AKA:Nigorabegim
Сообщений: 8,095
+ 8,360
10,318/4,529
– 37
58/50
|
Нодир Жонузоқ. Нима учун китоб ўқимаймиз?!..
|
|
Цитата:
“Тирикчилик ташвишлари туфайли китоб ўқишга вақт йўқ, ошна, ўзингиз тушунасиз, ахир, бола-чақа дегандай...” – елка қисамиз ўзимизга яхши қалқон топиб олгандай. Ҳолбуки, ўша “тирикчилик ташвишлари” деганимизнинг аксар қисми беҳуда орзу-ҳаваслардан иборат эмасми? Кунлаб, ҳафталаб тўй қилсак, ҳатто азани ҳам дабдабали қилиб ўтказишга уринсак, чойхона-ю тонготар базмлардан бўшамасак, кераксиз матоҳлар билан уйимизни тўлдириб, қимматбаҳо лаш-лушларимиз билан мақтаниб-чирансак – китоб сотиб олишга ва ўқишга вақт, имконият, ҳафсала қоладими!? Энг ёмони, бизнинг турли бемаъни кўнгилхушликларимизга қўшилмасдан, уйида тинчгина китоб ўқиб ўтирган, ёки бирор фойдали кашфиёт, ихтиро билан шуғулланаётган киши ҳақида беписандларча ҳукм чиқарамиз: элга қўшилмайди, одам эмас, деб. Энди, ҳақиқатни тан олайлик: мана шундай жоҳилона ўй-қарашларга асир бўлишимизнинг ҳам бош сабаби шу – китоб ўқимаслигимиз ёки ўқисак ҳам, уқмаслигимиз эмасми!?
Хўш, китоб ўқишимизга, уқишимизга нима халақит бермоқда? Асосий гап, муаммо нимада?
Муаммо, бизнингча, ўзимизда. Бизнинг дунёқарашимиз, тарбиямизда. Азал-азалдан халқимиз китобни мўътабар, муқаддас билган. Махсус сандиқчаларга солиб, баланд токчаларда, жавонларда сақлаган. Уйларнинг тўрида турган. Ювиқсиз, таҳоратсиз уларга қўл урилмаган. Бундай ҳурмат фақат диний китобларга эмас, барча китобларга, жумладан, Навоий, Бобур, Машраб, Фузулий, Огаҳий асарларига, турли илмий рисолаларга ҳам кўрсатилган. Файзли оқшомларда бу китоблар оилавий давраларда ўқилган. Болаларга уларнинг мағзи чақиб берилган.
Бугун-чи?
Ота-она кечқурун ўғил-қизларини дастурхон атрофига йиғиб олиб, ичакдай чўзилувчи сериални ойлаб томоша қилади. Сериалнинг мазмуни болаларнинг тарбиясига қандай таъсир қиляпти, уларнинг ёшига тўғри келадими-йўқми – иши йўқ. Фарзандлари қандай китоб ўқияпти, умуман, ўқияптими ўзи – билмайди. Чунки шу ёшга кириб фарзандига бирорта китоб совға қилмаган, ўзи ҳам охирги марта қачон китоб ўқиганини эслолмайди, қачондир уйга адашиб кириб қолган китоб жавони ҳам қимматбаҳо идиш-тавоқлар билан тўлган, хуллас, бу хонадонда ҳамма нарса бор-у, фақат бечора китобга жой йўқ... Бу фикримиз билан ҳамма шундай демоқчи эмасмиз, лекин, афсуски, бу ҳолат кўпгина оилаларга бегона эмас. Бундай калтабин ота-оналар китоб варақлай бошлаган мурғак болаларини жеркиб, “Нима, ўқиб менга дунёни олиб берармидинг?” – дейди беписандларча. “Мана, мен китоб ўқимасам ҳам кам бўлганим йўқ-ку, ундан кўра фойдалироқ иш қил...” – дейди қўшимчасига. Эй барака топгур, қайдан биласиз, эҳтимол, китоб ўқиганингизда бундан ҳам юксакроқ бахт-омад чўққиларини забт этармидингиз!? Ҳеч бўлмаганда, ота-бобонгиз кўзига суртиб ўтган китобни ерга урадиган, ҳақорат қиладиган жоҳиллар тоифасидан бўлмаслигингиз аниқ эди. Фарзандингизга қимматбаҳо кийимлару турли эрмаклар сотиб олаётган чоғингизда иккитагина китоб ҳам харид қилган бўлардингиз...
Яна ўша савол кўндаланг: нима учун биз китоб ўқимаймиз?
Бу саволга жавоб бериш учун ҳар хил важ-карсонларни пеш қилишимиз мумкин, аммо гапнинг пўсткалласи шу: кўпчилигимиз фикрий ялқовликка, эринчоқликка мубтало бўлганмиз. Олам ва Одам, Ҳаёт ва Мамот ҳақидаги чигал саволларга жавоб ахтаришга, бу йўлда китоб титикилаб, игна билан қудуқ қазишга ҳушимиз йўқ. Ундан кўра енгилроқ эрмакларга, кўнгилочар машғулотларга мойилроқмиз. Уч-тўрт соатлаб худди китобдай очилиб-ёпиладиган нард тахтасига термилиб ўтирамиз, аммо уч-тўрт дақиқа китоб ўқисак, юрагимиз сиқилади. Ҳатто газета-журналларни ҳам энг енгил руҳдаги мақолалар, ҳажвиялар босиладиган саҳифаларидан бошлаб ўқимоқчи бўламиз. Бизни фикрлашга, ўйлашга мажбур қиладиган мақолаларни эса, сал кейинроқ – вақтим бемалол пайтида ўқийман, деб пайсалга соламиз ва кўп ҳолларда улар ўқилмасдан қолиб кетади.
Ўйлаб қарасак, китоб ўқиш ҳам ўзига яраша жиддий иш. Ҳар қандай жиддий ишга муайян тайёргарлик билан киришилгани каби ҳар бир китоб мутолаасига ҳам масъулият билан ёндошмоқ зарур. Шунчаки вақтим бўлганида ўқийман, мутолаадан мақсад – бўш вақтимни мазмунли ўтказиш, деб ўйласак хато қиламиз. Нафақат қўлга олган пайтимизда, балки ундан вақтинчалик узилган, ҳатто бутунлай ўқиб бўлган пайтимизда ҳам китобдаги мушоҳадалар таъсирида юрсак, мулоҳазалар занжирини давом эттирсак, хаёлимиздаги саволларга баҳолиқудрат жавоб ахтарсак, демак, чинакамига китоб ўқиган бўламиз. “Фалон китоб ҳақида ҳамма гапираяпти, мен ҳам ўқиб қўяй, тағин бирор даврада шу ҳақда гап кетса, мум тишлаб ўтирмайин”, деган муддао билан китоб ўқисак, шубҳасиз, мутолаа жараёни ўта зерикарли, завқсиз ва табиийки, бефойда кечади.
Китобхонлик маданияти ҳақида гап кетганда, ўз-ўзидан, китобга бўлган муносабатимизни ҳам ўйлаб кўрмоғимиз лозим, албатта. Хўш, бугун китоб биз учун нима? Муқовага солинган қоғоз тахламими? Китоб жавонида турадиган оддий буюмми? Уй безагими? Ёки, бизга кўп бор уқтирилгани каби, энг яқин дўстимизми?! Яхши эслайман: худо раҳматли бобом китобларимизнинг ҳар жойда сочилиб ётганини кўрса қаттиқ танбеҳ берарди. Кейин... ноқулай бўлса ҳам айтай: ҳожатхонага қоғоз қўйдирмас, буни увол, гуноҳ деб биларди. Бугун, майли, дунёқарашимиз ўзгарган, қолаверса, махсус қоғозлар ишлаб чиқарилмоқда, бироқ баъзан ҳожатхоналарда турган китобу журналларни кўриб, ўртаниб кетасан: наҳотки шу даражага етдиг-а?! Бу манзарани кўриб, табиий ҳолдай билиб ўсаётган фарзандларимизнинг китобга, мутолаага муносабатидан ўпкалашга ҳаққимиз борми?!
Бир пайтлар бошимизда турган китоб бугун оёғимиз остида ўз қадрига йиғлаб ётса, бунинг учун кимни айблашимиз керак? Китобними, ўзимизни, ёки дарслигидан бир саҳифани шариллатиб йиртиб олганча “самолёт” ясашга киришган ўғлимизними?
Ўтган йили бир дўстим менга ўзим суйган шоирнинг китобини совға қилди. Янги китоб деб ўйласангиз, адашасиз. Эски, муқовасига доғ-дуғ теккан ва, энг ёмони, бошидаги кўплаб варақлари йиртиб олинган китоб! Дўстим шўрлик китобни писта сотадиган холанинг чангалидан зўрға қутқариб олибди. “Уст-бошини қоқиб”, чанг-чунгини артиб менга олиб келибди. Бошим осмонга етди. Аммо ҳар гал уни қўлимга олган пайтимда боёқиш китоб ҳасрат қилаётгандай, писта пўчоқларига қўшилиб ахлатчелакка отилган саҳифаларини соғиниб нола чекаётгандай бўлади. Қани энди, уни юпата олсам...
|
|