Узбек романчилигининг асосчиси: Абдулла Кодирий

[Nigora Umarova]

Абдулла Қодирийга туҳмат қилганлардан биронтаси улар оқланганларидан кейин адиб оиласидан кечирим сўрашганми?

[Sherkon Qodiriy]

Сообщение от Nigora Umarova

Абдулла Қодирийга туҳмат қилганлардан биронтаси улар оқланганларидан кейин адиб оиласидан кечирим сўрашганми?

Пайғамбаримиз Муҳаммад (САВ)дан ривоят қилинадики,у киши айтадилар: “Кечирим сўраманглар”. У дегани айб иш қилинганидан кейин “Кечирим сўраманглар”,- дегани эмас, балки “Кечирим сўрайдиган иш қилмаслик керак”,-демоқчилар. Бўлар иш бўлди, тарихни ортга қайтариб бўлмайди. Буларни кечирган билан ўтганлар қайтиб келмайди. Балки ўшандай кунлар қайтиб келмаслиги учун тарихдан ибрат олиш керак.

[Sherkon Qodiriy]

Сообщение от Shokirbek

Ulkan adibning kitobxonlarga yetib kelmagan xabarlaridan "37-xonadon"da siz tilga olib o'tganlarini qisqacha aytib o'tsangiz.

Дадамиз бирор учрашувга бориб: “Мен ёзувчиман ёки 10 йилга қамалганман”, деб гапирганликларини эслай олмайман. 1980 йилларнинг охирида нафақаларини маҳаллий аҳамиятдаги даражага айлантириш фикри туғилди. Керакли қоғозларни тайёрлаб Ёзувчилар ташкилотига бордик. У ердаги “махсус бўлим”нинг ходими ҳужжатларни қабул қила туриб шундай деди:
-Бу ишларнинг фойдаси бўлмаса керак.
-Нега?
- Чунки бирорта мукофатингиз йўқ экан.
- Мен 10 йил қамоқда ўтирдим. Бу мукофот эмасми?
- Мен сизни қамагани йўқ-ку.
-Сен буларни қабул қилиб олавер. Бўлса, бўлар. Бўлмаса катта кўча,-дедилар жаҳл билан.
Дадамиз сўнгги кунларининг бирида бувамиз ижодлари билан боғлиқ бир воқеа юз берди. Шунда дадам: “Шеркон, қаерга борсанг, эшикдан дадил киравер. Қўрқма! Сен ёзувчи бўлмайсан. Агар ёзувчи бўлсанг ҳам, у пайтларда улар ўлиб кетган бўлади. Мен қўрқиб яшадим. Хорликларга чидадим. Агар шундай қилмасам, улар ёзганларимни чиқармас эдилар. Натижада халқ буванг ҳақидаги маълумотлардан бебаҳра бўлар эди”,-дедилар маъюслик билан.
Бувамиз Абдулла Қодирий 1937 йил 31 декабр куни тунда, ўз уйларида ҳибсга олинган эдилар. Тақдирни қарангки, аввалги 19-рақамли уйимизга, бугунга келиб ўша машъум йилни эслатиб турувчи 37-тартиб сони берилган. Дадамиз вафот этганларида аср намозидан сўнг у кишини қабрга қўйдик. Бизда бир одат бор: эркаклар мозордан қайтгач, аёллар билан сўрашадилар. Ўшанда онам мени бағирларига босиб:”Отангнинг юзларини бироз ерга қаратиб қўйиш керак эдимикин? Кўпгина гапларини айтолмай ичларида олиб кетдилар. Зардоблари бу дунёда қолармиди”, деб йиғлаганлар.
Вақти-соати етиб, ана шу “зардоб”ларнинг баъзиларини сиз, азиз ўқувчиларга ҳавола этишга жазм қилдик. Зеро, “37-хонадон” бошига тушган аччиқ қисматлар тарихи сизни бефарқ қолдирмайди, деган умиддамиз.

[Sherkon Qodiriy]

Юқорида таъкидлаганимдек, менинг ёзувчиликка даъвогарлигим йўқ эди. Энди ушбу хотиранинг юзага келиши ҳақида икки оғиз сўз. Дадамиз вафотларидан сўнг бир оз қалам тебратишга тўғри келди. Бир куни устозларимиздан бири раҳматли ёзувчи Неъмат Аминов ҳузурларига чорлаб:
- Ёзаётганларингизни ўқидим. Яхши. Бироқ бир маслаҳат бор,-дедилар.
- Эшитаман.
- Сизга жуда қийин. Йўлингизда икки тоғ бор. Бири бувангиз. Иккинчиси дадангиз. Агар шу икки тоққа яқинлашсангиз, ёзинг. Уни одамлар ўқиб “Шундай яхши нарса ёзибди-я!” дейишсин. Бўлмаса...-дедилар.
Мен маслаҳатларини ижобий қабул қилиб, ёзишни умуман ташлаб юбордим.
Орадан қарийб 20 йилларча вақт ўтди. Бир куни тушимда устозларимиздан бири Тоҳир Маликни кўрдим. У киши “ёзсангиз-чи” дедилар. Уйғониб кетдим. Анча кунгача ўша туш хаёли билан юрдим ва охири қўлимга қалам олдим. Дастлабки хотирани ёзиб, бир куни Тоҳир аканинг олдиларига бордим. Бўлган воқеани айтиб бердим-да: “Шуни бир ўқиб кўринг. Менинг ёзувчиликка даъвоим йўқ. Маъқул бўлса айтарсиз”,-дедим. У киши дарров ўқиб чиқиб:
-Бўлади,-дедилар қисқагина. Мен Неъмат Аминовнинг ўгитларини айтиб бердим.
-Энди у киши ҳам ҳақ. Лекин сиз давом этаверинг-дедилар. Шундай қилиб устознинг далдаларида, ушбу китоб юзага келди. Хулоса қандай бўлади, энди буёғи сиз азиз ўқувчиларнинг ҳукмига ҳавола.
Хотираларни тиклашга ҳаракат қилар эканман, воқеаларни ошириб-тошириб ўтирмадим. Зеро, барча мақтов Аллоҳга, унинг пайғамбарларига ва асҳобларигадир. Ўтмишдагиларнинг сиймоларини тасвирлашда, Пайғамбаримизнинг “Ўтганларнинг фақат яхши томонларини эсланг”, деган ўгитларига амал қилдик. Баъзи ўринларда эса ибрат учун бир оз четга чиқишга тўғри келди. Бунинг учун бизни албатта кечирасиз, деган умиддамиз.

[Sherkon Qodiriy]

Сообщение от Shokirbek

"Obid ketmon" asarini hozir ko'pchilik topa olishmayapti. Alohida chop etilganmi?

“Обид кетмон” қиссаси 1987 йили Ғафур Ғулом номидаги нашриётда “Ғирвонлик Маллавой” номли китобнинг ичида акамиз Хондамир Қодирий томонидан тайёрланиб нашр этилган.

[Sherkon Qodiriy]

Сообщение от Shokirbek

Adibning asarlarini o'qir ekanmiz, unda o'tkir shoirlarga xos baytlarni uchratamiz. Asarlari ichida yozganlaridan tashqari adibning alohida yozgan she'rlari ham bormi? Bor bo'lsa, ularni bir she'riy to'plam qilib chiqarish haqidagi fikringiz.

Абдулла Қодирийнинг бизга маълум бўлган шеърлари тўртта: “Тўй”, “Аҳволимиз”, “Миллатимга бир қарор”, “Фикр айлағил”.
Бу шеърлар “Диёри бакр” китобида 2007 йилда нашр этилган.

[Shokirbek]

Сообщение от Nigora Umarova

Katta rahmat, bu kabi adibning maqolalaridan qo'yib borilishi biz uchun juda foydali, quvonchli va maroqlidir.

Shu yerda ijozatlaringiz bilan arab harfidan lotinchaga o'girilayotganda yo'l qo'yilgan ba'zi (mening nazarimdagi) kamchiliklarga mulohaza bildirsam.

"xoli hoziramiz" - "holi hoziramiz" bo'lishi kerak, ya'ni hozirgi ahvolimiz demoqchilar.
"musht degani hayvoni g'ayri notiqning" - "musht degan hayvoni g'ayri notiqning", ya'ni musht deb ataluvchi so'zlamaydigan jonivorning demochilar.
"mahalla-kuydan" - "mahalla-ko'ydan".
"gulshan razolatda, gulzor safohatda, bozor siyosatda, maydon hamoqatda, boyimiz, mullamiz, eshonimiz, yoshimiz va moxovimiz, pesimiz sayru guluston etmoqda" - "gulshani razolatda, gulzori safohatda, bozori siyosatda, maydoni hamoqatda boyimiz, mullamiz, eshonimiz, yoshimiz va moxovimiz, pesimiz (balki yoshimiz va qarimiz, moxovimiz va pesimiz demoqchidirlar) sayri guliston etmakda". Ya'ni - razillik gulshanida, nodonlik gulzorida, siyosat bozorida, ahmoqlik maydonida boyimiz, eshonimiz va h.k.lar "guliston sayrini" qilishmoqda, javlon urishmoqda.

[Sherkon Qodiriy]

Тўй
Қилди бу вақт бизда жавлон тўй,
Оқчаси йўқни этди ҳайрон тўй.
Бир-биридан ошурдилар тўйни,
Топди равнақ, ҳайратила боён тўй.
Беш кун тўйни сўнгидин
Кетибон мулклар боис фиғон тўй.
Боён тўйиға ерлилар қараб
Этди сарф токи тандаги жон тўй.
Эй ғанийларимиз, эй фақирларимиз,
Амр этубдурми бизға Қуръон тўй.
Мундайин ишлар шаръимизда йўқ
Кори мажъус, кори шайтон тўй.
Ишламас шундай аҳллик киши,
Йўламас асло аҳли виждон тўй.
Ўтса тўй бирла ёзу қишимиз,
Айлагай бизни ерға яксон тўй.
Келингиз дўстлар, дин қариндошлар,
Ташласун бўлса гар мусулмон тўй.

Ғаний-бой. Маъжус-насроний.
Абдулла Қодирий, “Садойи Туркистон” 1915 йил, 64-сон, 20 март, 2-бет

[Sherkon Qodiriy]

Аҳволимиз

Кўр бизнинг аҳволимиз, ғафлатда қандай ётамиз,
Жойи келган чоғида виждонни пулға сотамиз.

Ўғлимизға на адаб, на фан, на яхши сўйламак,
На худони буйруғи булган улум ўрготамиз.

Коримиз шундан иборат бўлди ушбу вақтда,
Ўнтадин бедона боқиб ёзу қиш сайротамиз.

Ҳамда ҳар кун такяларда наша кўкнори чекиб,
Баччаға кокил солиб, оҳ-воҳ ила ўйнотамиз.

Қаримиз, боёнимиз, балки бу вақт оқвондамиз,
Ногаҳон кўрсак агар бир бесоқолни қотамиз.

Ўртадан чиқса агар миллатни яхши суйгучи,
Биз ани даҳрий санаб, тўфангча бирла отамиз.

Келингиз ёшлар, зиёлилар бу кун ғайрат қилинг,
Ухлаганларни агар қодир эсак уйғотамиз.

Улум-илмлар.

1915 йил

[Sherkon Qodiriy]

Миллатимга бир қарор

Кел эй миллат, бир кун бир маслаҳат билан қарор ўлсун,
Бу кундин ўтган ишларга пушаймон бирла ор ўлсун,
Қилайлик бул куни ҳайрат ҳама бирдан қилиб ҳиммат,
Жаҳолат чўл саҳросида минбаъд сабзавор ўлсун.
Бу нодонлик биза қилмиш эди тўрт фаслни қишдек,
Жаҳонни зимистони дўнуб фасли баҳор ўлсун.
Аяшмай кумуш-олтунни ҳамма боёнлар асло,
Солиб дорилфунунлар ҳам макотиблар ҳазор ўлсун.
Ўқушсун миллат авлоди бизни доим дуо айлаб,
Қилиб таҳсил улумларни фунуна яхши ёр ўлсун.
Очайлук жамиъатлар, кўб йиғайлик ҳам иноятлар,
Ки токи ятим ва бечора бекасға мадор ўлсун.
Неча чоғлар бўлубдурким, қочибмиз биз тараққийдин,
Бу кун бир илтифот бирлан бу йўлға бир гузор ўлсун.
Жаҳолат сассиғи бизни ҳамиша беҳузур этди,
Бу кун илмнинг бўйи бирлан димоғлар мушкибор ўлсун.
Бизнинг жоҳиллигимизни кўриб ул шод бўлганлар,
Кўриб машғулиятимизни илмға шармисор ўлсун.
Кимиким журъат айлаб, бул каломларға амал қилса,
Жаҳонда исми ани паҳлавон номдор ўлсун.
Бу кун мен сўзладим оз нутқ сиза то Қодир ўлгунча,
Илоҳи айласун таъсир шу сўз сизга бакор ўлсун.

Дўнмоқ-қайтмоқ.
Макотиб-мактаблар
Фунун-ҳунарлар; фанлар.
Иона-ёрдам, кўмак.
Бекас-ҳеч кими йўқ, ёлғиз одам.
Бакор-эҳтиёж, ҳожат.
“Аҳволимға”, “Миллатимга бир қарор” шеърлари илк марта “Жувонбоз” ҳикоясига илова ҳолида нашр этилган эди.