳаддан ошиб кетган экан. масалан, "чизиқли кенгайиш муаммоси" жумласи "линиявий кенгайиш прорблемаси" деб келтирилган ва бунга ўхшаш мисоллар бисёр. Бу жараёнга - мустақиллик барҳам берган. Истиқлолдан кейинги нашрлар, мактаб дарсликларидан бошлаб, ўз она тилимизга имкон қадар мукаммалроқ ёндошвув билан ишланмоқда ва бу дилни қувонтирадиган ҳолат.
Мазкур гаплар билан эътиборингизни нимага қаратмоқчиман:
Ўша 40-50 йилларгача бўлган авлод олимлар ичида рус ва бошқа хорижий тилларни мукаммал билган зиёлилар кўп бўлганига шубҳам йўқ, бироқ улар, етишиб чиқаётган оддий мактаб ўқувчилари ёки олийгоҳ талабалари учун тушунарли бўладиган қилиб, она тилига кўпроқ эътибор қаратиб ишлашган. 70-80 йилларда эса, бошқа бир авлод - олийгоҳларда асосан рус тилида таълим олган ёки "марказ"даги олийгоҳларнинг қолипи бўйича ишлайдиган олимлар авлоди катта саҳнага чиққан. Бу пайтда илмий ишлар кўпроқ рус тилида ёзилган, илмий-оммабоп қизиқарли адабиётлар эса русча атамалар ва жумлалар асосига қурилган.
Мустақилликдан сўнг, яна янги авлод, тилимизга янгича ёндошув билан муносабатда бўладиган ёш илм-фан мутахассислари етишиб келмоқда. Эндиликда фан-техникага оид нашрларда яна ўзбекча атамалар вазни етакчилик қилишни бошлади. Ўйлашимча бу жараённинг кейинги босқичларида тилимизнинг софлигига ижобий таъсир қилувчи кўплаб яхши тенденцияларни кузатамиз.
Мавзу муқаддимасида кўтарилганидек масалалар, яъни исм-шарифга таалуқли жараён ҳам, шу сингари аста-секин изига тушиб кетса керак. Менинг танишларим ва дўстларим орасида бу нарсани ўз оиласига тадбиқ қилганлар бор. Ва бошида бошқаларнинг бунга муносабатлари турлича бўлган бўлса ҳам, эндиликда фарзанди учун фамилияда -ов қўшимчасидан воз кечган танишларим кўпаймоқда. "Отасининг исми" деган графанинг эса расмий ҳужжатларда (туғилганлик ҳақида гувоҳнома, пасспорт вхк.) аллақачон "-вич" ва "-вна" дан "ўғли" ва "қизи"га айлангани ҳам барчамизга яхши маълум.
Лекин бу инсоннинг ўзи учун ўзи ҳал қилиши лозим бўлган, шахсий масаласидир ва унинг учун мажбурият ёки қандайдир ижтимоий жараён жорий қилиш ўринли эмас. Мавзу муаллифи таклиф қилгандек ҳолат собиқ иттифоқ парчаланганидан кейин, тарихий миллий анъаналарга қайтишнинг радикал йўналишини танлаган айрим янги мустақил давлатларда, мисол учун Болтиқбўйида (Литвада) кузатилди. Фамилия ва исмларга -С, -АС қўшимчалари қўшиб чиқилди. Бу ялпи ижтимоий жараённинг салбий оқибатлари ҳам кўзга ташланиб қолди, баъзи исм фамилиялар, -С қўшимчаси қўшилгач, кулгили, ёки ачинарли кўринишга келиб қолган. Иш судгача етиб борган ҳолатлар ҳам мавжуд.
Демак, фикримча, бу нарсани, ҳар бир шахс ўзи учун ўзи ҳал қилиши керак бўлган даҳлсиз ҳуқуқлари сирасига киради ва бундай жараёнлар ижтимоий табиат касб этишини ҳисобга олсак, унинг амалга оширишнинг инқилобий (революцион) йўналиши эволюцион йўналишидан кўра салбий жиҳатларга кўпроқ эга бўлади...
Фикримча авлодлар алмашинуви жараёнида тилимиз ўз жозибасини янада орттириб боради.
Физикада айтилганидек, хамма нарса нисбий, шу жумладан менинг фикрим ҳам...

[Баходир кушаков]

Физикада айтилганидек, хамма нарса нисбий, шу жумладан менинг фикрим ҳам...
Муҳтарам Muhandis_M, сизнинг юқорида келтирган фикрларингизни ўқиб туриб, очиғи анча ижобий тўҳтамларга келдим. Араб, мўғул, русларнинг миллатимизга таъсири ҳақида гапириб ўтибсиз. Мен ҳозир энг сўнги жараён, русларнинг таъсири ҳақида гапирмоқчиман. Ўша амир Музаффар даврида, русларга мағлубиятдан кейин, бизнинг юртимизга рус тили кириб келди. ( Бир куни Арабистондан Асакага келган ўзбек меҳмон мендан бир издиғомга:- кирсам бўладими- деб сўраганди, мен ҳам: конечно бўлади- деб юборибман. У тушинмай, нима у конечно деб сўраганди). Ўша пайтга қадар, ҳудди шу арабистонлик ўзбек сингари, ҳалқимиз учун ҳам рус тили ёт бўлган. Кейин советлар инқилоби бутунлай миллатни йўқотиш мақсадида ўзбек тилини руслаштира бошлашди. Бунга қисман эришдилар ҳам. Яқинда Қозоғистонда бўлиб қайтдим, қозоқлар бир бири билан русча гаплашишяпти. Мен русча шеър ёзишим мумкин, ҳикоя ёзишим мумкин, лекин ўзим русчани акцент билан гапираман. Уларда эса, ҳатто акцентниям сезмайсан. (балки ҳақиқий руслар сезар). Бу билан нима демоқчиман? Умуман ўзга миллат сўзларининг луғатимизга кириб келишига йўл қўймаслик керак. Мен "советский человек"ман (совет даврида туғилиб ўсган). Совет даврида ўта ўзига тўқ оилада катта бўлганман. Лекин ҳозир бу советларни кўргани кўзим йўқ.(Бу ерда тўғри тушиниш керак, мен советларнинг айрим дастурларини маъқуллайман, фақат Москвага бўйсиниб яшашни истамаслигимни айтяпман).Биз ўзбеклар ўта ақлли халқмиз. Бизни 70 йил давомида ўйлашга, фикрлашга йўл қўйишмади. Онгимизни атеизм, коммунизм ғоялари билан чегаралаб қўйишди. Ким ақлли фикр қилса уни йўқ қилишди. Физ-мат мактаб-интернатида домламиз, математика китобларини русчасини ўқинг деб айтгани ҳалиям эсимда бор. Эътибор берган бўлсангиз, айрим мега юлдузларимиз ўз интервьюларида ( қаранг, ўзим ҳам интервью сўзини ўзбекчасини билмайман) ярим ўзбекча, ярим русча гапиришади. Аҳир бу юлдузларнинг ашаддий ишқибозлари, ҳатто тушидаям кўриб турадиганлари, бу ҳолатдан кейин қайси тилда гапиришади? Исм шарифлар ҳақидаги фикрингизга ҳам эътирозим йўқ. Бу ҳар бир фуқаронинг ўз ҳоҳшига боғлиқ. Мен фақат ўзбек миллатимизни дунё тан олиб, қандай ақлли, меҳмондўст, меҳр-оқибатли эканлигини билишларини истайман ҳолос. Бир пайтлар математик Сирожиддиновни чет элда совет олими деб ёзишганини ўқигандим. Нима учун ўзбек олими дейилмаган? Чунки Москва шундай маълумот берган. Нима учун Россиянинг "что, где, когда" кўрсатувида ибн Синони великий арабский медик деб аташди? Майли, балки ибн Сино арабдир. Ўзбек ерида яшагани учун,Ўзбек медиги деса бўлмасмиди? Агар Сирожиддинов советский союзда яшагани учун совет олими бўлса. Сабаби, бу сиёсат аввалдан бор. ўзга миллатлар тилини, маданиятини, урф-одатларни йўқ қилиб,ўз тили, маданияти, урф - одатларини бошқа миллатларга киритиш "доҳиймиз" Лениннинг асосий мақсади бўлган. Ва бу ҳозир ҳам қисман бўлсада давом этмоқда.Биз айнан мана шу нарсага йўл қўймаслигимиз керак деб ўйлайман.

[Minglar]

"Самолет" сўзини, "ўзиучар" деб, икки сўзни жуфтлаб атасак бўлмасмиди?

Турклар "учоқ" дейишади, биз ҳам оиламизда кўпроқ шу сўзни қўллаймиз.

[Minglar]

Ҳар бир инсоннинг ўз тилига эътибори орқали, унинг нафақат маданият даражасини, балки фуқаролик қийматини ҳам ўта аниқ муҳокама қилиш мумкин. Ўз мамлакатига бўлган ҳақиқий муҳаббатни, ўз тилига бўлган муҳаббатсиз тасаввур қилиб бўлмайди. Ўз тилига лоқайд инсон-ёввойидир. Унинг лоқайдлиги, ўз халқининг ўтмиши ва келажагига тўла лоқайдлиги билан изоҳланади. К.Г. Паустовский.

Тилга эътибор - элга эътибор. А. Навоий

[Баходир кушаков]

Турклар "учоқ" дейишади, биз ҳам оиламизда кўпроқ шу сўзни қўллаймиз.
Ҳа, юқоридаги менинг шунчаки бир фикрим эди ҳолос.

Тилга эътибор - элга эътибор. А. Навоий
Жуда тўғри, ҳазрат Навоийнинг олдида, Паустовскийга йўл бўлсин.

[Слон]

Хитойликлар бу масалада дуне олдида.

[Sparc]

Тилга эътибор - элга эътибор. А. Навоий
Шу ибора А. Навоийга тегишли эканлигини исботлай оласизми? Кайси асарда, нечанчи бетда ёзилган?

[Minglar]

Шу ибора А. Навоийга тегишли эканлигини исботлай оласизми? Кайси асарда, нечанчи бетда ёзилган?

"Mahbubul-qulub" asarining ohirgi qismini qarang.

U yerda sal o'zgargan shaklda berilgan ( Tilga ihtiyorsiz - elga e'tiborsiz) , lekin men xalq ichida keng yoyilgan , tushunarli shaklini yozib o'tgan edim.

[Баходир кушаков]

Уриниб кўр...- шивирлади ОРЗУ.
Нима? Янами? - ғазабланди ТАЖРИБА.
Ҳе...... Яна мен туфайлими? - деди кулимсираб САБАБ.
Йуқ! Мен туфайли - дея тортишди ҒУРУР.
Балки.... кераги йўқдир? - ҳадиксираб қўшилди ЭҲТИЁТКОРЛИК.
Эҳтиёткорлик, сен ўч - деди ЖАСУРЛИК.
Менга ғалванинг кераги йўқ - деди БОШ
Мен ҳамиша тайёрман - ўзини кўрсатди ҚАТЪИЯТ.
Бундан бирор иш чиқармикин? - Иккиланди ШУБҲА.
Нима бўлса бўлди, бугун уринамиз - шартта кесди ТАВАККАЛ.
Ё бугун, ё ҳеч қачон -дея туриб олди ҚАЙСАРЛИК.
Нима бўлсаям, кечагидек бўлмасин - огоҳлантирди АЛАМ.
Кечагидек бўлмайди - таскин берди НОДОНЛИК.
Ҳаммаси бошқача бўлади - ишонтирди ҲИССИЁТ.
Бу гаплар менга ниманидир эслатяпти - ўйланиб қолди ҲОТИРА.
Тўғри, ҳаммаси қуруқ гаплар - Деди ҚАРОР.
Эээ борише, ҳаммангге,сенларга ишондимми? - дея кўз ёш қилди ОРЗУ ва АРМОНга айланди.
(С)

[Shokir Dolimov]

Шероз Хайдаров (http://www.facebook.com/sheroz.khaydarov/posts/615576925187476?comment_id=4023673&ref=notif&notif_t=like)
6 апреля в 5:48
Мумтоз қўшикларимизни эшитиб мазза киламан...
Кўнгли тоза, содда одамларимиз билан гаплашиб яна мазза киламан...
Савдолашиб-тортишиб, охирида рози бўлинг деб хайрлашиб яна мазза киламан...
Тошкентни тоза сувидан ичиб, тоза хавосидан нафас олиб, дўст-биродарлар билан ош устида хангомалашиб яна мазза киламан...
Фарзандларим билан ўзбек тилида чуғурлашиб яна мазза киламан...
Аллохга шукр! Шунча бахтдан бенасиб қилмаганига шукр!!!
Эх, баъзиларга рахмим келади... Ўзбек бўлиб туғилганидан орланади, она тилида гапиргани орланади... Қанча бахтдан бенасиб одамлар... Яна ўзбек тилида гапирганларга жирканиб қарашига ўласан буларни...
Бир куни Жиззахда хамкасблар билан нонушта қилаётган эдик. Телевизорда Алишер Усмоновни кўрсатиб қолди. Ўрисни юртида ман ЎЗБЕКМАН деб ғурур билан айтди. Қойил!!! Лекин, ЎЗБЕКМАН деб ғурурланиб айтиш учун миллиардер бўлиш шартмикан?!

[Ustoz]

Лекин, ЎЗБЕКМАН деб ғурурланиб айтиш учун миллиардер бўлиш шартмикан?!
Har holda ma`qulroq. :)

[Ustoz]

Men ko`pincha hamma yerda o`zbekcha gapiraman, keyin mening o`rischa gapirishimni eshitganlar, o`rischani zo`r bilarkansizu deb hayron bo`lishadi, men esa ularning bu hayratidan hayron bo`laman. Hatto ba`zi tentaklar meni millatchilikda ham ayblashgan, ammo o`z ona yurtida o`z tilida gapirish qachondan beri millatchilik bo`lib qolganiga tushunmayman. Bitta-ikkita bizning tilni tuhsunmagan (yoki bizni mensimaganidan uni tushunishni istamagan) ahmoqlar sababli biz o`z yurtimizda kelgindi-yu, ular xo`jayinday yurishadi. Ayb ularda ham emas, oramizdan chiqqan ba`zibir "kulturniy"lar hamma yoqni buzib yurishibdi, chunki asosan shunaqalar bilan ro`para kelishga to`g`ri keladi va ahmoq bo`lsa ham o`zimizning o`zbek-ku deysis-da boshqalar oldida o`sha bilan tortishgingiz kelmaydi.
Sopi o`zimizdan. :)

[Баходир кушаков]

ЗАРУРАТ БЎЛМАСА ҲАМ ЎЗГА ТИЛДА СЎЗЛАШИШ- ЎЗ ТИЛИГА, МИЛЛАТИГА ҲИЁНАТДИР!
(С)

[Anvar Atakhanov]

Телевизорда Алишер Усмоновни кўрсатиб қолди. Ўрисни юртида ман ЎЗБЕКМАН деб ғурур билан айтди. Қойил!!! Лекин, ЎЗБЕКМАН деб ғурурланиб айтиш учун миллиардер бўлиш шартмикан?!
Олдин хам айтгандир, ғурурланиб айтгандир, бакириб айтгандур, факат у миллиардер булмагани учун айтганини эшитмагандурмиз

[pipicron]

ЗАРУРАТ БЎЛМАСА ҲАМ ЎЗГА ТИЛДА СЎЗЛАШИШ- ЎЗ ТИЛИГА, МИЛЛАТИГА ҲИЁНАТДИР!

Тил, забон, ва унинг маъноси оҳангида эмас, балки унинг мазмунидадир. Касбимдан биламан, Ўзбекча, русча, инглизча, корейсча ва яна минглаб атама ва қисқартмалар билан гаплашамиз. Акс холда бир биримизни тушунмаймиз. Сабаб нима? Сабаб оддий: биз тилимизни, миллатимизни, ғуруримизни ўйлаб эмас, ишимизни ўйлаб, тирикчилигимизни ўйлаб, касбимизни ўйлаб шундай гаплашамиз. Лекин, қайда хизмат сафарида бўлсак хам, уларнинг тилида гаплашсак хам, хорижликлар бизни ўзбек эмаслигимизни унутишмаган, ва керак бўлса ўртадаги тил деворини олиб ташлашга уринишган. Бу холат онгимизга шу қадар сингиб кетганки, икки ўзбек хамкасблар бир биримиз билан сухбатлашаётганимизда хеч қачон эътибор бермаймиз, қайси тиллларни бир бирига аралаштириб сухбатлашаяпмиз?! Лекин четдан қараган кишига, албатта бу манманлик, ўз она тилига эътиборсизлик, ўз миллатидан ор қилишга ўхшаб туюлиши мумкин. Ўз тилини мустахкам ушлаб уни қуйиб юбормаган инсон ўзга тилларга қандай эхтиром кўрсата олади?
Баъзида кулишади: нега китобий тилда гаплашасиз деб. Балки бу хавасдир, лекин тўғриси ачинарли: мен ўзбек тилини, уни шеъваларини, унинг соддалигини ва нозиклигини, унинг уйинқароқлигини ва жиддийлигини иўла англаб етмаганман, содда гапиролмасман, хато қилмаслик учун китобий сўзларга интиларман: лекин бир нарсага ишонаманки, тилимда бўлмаса хам, қалбимда ўз билганим - ўзбек тили софлигича бор. Яна бир мухим нарса: мен ўзбек тилида фикрлайман.

[OmoN]

Баъзида кулишади: нега китобий тилда гаплашасиз деб.Бир курсдошим бўларди. Фақат китобий тилда гапирарди. Бир куни дарсда бирга ўтириб қолибмиз. 80 минут қулоқ-миямни еди. Иккинчи парада бошқа жойга ўтиб кетаётсам "нега менинг суҳбатимдан баҳраманд бўлишни истамаяпсиз?" дейди :)
Яна бир мухим нарса: мен ўзбек тилида фикрлайман.Мана бунисига қойилман...

[Баходир кушаков]

Касбимдан биламан, Ўзбекча, русча, инглизча, корейсча ва яна минглаб атама ва қисқартмалар билан гаплашамиз. Акс холда бир биримизни тушунмаймиз.
Гапларингизга қўшиламан Алишер. Шунинг учун ҳам "зарурат бўлмаса" деган иборани ишлатгандим. Мен маъқул деб ҳисобламайдиган нарса шуки, фақат миллатдошларидан иборат жамоатнинг ичида бўла туриб ҳам (зарурат бўлмасаям) ўзга миллат тилида гапиришдир. Афсуски бундай ҳолатларга кўп гувоҳ бўламиз.

ўзбек тилида фикрлайман.
Албатта, бунга ҳеч шубҳам йўқ. Яқинда Житомирга бориб 3-4 кун туриб келдим. Бўзлик бир Сергей Орлов деган ҳизматдошим бўлар эди. 30 йилдан сўнг интернет орқали топишиб қолдик. Ўзи рус, лекин ўзбек тилида ўта яхши сўзлашар эди. Ўшанда ўзим ҳам қойил қолиб:-ҳеч қандай акцентсиз гапирасан-десам:
- Э ошна мен нафақат ўзбекча гапираман, ўзбекча фикрлайман ҳам -деган эди.
Ҳатто бир куни уйидан бир нарсасини излаятиб, дилидагини тилига чиқариб:- Қаерга қўйганикинмана?- деб юборибди. Буни онаси эшитиб қолиб, ўзбек тилини билганинг яхши, лекин ўзбекча фикрлашга нима бор, она тилингни унитма деган экан. Яқинда учрашганимизда ўзбекча гаплашдик. акцент пайдо бўлибди. -Қачон ўзбекча фикрламай қўйдинг -десам:- 1991 йил Украинага келиб украин қизига уйланганимдан кейин жуда қийин кечсаям секин-секин русча фикрлай бошладим, аёлимгаям бирарда ўзбекча гапирворардим, энди ҳокимиятга бендерлар келса, украинча фикрлашгаям мажбур бўлсам керак -деб куляпти.:)

[Баходир кушаков]

Мен ёшлигимдан рус тилига, рус маданиятига жуда қизиқиб келаман. Очиғини айтсам рус миллатиям менга жуда ёқар эди. Бир йили Москвада бозорда юрганимда, "кал"ларнинг (скинхед, бритоголовые) тўполонида қолиб кетган эдим. иккита қовурғам синиб, бир ой даволангандим. (Буни аввал ҳам айтувдим шекилли). Лекин шундан кейин ҳам бу миллат ҳақида фикрим ўзгаргани йўқ. Айниқса кейинги пайтда бировни умуман писанд қилишмай қўяётган бўлса ҳам. "Ёмон миллат бўлмайди, ёмон одамлар бўлади". Алишернинг касб бўйича гаплашамиз деган гапидан кейин, русларнинг ПРОЗА,РУ порталида (мен ўшанга аъзо бўлганман), Бир ижодкорнинг ёзганларини эслаб қолдим. Мана ўқиб кўринг.
Наш мир насчитывает более 7-ми миллиардов душ – помимо животных. Однако существительное «мир» является неодушевлённым. Если же в наземный универсум всмотреться как в нечто человекообразное, то мы увидим, что на протяжении второй половины ХХ века наш мир переживал посттравматическое стрессовое расстройство, вызванное второй мировой войной как наглядным примером субстанционализированной супости. Её инерционный катализ (katalysis), экстенсивная экзарация (exaratio), алеаторная (alea) энтропия, имманентные взрывные толчки спровоцировали цунами, медиапсихогенетически затопившие извилины целой цепи поколений искушением разрушения.

Североамериканское поколение 1950–60-х годов с говорящим керуакианским названием «разбитое (generation)» явило собой послевоенную истерику, феерическую фрустрацию, джазовый криптореквием по уходящему «потерянному» (окончательно найденному только после смерти) поколению. Чёрный траурный цвет в одежде битников стыло веял гедонической готикой и стал эвфемистическим предтечей некроромантизма современной субкультуры готов.
По иронии метафизического фатума в эту же эпоху американский физик Хью Эверетт предложил противоречивую «мировую интерпретацию квантовой механики» с её «расщеплением» наблюдателей. Сторонники сциентизма отнеслись к имплицитным элементам его парадигмы, дезавуирующей «копенгагенскую интерпретацию» Бора и Гейзенберга, с прохладой, а вот служащие Пентагона – с ядерным теплом.
В свою очередь, Карибский кризис 1962 года чуть было не превзошёл вторую мировую войну по части разрушительности.

Потомки битников хиппи (1960–70-е годы), унаследовавшие философию дзэн (критически и фактически – безбожие), помимо прочих утопий культивировали разгерметизацию как в пёстрой одежде, так и в подсознании. Первое достигалось нудизмом, второе – буддизмом и медитативной психоделикой с эндовизуальными эффектами наркогаллюцинаций, принимаемых за сатори, которые весьма кстати лили свою «кислоту» на неосязаемую, а потому неразъедаемую мельницу семиотики. Безгрыжевый позвоночник движения хиппи психологически выглядел примерно так: компания – вуайерический гарем – тантрическая оргия как телос интенции (intentio) к мегагедонизму – атеистический эдем с увядающими цветами. (Не совсем кстати вспоминается название романа Пруста «Под сенью девушек в цвету»).
Впоследствии самые жизнестойкие поведенческие приматы (основы) битнохиппии автостопом докатились по дорогостоящей трассе истории аж до отечественного поколения 1990-х. (В своё время ваш непокорный слуга прозвал его «эллиптическим»). Джазовые биты по ходу трансформировались в глухую и кровавую какофонию бит бейсбольных, а хиппогрупповые посиделки в стиле ню по пути мутировали в групповые изнасилования.

Мен у ерда юмшоқ қилиб ўз фикримни билдириб қўя қолдим. Лекин аслида бундай ёзув ёки гаплашув бир тийинга қиммат. Кўпчилик изоҳ ёзган, шу жумладан мен ҳам. Кимдир мақтаган кимдир тушинмаслигини айтган. Ким ўқиб кўрмоқчи бўлса,мана бу ерда (http://www.proza.ru/comments.html?2013/11/04/1330)

[Anvar Atakhanov]

Североамериканское поколение 1950–60-х годов с говорящим керуакианским названием «разбитое (generation)» явило собой послевоенную истерику, феерическую фрустрацию, джазовый криптореквием по уходящему «потерянному» (окончательно найденному только после смерти) поколению. Чёрный траурный цвет в одежде битников стыло веял гедонической готикой и стал эвфемистическим предтечей некроромантизма современной субкультуры готов.
По иронии метафизического фатума в эту же эпоху американский физик Хью Эверетт предложил противоречивую «мировую интерпретацию квантовой механики» с её «расщеплением» наблюдателей. Сторонники сциентизма отнеслись к имплицитным элементам его парадигмы, дезавуирующей «копенгагенскую интерпретацию» Бора и Гейзенберга, с прохладой, а вот служащие Пентагона – с ядерным теплом.
В свою очередь, Карибский кризис 1962 года чуть было не превзошёл вторую мировую войну по части разрушительности.

Потомки битников хиппи (1960–70-е годы), унаследовавшие философию дзэн (критически и фактически – безбожие), помимо прочих утопий культивировали разгерметизацию как в пёстрой одежде, так и в подсознании. Первое достигалось нудизмом, второе – буддизмом и медитативной психоделикой с эндовизуальными эффектами наркогаллюцинаций, принимаемых за сатори, которые весьма кстати лили свою «кислоту» на неосязаемую, а потому неразъедаемую мельницу семиотики. Безгрыжевый позвоночник движения хиппи психологически выглядел примерно так: компания – вуайерический гарем – тантрическая оргия как телос интенции (intentio) к мегагедонизму – атеистический эдем с увядающими цветами. (Не совсем кстати вспоминается название романа Пруста «Под сенью девушек в цвету»).
Впоследствии самые жизнестойкие поведенческие приматы (основы) битнохиппии автостопом докатились по дорогостоящей трассе истории аж до отечественного поколения 1990-х. (В своё время ваш непокорный слуга прозвал его «эллиптическим»). Джазовые биты по ходу трансформировались в глухую и кровавую какофонию бит бейсбольных, а хиппогрупповые посиделки в стиле ню по пути мутировали в групповые изнасилования.
https://img.uforum.uz/images/lpzyuuo763333.jpg
Тугрисини айтсам хеч нарсани тушунмадим, юрган эканман рус тилини биламан деб

[bekson]

Североамериканское поколение 1950–60-х годов с говорящим керуакианским названием «разбитое (generation)» явило собой послевоенную истерику, феерическую фрустрацию, джазовый криптореквием по уходящему «потерянному» (окончательно найденному только после смерти) поколению. Чёрный траурный цвет в одежде битников стыло веял гедонической готикой и стал эвфемистическим предтечей некроромантизма современной субкультуры готов.
По иронии метафизического фатума в эту же эпоху американский физик Хью Эверетт предложил противоречивую «мировую интерпретацию квантовой механики» с её «расщеплением» наблюдателей. Сторонники сциентизма отнеслись к имплицитным элементам его парадигмы, дезавуирующей «копенгагенскую интерпретацию» Бора и Гейзенберга, с прохладой, а вот служащие Пентагона – с ядерным теплом.
В свою очередь, Карибский кризис 1962 года чуть было не превзошёл вторую мировую войну по части разрушительности.

Потомки битников хиппи (1960–70-е годы), унаследовавшие философию дзэн (критически и фактически – безбожие), помимо прочих утопий культивировали разгерметизацию как в пёстрой одежде, так и в подсознании. Первое достигалось нудизмом, второе – буддизмом и медитативной психоделикой с эндовизуальными эффектами наркогаллюцинаций, принимаемых за сатори, которые весьма кстати лили свою «кислоту» на неосязаемую, а потому неразъедаемую мельницу семиотики. Безгрыжевый позвоночник движения хиппи психологически выглядел примерно так: компания – вуайерический гарем – тантрическая оргия как телос интенции (intentio) к мегагедонизму – атеистический эдем с увядающими цветами. (Не совсем кстати вспоминается название романа Пруста «Под сенью девушек в цвету»).
Впоследствии самые жизнестойкие поведенческие приматы (основы) битнохиппии автостопом докатились по дорогостоящей трассе истории аж до отечественного поколения 1990-х. (В своё время ваш непокорный слуга прозвал его «эллиптическим»). Джазовые биты по ходу трансформировались в глухую и кровавую какофонию бит бейсбольных, а хиппогрупповые посиделки в стиле ню по пути мутировали в групповые изнасилования.
https://img.uforum.uz/images/lpzyuuo763333.jpg
Тугрисини айтсам хеч нарсани тушунмадим, юрган эканман рус тилини биламан деб
bu yerdagi ko'p siz bilmagan so'zlar oddiygina qilib inglizcha yo nemischa so'zni kirilcha yozilganidir shu sababdan qiyin ko'rinyapti

[bekson]

Лекин шундан кейин ҳам бу миллат ҳақида фикрим ўзгаргани йўқ.
hozir ko'pchilik shunaqa firkda
Turkistonni bosvogani,xalqni azoblagani va repressiyani inobatga olmaganda hammasi joyda. Albatta bu ishni qilganlar xalq emas yomon odamlar holos

[Баходир кушаков]

Turkistonni bosvogani,xalqni azoblagani va repressiyani inobatga olmaganda hammasi joyda
Мен бу ҳақда аввал форумнинг қайсидир мавзусида ўз фикримни билдиргандим. Ҳозир эсимда йўқ қайси мавзулиги. Лекин сиз келтирган иқтибосга келсак, мен бу ерда (Украинада) ундан ҳам баттарини кўрдим, шунинг учун Россияда кўрганим ҳеч гап эмас экан деган қарорга келдим.

[pipicron]

(Не совсем кстати вспоминается название романа Пруста «Под сенью девушек в цвету»).
Шу сатрларда қандайдир таниш сўз борга ўхшайди...

Хар қандай жумладаги сўзларни уларга яқин бўлган илмий, техник (ва бошқа) сўз ёки атама билан алмаштирсангиз худди ақлли гапга ўхшаб туюлади. Илмий валақлаш деб шунга айтилса керак.

Агар сут эмизувчилар сарасига кирувчи хомо сапиенслар қадимдан белгиланган хафта кунлари сонини иккинчи даражасини ўсимликларнинг ерости қисми номи остидан чиққани даражасида тафаккур қилишлари ва хар қандай кўпайтиришлар холда хам математик амалларнинг қиймати ўзгармайдиган сон миқдорида деструктуризация қилсалар бу хар қандай цивилизациянинг равнақига позитив таъсир кўрсатиши эрамиздан аввалги ва кейинги даврларда ривожланишга геометрик ёки арифметик прогрессия даражасида эслатиб ўтилган. Ана шунақа.
Содда килиб айтганда "Етти ўлчаб бир кес. Буни билиб айтишган." дейиш осонроқ бўларди.

[Shokir Dolimov]

ОММАВИЙ ЧАЛАСАВОДЛИК
(http://www.facebook.com/shokir.dolimov/posts/579019212223724?notif_t=like)
Атиги 66 йил ичида шўрпешана миллатимнинг имлоси 4 марта, хусусан:
- араб ёзуви лотин имлосига (1929 йили);
- лотин имлоси кирил имлосига (1940 йили);
- кирил имлоси яна лотин имлосига (1993 йили);
- лотин имлосининг бир кўриниши бошқа кўринишга (1995 йили) алмаштирилди.
Бундай ҳолатга ҳар қандай миллатда ҳам йўл қўйилавермаса керак.

Имло алмаштирилар экан, ўзбек миллатининг саводхонлик даражаси ҳар сафар кескин пасайиб бораверди. Бунда, имлони алмаштирган «бир ҳовуч» мутахассис тил ва имлонинг асл эгаси – буюк ўзбек миллатидан лоақал: «Ҳой миллат, имлонгни алмаштириб берай-ми, керакми сенга шундай муаммо?» - деб сўраб-нетиб ўтиргани ҳам йўқ.

1993 йил 2 сентябрда қабул қилинган «Лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосини жорий этиш тўғрисида»ги Қонунда республиканинг ҳар тарафлама камол топиши ва жаҳон коммуникация тизимига киришини жадаллаштирувчи қулай шароит яратиш, бошқача қилиб айтганда чет тилини ўзлаштиришни енгиллатиш кўзда тутилган эди.

Биз фарзандларимизга чет тилини ўргатиш масаласида кўп саъй-ҳаракатлар қилдик ва бу борадаги эзгу ишларни тўхтатганимиз йўқ. Шу мақсадда ҳатто имломиздан ҳам воз кечиб, уни бугунги кунда кўплаб асосли танқидларга дучор бўлаётган бошқа имлога алмаштириб ҳам юбордик. Шундай йўл тутиб, кўзланган стратегик мақсадимизга эришишимиз борасида зиғирдай бўлсин, шубҳа қилмайман, албатта. Бироқ...

Ҳаётга реал нигоҳ-ла қарайлик. Чет тилини оммавий равишда ўзлаштириш жараёни рўй берди-ми? Шахсан мен сезмадим. Эҳтимол тошкентликлар ёппасига инглизча ёки испанча гапириб юборгандир? Буни ҳам сезмадим.
Хўп: «Шошманг, халқимиз таъбири ила айтганда мусулмончилик аста-секин, қонуннинг қабул қилинганига эндигина 21 йил бўлди, гапирармиз ўшаларнинг тилида», - дерсиз менга.

Лекин ўзимиз-чи? Миллат саводи-чи? Имло алмаштирилгач, халқимизнинг саводхонлиги қай аҳволга тушиб қолди?

Идора ва ташкилотлар томонидан ишлаб чиқилаётган ички ҳужжатларни ўз ҳолига қўйиб, уларга сиртдан эътибор қаратиш билангина чекланайлик.
Қуйида мен ижтимоий сайтлардан олинган бир нечта фотосуратни мисол тариқасида келтириб ўтдим холос. Ишончим комилки, мазкур мақолани ўқиб чиққан ҳар қандай киши, бундай мисолларнинг бир қаторини келтириб ўтиши мумкин.

На «Давлат тили ҳақида»ги Қонун, на «Лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосини жорий этиш тўғрисида»ги Қонунда, ушбу миллий ҳужжатларда баён этилган талабларни бузган шахсларга нисбатан бирон-бир кўринишда чора кўрилиши ҳақида сўз айтилган.
Жойларда ҳар ким билганини қилиб, ҳар ким ўзининг «гуркураган» саводини кўрсатиб ётибди. Миллат тили, шу жумладан, унинг имлоси оёқ ости қилиб юборилди. Модомики, ҳеч қандай чора кўрилмас экан, жойлардаги амалдор шахсларнинг бу борада сариқ чақалик иши йўқ.

Биз ҳақли равишда ўзбекмиз дея ғурурланамиз, фахрланамиз, гердаямиз. Бу ёғи-чи?...

[sleepy dragon]

Shokir Dolimov, существуют ли штрафы за орфографические ошибки в местах общественного пользования и официальных документах?

[Shokir Dolimov]

К сожалению, нет.

[sleepy dragon]

Очень жаль...

[Ustoz]

1993 йил 2 сентябрда қабул қилинган «Лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосини жорий этиш тўғрисида»ги Қонунда республиканинг ҳар тарафлама камол топиши ва жаҳон коммуникация тизимига киришини жадаллаштирувчи қулай шароит яратиш, бошқача қилиб айтганда чет тилини ўзлаштиришни енгиллатиш кўзда тутилган эди.
Yaqin o`tmishga nazar solsangiz bularning asl sababini tushunasiz. Men ham Sizga o`xshab o`zbek tilining hozirgi ahvolidan juda ham noroziman, ammo lotin grafikasiga o`tishdan boshqa ilojimiz qolmagandi, deb o`ylayman. Buyuk og`alarimiz bizni avval lotinchaga, keyin kirilchaga o`tkazayotganda ularning maqsadi bizni tarixdan uzib baran qilish edi, hozirgi ahvol esa umuman boshqacha, albatta bu mening shaxsiy fikrim.
Yaqin o`tmishga bir nazar tashlang. Sovet hukumati tarqab ketib o`risning pulidan foydalanishga o`tganimizdan keyin, bizdan ularning pulidan foydalanayotganimiz uchun katta badal to`lashni talab qilishdi va shuning natijasida o`zimizning kuponlarni chiqarishga to`g`ri keldi, keyin TV uchun pul to`la dedi va katta pul so`radi, u ham o`chirilib qo`yilgach "Rossiya TV si o`chirib qo`yildi" deb dod solishdi. Qing`ir-qiyshiq mollarini katta pul evaziga o`tkaza boshladi, ularning texnologiyasidan voz kechgan holda yuqori texnologiyalar bilan o`zimiz narsalar ishlab chiqara boshladik (boshida rosa ahvol yomon edi), bizning mollarimiz olinmayapti deb yana ayyuhannos solishdi. Bosmoxona ishlari ham menimcha huddi shu yo`l bilan amalga oshgan bo`lsa kerak. Axir o`zingiz o`ylang, kirilcha harflarda cheklanish ko`p edi, bu o`rislarning harflari, uning kamchiligiga chidash ularning ishi, bizga nima uchun kerak bu? Men hech nima yoki hech kimni oqlamoqchi emasman, boshida o`zim ham norozi bo`lganman, ammo bu zamon talabi edi deb o`ylayman.

[Слон]

Устоз, мана шу жойини кириллчада езворинг. Кузим огриб кетди. Узр 11 йил узбек тилини кириллчада ургандим.

[Ustoz]

11 йил узбек тилини кириллчада ургандим.
Men esa 18 yildan beri lotincha harflarda yozaman. 100 yillab ota-bobolarimiz arabcha yozib kelishgandi, tezda lotinchaga, oz fursat o`tmay kirilchaga o`tishdi, bir necha o`n yil davomida kirilcha yozib, o`qib yurib yana lotinchaga o`tdik. Endi xudo xohlasa shu harflarda qolamiz deb umid qilib turibman. Har safar harflar o`zgarishi juda katta ta'sir o`tkazadi, qilingan ish qilindi, bu harflarning qulayligi katta, har birimiz faqat o`zimizning qulayligimizni emas, umumiy qulaylikni o`ylasak ana o`shandagina xalq bo`lamiz. Yuqorida yozganimdek, bu zamon talabi edi, endi biz buni qo`llab-quvvatlashimiz kerak.
Endi o`zingiz kirilchada yozgan xabaringizga ahamiyat bering: o`zbek tilining ustidan kulish emasmi bu?
езворинг, Кузим огриб, узбек, ургандим
Sizning bu yozganlaringizdan ko`zlar ko`proq og`riydi va nafaqat ko`zlar, odamning dili ham og`riydi.

[мафтун]

ustoz, rahmat jo'yalivfikrlar uchun.

Аммо айрим харфларни масалан ч.ни "ch" эмас "с" ёки "sh" харфи "w" сифатида кабул килинганда янаям кулай булар эди.

[Ustoz]

Аммо айрим харфларни масалан ч.ни "ch" эмас "с" ёки "sh" харфи "w" сифатида кабул килинганда янаям кулай булар эди.
Yaxshi fikr, ammo endi buni o`zgartirish qanchaga tushishini bilasizmi?

[Maestro]

Аммо айрим харфларни масалан ч.ни "ch" эмас "с" ёки "sh" харфи "w" сифатида кабул килинганда янаям кулай булар эди.
Афсуски, Халқ таълими вазирлиги ҳам, Олий ва маҳсус таълим вазирлиги ҳам бу масалада чуқур уйқуда... Ҳеҳ, "алифбодаги "сн" бу харф бирикмаси" эмиш... "Алифбодаги конкрет қайси иккита харф бирикмаси?" десанг, жавоб берадиган одам йўқ... "С"нинг ўзи йўқда алифбода. Автомашинар номеридаги "W"га бало борми? Алифбода йўқ-ку бу харф...
Ислоҳ! Алифбони ислоҳ қилиш керак! Бунинг учун ғайрат, шижоат ва отнинг калласидек юрак керак! Афсуски, " алифбони қабул қилишда шошилиб қолиб, бир-иккита жойини пороть қилиб қўйган эканмиз, энди шуни кеч бўлмасдан тўғрилаб қўйиш керак" дейдиган мард йўқ! "Оч қорним - тинч қулоғим"... Э, гапиргандан нима наф? Оддийгина "прописка" сўзининг ўзбек тилидаги муқобилини тополмаган казо-казо филологлар-у тилшунослардан нима наф?

[Maestro]

Yaxshi fikr, ammo endi buni o`zgartirish qanchaga tushishini bilasizmi?
Ҳеч қанчага тушмайди! Дарсликлар шундоғам ҳар йили чоп қилинади янгидан- янги! Муаллимлар ҳар йили малака оширишга шундоғам боришади...

[Ustoz]

... ўзбек тилидаги муқобилини тополмаган казо-казо филологлар-у тилшунослардан нима наф?
1996-97 yillar edi agar adashmasam. Endi maktabga ishga kelganman, bolalarga majhul nisbat (yoki majhullik nisbati)ni o`rgataman deb avval o`zbek tilida so`rasam menga "Harakatni kim tomondan bajarilgani noma`lum bo`lsa, shunga majhul nizbat deyiladi" deb javob berishdi. Buni qayerdan oldinglar desam ona tili kitobini ko`rsatishdi. Rostdan ham shunday yozilgan. Keyin Jahon Tillari Universitetiga bordim-da katta domlalarga uchrab shunday-shunday deb tushuntirib maslahat so`radim, ular men haqligim va o`zbek tilida noto`g`ri tushuntirilganligini tan olishdi va o`zbek filologlariga aytib keyingi nashrlarda bu xato to`g`rilanishini aytishdi va men shu bilan o`zim bilan o`zim ovora bo`lib hammasi qolib ketdi, yangi chiqqan ona tili kitoblarini olib qarasam hech narsa o`zgarmagan. Ilgari o`quvchilarga ona tilimizda noto`g`ri berilgan derdim, hozir esa bizning tilda va ingliz tilida majhul nisbat tushunchasi har xil deb tushuntiraman.

[Maestro]

Афсуски, Халқ таълими вазирлиги ҳам, Олий ва маҳсус таълим вазирлиги ҳам бу масалада чуқур уйқуда...

Қарийб бир хафта ўтибди хабаримдан...
Вазирликлардан бирор одам чиқиб (улар мазкур форумда актив иштирок этишсада), "Вей, сен нималар деяпсан ўзингча, ақлли? Оғзим бор деб валдирайверасанми?!" демади...
Ustoz, бир пайтлар бошқа мавзуда мен билан таълим системсаси борасидаа талашиб-тортишиб, бироз хафа бўлгандингиз чоғи? Ўшанда нима демоқчи бўлганлигимни тушунгандирсиз энди?

[Ustoz]

"Вей, сен нималар деяпсан ўзингча, ақлли? Оғзим бор деб валдирайверасанми?!"
Bizda demokratiya degan gapga amal qilishayotgandir-da, agar shunaqa desa demokratiyani bo`g`ishyapti deymiz. :)

бироз хафа бўлгандингиз чоғи?
Eslolmayman. Umuman olganda ahamiyati yo`q. Ta`lim vazirligida o`tirganlardan ko`ra men bu sohaga ko`proq kuyib-pishaman, shu sababli unga otilgan toshni o`zimga qattiq olaman, ammo negadir shu narsaga mas`ul shaxslarning esa dunyoni suv bossa to`pig`iga chiqmaydi.
Yaqinda "tarbiyasi og`ir" bolalarning muhokamasida kop`lab bolalar va o`qituvchilar orasida bir amaldor shunaqa chiroyli gap gapiribdi, eshitib lol qoldim. Nima sababdan "tarbiyasi og`ir" bolalar ro`yxatiga kiritilganini ko`rib o`tirib o`sha yerda sabablardan biri "darsda tinmay gaplashib o`tiradi" degan joyiga urg`u berib "Nima qilibdi gaplashib o`tirsa? Men ham darslarda gaplashib o`tirganman, mana katta mansabdor bo`lib o`tirbman-ku" debdi. Shu "buyuk gap"dan keyin bolalar o`qituvchilarining ustidan kulmasliklariga va ularning bundan keyin battar bo`lmasliklariga birov kafil bo`la oladimi?

[Maestro]

Eslolmayman.
Ҳаҳ, тирикчилик қурсин-а... Мен ҳам баъзида кеча нима овқат еганимни еслолмайман))) Уни-буни қўйинг, деярли бир ой ўтибди хабаримдан, реакция эса йўқ))

[Shokir Dolimov]

21 ОКТЯБРЬ. ЎЗБЕК ТИЛИГА ДАВЛАТ ТИЛИ МАҚОМИ БЕРИЛГАН КУН АРАФАСИДАГИ МУЛОҲАЗАЛАР

26 йил.

Жўяли мулоҳаза юритадиган бўлсак, ушбу муддат у қадар қисқа ҳам эмас. Негаки, 26 йил муқаддам Ўзбекистонда, ўзбек оиласида туғилган инсон, ушбу вақт давомида нафақат тили чиқиб, бийрон-бийрон гапиришни ўрганиб, ўзбек тили соҳиби бўлиб олишга, балким дастлаб ўрта-махсус, сўнг олий таълим муассасасини тамомлаш, танлаган соҳасида меҳнат фаолиятини бошлаш ва соҳа мутахассиси сифатида фикр юритиб, аста-секин катта-кичик ҳужжатларни она тилида ишлаб чиқишга улгуради, уйланиб (турмушга чиқиб), энди ўз фарзандига ҳам гапиришни ўргата бошлайди, агар...

Агар унинг қадрдон тили ўз оиласи, қавм-қариндошлари даврасида, туғилиб ўсган маҳалласида, туман, вилоят ва умуман давлат миқёсида нуфузга эга бўлиб, тегишлича ҳукм сурса, давлат тили мақомига нафақат қоғозда, балки ҳар қадамда, ҳар ерда эга бўлса. Акс ҳолда, Ўзбекистонда, ўзбек оиласида туғилиб ўсган инсонни ўзбек тили соҳиби деб бўлмайди. Зеро у, тўғрисини айтишим керак, ўзининг ўзбекчасида ҳаётининг чекланган қисмидагина, шунда ҳам фақат оғзаки нутқда (шевада, кўча тилида) гапириб, асосий қисмида эса юрти бир вақтлар забт этилган бўлиб, маданияти миллатига ёт, давлат тили мақомига қоғозда ҳам, амалда ҳам эга бўлган, фаолиятини назорат остида сақлаш қулай бўлган меъёрий рус тилида гапириш, ижод қилишга мажбур бўлади.
Сир эмаски, мана шу «Агар» шарти бизда ҳамон қарор топмаган ва шахсий кузатувим натижасига қараганда, яқин орада қарор топмайдиган ҳам кўринади.

Нега дейсизми?

Биринчидан, у ёки бу соҳа сиёсати, меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлари ишлаб чиқиладиган, унинг ташкилий-ҳаётий жараёнига оид қарорлар қабул қилинадиган асосий лавозимларни паспортида қайд этилган миллатидан қатъи назар, амалда русийзабон шахслар эгаллаган. Бундай шахслар юқорида тилга олинган 26 ёшли ўзбек томонидан давлат тилида ишлаб чиқилган ҳужжатлар, киритилаётган таклифларни тушунмайди. Улар тегишли ҳужжатларнинг рус тилида ишлаб чиқилган таҳририни тасдиқлаб, агар лозим топиб, вақт ва маблағ ажратса, «давлат тили»га таржима қилишга ижозат беради.

Ҳаётий фаолиятим давомида бундай русийзабон ўзбеклар (ўзбексимонлар) билан кўп гаплашганман, аксариятини, кези келганда, она тилини билмаслиги, ўрганишга интилмагани учун кўп койиганман. Уларнинг фикрича, нима эмиш, ўз соҳасига оид тушунарли терминология ўзбек тилида шаклланмагани боис, 26 ёшли анави мутахассис тайёрлаган ҳужжатни ўқиса мутлақо тушунмас эмиш.
- Менга қара ҳой ноинсоф, ўша терминологияни энанг ёки Путин келиб қилиб бермайди-ю, ташкиллаштир, ярат ўша терминологияни ёки шакллантирилишига шарт-шароитлар яратиб бер!

Иккинчидан, мулоҳаза юритилаётган тоифага мансуб айрим шахслар рус тилини бизнес тили деб билади ва шу боис, юртимиз бизнесини рус тилида қолдириш учун тиш-у, тирноғи ила курашади. Бундайлар орасида бутун бошли миллат тилини менсимай, оёғи билан кўрсатадигани ҳам топилади. Тайёрига баковуллари эса ахборот маконида ўзбек тили ҳали ўз ўрнини топа билмагани туфайли қийинчилик сезаётганини баҳона қилиб, касбий фаолиятида рус тилидан фойдаланишни афзал билади.
Буларнинг барини ботқоғи қуриб бораётган, одатланиб қолган ҳаётий макони, шарт-шароитларини имкон қадар узоқ сақлаб қолишга уринаётган балчиқ жониворларига ўхшатаман. Улар фақат бугунги кун билан яшаб, рус тилини мутлақо билмайдиган, тушунмайдиган келажак авлод ҳақида, ёш мутахассислар сифатида ўсиб келаётган авлод ҳақида қайғуришни, ушбу авлодга соҳанинг давлат тилида тайёрланган меъёрий-ҳуқуқий базасини тайёрлаб боришни хаёлларига ҳам келтирмайди. Қолаверса, баъзиларининг фарзандлари бошқа юртда, бошқа тил муҳитида яшайди ва мен айтаётган нарсаларни улар ҳатто тушунмайди. Қисқаси, бундай ўзбексимонлар, ўзларининг таъбири ила айтганда: «После меня хоть потоп!» - қабилида кун кўради.

Табиийки, одатий савол туғилади: «Нима қилиш керак?»

Нима қилиш кераклиги борасида ўз фикрингизни қизғанмайсиз деган умиддаман. Ўзимнинг фикри ожизимча эса:
1. Давлат тилининг нуфузини ошириш, «Давлат тили ҳақида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг ижросига эришиш мақсадида, ушбу Қонун таҳрири ва бошқа меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлар таҳририга давлат тилини қўллашга мажбурлайдиган, жавобгарлик масъулиятини оширадиган моддалар киритиш керак.

2. Давлат тилининг қўлланилиши устидан қатъий назорат юритадиган, тегишли ваколатлар берилган ташкилот яратиш лозим.

3. Тилга ҳурмат-ла қараш муҳитини қарор топтириш мақсадида давлат тилининг тўғри қўлланиши устидан оммавий назорат олиб борилишига эришиш ва бунинг учун жарима-рағбатлантириш чораларини ишлаб чиқиш лозим.

4. Ўзбек тилини тарғиб этиш, унинг чиройи ва бойлигидан тўғри ва тўла-тўкис фойдаланишга даъват этадиган маданий-маърифий тадбирларни фақат 21 октябрь арафасида эмас, мунтазам ташкиллаштириб, ўтказиб бориш керак.

5. Ўзбек халқига қулай бўлиши учун, аҳолига хизмат кўрсатиладиган лавозимларга давлат тилидан бохабар шахсларни тайинлаш лозим.

Таъкидлаб ўтишим жоизки, мазкур мақоламда мен фақат тил соҳиби бўлмиш ўзбеклар ва паспортига «Ўзбек» деб ёздириб олган ўзбексимонлар ҳақида фикр юритдим холос. Бошқа миллатга мансуб бўлиб, ҳанузгача: «Мен фақат ССРИ тилини биламан, сенинг тилингни давлат тили сифатида тан олмайман, уни шу кунга қадар ўрганмаганман ва ўрганишни ҳам истамайман» - мазмунидаги баёнот-ла яшаб юрган фуқароларимизни тек қўйдим.

[Sparc]

:) жуда ўтиб кетдими дейман, анча қизишиб ёзибсиз.
Бу саволлар бўйича мулохазаларимни вақт топиб ёзаман.

[Sihat-Salomatlik]

Бу ишларнинг барига пул керак. Ҳозирги оғир инқироз даврида, ҳатто бундан илгариги нисбатан фаровонликка яқинлашган вақтларда ҳам давлат бюджетида бунақанги сарф-харажатлар учун пул йўқ эди. Аввал иқтисод, кейин сиёсат. Аввал иқтисодни тўғирлаб қўйиб, ана ундан кейин шуғулланса бўлади бунақа ишлар билан.

[Sparc]

1. Давлат тилининг нуфузини ошириш, «Давлат тили ҳақида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг ижросига эришиш мақсадида, ушбу Қонун таҳрири ва бошқа меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлар таҳририга давлат тилини қўллашга мажбурлайдиган, жавобгарлик масъулиятини оширадиган моддалар киритиш керак.

2. Давлат тилининг қўлланилиши устидан қатъий назорат юритадиган, тегишли ваколатлар берилган ташкилот яратиш лозим.
3. Тилга ҳурмат-ла қараш муҳитини қарор топтириш мақсадида давлат тилининг тўғри қўлланиши устидан оммавий назорат олиб борилишига эришиш ва бунинг учун жарима-рағбатлантириш чораларини ишлаб чиқиш лозим.
Давлат тилини кулланиши буйича моддалар хам, ташкилотлар хам етарли, яна ортикча бюрократларни купайтириш ортикча, менимча.

4. Ўзбек тилини тарғиб этиш, унинг чиройи ва бойлигидан тўғри ва тўла-тўкис фойдаланишга даъват этадиган маданий-маърифий тадбирларни фақат 21 октябрь арафасида эмас, мунтазам ташкиллаштириб, ўтказиб бориш керак.
Бу шубхасиз, тугри, айникса ТВ, радио, газеталарда турли бошловчи, журналистлар томонидан оммавий равишда узбек тилини бузиб ишлатилишига чек куйищ керак. Узбек тилига энг катта зиён етказаётганлар шулар.

(давоми бор)

[Sihat-Salomatlik]

Бу шубхасиз, тугри, айникса ТВ, радио, газеталарда турли бошловчи, журналистлар томонидан оммавий равишда узбек тилини бузиб ишлатилишига чек куйищ керак. Узбек тилига энг катта зиён етказаётганлар шулар.

MY5 каналидаги чет эл киноларининг таржимасини айтмаса, ТВ да бошқа пичоққа илинадиган камчиликнинг ўзи йўқ тил масаласида. Ёки сиз Россия каналлари ҳам ўзбек тилида гапиришини ҳоҳлаяпсизми?

[Биллур]

Ҳозирги оғир инқироз даврида
Qayerda o'sha davr, Sihat-Salomatlik yashayotgan yer O'zbekistonmi?

ҳатто бундан илгариги нисбатан фаровонликка яқинлашган вақтларда ҳам
Mustaqilligimizning 26 yilligi ichida farovonlik yaqinlashib o'tib ketgan ekanda-a?

Аввал иқтисод, кейин сиёсат.
Avval o'yla, keyin so'yla.

Аввал иқтисодни тўғирлаб қўйиб
Avval yozuvni to'g'rilab qo'yib...

бунақа ишлар билан
Yahshiyam Sihat-Salomatlik shug'ullanmaydi.

MY5 каналидаги чет эл киноларининг таржимасини айтмаса, ТВ да бошқа пичоққа илинадиган камчиликнинг ўзи йўқ тил масаласида. Ёки сиз Россия каналлари ҳам ўзбек тилида гапиришини ҳоҳлаяпсизми?
"ОГО"...

[Anvar Atakhanov]

Аввал иқтисод, кейин сиёсат. Аввал иқтисодни тўғирлаб қўйиб, ана ундан кейин шуғулланса бўлади бунақа ишлар билан.
Бекорчи гап! Иктисод узини йулига. Аввал уйлаб куринг ёзишдан олдин.
Бу ишларнинг барига пул керак.
Капейка пул кетмайди бунга, хамма шу ишга тааллукли мутассадилар сал кетини стулдан кутариб озгина тер тукса булади

[Sparc]

ТВ да бошқа пичоққа илинадиган камчиликнинг ўзи йўқ тил масаласида
Эх-хе, бу "йук" камчиликларни соатлаб келтириш мумкин, агар узбек ТВ каналларини курсангиз. Шахсан узим, Тошкент телеканалини тонгги дастурини сабр етганча кураман, бошловчиларнинг "диккатлик билан томоша килинг", "бизни каровингизсиз колдирманг" (бу "бизни тарк этманг" дегани булса керак) сингари гализ жумлаларидан бошка каналга олиб кутуламан.

ТВ, радио каналлари хаммаси шу ахвол, хар бир бошловчи, журналист узича "янгича" тил ихторо килади, томошабин, радио эшитувчилар эса бу "отсебятина"ни эшитишига тугри келяпти. Ёшларимиз хам узбек тили шунака эканда деган хулоса килаётган булса, энг аянчлиси шу.

[Nigora Umarova]

бошловчиларнинг "диккатлик билан томоша килинг", "бизни каровингизсиз колдирманг" (бу "бизни тарк этманг" дегани булса керак) сингари гализ жумлаларидан бошка каналга олиб кутуламан.


Бу ҳам бир "Ола қарға" (http://uforum.uz/showthread.php?p=1052286&postcount=225)нинг "Алая карга" ёки "Олия қарға" бўлганидек бир гап-де. Барча ҳам янги жумла орқали сўз бойлигини кўрсатгиси келса керак-де.

[Sparc]

янги жумла орқали сўз бойлигини кўрсатгиси келса керак
Канийди шунака булса, хамма муаммо узбек тилини мактабда кандай укитилишида, кундалик турмушда, оилада, кучада кандай узбек тилини ишлатилишида. Русчасига айтганда "каша в голове", ёшларимиз онгида яхлит узбек тили йук, кучада бошка тил, уйда бошка, ТВ да яна бошка тил.

[Nigora Umarova]

Канийди шунака булса, хамма муаммо узбек тилини мактабда кандай укитилишида, кундалик турмушда, оилада, кучада кандай узбек тилини ишлатилишида. Русчасига айтганда "каша в голове", ёшларимиз онгида яхлит узбек тили йук, кучада бошка тил, уйда бошка, ТВ да яна бошка тил.


Тилимиз қоматини ростлади. Шунга ҳам ўн бир йил бўлди. Айтишга осон. Лекин унинг қад ростлаши учун фарзандларнинг азамат ҳаракатлари керак бўлди. Тил тараққий қиладими? Албатта, барча жонли ҳодисалар каби тил ўсиш, бойиш, кенгайишни яхши кўради. Бироқ ўсиш, бойиш, қобилиятли бўлиш наслларнинг саъйи ҳаракатлари билангина юзага чиқади. Ўтганни эси кетган эслайди дейишади. Лекин қараб ўтириб ўтмишнинг ибратидан нега ўзимизни маҳрум қилайлик. Ахир шу яқин-яқинларда эмасмиди ўта аралаш-қуралаш, ғализ бир тилда сўзлашиб, муомала қилишиб юрганларимиз.

Яқин кунларда эмасми, тилимизнинг таъсир доирасини кенгайтириш, муомалада тил гўзаллигини сақлаш учун шу «Ўзбекистон адабиёти ва санъати» газетамизда «Нутқ одоби ва маданияти» ҳақида кичкинагина жилға очмоқчи бўлиб уринганимизда, шунга ҳам ўта қатъият билан қаршилик кўрсатилгани, йўл берилмагани? Шундай рукн очилса, миллий тил аҳволи ва тараққиётига эътибор берилгандай бўлиб қолар ва бундан бошқа тиллар ва хусусан, улуғ тил ўзини камситилгандай сезар экан. Лекин андак ҳаракатлар бўлди. Рукн бир-икки кўзга ташланди. Сўз тоталитаризм тоши остига бостирилди. «Балоғат ва бутунликка эришолмаган хар қандай одам у ёки бу неврозга гирифтор ва шунинг азобини чекади», дейди Эрих Фромм.

Ўйлайманки ва кузатганларимдан хулоса қилиб айтаманки, номустақиллик замонларида тилимиз ҳам, унинг эгалари ҳам эркинлик ато этилган бутунликдан маҳрум ҳолда ҳамиша невроз ҳолатида, яъни асосий бир нарсаларидан айрилган ёки асосий бир нарсалари тортиб олинган каби юрар, яшар, нафас олардилар. Газеталар амалиётида эса бундай камситиш, тўсиш, карахт қилиш воқеалари кўп учрарди. Тил наслларнинг аҳволини яхши акс эттиради. Ғайратли, кучли насл билан тил ҳам кучаяди, унинг имкониятлари кенгаяди, истеъмол доираси ортади. Ҳеч ким мажбур қилган эмас Абулғозихонни «Шажарайи турк» ва «Шажарайи тарокима»ни ёзишга. У шоҳ эди. Қўшин суриб юраверса бўларди. Лекин у ўтмишни излади ва ўтмиш уни хавотирга солиб қўйди:

«Абдуллохоннинг оталари бирлан бизнинг оталаримизнинг айрилған еридин то бизга келгунча тарихларини битмай эрдилар. Бу тарихни бир кишига таклиф қилади теб фикр қилдуқ. Ҳеч муносиб киши топмадуқ. Зарур бўлди. Ўл сабабдин ўзимиз айтдуқ. Туркнинг масали турур: «Ўксуз ўз киндигини ўзи кесар», теган».

Абулғозихон ота ва акаларимизнинг бепарволиги ҳамда бевуқуфлиги (бехабарлиги)дан куйган, тарих йўқ бўлиб кетиш фалокати олдида турганлигини сезган. Ва ўзининг улуғ бир сайи ҳаракати, ғайрати билан маҳкум тарихни тиклаган. Рабғузий ва Навоийдан сўнг она тилида тарих яратишнинг, ҳадсиз-ҳисобсиз тил бойликлари, хазиналарининг эшикларини очган, булар бўлмаса, Бобур бўлмаса, билмадик, тарихимиз не кечар эди. Тил шундай азаматларнинг жидду жаҳдлари билан тараққий қилади. Бу ўринда Хоразмийнинг буюкдан буюк «Муҳаббатнома» сидан ҳам бир парча тилимизнинг учида туради:

Муҳаббат нардини кўплардин уттунг,
Шакардек тил била оламни туттунг.

Тиларменким, бизинг тил бирла пайдо
Китобе айласанг бу қиш қотимдо,

Ким уш елтек кечар айёми фоний
Жаҳонда қолса биздин армуғоний…

Хоразмий яна чин ўғлон каби фахрланиб айтади:

Қиличтек тил бирла туттум жаҳонни…

Унинг бу фахру ғурури бугун ҳам бизнинг бағримизни иситиб туради. Кўринг, тил билан жаҳонни тутиб туриш мумкин экан-да, деймиз. Бу жаҳонбонликлар ичра энг оташин жаҳонбонликдир. Тил фақат ва фақат шундай саъйи ҳаракатлар билангина тоза яшайди ва тараққий қилади. Тил миллатнинг энг биринчи ҳақидир. Шу ҳақ ўкситилган бўлса демак, миллат ўзини ўзи ўкситиб келгандир.

Давлат тили ҳақидаги Қонуннинг қабул қилингани Ўзбекистон тарихидаги энг улуғ ҳодисалардандир. Миллатнинг уйғониши маълум маънода шу Қонун шукуҳи билан бошланди. Тарихнинг яна бир мантиғини ҳам инкор этмайликки, балки ушбу Қонун шарафи билан тебранмас бўлиб туюлган Иттифоқ тебраниб кетди, ларзага тушди ва тез орада бу ларзани кўтаролмай ўз-ўзидан барҳам топди. Унгача биздан ҳеч ким тилингиз нега бунча камситилмоқда, деб сўрамаган эди. Аксинча, ҳар қандай камситишлар рағбатлантирилар, йўлга солинарди. Тил амалиёти соҳаларимиз ўта торайиб қолган эди. Фан, давлат юритиш ва бошқариш соҳалари миллий тилимиздан шиддат билан узоқлашиб борарди. Асримиз бошидаги миллий тил борасидаги курашлар ва изланишлар эсингиздами? Бу пайтга келиб қиличтек тил билан жаҳонни тутиш мумкинлиги худди ҳамманинг ёдидан кўтарилиб бўлгандек эди. Беҳбудий, Фитрат, Қодирий, Чўлпон, Авлоний ва яна аллақанча боболар замонавий миллат тилини яратиш учун ҳаракатга кирдилар. Замонавий бадиий адабиёт тили — Чўлпон, Қодирий тили майдонга келди. Бир тил ичида жуда кўп тил бўлишини кўрдик. Ойбек, Ғафур Ғулом, Қаҳҳор, Миртемир, Зулфия тили шан нуқтага кўтарилди. Лекин фақат Қонун туфайлигина фан тили, илм тили, дарсликлар тили, янги тарих тили, давлат бошқариш тили, сиёсат тили равнақ ола бошлади.

Миллий тилимиз бугун мисли кўрилмаган инқилобни бошидан кечирмокда. Ўзбекистон мустақиллик боис очиқ жаҳонга чиққандай тилимиз ҳам очиқ жаҳон билан муомалага кирмоқда. Миллий тил доирасида бутун-бутун янги китъалар пайдо бўлаётир. Бизнес, банк, алоқа, компьютер соҳаларининг тили бугун шундай миллий қитъа.

Миллий қонунлар яратиш тобора тараққий қилиб қонунлар тили ва усули қитъаси пайдо бўла бормоқда. Фанимиз кашфиётларини миллий тил қитъаларидан баён қилиш урф бўлмоқда. Халқаро тиллар, халқаро терминлар, тушунчалар худди океан каби миллий тилимиз билан яқин ҳамкорлик қилмоқда.

Энди фондни жамғарма дейиш ёки принципни тамойил дейиш ёки самолётни тайёра дейиш кифоя қилмайди. Тушунчаларда чалкашликлар бўлмаслиги учун минглаб бундай сўзлар, терминларни ўз ўрни, ўз аниқ маъно доирасида қўллашга тўғри келади. Булар бари миллий тилдаги жуда катта инқилоб ҳодисаларидир. Умид қиламизки, бу зарурий инқилоб ичида миллий тилимиз йўқолиб кетмайди, балки ундан бойиб, янги хазиналарга эга бўлиб, имконият ва ифода қудрати кучайиб чиқади. Бошқа тилларда сўзлашганда, уларнинг жозибасини ҳис қилганда, ўз миллий тилингнинг кучи ва фасонасини англаб турмоқликда ҳам инсон учун туганмас бахт-саодат бор.

* * *

Ўз миллий тили ҳақида ғамхўрлик қилмаган одам аслида тил ҳақида эмас, ўзи ҳақида ғамхўрлик қилмаган бўлади. Тилни унутиш — ўзини унутишнинг бир кўриниши. Ўзини унутиш эса миллий илдизлардан узилишга ва қаерда бўлмасин, муваққат, яъни туп ёймай омонатгина кун кечиришга олиб келади.

Миллий ижтимоий муҳитда тилга, унинг тараққиётига бефарқлик билан қараш авж олиб боряпти. Халқ ичида қоришиқ сўзлашув тили ғоят кучайиб, жонли тилнинг четдан кирган ўгай сўз ва иборалар ҳисобига «ёввойилашиб» бориш тенденцияси кузатилди. Халқ ичида тил тарбияси ва таълими олиб борилмаганлиги учун тил фақат «муомала воситаси» деб қаралди ва «муомала воситаси» қандай бўлиши эътибордан соқит қилинди. Тил «даласини» шу тариқа турли ёввойи ўтлар тобора шиддат билан забт этди. Тилга қаровсизлик мутлақо хавфли тус олди. Тилнинг расмий муомаладан сиқиб чиқарилиши янада кучайди.

Расмий муомала қадри ва мавқейини йўқотган миллий тил аста-секин ўз ўрнини бошқа тилга бўшатиб бераверади ва тарихан узоқ муддат ўтмай «ўлик тиллар» қаторидан жой олади…

Иброҳим Ғафуров
(Мақола 2000 йилда ёзилган) (http://kh-davron.uz/kutubxona/uzbek/ibrohim-gafurov-bizning-til.html)

Sparc, Sizning mulohazalaringiz 15 yil avval ham aytilgan ekan.

[Maestro]

Шахсан узим, Тошкент телеканалини тонгги дастурини сабр етганча кураман,
Асабингизга койил-е!)

[AbuMuslim]

Ўзбек тилини ўргатадиган дастурлар ёки сайтлар борми? (керак эди)

[Nigora Umarova]

Ўзбек тилини ўргатадиган дастурлар ёки сайтлар борми? (керак эди)

Дастур ва сайт яратсангиз энди бўлади.

onatili.uz сайти бор эди. Интернет фестивалда юқори ўрин ҳам олган эди. Афсус, ўз фаолиятини тўхтатган.

[Shokir Dolimov]

«Миллий тикланиш» партияси ўзбек адабий тили қоидаларига амал қилиниши масаласини Тошкент шаҳар Кенгаши сессиясига олиб чиқмоқчи (http://sharh.uz/siyosat/item/7243-milliy-tiklanish)

Шу партияга аъзо бўлиш керак экан, шекилли. Миллатпарвар, тилпарвар партияга ўхшайди.

[OmoN]

«Миллий тикланиш» партияси ўзбек адабий тили қоидаларига амал қилиниши масаласини Тошкент шаҳар Кенгаши сессиясига олиб чиқмоқчи
Шу партияга аъзо бўлиш керак экан, шекилли. Миллатпарвар, тилпарвар партияга ўхшайди.
Бу масала Тошкент шаҳрида ҳал қилинса бўлди аслида. Вилоятларда бундай муаммо йўқ. Андижонда ўзбек тилини "эшиб" қўядиган корейслар-у русларни кўрганман. Андижон шевасида гапиради лекин тўлиқ, акцентсиз гапиради.

[Shokir Dolimov]

ЭНДИ ЎЗБЕКЛАРГА ЎХШАБ КИЙИНАМАНМИ?

Жуда қизиқ ҳолат, кўча-кўйда, жамоат жойда соф ўзбекча гапирган бошқа миллат вакилини кўрганда аксарият ҳолларда кўпчилик ҳайратланиб кетади. Худди бундай бўлиши мумкин эмасдек. Аксинча, агар ўзбеклар бошқа тилда, масалан рус тилида гапирса ҳеч ким эътибор бермайди. Керак бўлса унга қўшилиб биз ҳам русча гапириб юборганимизни сезмай қоламиз. Бунга одатдаги ҳолдек қараймиз. Нега шундай-а, ҳеч ўйлаб кўрганмисиз?
Яқинда кўчада бир танишимни учратиб қолдим. Республикамизнинг донгдор газеталаридан бирида мухбир бўлиб ишлайдиган қаламкаш дўстимиз Бўстонлиқ туманидаги қайсидир бир оромгоҳда бўлиб ўтган катта бир тадбирдан келаётган экан. Ҳамкасбимиз тадбир яхши ўтганини, у ерда олган таассуротларини мен билан ўртоқлашди:
— Тадбирда саккиз ёшли бир қизча ҳаммани ҳайратда қолдирди. Ишонсангиз нақд тўрт тилда ҳаммани табриклади, шеър ва қўшиқ айтиб берди. Инглиз, француз, корейс, рус тилларида худди биз она тилимизда гапиргандек бемалол гапирар экан-ей!
— Хорижлик бир қиз бўлса керак-да?
— Э, йўқ, ўзбекистонлик, миллати ҳам ўзбек.
— Унда қойил, саккиз ёшида хорижий тўрт тилни билса!
— Шуни айтинг.
— Ундан интервью олдингизми?
— Олдим, фақат таржимон орқали гаплашдим.
— Нима? Нега?
— Ўзбек тилини яхши билмас экан. Тутилиб-тутилиб гапирар экан.
— Ўз она тилида-я?
Қизчанинг кўпчиликни ҳайратда қолдирганича бор экан. Бир эмас, тўртта хорижий тилни ўзлаштирибди-ю, ўз она тилини ҳаминқадар ўрганибди.
Ҳеч эътибор берганмисиз? Фарзандини боғчага ёки бошланғич мактабга бераётган аксарият ота-оналар уларни рус ёки инглиз тилига ихтисослашган таълим муассасаларга беришга интилишади. Улардан бунинг сабабини сўрасангиз қуйидагича изоҳлашади: хорижий тилини ўрганади, тарбиячилар ёки ўқитувчилар яхши тарбиялайди, ўқитишади, боланинг «кругазори» кенг бўлади… Балки уларнинг айтганича ҳам бордир. Ёшликдан олган билим худди тошга ўйилган нақшдек қолиб кетади. Жаҳон тилларидан бўлмиш рус ва инглиз тилини ўрганади. Лекин бошқа бир томони эътибордан четда қолмаяптимикин? Ҳали ўз она тилини яхши ўзлаштирмаган, унинг жилосидан баҳраманд бўлмаган боланинг миясига бошқа бир тилни тиқиштириш, уни руслаштириш ёки инглизлаштириш, қўпол қилиб айтганда чаламулла қилиш тўғри бўлармикин?
Яқинда фарзандим етти ёшга тўлди. Уни қайси мактабга бериш борасида таниш-билишлардан маслаҳат сўрадим. Кимдир рус тилига ихтисослашган мактабга беришимни маслаҳат бериб, у ерда имкониятлар яхшилигини айтса, яна бошқаси ўзбек мактаблари яхшилигини билдирди. Ёши каттароқ ҳамкасбимизнинг фикрлари ўғлимни ўзбек мактабига беришимга туртки бўлди. «Фарзандларимни рус тили мактабига берганимга ҳозир афсусланаман, — дейди у куйиниб. — Кимларнингдир тавсиясига ишониб, шундай қилгандим. Бошида уларнинг рус тилида бийрон гапираётгани кўриб қувондим. Бора-бора улар уйда ҳам русча гаплашадиган, ҳатто бизга ҳам «папа», «мама» дея мурожаат қиладиган бўлди. Фарзандларинг худди ўртоғига гапиргандек «сен» деб мурожаат қилса ғалати бўларкансан. Биз доим ишда бўламиз, фарзандларимнинг асосий куни мактабда ўтади. Русча гаплашади, русча ўқийди. Бориб-бориб русча фикрлайдиган ҳам бўлиб қолди. Баъзида танишларимнинг уйига бориб қолсам болалари «Ассалому алайкум» деб кутиб олганини, ўзбекона урф-одат бўйича ота-онасига, меҳмонларга мулозамат қилганини кўрсам эзилиб кетаман. Мен уйга борсам фарзандларим «привет, папа» деб бепарво ўтиб кетади…». Балки сиз бундай бўлишга ота-она айбдор, уларни назорат қилиш керак эди, дея ўйлаётгандирсиз. Лекин ҳамма ота-она ҳам фарзанди олдидаги масъулиятни тўла англаб етавермайди.

[Shokir Dolimov]

Қош-кўзлари қоп-қора қўғирчоқдек Комила исмли жияним бор. Рус тилига ихтисослашган боғчага борарди. Баъзида ёқимли овози билан русча гапириб, шеър айтиб, ҳаммамизни лол қолдиргани ҳам бор гап. Ўтган йили ўша жияним боғчани томомлаб, мактабга борадиган бўлди. Онаси уни рус тилига ихтисослашган мактабга беришга қарор қилди. Лекин бироз вақт ўтиб жияним онаси айтган мактабга эмас, ўзбек мактабига бораётганини билдим. Режанинг бундай ўзгариб кетганига тушунмай бунга опамдан изоҳ сўрадим:
— Шу десанг эртага мактабга чиқадиган куни жиянингга атласдан кўйлак-лозим тиктириб бердим. Уни кийиб, Комила жуда чиройли бўлиб кетди. Кўз тегмасин «туф-туф» деб турсак бир пайт ўзини ойнага солаётган жиянинг русчалаб «Ие, энди ўзбекларга ўхшаб атлас кўйлак кияманми?» дейди менга қараб. Жойимда тош бўлиб қотиб қолдим. Эндигина етти ёшга тўлган боланинг русча бийрон гапиришидан хурсанд бўлиб юраверибмиз-у, унинг ўз тилини, ўзлигини унутаёзганини англамабмиз. Комиланинг ана шу бир оғиз гапи менга жуда ёмон таъсир қилди, кўзимни очди. Вой-войига, қаршилигига қарамай уни ўзбек мактабига топширдим…
Келинг, шу ерда бир мулоҳаза юритиб кўрайдик. Нега кўпчилик ўзбек, қозоқ, қирғиз, қорақалпоқ милллатидагилар фарзандлари рус ёки инглиз тилини ўрганишини хоҳлашади. Шу тилларга ихтисослашган мактабларга беришади, репетиторларга пул тўлаб ўқитишади. Балки сиз журналист бунга қарши экан деб ўйлаётгандирсиз. Йўқ, асло. Бунга менинг заррача эътирозим йўқ. Ахир киши қанча кўп тил билса шунча яхши-ку! Тил билган жаҳон кезади дейишади. Лекин кузатишларим мобайнида ўзбек тилини ўрганаман, фарзандимни ўзбек мактабига бераман, деган бошқа миллат вакилларини деярли учратмадим. Бир-иккита учраганлари ҳам ё бизнинг урф-одатларимини ўрганишга киришган туристлар ёки тилшунослар бўлиб чиқади. Нимага бундай? Наҳотки бизнинг она тилимиз — ўзбек тили ўрганишга арзимаса? Балки бошқа миллат вакилларининг уни ўрганмаслигига биз ўзимиз сабабчидирмиз. Қандай қилиб дейсизми? Жуда оддий. Бу ҳолга сиз жуда кўп дуч келгансиз. Келинг, ўша вазиятни яна бир бор кўз олдимизга кетирамиз. Сиз бир ташкилотга иш билан бордингиз. Зарур хонага кирганингизда у ерда уч нафар ўзбек бўлмаган бошқа миллат вакиллари ўтирган бўлади. Сиз уларга қандай мурожаат қиласиз? Турган гапги «Здравствуйте» дейсиз. Рус тилини унчалик яхши билмасангизда у тилда гапириб, бу ерга келишдан мақсадингизни, муддаонгизни тушунтиришга уринасиз. Кўча-кўйда ҳам шу аҳвол. Кўчада бирор манзилни тополмай қолган вақтингизда биринчи учраган йўловчи ўзбек бўлмаса унга ҳам билсак-билмасак ҳам русча мурожаат қилишга одатланганмиз. Энг эътиборлиси, бундай ҳолатда бошқа миллат вакиллари бутунлай бошқача йўл тутишади. Учта ўзбек ўтирган хонага кириб келганда рус миллатига мансуб киши «Ассалому алайкум» деб эмас, ўз она тилида «Здравствуйте» деб мурожаат қилади. Ўз ташрифидан мақсадни ҳам ўз она тилида давом эттиради. Уларни айблашдан йироқмиз. У ўз она тилида гапириб, уни улуғлаяпти, ҳурмат қилаяпти. Биз-чи!?

[Shokir Dolimov]

Касб тақазоси билан кўплаб тадбирларда иштирок этамиз. Унча кўп бўлмади, яқинда пойтахтимиздаги катта бир меҳмонхонада матбуот анжумани бўлиб ўтди. Турли газета ва журналлардан, телевидение ва радиодан журналистлар таклиф этилди. Матбуот анжуманини ўтказаётган катта бир ташкилот раҳбари тадбирни очишидан олдин йиғилганларга бир қур назар солиб, кейин деди:
— Орамизда русийзабон журналистлар ҳам бор экан. Ҳамма тушунади-ку, русча гапирсам ҳам бўлар!
Раҳбарнинг гапига ҳеч ким эътироз билдирмади. Ростдан ҳам русчани тушунамиз-ку! Шу ерда давлат тилимизнинг мавқеини ошириш, уни кўкларга кўтариш, талашиб-тортиш ўрнига кўпчиликнинг миясидан бир лаҳзада ўтган битта ана шу иқрорга рози бўламиз-қўямиз. Бунга қарши чиқиб гапирган битта-яримта эса ё «қора мушукка» айланади ёки бир-икки кишининг наздида миллатчи бўлиб қолади. Ваҳоланки, тадбирга ташриф буюрган йигирмадан зиёд ОАВ ходимларидан икки нафаригина рус миллатига мансуб эди.
Одатда 21 октябрь куни мамлакатимизда ўзбек тилига давлат тили мақоми берилган куни сифатида катта байрам қилинади. Ўша кун арафасида сана муносабати билан ташкилотларда, муассаласаларда кўплаб тадбирлар уюштиради, журналистларимиз кўнглининг туб-тубида йиғилиб қолган баъзида аччиқ, баъзида муаммоли мулоҳазаларини кўтариб чиқади, тўкиб солади. Ўтган йили шундай тадбирлардан бири Ўзбекистон Миллий Авикомпанияси тизимига қарашли учувчилар мажмуасида бўлиб ўтганди. Энг ажабланарлиси, ўзбек тилига давлат тили мақоми берилган кун муносабати билан ташкил этилган тадбир бошидан охиригача рус тилида олиб борилди. Ақали давлат тилига ҳурмат юзасидан бир оғиз ўзбек тилида гапирилмади. Кўзбўямачиликка, хўжакўрсинга, ҳисобот учун ўтказиладиган шундай тадбирни ўтказишдан мақсад нима? Бундан ким манфаатдор, кимга кераги бор? Бунинг ўрнига қайсидир бошқа миллат вакили давлат тилига ҳурмат юзасидан соф ўзбек тилида икки қатор шеър айтиб берса ёки ўзбекча саҳна кўриниши уюштирса тадбирнинг аҳамияти анчайин ошмасмиди? Ана шунда давлат тилига ҳурматни намойиш этган бўлмасмиди.
Болливуд киноижодкорлари суратга олган «Боғбон» бадиий фильмини кўпчилигингиз кўргансиз. Ундаги бир ҳолат мени кўп ажаблантиради. Агар эътибор берган бўлсангиз, Амитабах Баччан ўйнаган асосий қаҳрамон узоқ вақтдан буён кўришмаган турмуш ўртоғидан мактуб олади. Лекин кўзойнаги синиб қолганлиги учун уни ўқишга қийналиб, шу ерда танишган тамаддихона эгасидан уни ўқиб беришни илтимос қилади. У эса мактубга бир қур кўз ташлаб, «ие, ҳиндийда ёзилган экан-ку», деб ўқий олмаслигини билдириб қўяди. Кейин ҳиндийни биладиган турмуш ўртоғини чақириб унга ўқиттиради. Шу ерда менда бир савол туғилганди: «Наҳот ўзи ҳинд бўла туриб ҳиндийни билмаса». Балки ўқувчиларимиз орасида «Ҳиндистонда ҳинд ва инглиз тили давлат тили ҳисобланади, бундан ташқари мазкур давлат ҳудудида аҳоли 30 тил, 1600 лаҳжада сўзлашади, шунинг учун ҳиндийни билмаслиги мумкин-ку», дегувчилар ҳам топилар. Лекин инсон қайси тил, қандай лаҳжада сўзламасин, ўз давлат тилини билиш керак эмасми?

[Shokir Dolimov]

Ҳар хил масасалар юзасидан турли ташкилот, муассасаларда бўламиз. Афсуски, давлат тилига нисбатан ҳурматсизликни борган жойларимизда ҳам кўришимиз мумкин. У банк, тўлов идоралари, кўнгилочар жойлар бўлиши мумкин, барчасида шундай вазиятга дуч келиш мумкин. Одатда мурожаат қилиб келувчиларга маълумот бериш учун кўриниб турадиган жойларга эълонлар, нархлар кўрсаткичи, ҳар хил норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар осилган бўлади. Лекин баъзида улар орасидан ўзбек тилида ёзилган биронта мантни тополмай кўнгимиз хижил бўлади. Унча кўп бўлмади, пойтахтимизнинг муҳташам Юнусобод спорт комплексига ўғлимни сузиш тўгарагига бериш учун боргандим. Сузиш хавзасига кирадиган жойда икки ўзбек миллатига мансуб киши кириб-чиқаётганларни назроат қилиб турган экан. Мен маълумот олиш учун шу атрофга ёпиштириб, қистириб ташланган матнларга бир қур кўз югуртирдим. Ўзим учун керакли маълумотни топгендек бўлдим: сузишга бир ойда қанча пул сарфланади, нималар керак бўлади, нечи ёшдан қабул қилади… Лекин мени ажаблантирган нарса мантлар орасида биронта давлат тилида ёзилганини тополмадим. Зора битта бўлса ҳам топилиб қолар деган умидда ҳарқанча изламай фойдаси бўлмади.
— Ака, мана бу матналарни ўзбек тилида ҳам ёзиб қўйсаларингиз бўлмайдими? — дедим пул санаётган кишига.
— Ҳа, нима, тушунмаяпсизми? — саволга савол билан жавоб берди «эшикбон».
— Тушунишга-ку тушундим, лекин бизда давлат тили қайси тил? Мен тушунарман, аммо рус тилини билмайдиганлар нима қилади? Ҳамма тушунади деб, рус тилида ёзиб қўйиш сизнигча тўғрими?
У «э, ўзи сен етмай турвдинг ўзи», дегандек мендан нари кетди. Ана сизга давлат тилига бўлган беписандлик, ҳурматсизликнинг яна бир кўриниши.
Бир ҳақиқатни ҳеч ким инкор этолмайди. Мамлакатимизда турли миллат вакиллари тинч-тотув, эмин-эркин яшайди, умргузаронлик қилади. Бошқа миллат вакилларини камситишга, тилини оёқости қилишга йўл қўйилмайди. Бу Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 4-моддасида ҳам ўз аксини топган: «Ўзбекистон Республикасининг давлат тили ўзбек тилидир. Ўзбекистон Республикаси ўз ҳудудида истиқомат қилувчи барча миллат ва элатларнинг тиллари, урф-одатлари ва анъаналари ҳурмат қилинишини таъминлайди, уларнинг ривожланиши учун шароит яратади».

[Shokir Dolimov]

Тўғри, ўзга миллат вакилларини, уларнинг тилини ҳурмат қилиш яхши. Лекин уларни кўкка кўтариб, ҳурматлаб, ўз она тилимизни ер ости қилиш, унга ҳурматсизлик қилиш тўғримикин? Қирғиз халқининг буюк адиби Чингиз Айтматов тил ҳақида шундай бир гап айтганди: «Миллатнинг умрбоқийлиги унинг тили биландир». Шундай экан, миллатимиз яшаши учун тилимиз ҳам ривож топиши, соф ҳолда сақланиши, янада сайқалланиши лозимдир. Она тили — умуммиллат мулки. Ўзини ўзбекман деган ҳар бир инсон ўзбек тили учун қайғурмоғи керак. Ўзимизни маданиятли, билимли қилиб кўрсатиш учун кўча-кўй, ижтимоий тармоқ бўладими хорижий тилда «биди-биди» қилмай соф ўзбек тилида гаплашайлик, ёзишайлик. Ўзбек тилини янада бойитиш, уни ҳамма ўрганишни хоҳлайдиган оммабоб тил бўлишига интилайлик.
Лекин бу ерда бир ҳақиқатни ҳеч ёдимиздан чиқармаслигимиз лозим. Ўз тилимиз — ўзбек тилининг мавқеини бошқа миллат вакиллари ёки чет элдан юртимизга ташриф буюраётган меҳмонлар келиб ошириб кетмайди, уни кўкка кўтармайди. Ўзбек тилининг янада мавқеи ошиши, худди инглиз ва рус тиллари каби оммабоб бўлиши фақат ва фақат ўзимизга боғлиқ.
Азиз ўқувчи! Сиз шуни истайсизми? Унда ўзбекча гапиришдан уялмайлик. Катта-кичик мажлис бўладими, кўча-кўй ёки ишхона бўладими, ижтимоий тармоқлар бўладими, ўзбекча гапиришдан, ёзишдан уялмайлик, орланмайлик. Ўзимизни ҳурмат қилагандек, давлат тилимизни ҳам ҳурмат қилайлик. Ахир бу бизнинг она тилимиз, давлатимизнинг ягона тилидир!

Фозил Муҳаммад Шариф

http://tafsilot.uz/endi-ozbeklarga-oxshab-kiyinamanmi/

[Shokir Dolimov]

ЎЗБЕК ТИЛИ МУАММОЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ЕЧИМЛАРИ

«Она тилига лоқайд қарайдиган инсон, – ёввойидир. Унинг бундай бепарволиги ўз миллатининг ўтмиши, бугуни ва келажагига нисбатан мутлақо бепарволиги билан изоҳланади»
К. Г. Паустовский, рус адиби.

«Ер куррасида жами нечта тил бор?» деган саволга аниқ жавоб топишнинг иложи йўқ. Дунёда мавжуд тиллар сонини на бугунги тилшунослик ва на бошқа бир идора аниқ айта олади. Турли манбаларга кўра, улкан сайёрамизда уч мингдан олти мингтагача тил бўлиб, улардан 95 таси расмий тил, яъни тегишли мамлакатларда давлат тили мақомига эгадир.

Тилларнинг дунё бўйича тақсимоти жаҳон аҳлининг бир минтақадан бошқасига кўчиб ўтиши, юртлар забт этилиб, мустамлакага айлантирилиши ва уларда яшаган туб аҳолига диний таъсир ўтказилиши билан боғлиқ.
Чунончи, римликлар ўз империясининг ҳудудини кенгайтириш билан бир вақтда лотин тилини бутун Европа ва Ўрта денгиз ҳавзасида жорий этишди. Ўша тил энди ўлик тиллар сирасига кирса-да, кўплаб бугунги тилларнинг таркибий қисмига кирди.
Испаниянинг Лотин Америкасини мустамлака қилгани ҳам тилшунослик жиҳатидан чуқур из қолдирган. Испан тили 35 та давлатда яшайдиган одамларнинг она тили бўлиб, унда 399 миллион киши сўзлашади.
Араб тили одамларга она тили, иккинчи ва учинчи тил сифатида бутун сайёрага ёйилган. Ушбу тилда 60 та давлатда 242 миллион киши сўзлашади. Унинг оммалашишига Исломнинг дунё бўйлаб кенг тарқалиши сабаб бўлган.
XIX асрнинг биринчи ярмида дунёда иккита империя, хусусан, Буюк Британия ва Россия империялари ўз ҳукмини ўтказган. Империя яратишни Россия Буюк Британиядан ўрганиб борган. Иккиси ҳам Осиёни астойдил забт этиб, қитъа юртларини мустамлака қилиш сиёсатини жадал амалга оширган. Россия империяси Кавказ, Узоқ Шарқ ва Марказий Осиёни қонга ботирган бўлса, Буюк Британиянинг экспедицион қўшинлари Хитой, Ҳиндистон каби юртларга бостириб кирган. Истило натижасида Британия империяси ўз инглиз тилини бугунги куннинг глобал тилига айлантириб юборишга муваффақ бўлди. Бугун инглиз тилида 110 да давлат аҳолиси сўзлашади, 335 миллиондан ортиқ киши уни ўз она тили деб билади.
Россия Туркистон заминини бир четдан, майда бўлакларга бўлиб ютиб борди, забт этилган ҳар бир бўлак, ушбу бўлакда яшаб, қақшатқич қирпичоқдан омон қолган маҳаллий аҳоли ва унинг лаҳжасига ўзича ном берди, аҳолининг ҳақ-ҳуқуқини чеклаш сиёсатини олиб бориб, ўз империясининг ниҳоятда жирканч қиёфасини ваҳшиёна йўл билан моҳирона шакллантира билди. Шу тариқа рус тили, дастлаб Чор Россияси, сўнг совет Россияси томонидан қарам қилинган Марказий Осиё, Кавказ ва Болтиқ бўйи минтақаларида мажбурий мулоқот тилига айланди.

Жаҳон тиллари кўп жиҳатдан бир-бирига ўхшаш бўлгани боис, улар тил оилалари, кенжа тил оилалари, катта-кичик лаҳжалар ва шу кабиларга бўлинади. Тилнинг дунё миқёсидаги ўрнини белгилашда эса олимлар томонидан қуйидаги икки хусусият инобатга олинади.
Биринчи хусусият – тегишли тилнинг, унда сўзлашадиган аҳоли сонига кўра эгаллаган ўрни.
1995 йили АҚШдаги Сиэтл университетининг тадқиқот маркази жаҳон аҳолисининг йирик қисми сўзлашадиган тиллар рўйхатини эълон қилган. Ўша рўйхатга жами 25 та тил киритилган.
2015 йили таниқли ўзбек тилшунос олими Абдузуҳур Абдуазизов эса олинган маълумотларга асосланган ҳолда янги рўйхат тузиб, унга киритилган тиллар сонини 40 тага етказди.
Қарийб 975 миллион киши сўзлашадиган хитой тили ушбу рўйхатда биринчи ўринни эгаллади. Иккинчи ўринда инглиз тили, учинчи ўринда эса ҳинду тили қайд этилди. Профессорнинг рўйхатидаги охирги ўринларни румин (39- ўрин) ва йоруба тиллари банд этди. Она тилимиз эса, рўйхатнинг 34- сатрини эгаллаган.
1989 йили республикамизда ўзбек тилига давлат тили мақоми берилиши, ҳеч қанча вақт ўтмай, бетакрор юртимиз миллий мустақилликка эришиши туфайли она тилимиз жаҳон тиллари орасида эгаллаган ўз ўрнини мустаҳкамлади, унда сўзлашадиган одамлар сони йилдан йилга кўпайиб борди.
Статистик маълумотларга кўра, ўзбек тилида сўзлашувчилар сони давлат мустақиллиги қўлга киритилгунга қадар анча кам бўлган, хусусан: 1971 йили 11 млн., 1979 йили 14 млн., 1989 йили 16 млн. киши ўзбекча гаплашган.
Жаҳон аҳолисининг йирик қисми сўзлашадиган тиллар рўйхатига кўра, ўзбек тили туркий тиллар орасида турк тилидан кейин иккинчи ўринни, МДҲга аъзо давлатлар орасида эса рус ва украин тилларидан сўнг, учинчи ўринни эгаллайди.

[Shokir Dolimov]

Иккинчи хусусият – тегишли тилнинг, ундаги сўзлар сони ва луғат бойлигига кўра эгаллаган ўрни.
Дунёда тилининг луғат бойлиги мингта сўзга етмайдиган қабила ҳам, сўз бойлиги миллионга яқинлашган миллат ҳам бор. Тил миллатнинг умумий маданиятидаги муҳим кўрсаткич ҳисобланади. Мингта сўз қабила учун эҳтимол етиб ортар, лекин юксак маданиятли халқ учун миллион сўз камлик қилиб, бошқа тилдан сўз олишига эҳтиёж туғилади.
Тилнинг луғат бойлигини қуйида баён этилган икки усулда аниқлаш мумкин.
а) тегишли тилда ижод қилган шоир ва ёзувчилар томонидан қўлланилган сўзларнинг умумий сони орқали.
Бундай усул нуқтаи назаридан қараладиган бўлса, ўзбек тили дунёнинг энг бой тили бўлиб чиқади. Зеро, донги оламга кетган буюк бобомиз А. Навоий ўз асарларида 28 мингдан ортиқ сўз ишлатиб, бошқа ижодкорларни ортда қолдирган. Чунки рус шоири Пушкин ўз асарларида 25 мингта, инглиз адиби Шекспир 22 мингта, испан ёзувчиси Сервантес эса 18 мингта сўз ишлатган холос.
б) тегишли тилда яратилган изоҳли, тарихий, частотали, орфографик, орфоэпик луғатлардаги сўз мақолаларининг сонига кўра.
Муаммога бу жиҳатдан ёндашиладиган бўлса, ўзбек тилининг бойлигини намоён қилиши лозим бўлган луғатларимиз чала ва юзаки тузилганлигини танқидий оҳангда таъкидлаб ўтишга мажбурмиз. Зеро, 2006 – 2008 йилларда чоп этилган 5 жилдли Ўзбек тилининг изоҳли луғатига атиги 50 мингта сўз, 2013 йили нашрдан чиққан Ўзбек тилининг имло луғатига эса 75 мингта сўз киритилган холос. Ҳолбуки, 2008 йили жаҳон олимларининг туркий халқлар тили, адабиёти, фольклори, тарихига бағишланган анъанавий 5- қурултойида турклар ўзларининг 617 минг сўзли луғатини олимлар эътиборига ҳавола этишганини луғатшунос олим, академик Э. Фозилов қайд этган эди. Рус, инглиз, француз тилларининг муқаддам чоп этилган луғатларида 250 – 400 минг сўз мавжуд. Ўзбек тилининг луғат бойлиги жилла бўлмаса, 100 минг эканлигини исботлаган бирорта луғат бугунги кунга қадар нашр этилмаган. Аниқроғи, шу пайтгача, тарихий ёднома ва ҳужжатларимиз, миллат вакилларининг қаламига мансуб асарларда қўлланилган минг- минглаб сўзларни, турли ҳудудларимиздаги ўзбек шевалари лексикасига тегишли сон-саноқсиз сўзларни, ҳар хил соҳаларга тегишли ўзбекча сўз ва терминларни тўлалигича, режали равишда тўплаш, картотекасини яратиш ишлари бажарилмаган. Бошқача қилиб айтганда, ўзбек луғатчилигининг қолоқлиги, дунё луғатчилигидан анча ортда қолиб кетгани сабабли, чиндан ҳам бой тилимизнинг улкан хазинасини жаҳон жамиятига тўлиқ кўрсата олмаяпмиз.

Ўзбек тилида бугун миллионлаб одамлар сўзлашади, она тилимизда миллий классик адабиётимизга мансуб асарларнинг улкан миқдори яратилган. Мустақил юртимизда барча соҳаларда бўлгани каби тилимизнинг қўлланилиши ва тараққиётида ҳам сезиларли ўзгаришлар юз берди. Ўзбек тилининг халқаро миқёсда обрўси ошиб, фаол мулоқот воситасига айланиб бормоқда. Энди гўзал тилимиз турли даражадаги расмий учрашув ва музокараларда кенг қўлланилмоқда. Хорижий давлатлардаги бир қатор таълим даргоҳлари ва илмий муассасаларда ўзбек тили марказлари ташкил этилиб, битирувчиларининг сони узлуксиз ошиб бормоқда.
Она тилимизнинг луғат бойлиги чиндан ҳам улкан бўлиб, уни бирон-бир усулда ўлчаб бўлмайди. Ўзбек тили мунтазам ривожланиб, янада бойиб бормоқда. Бироқ шу билан бирга у маълум бир муаммоларни бошдан кечирмоқда. Энг хавфли муаммолардан бири тилимизнинг бошқа тилга хос сўзлар билан булғанишидир. Бундай сингиш жараёни ёмон таъсирга эга бўлиб, оқибати бетакрор ўзбек тилининг йўқ бўлиб кетиши билан якун топади.
Маълумки, тилимиз қадимдан шаклланиб келган ўз сўзларимиз ва ибораларимиздан ҳамда бошқа тиллардан ўзлашган сўзлардан ташкил топган. Бошқа тилга хос сўзларнинг ўзлаштирилиши табиий жараён бўлиб, миллат ривожини ўзида акс эттиради, буюк аждодларимиздан қолган маданий меросни камситмаган ҳолда, тилимизни бойитиб боради. Аммо совет режими ҳукм сурган даврда тилимизга мажбуран сингдирилган хорижий, асосан рус тилига мансуб сўзлар ғайритабиий янграб, тилимизнинг гўзал жарангдорлигини бузган ҳолда, ўзбек нутқида ямоқдай кўринади.

[Shokir Dolimov]

Қарамлик даврининг сўнгги 70 йили ичида ўзбек тилига бошқа тилларга хос сўзларнинг улкан сони мажбурий равишда киритилган. Коммунистик партия доҳийлари ва уларнинг жойлардаги малайлари ўзбек миллатининг азалий маънавий-ахлоқий турмуш тарзини ўзларининг коммунистик қолипларига солиб борар, асрлар оша амал қилиб, муқаддас билган кўплаб миллий-диний урф одатларини эскилик сарқитига чиқарар экан, бой ва гўзал тилининг қўлланилиш кўламини ҳам аста-секин чеклаш ва охир-пировардида ўзбек халқининг миллий ўзлигига режали равишда барҳам беришдек, енг ичида қабиҳ сиёсат олиб боришган. Шунингдек улар ўзбекларнинг исми, ота исми ва фамилиясини ҳам атайин бузиб ёздиришган. Оқибатда, миллат вакилларининг қандайдир ғалати, гўё талаффуз этиш совет халқининг бошқа вакиллари учун «осон кечадиган» исмлари юзага келган. Жумладан, ўзбекларнинг бир чиройли Шокир, Зокир, Қобил, Ислом каби исмлари энди Шакир, Закир, Кабул, Ислам каби шаклларни касб этган.
Азалий сўзларимизнинг қўлланилишини чеклаб боришар экан, Кремль комиссарлари миллий луғатларимиз, халқимизнинг ёзма ва оғзаки нутқига «умумий совет терминлари» номини олган ёт сўзларни, чунончи, аҳамияти тенг бўлган: «Вазирлик», «Кенгаш», «Режа», «Тизим», «Тамойил», «Меъёр» каби сўзлар ўрнига, тегишинча «Министрлик», «Совет», «План», «Система», «Принцип», «Норма» каби кўплаб терминларни мажбур киритишган.
Рус тилининг софлигини сақлаш борасида Виссарион Григорьевич Белинский қуйидагича фикр билдирган экан: «Аҳамияти тенг бўлган рус сўзи бўла туриб хорижий сўзнинг қўлланилиши – соғлом мазмунни ҳам, соғлом услубни ҳам таҳқир этиш демакдир». Унинг ушбу пурмаъно сўзларини ҳар қандай бошқа тилга, шу жумладан, ўзбек тилига нисбатан ҳам қўлласа бўлади.
Зотан, ўша малъун совет сиёсатининг оқибати миллат руҳияти, ўзбек халқининг маънавий-ахлоқий, илмий, қолаверса, ижтимоий ҳаётига ҳамон салбий таъсир ўтказиб келмоқда. Мустамлака режими даврида республикамиз вазирликлари, идоралари, ташкилот ва муассасаларида ўзбек тилида атайин иш юритилмаган, аксарият соҳаларнинг терминологияси умуман шакллантирилмаган, оқибатда, ушбу соҳалар давлат тилини самарали қўллаш масаласида ҳамон оқсаб келмоқда.

Ўзини ўзбек халқининг қолган қисмига нисбатан маданийроқ, зиёлироқ деб биладиган шахслар тоифаси она тилимизга ўзлаштирилмаган, яъни ўзбек тилининг луғавий таркибига киритилмаган сон-саноқсиз рус сўзларини кенг қўллашади ёки ўзбекча гапиришар экан, дабдурустдан русчага ўтиб қолишади. Қарамлик йилларида шаклланган бундай носоғлом одат уларнинг табиатига айланиб қолгани сабабли, ўзбек тилида янграётган нутққа аралаштирилаётган бундай сўзлар тилимизни бузаётгани, унинг жарангдорлигига путур етказаётганини тушуниб етишмайди. Бундай ҳолатларда беихтиёр Озарбайжон давлат ва жамоат арбоби Мамед Эмин Ахунд Гаджи Молла Алекпер ўғли Расулзаденинг қуйидаги сўзлари ёдга тушади: «Она тилини билмай, бошқа тилда гапириб, зиёли бўлиб қолган инсоннинг аҳволи бироз кулгили кўринади. Бундай кишининг қалбида ўзининг миллий муҳитига нисбатан муҳаббат деярли бўлмайди, аксинча, ундай муҳитдан нари юришга ҳаракат қилади. Айни вақтда у, ёт миллат муҳити учун бегона саналиб, ўша жамиятга тўлиқ кириша олмайди», яъни аросатда қолиб кетади.

Ўзбек нутқида рус тилига мансуб беадаб сўзларнинг янграб бориши алоҳида муаммодир. Кўпчилик бундай «сўзлар»нинг қўлланишига қарши кураш олиб борса-да, кўзга ташланадиган натижадан дарак ҳамон йўқ.

[Shokir Dolimov]

Маълумки, адабий тилда бошқа тиллардан ўзлаштирилган сўзларга нисбатан талаб кучлидир. Биринчидан, муайян сўзнинг ўзлаштирилишига зарурат туғилган, яъни ўша сўзнинг ўзини қўллашдан бошқа чора қолмаган бўлиши лозим. Одатда, бундай ҳолат бошқа тил ва ўзга маданиятга мансуб маълум бир буюм, жисм ёки тушунчага ном беришда юзага келади. Иккинчидан, бошқа тилдан олинган сўз тўғри, тегишли тилда қайси маънода қўлланилса, ўша маънода қўлланилиши лозим. Ва ниҳоят, бошқа тилдан олинган сўз, уни талаффуз этаётган, ёзаётган кишига мазмунан тушунарли бўлиши керак.
Инсон фаолиятининг муҳим воситаси бўлган тил фикр-мулоҳазани баён этиш воситаси сифатида хизмат қилади. У алоҳида инсоннинг ва тегишли жамиятнинг мулоҳазаларига боғлиқ равишда тараққий этади. Тилни сунъий равишда, мажбуран ўзгартириб бўлмайди. Жамият мунтазам ривожланиб, ўзини ўзи тарбиялаб борса, юз берган ўзгаришлар унинг тилида ўз аксини топади. Маънан соғлом жамият тили, одатда, ёт аралашмалардан халос бўлади.

Ўзбек ёзувини ҳам алоҳида муаммолар жумласига киритса бўлаверади. Атиги 66 йил ичида шўрпешана халқимизнинг имлоси 4 марта, хусусан:
- араб ёзуви лотин имлосига (1929 йили);
- лотин имлоси кирил имлосига (1940 йили);
- кирил имлоси яна лотин имлосига (1993 йили);
- лотин имлосининг бир кўриниши бошқа кўринишга (1995 йили) алмаштирилди. Буниси ҳам мукаммал ишлаб чиқилмагани боис, қаттиқ танқидларга дучор бўлмоқда.
Бундай ҳолатга ҳар қандай миллатда ҳам йўл қўйилавермаса керак. Имло алмаштирилар экан, ўзбек миллатининг саводхонлик даражаси ҳар сафар кескин пасайиб, авлодлар орасидаги алоқа узулиб бораверди. Ота-оналар ўз фарзандларининг хатини уқмас, ёш авлод эса ўз аждодлари қолдириб кетган асарларни ўрганиб боришда қийинчилик сезар эди. Бир жумлада ҳар хил ёзувларга мансуб ҳарфларнинг қўлланилиши билан боғлиқ ғалати ҳолатлар ҳаётий одатга айланиб қолди. Иш шу даражага етиб бордики, пештоққа маҳкамлаш учун рус тилида битилган жумлалар 1995 йили қабул қилинган лотин имлосида расмийлаштирилмоқда.
Давлат тилига кўп жойларда, айниқса Ватанимиз пойтахтида кўрсатилаётган ҳурматсизлик ҳам, таассуфки, ҳаётий одатга айланиб қолди. Пештоққа маҳкамланган матнлар, турли эълон ва рекламаларнинг матнлари, фирма ва муассасаларнинг номлари рус ёки бошқа хорижий тилларда битилган. Давлат тилида битилган ёзувлар камдан-кам учрайди.

[Shokir Dolimov]

Ўзбек тилидан фойдаланиш муаммолари ва уларни ҳал этишга доир таклифлар:
1. Мактабгача тарбия муассасалари, мактаблар, коллеж ва лицейлар, олий таълим муассасаларида ўзбек тили ва адабиётини ўқитиш сифатини ошириш.
2. Нашриётлар томонидан чоп этилаётган адабий асарлар сифати устидан қатъий назорат юритиш.
3. Ўз касбини яхши кўрадиган юқори малакали педагог кадрларни тайёрлаш. Қайта тайёргарликдан ўтиб, ўзбек тилини ўқитишнинг янги услубларини ўзлаштирган ўқитувчилар сонини ошириш.
4. Оммавий ахборот воситалари орқали ўзбекча нутқ маданиятини тарғиб этиш. Хусусан ОАВни эса ўзбек адабий тилининг қўлланилиши борасида намуна сифатида кўрсатиладиган манбаларга айлантириш. Миллий телевидение, радио ва театр саҳнасида фақат тўғри, ҳис-туйғуга бой адабий тил жаранглаши керак.
5. Журналистлар, сиёсатчилар, ҳукумат раҳбарлари, шоу-бизнес вакиллари, республика аҳолисига хизмат кўрсатаётган шахслар ўзбек адабий нутқини пухта ўзлаштириб олган бўлишлари шарт.
6. Жамиятимиз, айниқса, миллат ёшларини ўзбек тилининг булғаланишига қарши курашга даъват этиш.
7. Ўзбекистон Республикасининг ҳар бир фуқароси ўзбек тилида тўғри, тушунарли ва ифодали гапиришни исташи лозим. Ўзбек тилида тўғри ва чиройли гапириш, уларнинг ҳаётий одати, табиатига айланиши шарт.
8. Интернет тармоғининг миллий сегментига жойланган, ўзбек тилини ўрганиш, у ҳақда тегишли маълумотлар олиш имконини берадиган сифатли манбалар сонини ошириш.
9. Ўзбек тили ва халқимиз маданиятини тарғиб этиш билан боғлиқ маданий-маърифий тадбирлар сонини ошириш.
10. «Давлат тили ҳақида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг ижросини таъминлаш, давлат тилининг нуфузини ошириш мақсадида, ушбу Қонун ва тегишли меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлар таҳририга ҳар бир мансабдор шахснинг масъулиятини ошириш, ўз меҳнат (хизмат) фаолиятида давлат тилини қўллашга мажбурлашга қаратилган қўшимча модда ва бандлар киритиш.
11. Давлат тилини мажбурий равишда тўғри қўллаш устидан умумий назорат олиб борадиган, «Давлат тили ҳақида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни талаблари бузилган ҳолатларда юридик шахсларни жаримага тортиш ваколатига эга миллий орган яратиш.
12. Ўзбекистон Республикаси халқига қулайликлар яратиш мақсадида, аҳолига бевосита ва коммуникациянинг техник воситалари орқали хизмат кўрсатиладиган лавозимларга фақат давлат тилини яхши биладиган шахсларни тайинлаш.
13. Ўзбек тилига ва юртимизда қўлланиладиган бошқа тилларга нисбатан ҳурматни шакллантириш, аҳолининг сўз бойлигини ошириш, тилларнинг чиройидан тўғри ва тўла-тўкис фойдалана билиш мақсадида тил тарғиботига қаратилган маданий-маърифий тадбирларни мунтазам ўтказиб бориш.

Ўзбек тили ҳақида гап борадиган мавзу ўта жиддий мавзудир. Зеро, бундай мавзуда халқимизнинг миллий ўзига хослигини сақлаб қолиш, ҳар бир ўзбек ўзбек бўлганча, ўзбеклар эса ўзбек халқи бўлганча, ўз феъл-атвори, удумлари, миллий-диний анъаналарига эга ягона ва кучли миллат бўлганча қолиши ҳақида сўз боради. Тил масаласи атрофида бирлашмаган халқ асрлар оша яшайдиган даражада юксала олмайди, аксинча у, вақт ютқазган сари, ўз яхлитлигини йўқотади, дастлаб бошқа халқларнинг ўлжаси, сўнг қулига айланган ҳолда ном-нишонсиз йўқолиб кетади. Шундай экан, ҳаммамиз ўз она тилимиз – ўзбек тили олдидаги бурчимизни бирор сонияга бўлсин, унутмаслигимиз, бунинг учун:
а) ҳар бир соҳада давлат тили ва ўзбекча сўзларнинг устувор бўлишига эришиб боришимиз;
б) тилимиздаги ўзбекча ёки асл туркийча сўзларнинг ўрнига бошқа тилдан олинган ноўрин сўзлардан фойдаланмаслигимиз, бу борада дадиллик ва фидойилик кўрсатишимиз, она тилимизни асраб авайлашимиз лозим.

[Shokir Dolimov]

«Маънавият ва маърифат» каналида юртбошимиз Ш. Мирзиёевнинг қабулини кўрсатишди ҳозир. Давлат мукофотлари билан тақдирланганларнинг ҳар бирини алоҳида табриклаб ўтирар экан, бирорта бўлсин, ўрисча сўз аралаштирмай гапирди. «Худо», «Илоҳим», «Дуо фотиҳа» каби исломий каломлар оғзидан тушмади. Шуни алоҳида таъкидлаб ўтмоқ жоизки, кайфияти яхши бўлса, Президентимиз ўзбек кишига хос равишда жуда қувноқ, хушчақчақ инсон экан :)

[Shokir Dolimov]

https://img.uforum.uz/thumbs/ohfzvyh1755148.jpg (https://img.uforum.uz/images/ohfzvyh1755148.jpg)

[Shokir Dolimov]

https://img.uforum.uz/thumbs/dngxjlt7242239.jpg (https://img.uforum.uz/images/dngxjlt7242239.jpg)

[Shokir Dolimov]

https://img.uforum.uz/thumbs/hxtzunt1620689.jpg (https://img.uforum.uz/images/hxtzunt1620689.jpg)

[Shokir Dolimov]

https://img.uforum.uz/thumbs/yhhuago6397377.jpg (https://img.uforum.uz/images/yhhuago6397377.jpg)

[MichaelR]

https://img.uforum.uz/thumbs/dngxjlt7242239.jpg (https://img.uforum.uz/images/dngxjlt7242239.jpg)

Shokir aka, assalom aleykum. Shu Googlega ishga kirsezchi. Tarjimoni umuman chalkashtiryapti ku (((

Reklamani koproq o'zbekchada qilish kerak deb aytyapsiz. 100% qo'shilaman!!! Rasmdagi noto'g'ri rus tilida shedevrlardan ko'ra davlat tilida unutilmas yozuvlarimiz kopayadi deb umidda qolaman ;)

[Sparc]

1. Гуглда "Список языков по количеству носителей" деган запрос берсангиз "таниқли ўзбек тилшуноси" тузган 45 та тилдан анча кўпрогини кўрасиз.
2. Араб тилини кенг тарқалишида Ислом динининг ўрнини ёзгансиз, лекин Ислом дини хам қилич билан тарқатилганини негадир эсдан чиқарибсиз. Рус тилига келсак, муаллиф ўз хис туйгуларини берилиб баён қилган-ку, хатто "ўтлаб" кетган.
3. Умуман олганда текстдан нима мақсадлиги ноаниқ бўлиб қолган, муаллиф рус тили, совет даврига ўз нафратини ёшлар билан ўртоқлашмоқчими ? Агар шундай бўлса ўзбек тилига гамхўрликни рўкач қилиш шарт эмасди. Журнал тахририяти хам шу каби аламзада муаллиф "блог"идан онги энди шаклланаётган ёшлар нима олиши мумкинлигини ўйлаб кўриши лозим.

[Sparc]

Инсоннинг ўз тили, халқига мухаббати бошқа тил, бошқа халқларга нафрат асосида қурилмаслиги керак. Акс холда бизда хам ўсмирлар "кто не скачет тот москаль" деб майдонларимизда сакрашига эришамиз, холос.

[Andrews]

Инсоннинг ўз тилиЛекин хозир доимо узбеклар фарзандларини рус синфларга купрок ва купрок беришади. Чунки ёш болалар булганда хам вояга етмагандан сунг Россияга жунат вориш режалаштирадилар.... Меники фикримча, шунака тенденцияси ватанимиз учун яхши эмас. Агар инсон хаёт бошланишдан бошка давлатга умид билан караса, узиники давлатнинг келажак хакида уйламайди.

[Shokir Dolimov]

«Вино-водка» сўзларини ҳисобга олмаганда, вилоятларимиз, шаҳар ва қишлоқларимизнинг кўчаларида матни асосан давлат тилида битилган номлар, эълонлар, ёрлиқ ва шиорлар ўзбекча ёзишдан уяладиган пойтахтимиз Тошкент кўчаларига нисбатан анча кўпроқ учрар экан. Ўтаётган ойда уч-тўртта вилоятда бўлиб, шундай хулосага бордим.

[Shokir Dolimov]

Ўзбек тили халқаро тадбирларда ҳам жуда чиройли эшитилар экан :)

https://www.youtube.com/watch?v=1FO5gXXHZwo

[Shokir Dolimov]

Қирғиз биродарларимизнинг Ирина Карамушкина деган депутати ўзининг ўрис тилига Қирғизистоннинг иккинчи давлат тили мақомини бериш таклифи билан чиқибди.

Бундай кайфиятда юрганлар бизда ҳам йўқ эмас. Одатий тил муҳити тобора торайиб бораётганини ҳис этаётган, ўзи яшаётган юртда қабул қилинган давлат тилини билмайдиган, билишни ҳам истамайдиган, уни менсимайдиган касларнинг нафаси аста бўғилиб, табиийки, ўз муҳитини кенгайтириш йўлида ҳар нарсага тайёр турибди.

Гап шундаки, собиқ Совет Иттифоқи таркибига мажбурий киритилган давлатларни ўша рус-совет оккупацияси режимида туғилган авлод боғлаб турибди. Эртами, кечми, у йўқ бўлиб кетади. Унинг ўрнига Марказий Осиё минтақасида азалдан яшаб келган, сони йилдан йилга ошиб бораётган маҳаллий халқларнинг янги авлоди ўсиб келяпти. Янги авлод эса асосан ўз давлат тилида мулоқот қилиб, юқорида тилга олинган тоифанинг ўрисчасини яхши тушунмаяпти ёки мутлақо бошқа тилларни ўзлаштиряпти. Натижада, ўхшаш таклифлар юзага келяпти.

Тил билиш керак, албатта. Аҳоли қанча кўп тил билса, шунча яхши. Бу фақат давлат равнақи манфаатларига хизмат қилади. Лекин бировнинг тилига, айниқса, собиқ империя тилига расмий мақом берилиши оқил иш бўлмайди, Украина мисолида кўриб турганимиздай, ўхшаш ташаббуслар яхшиликка олиб келмайди...

https://rus.azattyk.org/a/28732675.html

[twix]

manimcha собиқ империя тилига, angl va yana boshqa tillarni bilgan yaxshi. qaysi til bo'lganda ham buni farqi yo'q

[Shokir Dolimov]

manimcha собиқ империя тилига, angl va yana boshqa tillarni bilgan yaxshi. qaysi til bo'lganda ham buni farqi yo'q

Тил билиш керак, албатта. Аҳоли қанча кўп тил билса, шунча яхши. Бу фақат давлат равнақи манфаатларига хизмат қилади, - дейилди, агар диққат билан ўқиган бўлсангиз.

[twix]

Shokir Dolimov, o'qidim,
Бундай кайфиятда юрганлар бизда ҳам йўқ эмас. Одатий тил муҳити тобора торайиб бораётганини ҳис этаётган, ўзи яшаётган юртда қабул қилинган давлат тилини билмайдиган, билишни ҳам истамайдиган, уни менсимайдиган касларнинг нафаси аста бўғилиб, табиийки, ўз муҳитини кенгайтириш йўлида ҳар нарсага тайёр турибди.
rusafob kishilar ham yildan yilga oshib bormoqda,

Унинг ўрнига Марказий Осиё минтақасида азалдан яшаб келган, сони йилдан йилга ошиб бораётган маҳаллий халқларнинг янги авлоди ўсиб келяпти. Янги авлод эса асосан ўз давлат тилида мулоқот қилиб, юқорида тилга олинган тоифанинг ўрисчасини яхши тушунмаяпти ёки мутлақо бошқа тилларни ўзлаштиряпти.
shu yildan-yilga o'z tilida muloqot qilib boshqa tillarni esa bilmaydi.

[Shokir Dolimov]

Ҳурматли дўстларим, сизларга яхши ва янги хабарларни билдирмоқчиман.

2017 йил 15 сентябрь куни Олий Мажлис Қонунчилик палатасида (бу тадбирни телевизордан ҳам кўрсатишди) “Миллий тикланиш” демократик партияси, Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети, Республика Маънавият ва маърифат маркази билан ҳамкорликда ДАВЛАТ ТИЛИНИНГ ҲУҚУҚИЙ, ИЖТИМОИЙ-СИЁСИЙ МАВҚЕИНИ ОШИРИШ, ТИЛ ВА НУТҚ МАДАНИЯТИ муаммоларининг муҳокамасига бағишланган очиқ мулоқот бўлиб ўтди. Мулоқотни “Миллий тикланиш” демократик партияси раиси, фракция раҳбари, Олий Мажлис Қонунчилик палатаси спикери ўринбосари Сарвар Саъдуллаевич Отамуродов Кириш сўзи билан очди. Раис партиянинг давлат тилини нуфузини ошириш йўлида олиб бораётган амалий ишлари ҳақида гапириб, бу борада махсус чора-тадбирлар ишлаб чиқилганлигини, бу йўлдаги барча эзгу ишларни давом эттиришини маълум қилди. Кейинги сўз Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети ректори профессор Шуҳрат Самардинович Сирожиддиновга берилди. Ректоримиз ўз тақдимотида алифбо ва имлони такомиллаштириш борасида ТошДЎТАУда олиб борилаётган ишларни аниқ жадвалларда солиштирма таҳлил қилиб берди. Тадбирда Самарқанд давлат университети филология факультети декани проф.Ж.Элтазаров ҳам нутқ сўзлаб, алифбога ўзгартириш киритиш зарурлигини асослаб берган ҳолда алифбонинг ўзига хос вариантини таклиф қилди. Очиқ мулоқотда, шунингдек, ТошДЎТАУ профессорлари С.Муҳамедова, З.Холмонова, доцент Р.Жомоновлар ҳам бу хусусидаги ўз фикрини билдирди.
Очиқ мулоқотда Республика Маънавият ва маърифат маркази раҳбари, Олий Мажлис Қонунчилик палатаси депутати Алишер Қодиров ҳам давлат тилининг маънавий ҳаётимиздаги роли ва мақеи ҳақида жуда чиройли чиқиш қилди.
Очиқ мулоқотда олимлар депутатларнинг тил, алифбо ва имло масалаларига оид саволларига батафсил жавоб беришди.
Учрашувда “Миллий тикланиш” демократик партияси билан Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети ўртасида ҳамкорлик тўғрисидаги Меморандум имзоланди.
Энг муҳими , “Миллий тикланиш” демократик партияси бизнинг барча хайрли ишларимизда бизга сиёсий куч сифатида таянч, ҳамроҳ бўлишини билдириб, алифбо ва имло масалларига бағишланган Республика қурултойини чақириш ғоясини берди. Партия раҳбариятидан бизни қўллаб-қувватлаётгани учун жуда миннатдормиз. Битимимиз хайрли бўлсин!


Саодат Мухамедова

https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=766095120245482&id=100005350032053

[Shokir Dolimov]

Тилимизга эътибор берайлик.

Кўча-куйда кетаётиб магазин, кафе, сартарошхона, тўйхона ва бошқа маиший хизматларни реклама ва афишаларига кўзингиз тушса, ёзувларни кўриб одамга алам қилади. Деярли ҳамма реклама ва афишалар ўрис тилида ёзилган. Ҳатто бирор бир чойхона очиладиган бўлса хам, катта қилиб "скоро мьі откриваемся" ёки "мьі открьілис" деб ёзиб қўяди. Кўриб кулгинг келади. Ўрисча ёзиб нима қиласан, ахир қаерда кўргансан бирор ўрисни чойхонада ўтирганини.

Шу реклама ва афишаларни ўзбекча ёзса, у-бу ким ўша магазин ёки кафени ёпиб қўядими. Ёки ўрисча ёзмаса одам кирмайдими.

Ман миллатчи эмасман. Аммо Ўзбекистонда 32450000 ахолисининг қарийб 24 млн ўзбеклар яшайди (wikipedia 2017) Ўзбекистонда бор йўги 3 млн ўрис яшайди. Бироқ ўша 3 млн ўрис учун, ўзига ноқулай бўлса хам бизни 24 млн ўзбек халқи қулайлик яратиб берган. Ўзимизни уйда (Ўзбекистонда) туриб, 70-80 йилдан бери шу ерда яшаётган ўрислар учун биз ўрисча гапиришга мажбурмиз. Ахир улар бизни юртда яшаётгани учун ўзбек тилида гапириши керак эмасми? Аммо Рассияга 3-4 йилга ишлагани бораётган ўзбекларни ўрис тилини билмаганлиги учун депортация қиляпти.

Бирор ишхона, кампания яна шунга ўхшаган жойларга телефон қилсангиз, гўшакни бир ўрис қиз олади. Ўзбекча гапирсангиз, "русский не знаете" деб сизни хижолат қилади.

Мустақилликни илк йилларида Ўзбек тили – давлат тили деб эълон қилинган, қарорлар чиққан.

Эй Ўзбек халқи, тилимизга эътибор берайлик. Ўзбек тилимиз хар-хил тиллардан кейин иккинчи даражали тил бўлиб қолмасин.

Abu Abdulvadud саҳифасидан

Maslahatim Uz


https://www.facebook.com/maslahatimuz/photos/a.941701025884755.1073741829.927049860683205/1473565779364941/?type=3&theater

[twix]

еххх, бу тил кимлардан колмаган,

кизик нимаси нокулай? Мы "открылись" деганими ёки "скоро откроемся"
Бироқ ўша 3 млн ўрис учун, ўзига ноқулай бўлса хам бизни 24 млн ўзбек халқи қулайлик яратиб берган.
бор ёги 3млн экан шунга шунчами, бир нарсани айтиш мумкин-ки уларнинг хам Узбекистонда яшашга кузи учиб тургани йук.

Аммо Рассияга 3-4 йилга ишлагани бораётган ўзбекларни ўрис тилини билмаганлиги учун депортация қиляпти.
Сизларда билмадиму лекин шу рус узбекчани билмаса хам тушинади буни ман кушниларим мисолида келтирияпман, биз да чи? бундан да баттар эмасмикан?https://www.youtube.com/watch?v=jUUk4XXRQR4

[Shokir Dolimov]

Ўзбек ҳарфларининг ишлатилиш даражасига оид қизиқ маълумот

Касбий амалиётимга оид қизиқ бир ҳолатга эътибор қилдим. Ўрисчадан ўзбекчага таржима қиладиган ёзма таржимон эканлигимни кўпчилик билса керак. Бошқача қилиб айтганда, Word дастурида очилган файлда Худо берган куни асосан ўзбек тилида матн тераман.

Бундан тўрт ой муқаддам компьютеримнинг клавиатураси яп-янги эди. Шу вақт давомида уни деярли тиним бермай ишлатдим. Натижада, клавиатура тугмаларида акс эттирилган ҳарфлар ҳолатида кучли ўзгариш юз берди, хусусан, айрим ҳарфлар батамом емирилиб, кўзойнак тақиб ишлашимга қарамай, кўринмай кетди, баъзи ҳарфлар кучли, баъзилари кучсиз хиралашган бўлса, аксарият ҳарфлар асл ҳолатини сақлаб қолди.

Клавиатура тугмаларига елимланадиган ҳарфлар тўпламини харид қилар эканман, сотувчи-мутахассис Хитой маҳсулоти бўлмаган «оригинал» клавиатурада бундай ҳолат узоқ йилларгача кузатилмаслигини таъкидлаб ўтди.

Муҳими, ўзбек ҳарфларининг ишлатилиш даражасига доир кутилмаган, ўзига хос хулоса чиқариб, уни сиз билан ўртоқлашгим келди.

Батамом емирилиб кетган ҳарфлар: А, Г, И, Н, Р

Кучли хиралашган ҳарфлар: Е, К, Л, О, Т, У

Сал хиралашган ҳарфлар: Б, Д, З, М, С, Ш, Ў, Қ

Асл ҳолатини сақлаб қолган ҳарф ва белгилар: В, Ё, Ж, Й, П, Ф, Х, Ц, Ч, Ъ, Ь, Э, Ю, Я, Ғ, Ҳ.

[Shokir Dolimov]

- Тушадиганлар борми? Вхадяше ест? - бақириб борди автобус эшиги ёнида турган ёш чиптачи йигит, ҳар сафар, навбатдаги бекатга яқин қолганда.

Мен унга яқин ўтирибман.

- Ука, биринчидан, «Вхадяше» эмас, «Входящие ест?» деб сўралади. Иккинчидан, «Входящие есть?» дегани, «Автобусга кирадиганлар борми?» деган маънони англатади. Яъни бу савол нотўғри бўлиб, аслида «Выходящие есть?» деб сўраш керак.

- Билетчиларнинг ҳаммаси шунақа дейди, мен ҳам шундай деб сўраяпман-да, амаки.

- Умуман айтганда, сен Россияда эмассан. Мажбур эмассан сен ўзингни қийнаб, ўзинг билмайдиган тилда гапиришга. Ўзбек тили – давлат тили, уни барча фуқаролар билиши шарт. «Тушадиганлар борми?» саволи эса қийин эмас, оддий савол. Ҳар қандай ўрис тушунади уни. Шундай экан, уларга ўзингни, ўзингга қўшиб миллатни кулгили қилиб кўрсатмай, фақат ўзбекча мурожаат қил, - дея маслаҳат бердим мен.

[Shokir Dolimov]

4-модда: «Ўзбекистон Республикасининг давлат тили ўзбек тилидир»

Конституциямизнинг ушбу моддаси пойтахтимиз кўчаларида рўёбга чиқишини кўриш – энг катта орзуимдир.

Оллоҳ ўша кунларга етказсин, ишқилиб. Омин.

[Shokir Dolimov]

Ўз юртида уятга айланган ғариб тил ҳақида

Пултни олиб, телевизорни ёқдим. "Оилавий" каналда Рус миллатига мансуб аёлни пардоз қилишаётган экан. Суҳбат ва кўрсатув рус тилида. Беихтиёт пултни босдим. Кейинги канал "Ўз 24" каналида русча хабарлар бериляпти. Яна пултни босаман. Бу сафар "Зўр" каналида русча мултфилм. Кетма кетликдаги кейинги канал "Кинотеатр" да русча кино бўляпти.

Телевизорни ўчириб, мен қаерда эканлигимни эслашга ҳаракат қилдим. Ўзимни Россияда, бўлиб ҳам собиқ иттифоқ даврида ҳис қилдим. Тилимга ачиндим. Ўз юртида сиғинди бўлиб қолган бечора тил. Ўз юртида уятга айланган ғариб тил.

Ўз жаллодига ошиқликни қачон бас қиламиз? Қачон ўз тилимиздан фаҳрланамиз? Қачон Русча мурожаат қилганларга Ўзбекча жавоб қайтарамиз? Қачон тил масаласини эмг асосий масала, деб тан оламиз. Саволлар кўп. Жавоб берадиган йўқ.

Қонунлар, буйруқлар, ҳужжатлар, мурожаатлар барчаси рус тилида. Тилимизни мустақил қилмагинимизча, онгимиз банди бўлиб қолаверади.

https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=2377865695772629&id=100006476641552

[twix]

эхххх эссиз, http://ru.sputniknews-uz.com/culture/20171221/7126105/rossiya-otkroet-12-yazokovyh-centrov-v-uzb.html зур булипти лекин!

[Shokir Dolimov]

Бу гаплар биринчи навбатда Ўзбекистоннинг асосан давлат тилида гапирадиган аҳолисига хизмат кўрсатиш соҳаларида фаолият юритадиган амалдорлар, мутахассислар, тегишли корхона ва муассаса ходимларига тааллуқлидир.
Баъзан ёш ўзбекнинг иши, ўз юртида бўла туриб, таржимонсиз битмайди!

Шавкат Мирзиёев: «Ўзбек тилини билмаган одам қандай қилиб Ўзбекистон элчиси бўлиши мумкин?» (http://azon.uz/content/views/shavkat-mirziyoev-uzbek-tilini-bilmagan)

Ўзбекистон Президенти раислигида Ташқи ишлар вазирлиги ва хориждаги элчихоналар фаолияти таҳлилига бағишланган видеоселектор йиғилишида Шавкат Мирзиёев элчилар маънавиятига алоҳида эътибор қаратди. Бу ҳақда Дарё.уз ЎзА га таяниб хабар бермоқда.

Ўзингиз айтинг, элчи деган одам ўзбек халқининг бой тарихи, маданияти, миллий қадриятлари, ватандошларининг дарду ташвишларини яқиндан билмаса, уларни юрагидан ўтказмаса, қандай қилиб Ўзбекистонни дунёга танитиши мумкин, деди давлат раҳбари.
«Дейлик, Алишер Навоийдан, Бобурдан, Абдулла Орипов, Эркин Воҳидовдан икки қатор шеър айта олмаса, энг ёмони, она тилини мукаммал билмаса, қандай қилиб ҳақиқий элчи бўлиши мумкин?
Мен шу маънода Жанубий Кореядаги элчимиз Виталий Васильевич Фенга алоҳида раҳмат айтишни ўзимнинг бурчим, деб биламан. Бу одам шунча йилдан буён элчилик лавозимида самарали ишлаётгани, Жанубий Корея билан иқтисодий, инвестициявий алоқаларни жадал ривожлантираётгани албатта эътиборга лойиқ. Лекин унинг халқимизга жуда катта ҳурмат билдириб, ўзбек тилида равон гапириши барча элчиларимизга ўрнак бўлиши керак. Ўзингиз айтинг, Ўзбекистоннинг чет элдаги элчиси бўлса-ю, ўзбек тилини билмаса, бу халқимизга хиёнат эмасми?» — деди Шавкат Мирзиёев.

[Shokir Dolimov]

Ўрисча ёзгандан кўра, халқаро тилда ёзган маъқул. Ўзбекистон Республикаси Мудофаа вазирлиги биносидаги ёзув ҳам ўрисчадан инглизчага алмаштирилганини кўриб, хурсанд бўлган эдим.


https://img.uforum.uz/images/vbcizvh2926065.jpg

[Shokir Dolimov]

50 йил бир миллат вакиллари билан яшаб уларнинг тилини билмаслик нонкўрликдан ўзга нарса эмас!

Китахата,
Япониялик мутахассис.


UZBEK TILINI BILMASLIK UYATMI YOKI OBRU...

2007 yilda tirikchilik vajidan bir yapon korxonasida (Shimizu) tarjimon bulib ishlardim. Kitaxata ismli yapon injineriga biriktirib quyishdi. Uzbekistonga kelganiga bir hafta bulgan yapon -uzbek tilini urganmasam uyat buladi deb - uzbek tilini urgana boshladi. Bir haftalardan sung ish yuzasidan biz utirgan mashinaga rus millatiga mansub bir injiner chiqdi. Janob Kitaxata unga qarab ASSALOMU ALAYKUM deganda rus millatiga mansub injiner ( ismi Vladimir edi. Biz uni hurmat bilan Volodya aka deb chaqirardik) unga ruschalab - ya ne znayu uzbeksiy yazik - deb javob qaytardi. ( vaholanki -VAALAYKUM ASSALOM - deb javob qaytarishi mumkin edi.) Hayron qolgan yapon injineri men(tarjimon) orqali uning necha yildan beri Uzbekistonda yashashini suradi. Rus injineri esa uyalmasdan - tugilganimdan beri, yani 50 yildan oshdi - deb javob berdi. Janob Kitaxata esa - 50 yil bir millat vakillari bilan yashab ularning tilini bilmaslik nonkurlikdan boshqa narsa emas - deb menga uz fikrini bildirdi. Hulosa sizdan...

https://www.facebook.com/groups/649483048588031/permalink/824612421075092/

[twix]

olib qoching a

[Shokir Dolimov]

Айтишларига қараганда, Миллий авиакомпаниямиз самолётларида стюардессалар соф ўзбекча гапира бошлашибди!
Оллоҳга беадад шукурлар бўлсин! Илгари она тилимизга иснод келтирар даражада бузиб гапирар эди улар.

https://www.facebook.com/usmon.shomansurov/posts/1857628274270724

[Shokir Dolimov]

ТИЛ СОҲИБИ

Тил – миллат руҳидир! Миллат эса тил соҳибларидан ташкил топади.
Тил соҳиби ким? Миллатнинг адабий тилини амалда қўллай биладиган инсон тил соҳиби ҳисобланади.

Киши ўзбек эканини, ўзбеклиги паспортининг «Миллати» деган жойида қайд этилганини ҳар қадамда таъкидлаб бориши мумкин. Бироқ у ўзбек миллатининг адабий тилидан бехабар бўлиб, фақат иложсиз қолган ҳолатдагина бизнинг сўзлашув тилимиздан фойдаланишга мажбур бўлса, ўз фикр-мулоҳазаларини, дейлик, ўрисларнинг адабий тилида тўлиқ ва ишонч-ла баён эта оладиган бўлса, демак у рус тили соҳиби (носитель русского языка) ҳисобланади.

Гап шундаки, инсон туғма кўникмаси бўлгани учунгина икки оёқда юриш ёки нафас олиш қобилиятига эга бўлгани каби, гапира олади. Киши она тилида сўзлашишни худди тўгаракда шахмат ўйинини ёки махсус курсда автомобиль бошқариш тартибини ўзлаштирган каби, атайин ўрганмайди. Шу боис аксарият тил соҳиблари нима сабабдан ўз фикрини бошқача эмас, айнан ўзи билган тарзда баён этганини изоҳлаб бера олмайди. Тил соҳиби у ёки бу фикрни нутқ воситасида қандай ифода этиш кераклигига доир саволга, яъни унинг она тилида битилаётган муайян жумлани «Мана бундай тузса бўладими?» деган саволга тўғри жавоб бера олади. Тил соҳиби миллат тилида тўғри гапиради-ю, буни қандай уддалаётгани ҳақида ўйлаб ўтирмайди.

Мен баъзан, касбий фаолиятимга кўра, ўзбек тилида битилган матнни таҳрир қилиб, ундаги жумлаларга тузатиш киритиб бораман ёки матн муаллифига жумла тузиш борасида маслаҳат бериб, тегишли фикрни ўзбек тилида қандай қилиб тўғри баён этиш кераклигини Оллоҳ қодир қилган даражада кўрсатаман. Аммо тилшуносликка оид маълумотим бўлмагани сабаблими, билмадим, нима учун фикрни айнан шу тарзда баён этиш кераклигини тушунтириб бера олмайман. Фикримни ўрисча баён этиш (ёзиш, талаффуз этиш) масаласида эса баъзан қийинчилик сезаман. Бир неча йил муқаддам ўрисларнинг бир гуруҳ профессионал таржимонлари ёзма равишда баён этилган фикр-мулоҳазаларимга баҳо беришар экан, уларнинг тилида битилган матнимга «минтақага хос рус тили» деган «тамға» босишган.

Мухтасар қилиб айтганда, агар паспортида «ўзбек» деган ёзув бўлган киши жумлани ўзбек тилида «Мана бундай тузса бўладими?» деган саволга жавоб бера олмайдиган, ўзбек тилининг сўзлашув нутқини ҳаминқадар ўзлаштирган бўлса, ўзбек тили унинг она тили ҳисобланмайди, яъни у ўзбек тили соҳиби эмас. Табиийки, ушбу мезон нафақат ўзбекларга, балки дунёдаги ҳар қандай бошқа миллат вакилларига тенг татбиқ этилади.

[Shokir Dolimov]

Минг афсуски, ўз фикри, касбий фаолиятига тааллуқли нарсаларни на у тилда, на бу тилда, на ёзма ва на оғзаки нутқда тўғри, аниқ, тушунарли баён эта биладиган мутахассисларимиз ҳам йўқ эмас. Бундай аянчли ҳолатга олиб келган сабаблар илдизи эса жуда чуқурдир.

Юртимиз мустамлака ҳудуд сифатида кўрилган ўрис-совет империяси даврида Кремль доҳийлари ва уларнинг жойлардаги комиссарлари ўзбек миллатининг маънавий-ахлоқий турмуш тарзини ўзларининг беҳаё ўрисча коммунистик қолипларига солиб борар, асрлар оша амал қилиб, муқаддас билган кўплаб миллий-диний урф-одатларини эскилик сарқитига чиқарар экан, бой ва гўзал тилининг қўлланилиш кўламини ҳам аста-секин чеклаш ва охир-пировардида буюк ўзбек халқининг миллий ўзлигига режали равишда барҳам беришдек, енг ичида қабиҳ сиёсат олиб боришган. Оқибатда ўзбек тилидан фойдаланилиш кўлами мақсадли чекланиб, миллий луғатларга «умумий совет терминлари» номини олган кўплаб ёт сўзлар мажбуран киритилган. Чунончи, халқнинг ёзма ва оғзаки нутқида қўлланилган «Вазирлик», «Кенгаш», «Режа», «Тизим», «Меъёр» каби кўплаб сўзлар ўрнига, тегишинча «Министрлик», «Совет», «План», «Система», «Норма» каби кўпдан кўп сўзлар кенг татбиқ этилган. Совет оккупация режими ҳукм сурган даврда ўзбек тилида атайин иш юритилмаган, аксарият соҳаларнинг ўзбек тилидаги терминологияси умуман шакллантирилмаган. Бу эса ўз навбатида, ўзбек тилида фаолият юритадиган миллий мутахассис-кадрлар тайёрлашга катта тўсқинлик яратган.

Мустақиллигимиз тиклангач, маълумки, бағрикенг юртимиздаги мактабларда фаолият юритган ўрис гуруҳлари сақланиб қолган. Ушбу гуруҳлар биринчи навбатда, республика аҳолисининг ўзбекзабон бўлмаган табақаси, чунончи: ўрис, корейс, грек, украин каби миллатларга мансуб фуқаролар ва табиатан ўзбек тили соҳиби бўлмаган «ўзбек»ларнинг фарзандлари учун очилган. Бошқача қилиб айтганда, бундай гуруҳлар юртимизнинг болалигидан тили ўрисча чиққан, яъни дастлаб ўрис тилини ўрганиш учун ортиқча вақт сарф этиши кўзда тутилмаган ёшлари биринчи синфга келибоқ ўз она тилида таҳсил кўра бошлаши учун мўлжалланган.

[Shokir Dolimov]

Киши ўз она тилидан ташқари, лоақал битта бўлса ҳам чет тилини, айтайлик, ўрис тилини билса яхши, албатта. Қолаверса, халқимизда тил билиш, тил ўрганиш борасида кўпдан кўп нақллар ҳам бор. Лекин бу, ёш болани она тилидан маҳрум қилиб, ёт тилда ўқишга мажбур қилишни англатмайди.
Уйда оила аъзолари, қавм-қариндошлари билан фақат ўзбек тилида гаплашадиган, мактабгача таълим муассасаси-ю, маҳаллада бирга ўсган тенгдошлари билан ҳам асосан ўзбек тилида мулоқот қиладиган, яъни ўрис тилида сўзлашиш тажрибаси бўлмаган болани айрим ота-оналар бошланғич синфнинг ўрис гуруҳига беришади. Оқибатда бечора бола дастлаб ўрис тилини пухта ўрганиш учун ортиқча вақт сарфлашга мажбур бўлади ва шундоқ ҳам мураккаб таълим дастурини ўзлаштириш масаласида ўрисзабон тенгқурларидан ортда қолиб кетади, билим олишга бўлган ишонч ва иштиёқи сўнади, на ўзбек тилини, на ўрис тилини биладиган, ўз мулоҳазасини на у тилда, на бу тилда талаб даражасида баён эта оладиган, ўриснинг кирилл имлоси билан ўзбекнинг лотин имлосини аралаштириб ёзадиган шахс бўлиб улғаяди. Бундай тоифага мансуб фуқароларимиздан келгусида нима кутамиз? Юртимиз равнақига қанчалик ҳисса қўша олади улар?

Яна бир нарсани унутмаслик, миллий ўзлигимизга путур етказадиган салбий оқибатларга тайёр туриш талаб этилади. Гап шундаки, ўрис гуруҳида таҳсил кўраётган болаларнинг аксарияти миллатимиз менталитетига ёт бўлган маданият муҳитида тарбия топади, аниқроқ айтганда, улар ўзбекчиликдан чиқиб кетади, миллий одобдан, ўзбекона андишадан бехабар ўсади. Ундай тоифага мансуб ёшларимиз ўз «папа»си билан «мама»сини сенсирайди, кенг омманинг кўз ўнгида бир-бирининг пинжига кириб, оғиз-бурун ўпишиш уларнинг дахл қилиб бўлмайдиган ҳуқуқига айланади ва ҳоказо.