"Чанқовуз овози" - мини фестивали

[Nigora Umarova]

Яқиндагина ташкил топган «TerraTermez» интернет ҳамжамияти Ўзбекистон тарихи, маданияти, санъатига қизиқувчи турли касбдаги жуда кўплаб иштирокчиларни ўз атрофига жамлади. Жамоанинг асосий мақсади ҳам юртимиз тарихи ва қадриятларини интернет сарҳадлари орқали жаҳонга тарғиб қилиш ва ёшларни таништиришдан иборат.
Мустақил Ўзбекистон турли худудларининг кўхна тарихи, бугунги жамоли ва ўзбек миллий мусиқа чолғулари ранг-баранглиги, турли-туманлиги, садоланиш хусусиятининг ўзига хослиги билан ажралиб туради. Ҳозирги кунда миллий ижрочиликда қўлланилаётган чолғулар турларининг ниҳоятда бойлиги халқимизнинг қадимий мусиқа чолғулари мутахассислари жаҳонда ва айниқса ёшларда катта қизиқишни ифодалайди. Шу билан бир қаторда, тарихимизга, анъана ва урф-одатларимизга халқимизнинг чуқур муҳаббатини ва ардоғини намоён қилади.
Бош ташкилотчи «TerraTermez» нинг ушбу минифестивалда чолғуларимизни ишлатиш ўринлари ва уларда ижро этувчиларнинг таркиби, чолғуларнинг моҳиятига кўра янгича таснифлашдан иборатдир. Мусиқий ижрочиликда қўлланиладиган аксарият чолғуларда ижро этиш созандадан катта ўқув, малака, тажриба ва билимни талаб қилгани ҳолда, халқ ичида жуда кенг тарқалган содда бироқ қадимий мусиқий чолғулар ҳам бор. Мана шу чолғуларни биз фольклор мусиқий чолғулари атасак, ўринли бўлади. Зеро, мазкур мусиқий чолғулар энг халқчил, оммабоп бўлиши билан бир қаторда халқ мусиқий ижодиётининг ҳақиқий руҳиятини, тароватини ифодаловчи товушлар садосини яратиш хусусиятига ҳам эгадир.
Мана шундай қадимий чолғу асбобларидан бири чанқовуздир. Чанқовузни металлдан ва туя суягидан тайёрланган турларининг мавжудлиги ушбу чолғу асбоби металл истеъмоли бошланган даврдан олдин ҳам мавжуд бўлганлигига ишора қилса, Чанқовузга айнан ўхшаш чолғуларнинг шарқий туркий халқлар, шимол халқлари, Марказий Осиё халқлари, шу билан бирга татар, бошқирд халқлари ва ҳатто олмонларда ҳам учраши унинг жуда қадимий чолғу эканлигини исботлайди. Хитойнинг жанубида қамишдан ясалган чанқовузларни учратиш мумкин. Чанқовуз чолғуси қадимдан хозирги Ўзбекистоннинг баъзи худудларида кенг тарқалган. Ҳатто шаҳарларда яшовчи қариялар ҳам Чанқовузни яхши билишлари ва ёшлик даврларида чалиб кўрганликларини эътироф этишади. Баъзи манбаларда Чанқовуз ижрочилари аёллар бўлганлиги келтирилади. Чанқовузда якка ҳолда ва дует тарзида ижро этиб келинган. Баъзан эса 10-15 тагача ижрочилар қўшилиб оркестр ёки ансамбль шаклида чалиш ҳолатлари ҳам учрайди. Чанқовуз, турли даврларда кенг оммалашган. Кўпчилик аёллар жамоаларида айниқса кенг тарқалган бўлиб, ҳар бир аёл ўзи билан доимо Чанқовузини олиб юрган ва қисқа дам олиш фурсатларида ҳам аёллар биргаликда Чанқовуз чалиб ўз хис туйғуларини, махоратларини кенг намоён қилишган. Ҳозирда чанқовуз чолғуси кўпроқ Сурхондарё, Қашқадарё ва Жиззах вилоятлари ҳамда Қоракалпоғистонда кўпроқ учрайди.
Шу билан бир қаторда Сурхон воҳасининг ибтидоий ва анъанавий миллий чолғу асбоби хисобланмиш «Сибизға» XX — асрда халқ орасида «Миснай», баъзи маълумотларда келтирилишича, «сибизиқ » деб ҳам юритилиб келган мазкур чолғу асосан чорвадорлар, чўпон-чўлиқлар орасида кенг қўлланиб келинган.
Сибизға қамишдан ясалган най туридаги чолғу бўлиб, узунлиги 10-15 сантиметрни ташкил этади. Ундаги тешик пардалари сони эса 3-4, баъзиларида 5-6 тага етади. Сибизға чолғусининг тешик пардаларини чолғучилар ўзларининг маҳорат ва имкониятларидан келиб чиққан ҳолда кўпайтирганлар.
Сибизғадан таралаётган ажиб куй ва наволар халқимиз орасида наводан-навога, овоздан овозга, устоздан шогирдга ўтиб, бизгача етиб келган.
Таъбир жоиз бўлса шуни айтиб ўтиш мумкинки, сибизғанинг овози жуда ёқимли ва жарангдор бўлиб, унинг эшитган ҳар қандай инсон руҳан тетиклашади ҳамда кайфияти кўтарилади.
Ҳозирги кунда Сурхон воҳасида тарқалган сибизғанинг кенг имкониятларга эга эканлиги, куйларининг оҳангдорлиги ва мазмундорлигида самарали фойдаланган маҳоратли чолғучилар ва мусиқашунослар томонидан янги қирра ва имкониятларни кашф этиб замонавий куйлар ҳам яратилмоқда.
11-12 май кунлари «TerraTermez» «Чанқовуз овози» мини фестивалини ўтказмоқда. Унда турли вилоятларидан ташриф буюрган моҳир чанқовузчилар, чанқовуз ихлосмандлари иштирок этишади. Тадбирдан асосий мақсад собиқ даврда унутилиб кетаётган исттиқлол шарофати билан қайта тикланилаётган миллий қадриятларимизнинг ноёб турлари, қадимий ва анъанавий чолғуда ижро, куйини тарғиб қилишдир.

Ҳамкорларимиз:
Маданият ва спорт ишлари Вазирлиги, Ўзбекистон Амалий санъати музейи, ZiyoNET ахборот ресурс тармоғи, www.kultura.uz сайти, Тошкент фотосуратлар уйи, "Ўзбекистон адабиёти ва санъати" газетаси.

Батафсил маълумотларни chanqovuz.sv.uz сайтидан олишингиз мумкин.

[Nigora Umarova]

"Чанқовуз овози" минифестивали дастури

11 май. «Чанқовуз» куни.

· Очилиш маросими;

· Чанқовуз усталарининг чиқишлари;

· Сурхондарё этнографик ансамблининг чиқишлари;

· «Сурхондарё этнография макони»фотокўргазмасининг очилиши;

· Моҳир чанқовузчиларни саралаш;

· Журналистлар ўртасида чанқовуз ҳақидаги мақолалар танловининг натижаларини эълон қилиш;


12 май. «Симизға» чолғу асбобига бағишланган кун ва тақдирлаш маросими.

· Симизға, ғачирнай, қамишнай ижрочиларини саралаш;

· Тақдирлаш маросими хамда «Чанқовуз овози» минифестивалини ёпилиш маросими;

Моҳир чанқовузчиларни саралаш танлови жараёнида:

1. Иштирокчининг Чанқовузда куй ижро этиши 6 минутгача давом этади.
2.Танловда ижро учун чанқовуз тақдим этилади. (иштирокчи ўз чанқовузи билан ҳам қатнашиши мумкин)
3. Минифестивалда иштирок этишни хоҳловчилар ўзи ҳақидаги маълумотларни terratermez@sv.uz манзилига юборишларини сўраймиз.
Маълумотномада танловда қатнашувчининг исми-шарифи, яшаш ҳудуди, телефон рақами(коди билан) кўрсатилсин. Маълумотлар 10.05.2012 йил, соат 18.00 гача қабул қилинади.

[Nigora Umarova]

Чанқовуз турлари

[Nigora Umarova]

Чанқовуз чалиш бўйича куни кеча - шанба куни, 5 апрелда Ўзбекистон амалий санъати музейида машғулот олиб борилди.
Чанқовуз чалиш сирларини Зуҳриддин Темиров ва Ҳусниддин Атолар кўрсатиб беришди.

[Bekmirzo]

Тўлибой Қобулов, Қорақалпоғистон халқ шоири

Чанқовуз

Онам сени сандиғида сақлаган,
Сақламаса кўнгли қарор топмаган.
Эшитганда сенинг сулув сасингни,
Эсаётган шамол четлаб тўхтаган,
Бир чиройли нағманг учун, Чанқовуз.

Тилла забон сайраса ҳар нағмага,
Ёруғ дунё бўлсин сенга садаға.
Юрт йиғилган сайил, базму тўйларда
Боғбон боғин назир этган худога,
Бир чиройли нағманг учун, Чанқовуз.

Қиз-жувонлар қўзғаб юрак дардларин,
Очиқ айтган ошиқликнинг шартларин.
Олисга от, яқинга хат жўнатиб,
Асир олган йигитларнинг мардларин,
Бир чиройли нағманг учун, Чанқовуз.

Олтин тилинг нур таратган баҳордай,
Унда тилсим, бир ажойиб сир бордай.
Чаппор уриб гуллаётган дунёнинг
Гўзаллиги сенга бўлган нисордай,
Бир чиройли нағманг учун, Чанқовуз.

Онам сени сандиғида сақлаган,
Сақламаса, кўнгли қарор топмаган.
Қорақалпоқ – саҳро булбули дея,
Ватанимнинг ўзлигини оқлаган,
Бир чиройли нағманг учун, Чанқовуз.


Қорақалпоқ тилидан Рустам Мусурмон таржимаси

[Nigora Umarova]

Бугун "Чанқовуз овози" мини-фестивали фаолиятини бошлади.



Тадбирни Ўзбекистон Маданият ва спорт ишлари Вазирининг ўринбосари Баҳодир Мажидович Ахмедов очиб берди.



Ҳайъат аъзолари таркибида Ўзбекистонда хизмат кўрсатган артист Равшан Намозов, ёзувчи, журналист Нодир Норматов, "Суғдиёна" ўзбек камер-оркестрининг дирижёри, бошқарувчиси, Ўзбекистонда хизмат кўрсатган маданият ходими Феруза Абдураҳимова, шоир Владислав Хан ва камина қатнашдик.
Мини фестивалда йигирмадан ортиқ профессионал ва қизиқувчи чанқовуз ижрочилари иштирок этишди.

[Nigora Umarova]

Қорақалпоғистонда ўз фаолиятини бошлаган "Асрлар садоси" фестивали Ўзбекистон амалий санъати музейида ўз инъикосини кўрсатди.



Ўзбекистонда хизмат кўрсатган маданият ходими Феруза Абдураҳимова унутилиб кетаётган чолғу асбобларини халқимизнинг кундалик турмуш тарзида қўллаш, оммалаштириш қадриятларимизни тиклаш борасида қилинаётган асосий ишлардан бири эканлигини таъкидлади.



Ўзбекистонда хизмат кўрсатган артист Равшан Намозовнинг куйлаган қўшиқлари фестивалга ўзгача завқ бағишлади.



Бойсун фольклор этнографик ансамблининг чиқиши айрим томошабинларни ҳам рақсга тушириб юборди.

[Nigora Umarova]

Радио, телевидение, турли ОАВларининг журналистлари ушбу тадбирга бефарқ қарашмади.



Чанқовузчилар гуруҳ-гуруҳ бўлиб ва якка тарзда чанқовуз орқали ўзига хос куйлардан ижро этишди.



Қорақалпоғистонлик чанқовузчи, "Асрлар садоси" фестивалининг лауреати Асқарова Бекзода.



78 ёшли Зокирова Ойсоат момонинг куй ижролари ҳаёт сабоқларини мусиқа орқали ифода этаётгандек жаранглади.



Чет элдан келган меҳмонлар ижро жараёнига қизиқиб қолишди.

[Nigora Umarova]

Тадбирнинг бош ташкилотчиси Зуҳриддин Темиров



Тадбир ўз фаолиятини эртага ҳам давом эттиради. 12 май куни сибизға чалиш бўйича мусобақа бўлиб ўтади. Ҳамда ғолибларни тақдирлаш маросими ўтказилади. Кўришни Тадбирни кўришни истаган форумдошларни эртага бўлиб ўтадиган мини фестивалнинг ёпилиш маросимида кутамиз.

[Nigora Umarova]

Мини-фестивалнинг иккинчи куни, 12 майда ғажирнай, ушпиллак(сополнай) ҳамда симизға чолғуларида куй ижро этиш куни бўлди.



Ғажирнай улкан қушнинг қанотидаги умров суягидан ясаларкан. Суяк қирқ кун мобайнида балчиқли сув остида сақланиб, юмшатилар ва кейин ички ишлов бериларкан.

Симизға оддий тўғри ўсган қамишдан, сополнай эса ўзимизнинг оддий ҳуштакка хос чолғу асбоблари ҳисобланади.
Бироқ улардан чиқаётган оҳанг кишини ўзига жалб қилмай қолмайди.