Tabobat va meditsina haqida

[tornado]

Hattoki ertaklarda ham haqiqat bo'lganidan keyin, rivoyatga ishonmay bo'lmaydi.

[Nigora Umarova]

Муҳтарам форумдошим!
Эътиборингизга Ўзбекистон Халқ табобати академияси бошқаруви раиси Муҳаммаджон Ҳамроевнинг "Шарқ табобатида инсон ва унинг саломатлиги ҳақида" китобларидан маълумот келтириб ўтмоқдамиз.

Ўт

Ибн Сино “Тиб қонунлари”да ўтни “ўт оддий жисмдир. Табиий ўрни унсурларга тегишли ҳамма жисмларнинг устидадир. Ўтнинг ўрни осмон гумбазининг шундоқ бир сатҳида бўлиб, вужудга келиш ва бузилиш шу ерга келиб тугайди. Унинг шундоқ ўринда бўлиши мутлақ енгиллигидадир. Табиати иссиқ ва қуруқ”, деб таърифлайди.
Султон Алининг “Дастурул илож” асарида ўт ҳақида гапирилиб, ўт мисолида қуёш ва одатдаги ўт-олов кўрсатилади. Кучли қизиб турадиган нур юлдузи – қуёш ер юзидаги ҳаётнинг гаровидир. Ўт (қуёш) жуда иссиқ, тартибсиз, зичлиги энг кичик ва вазни мутлақ енгил моддадан иборат бўлиб, доимо юқорига кўтарилади. Унинг кайфияти қуруқ-иссиқ бўлиб, ўрни ҳамма нарсанинг устидадир. У заминни ўраб турган ҳаво қатламининг устида туради. Ўт (қуёш) тўрт фасл ва кеча-кундуз доимий ер шарининг турли ерларига иссиқлик етказиб туради. У ўзининг қуруқ-иссиқ кайфияти билан табиат дунёсидаги борлиқни қиздириш, жисмларга иссиқлик етказиш, пишириш, қаттиқ жисмларни парчалаш, ҳўлликни қуритиш ҳамда ўзидаги ультрабинафша ва инфрақизил нурлари таъсирида моддаларда ранг пайдо қилиш, сувнинг буғга айланишини амалга ошириб, сув ва тупроқ совуқлигини тенглаштириб туришда муҳим аҳамиятга эга.
“Ўт”нинг табиатдаги ўрни. Ўт атмосфера қатламининг устида бўлиб ернинг асосий қувват (энергия) манбаи бўлиб ҳисобланади.
Қуёш радиациясининг жуда оз қисми, тахминан икки миллиарддан бири ерга етиб кела олади. Аммо қуёшнинг ҳар минутига ерга етказиб берадиган қувват (энергия) миқдори тахминан 400 миллион тонна кўмирни куйдирганда чиқарган иссиқликка баробар бўлиб, қуёш радиацияси атмосфера қатламидан ўтиб кейин ер юзига етиб келади. Бу жараёнда бир қисм нурларни атмосфера қатлами у ердаги чанг ва ҳаво воситасида тўсиб қолади. Ернинг етмиш бир фоиздан иборат қисми сувдан – табиий сув ҳавзаларидан иборат. Қуёш таъсирида сувнинг табиатда айланиши ер юзида жами жонзотларнинг ҳаёт кечириши учун муҳим зарурий омилдир.
“Ўт”нинг инсон организми билан муносабати. Ўт организм билан ниҳоятда зич муносабатда бўлиб, қуруқ-иссиқлик билан қизил қон ҳужайраларининг ҳаракатини амалга ошириб, юрак ҳаракатини таъминлаб, қоннинг оқиш суръатини жадаллаштириб, қондаги мой (холестерин) миқдорини камайтириб, қон томири қотиши каби ҳолатларнинг юзага келишининг олдини олади.
Оқсил, мой, қандларнинг организмга сўрилишини илгари суриб, оқсил, мой ва қантдан иборат уч жавҳар айланишини тезлаштиради. Баданда қон қанти камайиб, қувват етишмаганда мойларнинг парчаланишини амалга ошириб, қувват билан таъминлаб, жами жараёнларни жадаллаштиради, модда алмашинувини яхшилайди. Бадан ҳароратини юқори кўтариб, ҳўлликни қуритиб, тери тешикчаларини кенгайтириб, ҳўлликнинг меъёридан ошиб кетишига йўл қўймасдан, бадан ҳароратини бир маромда ушлаб туради. Суюқликларнинг оқишини кучайтириб, тиқилмаларни очиб, оқсил, қант, мой каби озуқаларнинг хужайра тўқималарига етиб боришини таъминлайди.
Қуруқлиги ва иссиқлиги билан асаб толалари сезгирлигини оширади, қон айланишини тезлаштиради, ҳазм фаолиятини амалга оширади. Агар қуруқ-иссиқлик кайфиятида ўзгариш бўлса баданда турли касалликларнинг келиб чиқиши эҳтимолдан холи эмас.

[Nigora Umarova]

Ҳаво

Ибн Сино “Тиб қонунлари”да ҳавони “Ҳаво оддий жисм бўлиб, табиий ўрни сувдан юқори, ўтдан тубан. Чунки у нисбий енгилдир. Табиати иссиқ ва ҳўлдир. Ҳавонинг коинотда мавжудиги мавжуд нарсаларнинг бўшашиши, енгил бўлиши ва кўтарилиши учундир” деб таърифлайди.
Бу таърифдан қуйидагича хулосага келиш мумкин: Ҳаво муҳитдаги бўшлиқларни тўлдиради. “Ўт”нинг сув ва тупроққа бўладиган зиёда таъсир-ҳароратини камайтиради. Табиатдаги жами жонзотлар учун ҳаётий омил бўлиб хизмат қилади.
“Ҳаво” ўрин жиҳатидан “ўт” (қуёш)нинг остида, сувнинг устида турганлиги учун табиати ҳўл-иссиқ бўлади. (Ҳаво зичлиги сувнинг зичлигидан кичик).
Ҳавонинг табиатдаги ўрни. Ер юзидаги жамики жонзотлар нафас олиш жараёнида кислород ютиб, карбонат ангидрид чиқаради. Кислород ер юзидаги ҳаётий зарур омилдир. Ўртача ҳисобларга қараганда бир секундда ўн минг тонна кислород сарф бўлади. Шу зайлда кислород сарф қилинса атмосферадаги кислород уч минг йилга етар экан. Аммо яшил олам ишлаб чиқараётган кислород доимий равишда атмосферани тўлдириб туради.
“Ҳаво”нинг инсон организми билан муносабати. Инсон ҳавосиз ҳаёт кечира олмайди. Нафас олишни тўхтатилса даставвал мия, кейин бошқа аъзолар ўз фаолиятини тўхтатади. Табобатда инсоннинг яшаш жараёни тўрт унсур билан чамбарчас боғлиқлиги ва бу тўрт унсурнинг қайси бири йўқолса, ҳаётнинг тўхташи алоҳида таъкидланади. Ҳаво “моддий руҳ” деб аталади. Ҳаво, яъни кислород ҳаёт учун зарур бўлган руҳи ҳайвониянинг асоси бўлиб, баданда ҳосил бўлган хилтларнинг учувчан жавҳар қисми “моддий руҳ” яъни кислород билан учрашиб, ундан кейин баданда яхши руҳ шаклланади ва ҳаёт давом этади.

[Nigora Umarova]

Сув
“Тиб қонунлари”, “Куллиёт нафисий”, “Дастурул илож”, “Ақрози тиббий” каби қадим табобатимизга оид бир қатор асарларда сув ҳақида: “Сув оддий бир жисм бўлиб, ер ва ҳаво ўз табиий ўринларида бўлганида у ўз табиий ўрни билан ерни ўрайди ва ҳавога урилиб туради. Шундай ўринда бўлишига сабаб, унинг нисбий оғирлигидир. Табиати совуқ ва ҳўлдир. Тупроқдан енгил ва бошқа унсурлардан оғирроқ” деб таърифланади.
Ер шарининг тўртдан уч қисмини сув эгаллайди. Сув табиатдаги барча жараёнлар – иқлим, фасл ўзгариши, ёғингарчилик, ўсимлик ва жонзотларнинг ҳаёт кечириши учун зарур бўлган омилларнинг биридир.
Сувнинг 1 граммини буғга айлантириш учун 37 каллория иссиқлик зарур экан. Сувнинг мизожи совуклиги шу мисолда ҳам кўриниб турибди.

[Nigora Umarova]

Сувнинг инсон организми билан бўлган муносабати

Сув инсон баданидаги энг кўп миқдорда бўлган табиий моддадир. Ҳужайра ичида ёки ҳужайра сиртида бўлишидан қатъий назар сув кўпгина ноорганик ва органик тузларнинг эритувчиси сифатида иштирок этиб, тан суюқлигини шакллантиради. Ҳар хил ноорганик тузлар, паст молекулали органик бирикмалар ва оқсилларнинг сувда ион ҳолатида мавжуд бўлиб туриши сабабли электролитлар деб ҳам аталади. Организмдаги ҳар қандай модда алмашиш жараёни тан суюқлиги иштирокида амалга ошади.
Тан суюқлиги миқдорининг, босимининг ва тарқалишининг меъёрида бўлиши, тана модда алмашинув жараёнининг амалга ошиши ҳамда ҳар қайси аъзолар хизмат фаолиятини таъминлашдаги зарурий шартлар бўлиб ҳисобланади.
Тўла шаклланиб етилган инсон танасининг олтмиш фоизини тан суюқлиги ташкил қилади. Тан суюқлигининг учдан икки қисми ҳужайра ичига тарқалган бўлиб, ҳужайра ички суюқлиги деб таърифланади. Тан суюқлигининг учдан бир қисми ҳужайра сиртида бўлади ва ҳужайра ташқи суюқлиги деб таърифланади.
Ҳужайра сиртқи суюқлигидаги мусбат ион Na+ С1- ва НСОз
Ҳужайра ички суюқлигидаги мусбат ион К+ манфий ион НР042- ва оқсилдан иборат.
Хулоса қилиб айтганда,
1. Инсон баданидаги барча кимёвий жараёнлар сув иштирокида амалга ошади.
2. Сув ниҳоятда яхши эритувчи бўлганлиги сабабли тана фаолияти учун лозим бўлган барча озуқаларни эритади ва керакли аъзоларга етказиб беради.
3. Сув бадан ҳарорати барқарорлигини таъминлашда муҳим аҳамиятга эга. Чунки 1 грамм сувни буғга айланиши учун 37 каллория иссиклик талаб қилинади. Танада ҳосил бўладиган катта миқдордаги иссиқлик сувнинг буғга айланиши жараёнида сезилмас даражада сарф қилинади.
4. Сувнинг латифлаштириш хусусияти ҳам алоҳида аҳамият касб
этади. Масалан, сўлак суюқлиги, кўз ёши суюқлиги, бадан бўшлиқлари ва бўғимлардаги суюқлаштирувчи суюқликлар (ўзлари) мавжуд бўлган
ерларни намлаб латифлаштириш оқибатида суркалиш ва қитиқлашни камайтиради.
5. Сув бадандаги бошқа моддалар билан бирикиб, сувли бирикмалар ҳосил қилади.
Масалан, оқсиллар. Юрак мушакларининг 79 фоизи сувдан иборат. Бу сувнинг кўп қисми бириккан сув шаклида мавжуд бўлади.

[Nigora Umarova]

Тупроқ

“Тиб қонунлари”да тупроқ ҳақида шундай таъриф берилади: “Тупроқ оддий жисм бўлиб, унинг табиий ўрни ҳамма жисмлардан тубанда. У ўз табиати билан шу ўринга мосдир. Агар ўз ўрнидан ажраса яна шу ўринга қараб ҳаракат қилади. Бу тупроқнинг мутлақ оғирлигидандир. Унинг табиати совуқ ва қуруқдир”.
Тупроқ табиат дунёсидаги жами жонсиз ва жонли мавжудотларнинг шакл-сифатини сақлайди. Уларга нисбатан сувнинг зиёда ҳўллик таъсири ва қуёшнинг зиёда иссиқлик таъсирини тенглаштириб туради. Буткул жонзотларга зарур бўлган озуқа маъданларини ўз таркибида етарли миқдорда сақлайди. Тупроқ таркибида 02, S1, А1, Се, Са, Na, Мg, К каби кимёвий элементлар 97,13 фоизни ташкил қилади, бундан 02-49,13 фоизни, S1-26 фоизни ва қолган элементлар жуда кам миқдорда мавжуд. Тупроқ таркибидаги кислороднинг зичлиги 1,43г/см3, кремнийнинг зичлиги 2,34г/см3, алюминийнинг зичлиги 2,7г/см3, темирнинг зичлиги 7,86г/см3, натрийнинг зичлиги 0,79г/см3, магнийнинг зичлиги 1, 74г/см3, калийнинг зичлиги 0,96г/см3 эканлиги тупроқнинг мутлақ оғирлигининг далолатидир.
Тупроқ таркибидаги кимёвий элементлар зичлиги қолган уч унсур (ўт, ҳаво, сув) таркибидаги элементлар зичлигидан юқорироқ эканлиги ва зичлиги юқори элементнинг массаси оғирлиги ҳам юқори бўлиши ва табиийки ер шарининг тортиш кучи таъсирида ўз ўрнини топиши аниқ.
“Тиб қонунлари”да тупроққа қанчалик аниқ таъриф берилганлигини изоҳлашга ҳожат бўлмаса керак.
Тупроқ мизожнинг қуруқ-совуқ бўлиши унинг таркиби ва табиатда тутган ўрнига боғлиқдир.
Қуёш билан ер шари ўртасидаги масофа 150 миллион километрни ташкил қилади. қуёш тупроқни ташқи иссиқлик қуввати билан таъминлайди. Тупроқ таркибидаги макро ва микро элементлар табиатдаги жонсиз ва жонли мавжудотларнинг ҳаёт манбаидир.
Ўзбек халқ табобатида, тупроқ табиат дунёсидаги жами жонсиз ва жонли мавжудотларнинг шакл ҳамда сифатини сақлайди. Уларга нисбатан сувнинг зиёда ҳўллик таъсири ва қуёшнинг зиёда иссиқлик таъсирини тенглаштириб туради. “Тупроқ – ҳаёт учун зарур бўлган озуқа манбаидир” деб таърифланади.
Дарҳақиқат табиий жуғрофий муҳитнинг таркибий қисми бўлган тупроқ, органик ва ноорганик дунёнинг ўзаро боғланиши ҳамда таъсирининг муҳим воситаси бўлибгина қолмасдан, балки шу муҳитдаги модда ва энергия алмашинувининг зарурий ҳалқасидир.
Тупроқ таркибидаги С, Н2, 02, Na, каби унсурлар ва уларнинг алоҳида органик бирикмалар ҳолатидаги шакли қандай ҳолатда ва қанчалик миқдорда учрашидан қатъий назар минерал тузлар деган умумий ном билан аталади.
Инсон баданидаги миқдори кўп бўлган Р, Мg, Na, К, Са, С1, S, каби унсурлар умумий кул миқдорининг 60-80 фоизини ташкил қилади. Fе, J, Sn, Мn, 5е, Со, Ni каби унсурлар инсон танасида нисбатан кам миқдорда мавжуд бўлади. Бу унсурларнинг бузилиши тупроқ таркибидаги унсурларнинг тузилиши билан асосан ўхшаш бўлади. Бу унсурлар бадандаги тўқималарнинг яшаш зарурлиги ва модда алмашинув жараёни учун муҳим аҳамият касб этади.
Бу унсурларнинг инсон бадани учун энг муҳим бўлганлари қуйидагилар:
1. Кальций (Са): Янги туғилган чақалоқ баданида 28 граммгача
кальций мавжуд бўлади. Вояга етганда бу миқдор 1200 граммни ташкил
қилади. Унинг асосий қисми суяк, жумладан тишлардадир.
Кальций савдо хилтининг муҳим таркибий қисми, шунингдек, ҳужайра сиртидаги суюқлик, юмшоқ тўқималар ва қон таркибида бўлади. Ҳужайра пардасининг таркибий қисмини ҳам кальций ташкил қилади.
2. Темир (Fе): Инсон баданидаги микромиқдорда учрайдиган
унсурлардан бири бўлиб, бадандаги миқдори 3-5 граммни ташкил қилади.
Бу миқдорнинг 60-70 фоизи қонда ва 30 фоизи мушакларда бўлади.
3. Фосфор (Р): Фосфор ҳамда кальций суяк ва тишларга тарқалган бўлиб, суяк ва тишни ташкил қилувчи муҳим таркиб ҳисобланади. Вояга етган инсон суягидаги фосфорнинг миқдори 85 фоиз (тахминан 600-800 грамм). Бундан ташқари фосфор юмшоқ тўқималарни тузувчи муҳим таркибдир.
4. Йод (J): Вояга етган инсон баданида 20-50 миллиграмм йод мавжуд бўлиб, унинг 20 фоизи қалқонсимон безда, қолган миқдори тухумдон билан терига тарқалган.
5. Магний (Мg): Вояга етган инсон баданида 20-30 грамм магнийнинг 70 фоизи суяк ва тишларда, тахминан 25 фоизи юмшоқ тўқималарга тарқалган.
6. Фтор (F): Озиқ-овқат маҳсулотлари билан кирган фторнинг одатда 50-80 фоизи инсон баданига сингади. Бадандаги фтор тиш ва суякка тарқалган.
7. Рух (Sn): Инсон баданидаги рухнинг миқдори тахминан 1,4-2,3 грамм бўлиб, у суяк, тери ва сочга тарқалган. Бадандаги рухнинг 75-80 фоизи қизил қон ҳужайраларига тарқалган.
Ҳеч муболағасиз инсон танасининг тупроқ билан интайин зич муносабатда бўлиши, ер юзидаги инсоният ҳаётининг гаровидир дейиш мумкин. Чунки инсон танаси тупроқсиз мавжуд бўла олмайди.
Юқорида таърифлаб берганимиз тўрт чўнг унсур – ўт, сув, ҳаво, тупроқ ҳақидаги таълимот бир неча минг йиллар давомида яратилган таълимотдир. Қадим аждодларимиз тарафидан табиатни кузатиш орқали танилган тўрт чўнг унсур таълимоти бир бутун инсон ҳаёти билан муносабатлик алоҳида тарафлари орқали муҳим бир тадқиқот объектига айланиб, инсониятнинг борлиққа келиши, ҳаётий фаолияти, соғлиқ ва касаликка чамбарчас боғланиб, ўзбек халқ табобати асосий назариясининг муҳим қисмига айланган.
Тўрт чўнг унсур таъсирида инсон баданида иссиқлик, Ҳўллик, совуқлик, қуруқликдан иборат тўрт кайфият борлиққа келади.
Бу кайфиятлар инсон ҳаёти учун кам бўлса бўлмайдиган муҳим омиллар ҳисобланади. Масалан: баданда иссиқлик бўлмаса озуқа моддалари парчаланмайди, ҳўллик-суюқлик бўлмаса озуқа сўрилмайди, қуруқлик бўлмаса миянинг қўмондонлик қилиш кучи ожизланади ва совуқлик бўлмаса юракнинг хизмати ночорлашади. Демакки, одам баданида тўрт кайфиятнинг ҳаммаси бўлиши, бир-биридан кам ёки ортиқ бўлмаслиги керак. Бу хил кайфият нафақат инсонларда, балки тўрт унсур таъсирида ривожланадиган табиат дунёсидаги борлиқ жонсиз ва жонли мавжудотларда ҳам мавжуд. Шу жумладан инсон саломатлиги учун ишлатиладиган табиий дорилар ҳам иссиқ, совуқ, ҳўл, қуруқликдан иборат тўрт хил кайфиятига эга.
Демак, бутун коинот ва курраи замин ҳаёти учун иссиклик, совуклик ёки унинг манбалари бўлган кун нури, ҳаво, сув, тупроқ, зарур бўлганидек инсонларнинг ҳаёт кечириши учун ҳам бу омиллар ниҳоятда зарур омиллар бўлиб ҳисобланади.
Хулоса қилиб айтганда, ўзбек халқ табобати ва унинг доригарлиги бир бутун назария бўлган тўрт чўнг унсур таълимоти ва ундан келиб чиқиб шаклланган таълимотлар асосида ривожланган яхлит бир фандир.

[Nigora Umarova]

Рус табобатининг моҳир билимдони Геннадий Малахов ва Муҳаммаджон Ҳамроевларнинг "Чорсу" бозори бўйлаб сайёҳати.





Ўзбекча савдолашиш.



Ўзбекистон халқ табобати академиясида.

[Nigora Umarova]

Агар мавзу сизда озгина бўлсада қизиқиш уйғотган бўлса, мижоз ва инсоннинг мижозига хос хусусиятлар ҳақидаги хабарларни ҳам жойлаштираман.

[Kahramon Jalilov]

Ҳовлимиздаги дорихона
Пиёз -танга даво қишу ёз.
Пиёзнинг 400 га яқин тури булиб, 230 тури диёримизда кенг тарқалган. Унинг шифобахшлиги Шарқ мамлакатларида қарийб тўрт минг йиллар муқаддам аён эди. Уруғи доғни кетказади. Туз билан қушиб ишлатилса сўгалларни туширади, суви чиркин яраларга фойда қилади. Қулок, шанғиллашида, йиринг ва сув пайдо бўлганда, кулоққа томизилади.
Ичак уктин-уктин оғриганда, сариқ касаллигида, колит, қабзият, атеросклероз хасталикларида, тумовга қарши, чипқонда гижжаларни туширишда пиёздан фойдаланиб келинган.
Бир нарса хотирамдан сира кутарилмайди. Қўшнимнинг икки ойлик қизчаси бошида яра пайдо бўлиб, анча вақтгача тузалмади. Тиббиёт ожизлик килди, шифокор харакати зое кетди. Мехридарё онанинг елиб-югуриши, барча харакатлари бехуда кетар, йиринглар эса болага азоб берарди. Айрим кишилар "Энди у тузалмайди, тузалса хам кал булади, қиз болага бу катта доғ" дейишди. Хох, ишонинг, хох. ишонманг, кизча икки ёшга қадам қуйганда ховлида барқ уриб ўсаётган пиёзнинг баргини узиб, ея бошлади. Кук пиёзни шундай иштиёқ билан ер эдики, уни курган ота-онаси хайрон қоларди. Пировардида 3-4 кун ичида бошидаги йирингли яра битиб, кейинчалик ундан асорат хам қолмади. Сочлари усиб, тенгқурларга тенглашиб колди, (хозир у 35 ёшда), Оиласида энг куп пиёз еган бу қиз шундан буён хеч бир дардга чалинмади.
Ха, пиёз фақатгина зиравор неъмат, тотимлик озик, булиб қолмай, балки инсонни қатор касалликлардан мухофаза қилувчи дори хамдир. У меъда безлари фаолиятини яхшилайди, пешоб хайдайди, пешоб йулларида пайдо булган қум ва тошларни эритади,йуталга қарши даво бўлади, балғам кўчиради. Ангинада, милк ва нафас йуллари шамоллаганда туғралган пиёзни косага солиб, устига энгашилади ва бошга румол ёпиб, ўн дақиқа давомида чуқур нафас олинади.
Пиёз вужудимиздаги қанд микдорини камайтиради.
Буғда пиширилган ёки қўрга кўмилган пиёз чипқонни етилтиради. Майдаланган пиёз чакка ва манглайга қўйилса, бош оғриғи кетади. Қадокдан халос бўлиш учун ошхона сиркасини қайнатилган пиёзга қўшиб артилади. Шунингдек, пиёз баргларини қалин хил барра пиёз иштаха очади, соч тукилишидан асрайди.
Булғориялик олимларнинг фикрига кўра тумов, гриппда барра пиёз шарбати билан намланган пилик бурун катакларига қўйилса яхши самара беради, Кўк пиёзни кўп еб хам бўлмайди, унда эфир мойи ва пурин моддалари кўп бўлгани сабабли меъда, ичак йўли, жигар ва буйрак фаолияти суст булган кишиларга нохуш таъсир этади.
Мирзамир
МИРЗАШАРИПОВ,
доришунос.

[Muhammadjon]

Илтимос, кучала хакида имкони борича купрок маълумот беринглар.