AKA:Nigorabegim
Сообщений: 8,095
+ 8,360
10,318/4,529
– 37
58/50
|
Цитата:
Бир чойнак мойчечак
Одамзод чалиниши мумкин булган касалликлар сони ун мингга якин экан. Купми? Хаддан зиёд куп. Хатто ун мингга якин касаллик деган жумлани юракдан хис этиб, тасаввур килишнинг узи одамни куркувга солади. Ва ундан хам ёмони, янги-янги касалликлар пайдо буляпти. Нега шундай? Умуман, хозирги кунда касалман дегувчилар сони купайган. “Согман деган одамнинг узи йук дейишади.
Парадоксни куринг. Бир томондан доришунослик сохаси ривожланиб, ноёб дори воситалари кашф килиняпти, иккинчи томондан эса, нихоятда аник ташхис куядиган тиббий ускуналар пайдо буляпти. Жаррохлар инсоннинг ички аъзоларини кучириб утказишяпти, чурт узилиб кетган кулни урнига улаб куйишяпти. Лекин касалман дегувчилар ва касаллик турлари тобора купайиб бораяпти. Хуллас, чукур уйлаб курса арзийдиган мавзу бу...
Касаллик турларининг ва касалларнинг куплиги шифохоналар, дорихоналар, ташхис марказлари сонининг ошишига олиб келиши турган гап.
Шунингдек, дорихоналардаги химиявий дори воситаларини истеъмол килишда купчилик узини тийяпти. Худди шундай бир вазиятда халк орасида табибларга ва табобатга оид китобларга кизикиш хаддан зиёд кучайиб боряпти. Халкнинг табиблар ва табобат китобларига кизикишини сезган уддабурон одамлар узларини табиб деб эълон килишга, табобатга оид китоблар ёзишга шошилишяпти.
Якинда журналист танишларимдан бири кунгирок килиб, мендан табобатга оид китобларни суради. Мен табобатга оид китобларни курган жойимда сотиб оламан.
– Нима булди, бетобмисан, табобат китобларига кизикиб колибсан,– дедим унга.
– Йук, худога шукр, согломман, гап шундаки, нима десам экан... табобатга оид китоб ёзмокчиман.
Танишимнинг бу нияти мени хайронлар колдирди. Кандай килиб табобат кучасидан утмаган, табобат илмидан бутунлай бехабар одам табобатга багишлаб китоб ёзиши мумкин. Унга яна савол бердим:
– Кандай килиб китоб ёзмокчисан, ахир бу сохадан мутлако хабаринг йук-ку!
Унинг жавоби тайёр экан:
– Узингиз биласиз, хозирги кунда табобатга оид китоблар жуда чаккон сотиляпти. Бундай китобларнинг купчилигини мутахиссислар эмас, балки бошка касб эгалари, купрок журналистлар ёзяпти.
Танишим шу уринда хак эди. Кейинги пайтда табобат ва медицинадан мутлако бехабар устамон кишилар хар хил манбалардан чала-ярим кучириб “тиббий рисола”лар ёзишяпти. КИТОБга, СУЗга каттик ишонадиган оддий одамлар эса минг бир умидда номутахассис томонидан “ясалган” табобат китобларини сотиб олишяпти.
Бу каби “ясама” китоблар фойда урнига, зиён келтириши шубхасиздир.
Чорсу бозорида зираворлар сотадиган аёл билан гохо беш-ун дакика гаплашиб тураман. Охирги сухбатимизда у: “Ромашка ичяпман, бир ичишда бир чойнак дамлаб ичяпман”,– деб колди.
– Нима максадда ичяпсиз,–деб сурадим.
– Шундай, узим ичяпман. Табибларнинг китобида укидим, ромашка фойдали экан, –деб жавоб берди аёл. Эътибор беринг: бу оддий аёл каердандир “ромашка фойдали” деган гапни укиган ва укиганига ишониб, мойчечакни дамлаб ичяпти. Мен унга эътироз билдириб, билганимча тушунтиришга харакат килдим: «Хар кандай доривор гиёх аник максад ва муайян микдорда ичилади. Доривор гиёхларнинг ичиш муддати ва микдорини ошириб юборсангиз, кайсидир аъзоингизга зиён килади...»
Табобатга оид купгина китобларда (уларнинг аксарини мутахассис ёзмаган) кайсидир гиёхни муайян хасталикда канча микдорда ва неча кун ичиш курсатилмаган.
Масалан, Хожи Менгназар Рустам углининг “Дард борки, дармон бор” китобида буйрак огригини колдиради деб буймодорон гиёхини дамлаб ичишни ёзган. Лекин неча кун ва канча микдорда ичиш айтилмаган. Доривор гиёхлар хусусиятини билмаган оддий одам буйраги огриб колса, шу гиёх даво экан деб бир чойнак буйимодорон дамлаб ичиб, касали баттар огирлашиб кетиши мумкин.
Уша буйимодорон захарли гиёх хисобланади. Уни табиб ва шифокор курсатмаси буйича оз микдорда ичилади.
Умуман, Хожи Менгназар Рустам углининг барча китобларида (бу киши туртта табобатга багишлаб китоб нашр эттирди) беморларга берган тавсиялари чала-ярим, мантиксиздир. Масалан, у киши “Иситмани даволаш” деб тавсиялар берган. Иситма алохида касаллик эмас, балки у танадаги узгаришнинг белгиси халк табобатида иситма даволанилмайди.
Эронлик машхур табиблардан бири: “Огир ва умидсиз касалда истима пайдо килинг, мен уни тузатаман”,–дейди. Яъни, истима пайдо булди дегани организм касалликка карши кураш бошлади дегани.
Хуллас, истмани даволаш деган жумла ута мантиксиздир.
“Хар дарднинг давоси бор” (туплаб нашрга тайёрловчи Ахмад Мухаммад Турсун) тупламининг умуман амалий ахамияти йук. Бемор бу китобда укиганларига риоя килса касалини огирлаштириб куйиши мумкин. Ахмад Мухаммад Турсун кадимги табибларнинг турли касалликларни даволашга оид тавсияларидан чала-ярим юлиб олиб, китоб “ясаган”. “Ясалган” китоб фойдаланишга мутлако яроксиздир.
“Кулок огриса сигир пешобидан уч томчи кулокка томизилса, огрикни колдиради”, деган гап билан иш битмайди. Умуман, “ясалган”, муътабар тиббий китоблардан чала-ярим кучирилган “тиббий рисолалар” одамга зиёндан бошка нарса келтирмайди. Бундай китобдаги тавсиялар буйича даволанган бемор кош куяман деб куз чикариши хеч гап эмас.
Биргина кулокнинг унлаб касалликлари бор. Табиб кулок огриги олдида ожиз. Чунки унда кулокнинг ичини – ташки эшитув йули ва ногора пардани курадиган тиббий асбоби йук. Балки “вой кулогим” деб азоб чекаётган одамнинг кулоги эмас, кулок ёни ва ичидан утган асаб толалари огриётгандир. Унутманг: кулок ичидаги яллигланиш ва хар хил усмалар билан боглик касаллик эшитув йули ва ногора парда куринишига караб аникланади. Буни факат ута нозик ва мураккаб асбоблар ёрдамида аниклаш мумкин.
Умуман, юкорида тилга олганимиз Ахмад Мухаммад Турсун туплаб нашрга тайёрлаган “Хар дарднинг давоси бор” китобида келтирилган касалликларга оид узук-юлук, чала-ярим тавсияларни куллаш кутилмаган нохуш окибатларга олиб келиши мукаррар.
Кушним – поликлиникада хамшира булиб ишлайдиган Барно доимо нолиб юради: “Бир чала табиб онамнинг кулогини йиринг окадиган килиб куйган” деб.
– Кандай килиб,–деб сурайман.
– Табиб бир неча кун онамнинг кулогига хар-хил совук суюк дориларни томизган,–дейди Барно.
Хаммаси тушунарли. Кулок совукни ва сувни ёмон куради. Кулокка томизиладиган хар кандай дори илик холда булиши лозим.
Икромали Хожи Усмонов “Асал хосиятлари” китобчасида Артрит хасталигини даволашда асал ва асаларидан фойдаланиш тугрисида шундай ёзади: “Бир чой кошик она ари сути ва асал 1:100 тенгликда тайёрланган аралашмасини кунига икки махалдан тилнинг тагида эриб кетгунига кадар ушлаб турилади. (Бу аралашма бундай тарзда тайёрланмайди – муаллиф) Шу билан бирга, беморлар огриб турган жойини 20 та асалари нишига чактиради. Ревматизм ва артрит касалида даволов курси бир ойни ташкил этади. Сунг икки ойга даволов курсини тухтатиб, яна ун кун давомида муолажа кабул килинади”.
Нихоятда тушунарсиз ва чала тавсия. Изохнинг хожати йук.
Асаларига чактириб даволанишнинг хам узига хос нозик жихатлари бор.
Аввало, асаларига чактириб даволаниш мутахассис-шифокор назорати остида утказилади. Бошида бемор танасининг асалари захрига сезгирлиги текшириб курилади. Кейин эса беморнинг сийдигида оксил пайдо булган-булмаганини аникланади. Натижалар ижобий булса, шундан кейин асаларига чактириб даволанишни бошлаш мумкин.
Икром Хожи Усмон асаларига чактириб даволанишнинг бундай мухим жихатларини ёзмайди. Унинг табобатидан мутлако хабардор эмаслиги куриниб турибди.
Чала-ярим тавсия – зиён. Асалари захри артритни тузатади деб ёзган табиб бу шифо усулини мукаммал баён этиши лозим. Хар кандай даво усули мутахассис назорати остида мукаммал куллансагина кутилган натижани бериши мумкин.
Албатта, хозирги кунда табобат хакида китоб ёзаётганларнинг купчилиги соха мутахассиси эмас. Улар факат пул ишлаш учунгина бу мавзуда китоб хозирлашади. Лекин узлари хар кандай даволаш усули мураккаб ва шу билан бирга, гохо хатарли булишини билишмайди.
Саломатлик – тиллога хам топилмайдиган бойлик. Саломатлик хакида саёз ва чала китоблар ёзиб кишиларни чалгитиш яхшиликка олиб келмайди.
Номутахассис томонидан у ер – бу ердан чала-ярим кучириб тайёрланган табобатга оид китобларни нашр килаётган ноширлар хам масъулиятли булишлари лозим. Инсон соглиги билан хазиллашиб булмайди.
Асл касби журналист булган Иброхим Кузиев “Танангда дард булса...” (Тошкент, Фан нашриёти, 2006 йил) китобида: “Даволаш максадида хаммадан кура купрок Штрияда етиштириладиган уругларининг пусти юпка буладиган мойли ковок мос келади”, деб ёзибди.
Штрия деган давлат каерда жойлашган экан? Умуман шундай номдаги мамлакат борми? Штрия... бу сузни биринчи бор эшитишим. Жугрофия фани буйича магистратурада укийдиган жиянимдан сурайман:
– Штрия деган мамлакат борми?
– Йук, бунака мамлакат йук,–дейди у.
Штрия деганлари мени кизиктириб колди. Шу китобни нашрга тайёрлаганлар, хатто, муаллифнинг узига хам кунгирок килиб, Штрия деб аталмиш мамлакат хакида сурадим. Улар хам шу номдаги мамлакат борлигини хаттоки, ёзган китобларида шу сузни тилга олганликларини хам билишмас экан.
Иброхим Кузиев юкорида тилга олинган китобида “Артрит ва полиартрит булганда...” деб лимон, керосин, арок ва хужалик совунидан тайёрланган малхам ёрдамида оёкларни массаж килишни тавсия килиб, “массаждан сунг огриётган жойларни навбатма-навбат икки кун синтетик мато билан, икки кун ип-газлама мато билан ураб куйинг” деб ёзади. Синтетик мато артрит – оёк касали учун нихоятда зарарли эканлигини унча-мунча одам хам билади. Хатто соглом одам хам синтетик матога асло якинлашмаслиги лозим. Савдогарларимиз арзон бахога сотиб олиб, кимматга пуллаётган синтетик кийимларни узингиз хам кийманг, фарзандингизга хам олиб берманг.
Гиёхларнинг шифобахш хусусиятлари хакида ёзаётган кимсалар купинча масаланинг мухим томони – муайян доривор гиёхнинг ножуя таъсири, айрим касалликларда умуман кулламаслик тугрисида лом-лим дейишмайди.
Масалан, лимон ут (мелисса) доривор гиёхни бош огригида, асабийлашиш ва овкат хазм булмасликда дамлаб ичишни тавсия киладилар. Лекин лимон ут кон босимини тушириб юбориши ва гиперония касали бор кишилар бу гиёхни эхтиёткорлик билан ичишларини эслатиб куйишмайди. Наъматакни кунглингиз кутарганча дамлаб чой килиб ичинг дейишади. Лекин наъматак дамламаси инсон танасидан кальций моддасини хайдаб чикаришини ёзишмайди. Куп микдорда ва узок вакт мойчечак дамламасини ичиш асаб ва шиллик каватларга ножуя таъсир килади.
Табобат, хусусан, доривор гиёхлар билан даволанишга багишлаб ёзилаётган китоблар нашр килинмасдан бурун албатта шу соха олимлари, мутахассислари назаридан утиши лозим. Чунки инсон саломатлиги билан боглик сохада чала-ярим, кучирмачилик, саёзлик, номукаммаллик факат зиён келтиради.
Якинда Мухиддин Умаров, Икромали хожи Усмонов ва Ёкутхон Усмоноваларнинг каттагина, 480 бетдан иборат “Табобат асрори ва шифо” номли китоби нашр килинди. Гарчи бу китоб учта муаллиф томонидан ёзилган булса-да, лекин кайси булимни ким ёзганлиги курсатилмаган. Бу китобнинг камчилиги. Чунончи, когозга тушган хар бир суз ва жумланинг масъулияти ва жавобгарлиги бор.
“Табобат асрори ва шифо”ни куздан кечириб булгач, миямда ушбу фикр пайдо булди. Бу китоб муаллифларнинг табиблик тажрибалари махсули эмас, балки касалликлар ва доривор гиёхлар хосса-хусусиятлари хакида турли манбадан материаллар туплаб, кучирмакашлик килиб каттагина китоб ясаганлар.
Масалан, дейлик, уларнинг китобида далачой, седана, ширинмия, эрмон ва бошка бир катор доривор гиёхларнинг хусусиятлари, уларни кандай ва нима максадда ишлатиш хакидаги таъриф-тавсиялар Хомиджон Зохидовнинг “Шифо хазинаси” (тожик тилидан жамол Шаропов таржимаси, Тошкент, “Янги аср авлоди”, 2004 йил) китобидан сузма-суз кучирилган. Биргина мисол келтираман: “Шифо хазинаси”да Эрмонга шундай таъриф берилган: “Барги коху баргига ухшаш бу гиёх маълум ва машхур, гули кум-кук, хушманзара, таъми аччик булиб, халк орасида таъмига нисбат берилиб, аччик гиёх хам дейишади. Унинг янги, хулининг мижози аввалги даража охирида совук ва хул. Агар иссик жойларда ва иссик об-хавода усган булса, иссик ва курукликка мойил булади. Ва курик Эрмоннинг мижози курикликка мойил...”.
Эрмонга берилган таърифни “Табобат асрори ва шифо”дан укиймиз: “Барги коху баргига ухшаш бу гиёх маълум ва машхур, гули кум-кук, хушманзара, таъми аччик булиб, халк орасида таъмига нисбат берилиб, аччик гиёх хам дейишади. Унинг янги, хулининг мижози аввалги даража охирида совук ва хул. Агар иссик жойларда ва иссик об-хавода усган булса, иссик ва курукликка мойил булади. Ва курик Эрмоннинг мижози курикликка мойил...”.
Шу йусинда доривор гиёхлар хакидаги маълумотлар сузма-суз, нуктама-нукта, хатто гап курилишидаги нуксонгача кучирилган. Кучирмачилик одамга обру келтирмаслиги маълум гап. Муаллиф хукуки деган гап хам бор. “Шифо хазинаси”да гиёхлардан дамлама ва малхамлар тайёрлаш йуллари баён этилган. Балки Хомиджон Зохидов тавсия этаётган малхамларини амалда синаб кургандир. Лекин унинг китобидан кучирганлар бу малхамларни уз табиблик тажрибаларида синовдан утказиб курганми?
Иброхим Кузиевнинг “Танангизда дард булса” (2006 йил “Фан” нашриёти) китобидаги бод, радикулит, остехондроз ва бугим касалликларини даволаш усулларини “Табобат асрори ва шифо” муаллифлари шундоккина кучириб куя колишган. Лекин кучириб олган манбалари курсатилмаган.
Шукур Эргашевнинг “Табиатнинг узи табиб” китобидаги бир катор гиёхлардан дамлама тайёрлаш усуллари, турли касалликлар хакидаги мулохазалар хам “Табобат асрори ва шифо” китобига узгартиришсиз кучиб утган. Биз бу уринда дамлама тайёрлаш усули ва касалликка берилган таъриф нотугри демокчи эмасмиз. Айтмокчимизки, М. Умаров ва унинг икки шериги бошка муаллифларнинг бошка тилдан килган таржималари ва муайян касаллик ёхуд доривор гиёх хакида уз сузлари билан тузган гапларини кучириб олишган.
“Шифо асрори ва табобат” китобининг бир булими томирдан ташхис куйишга багишланган. Мен томирдан ташхис куйишни тушунмайман ва бу тугрида мутахассислар фикр билдирар... мен узим дуч келган бир вокеани гапирмокчиман.
Кетма-кет утказилган жаррохлик амалиётлари туфайли каттик бош огрик касалига йуликдим. Бош огригим шу даражада ёмон эдики, хатто ёнимдаги одамга бошимни кутариб, кузимни очиб карашга кийналардим. Баъзан огрикнинг зуридан бошим тарвуздек “тарс” этиб ёрилгандек буларди. Кон чикдимикан деб бошимни пайпаслаб курардим. Ибн Сино: Ута кучли бош огрик бош суягини ёриб юбориши мумкин, деб ёзган.
Шифокорлар тайин этган дори-дармонлар дардимни салгина енгиллаштирди, холос, лекин бошимдаги машаккат кетмади.
Кунлардан бир кун университетда бирга укиган дустим:
– Сизни зур табибга олиб бораман, томирингизни ушлаб хамма касалингизни айтиб беради. Табибнинг узи асли наманганлик, Тошкентда хам офис очган. Машинасозлар метро бекатига якин жойда,–деб колди.
– Майли борамиз,–дедим.
Бордик. Йул-йулакай дустим бир гапни бир неча марта такрорлади:
– Сиз бир огиз хам гапирмайсиз, томирингизни ушлаб хамма касалингизни табибнинг узи айтади.
– Зур-ку,–дейман дустимга,–сиз мени Исо Масихнинг ёнига бошлаб бораётганингиз йукми?
Хуллас, табиб макон тутган масканга етиб келдик. Тонг сахар эди. Табиб шахар шифохоналаридан бирининг биносида жойлашган экан. Шифохона дарвозасини харбий кийимдаги бир йигит куриклаб турган экан. Табиб хузурига кирадиганлар руйхати шу йигитнинг кулида экан.
Мен хам руйхатга номимни ёздирмокчи булиб дарвоза коровулига мурожаат килдим.
– Бугун сизга навбат тегмаса керак,– деди у, – кечаги руйхатдан ортиб колганларнинг сони 40 та, табиб эса бир кунда 40 дан ортик бемор кабул килмайди.
– Энди нима киламиз? Дустим менга тушунтирди.
– Коровул аскарга уч минг сум беринг (2005 йил эди ушанда), фамилиянгизни руйхатнинг бошига ёзиб куяди.
Шундай килдим. Уч мингнинг бахридан утиб, табиб хузурига биринчи булиб кирадиган булдим. Нихоят, орзикиб кутганимиз “томирчи” табиб келди. Хузурига кирдим. Табиб кул томиримни ушлаб, бир оз уйланиб туриб:
– Простата бези безовта киладими?–деди.
– Йук.
– Жигарингиз огрийдими?–деди у яна.
– Йук.
– Буйрагингизда муаммо бор экан,-деди у ишонч билан.
Озгина жахлим чикди. Узида гайритабиий кобилият борлигини даво киладиган одамларни ёмон кураман.
– Буйрагимда хеч гап йук, калла... Бошим огрийди, жуда ёмон огрийди,-дедим жахлим чикканини яширмай.
Табиб “калла” деган сузни унга нисбатан айтганимни сезиб жахли чикди, гап охангида куполлик ва асабийлик пайдо булди.
– Бош огригингиз сабаби буйракда-да,-деди у.
– Эй-ий... – дедим-да бошка гапирмадим. Табибнинг ёнида бир ёш йигит когоз коралаб утирганди. Тасодифан ёзганларига кузим тушди. У менинг касаллик варакамни ёзиб бораётган экан. Ёзганларини куз кири билан тезда укиб, хайрон колдим. У менинг фамилиям тугрисига “простатит”, “жигар”, “буйрак” хасталиги деб ёзиб куйибди.
– Касаллик варакангизни Наманганга жунатамиз. Дорини уша ерда тайёрлашади. Ун кундан кейин келиб дорини олиб кетасиз,–деди табиб. Табиб утирган хонанинг бурчагидаги каттагина стол устида жуда куп когоз халтачаларга солинган доривор гиёхларга кузим тушди.
Табибнинг кабули 10 минг сум экан. Ун кундан кейин тайин килинган дорини олгани бордим. Табиб йук экан. Аввалги курганим ёш йигит кулимга доривор гиёхлар тулдирилган когоз халта берди.
Барибир табибнинг йигма гиёµларини дамлаб ичдим. Бош огригим асло пасаймади.
Яна бир хамкасбим номи афсоналарга буркалган табибнинг дарагини топиб келди.
– Тибетда табобатни урганган. Томирингни ушлаб касалингни айтади. Дорилари жуда кучли. Тугма шол одамни югуртириб юборганлигини эшитганман.
– Майли... борамиз.
Табибнинг кабулига кириш 7 минг (2005 йил) сум экан. Кирдим. Кулимда ташхис когозларим хам бор эди. Уларни табибга курсатмокчи эдим, у бармок ишораси билан “четга куйинг” деди. Ва юмшоклик билан кулимдан ушлаб, юрак зарбларимни текшира бошлади. Бир муддат утгач, кулимни куйиб юбориб:
– Простата безовта киладими,–деди мулойимлик билан. Мен шошиб колдим. Хамма ички аъзоларимни бир бошдан санаб чикмасин деб тез-тез гапира бошладим:
– Бошим огрийди. Жуда ёмон огрийди. Операциядан сунг шундай булиб колди,–деб кандай операциялар булганимни айтиб бердим. У менга узлари тайёрлаган кандайдир, хиди уткир малхам, керосин ва уч халта гиёх тайин килди. Дорилари киммат экан. Табибнинг дориси чиндан хам кучли экан, икки кун ичиб холим ёмон булиб колди.
Дархол табибнинг дориларини ичишни тухтатдим.
Хар холда мен, кузи билан курган, бошига тушган одам, “томирдан ташхис” деган гапга шубха билан карайман.
Купинча табиблар уз номларини кандайдир гайритабиий ходисага боглаб афсонага айлантириб куйишади. Утган йили газеталардан бирида янги чиккан табиб хакида маколага кузим тушиб колганди. Маколада ёзилишича, фалончи табиб болалигида куй бокиб юрган пайти осмондан оппок либос кийган нуроний бир чол тушиб, унинг кулидан ушлаб, кир-адир айлантириб гиёхларнинг хусусиятлари хакида гапириб, “келажакда зур табиб буласан” деб башорат килганмиш. Купинча Худо аклдан кисган, рухида нуксон бор кишилар руёлар, сароблар гирдобида уралашиб юради ва рухлар, фаришталар билан гаплашяпман деб хаммани хайрон колдиради.
Хамма гап шундаки, мана шундай ахмокона уйдирма “реклама”ларга ишонадиганлар керагича топилади.
Хар холда, муаллифлар кейинги пайтда нашр этилаётган табобатга оид китоблардан кучириб мулохазаларни узлаштириб “Табобат асрори ва шифо” китобини “ясашган”. Муаллифларнинг мен бу уринда уларнинг кучирмакашлигини исботлайдиган мисолларнинг хаммасини келтириб утирмайман. Агар шундай килсам, каттагина китоб ёзишга тугри келади.
Хулоса шуки, табобат хакида китоб ёзган одам аввало узи тажрибадан утказган даво усулларини баён килиши керак. Узга тиллардан чала-ярим таржима килинган табобат китоблари фойдаланишга мутлако яроксиздир.
Рахмат Курбон
адабиётшунос
|
|