Қайси веб-браузердан фойдаланасиз?

[Lutfillo Tursunov]

Веб-браузерлар интернет оламига кириш учун дарвоза вазифасини бажариб беради. Усиз интернет тармоғидаги веб-сайтларни очиш, кўриш ва бошқа саҳифаларга ўтишнинг имкони йўқ.
Кўпчилигимиз доимий равишда интернетдан фойдаланиб келсакда, веб-браузерларнинг турлари ва қулайликлари ҳақида қизиқиб ҳам кўрмаган бўлишимиз мумкин. Чунки компютеримизда ўрнатилган амалиёт тизими таркибида браузер (одатда Internet Explorer) ҳам бор. Уни янги талқинига ўзгартириш ёки бўлмаса бошқа браузерларни ўрнатишни ё ўйлаб ҳам кўрмаганмиз, ё бу ҳақда маълумотга эга эмасмиз. Веб-браузер масаласи уч-тўрт йил аввал у даражада долзарблик касб этмаганди, ҳозир эса уларнинг бир-биридан қулай, тезкор ва ранг-баранг турлари пайдо бўлмоқда. Интернет фойдаланувчилари ўзларига ёққан турларини ўрнатиш имконига эгалар, браузерларнинг аксарияти глобал тармоқ орқали эркин ва текинга тарқатилмоқда.
Браузерлар глобал тармоқ пайдо бўлганидан бошлаб ривожланиб, такомиллашиб келган. Деярли барча машҳур веб-браузерлар текинга ёки амалиёт тизими билан бирга тарқатилади: Internet Explorer (Microsoft Windowsнинг ажралмас қисми), Mozilla Firefox (бепул, эркин дастурий маҳсулот), Opera (8.50 талқинидан бошлаб бепул), Safari (Mac OS билан ёки Windows учун текин).
Net Applications компанияси маълумотларига кўра, 2009 йилнинг май ойига келиб браузерлар бозори тақсимоти қуйидагича кўриниш олган: Internet Explorer бозорнинг 65,50 фоизини, Mozilla Firefox — 22,51, Safari — 8,43, Google Chrome — 1,80, Netscape — 0,74, Opera — 0,72 фоизини эгаллаган.

Ривожланиш тарихи

Графикали интерфейсга эга биринчи кенг тарқалган браузер NCSA Mosaic эди. Айнан унинг асосида кейинчалик Netscape Navigator ва Internet Explorerлар ишлаб чиқилди. Албатта, Mosaic биринчи бўлгани учун камчиликлардан холи бўлмаган ва кейинчалик бу камчиликлар Netscape Navigatorда тузатилди (Netscapeнинг айрим ходимлари NSCAдан келганди ва ўз вақтида Mosaicнинг ишлаб чиқарилишида қатнашишганди). Netscape ўз браузерини турли амалиёт тизимларига (UNIX, Windows, Mac OS) мўлжаллади ва сезиларли ютуқларга эришди. Бу Microsoftга ўз браузерини ишга тушириши учун туртки бўлди. Netscapeдан фарқли ўлароқ, Microsoft биратўла Internet Explorerнинг локаллаштирилган талқинини ишлаб чиқди. 1995 йили жорий қилинган Windows 95 амалиёт тизимида браузер ўрнатилмаганди, лекин бироз вақт ўтиб тизим янгиланди (Windows 95 OSR2) ҳамда Internet Explorer 3.0 ўрнатилди. Тез орада Microsoft бозорнинг якка ҳокимига (бозорнинг 95 фоизи) айланиб олди.
Бозорнинг қўлдан бой берилиши сабаб Netscape даромадлари тушиб кетди ва уни AOL компанияси сотиб олди. Натижада турли уринишлардан сўнг Mozilla Firefox лойиҳаси дунё юзини кўрди. Firefox бошқа браузерларда бўлмаган қатор имкониятларга эга ва борган сари машҳурлик чўққисига чиқиб бормоқда (ҳозирги кунда жаҳон бозорининг 20 фоизини, айрим давлатларда 40 фоизини эгаллаган).
Internet Explorerнинг монополликдан тушиб боришига биринчи навбатда Microsoftнинг ўзи айбдор. У деярли браузерлари имкониятларини ўзгартирмади ва 4 ҳамда 6-талқинлари билан қолиб кетди. Бу эса бошқа браузерлардан кўра қулайликлари камайишига, саҳифаларни очиш ва кўрсатиш тезлиги пасайишига олиб келди.
Бундай ҳолат Microsoftга бу йўналишда яна жиддий шуғулланишига туртки берди. Тез орада анча ўзгаришлар киритилган еттинчи талқиндаги браузер ишга туширилди. Аммо, бу пайтда унинг имкониятлари ҳали ҳам айрим браузерлардан паст эди. 2009 йилнинг март ойида эса Internet Explorerнинг 8-талқини жорий қилинди.
1996 йили Opera пайдо бўлди. Анча вақт мобайнида бу браузер энг тезкор дастур сифатида бошқа рақобатчиларидан ажралиб турди. Албатта, интернетга ташриф буюрган ҳар бир фойдаланувчи сайтларнинг тез очилишини истайди, шунинг учун ҳам Opera ихлосмандлари тез кўпайди. Ҳақиқатан ҳам у саҳифаларни энг тез очадиган браузер эди. Аввалига Opera шартли равишда текин тарқатилган бўлса, 2005 йилдан бутунлай бепул тарқатила бошланди.
Браузерлар ўртасидаги кураш фақатгина сайтларни тезкор очишдан иборат эмас, уларга махсус ва ностандарт имкониятларнинг қўшилиши вазиятни бироз чигаллаштириб юборди. Энг катта фарқ JavaScript – сценарийлар тилини қўллаб-қувватлашда келиб чиқди. Натижада битта браузер доирасида “оптималлаштирилган” кўпгина сайтлар бошқа браузерларда ёмон ишлашига сабаб бўлмоқда.
Бозордаги вазиятни ҳисобга олиб, Google компанияси ўзининг очиқ кодли Chrome 1.0 браузерини жорий қилди. Бу талқин бир қатор янгиликларни ўз ичига олган. Ҳозирча у фақат Windows XP ва Vistaда ишлайди. Компания қолган амалиёт тизимлари учун мўлжалланган талқинни яқин вақтларда жорий этишга ваъда қилган.
2009 йилнинг бошларида Microsoft бутунлай янги браузер ишлаб чиқишга киришганини маълум қилди. У Gazelle деб номланди.

Браузерларнинг имкониятлари

Энди юқорида санаб ўтилган браузерларнинг имкониятлари, уларни интернетдан кўчириб олиш йўллари ҳақида сўз юритсак.
Оддий интернет фойдаланувчини кўпроқ нима қизиқтиради? Веб-саҳифаларнинг тез очилиши, маълумотлардан нусха кўчириш ва саҳифадан-саҳифага ўтиш тезлигининг юқорилиги ва ҳоказо.
Бу борада Opera имкониятлари юқори. Биргина мисол: мазкур браузерда ишлаётган пайтингизда интернетда очилган саҳифаларга қайтиш бир зумда амалга ошади, яъни Internet Explorerдаги каби саҳифанинг қайта юкланишини кутишингизга ҳожат йўқ. Бу интернетда маълумотлар ўқиш, янгиликлар саҳифаларини кузатиб боришга қизиқувчилар учун қулай.
Mozilla Firefox, Safari браузерлари ҳақида ҳам шундай фикрлар билдириш мумкин. Аммо, ҳар бир фойдаланувчи ўзига маъқул келадиган браузерни фақат ўзи аниқлайди. Биттасида ишлаш ёқса, бошқаси ёқмаслиги мумкин. Бу – кўпроқ интернетдан қай услубда ва мақсадда фойдаланишга боғлиқ.
Юқорида санаб ўтилган браузерларни глобал тармоқ орқали ҳеч қийинчиликсиз юклаб олиш мумкин:







Аксарият компютерларда Internet Explorerнинг 6-талқини фойдаланилади. Юқорида айтилганидек, бу талқин бошқа браузерлар олдида анча эскириб қолган. Оддий фойдаланувчи кўзи билан қарайдиган бўлсак, бу аввало, айрим сайтларда ва форумларда ўзбекча ҳарфларнинг ўқилмаслигида яққол кўринади.
Масалан, uForumда:




Форумдаги айни шу саҳифа Mozilla Firefox браузерида очилганда ҳеч қандай муаммо кўзга кўринмайди:



Internet Explorerда “қ”, “ҳ”, “ғ” ҳарфларининг “□” шаклга тушиб қолиши натижасида аксарият форум фойдаланувчилари “к”, “х”, “г” шаклида хато ёзишади ва бу ўзбекча интернетнинг хатоларга “бойиб” кетиши эҳтимолини кучайтиради.

Одатда қидирув тизимидан фойдаланганда “қўнғироқ” сўзини шу ҳолича, хатосиз ёзиб қидирамиз (“кунгирок” шаклида ёзиб қидирувчилар деярли топилмаса керак). Агар бу сўзга тааллуқли фойдали манбалар “кунгирок” шаклида ёзилган бўлса, қидирув тизими уни топиб бера олмайди. Натижада манба қанчалик қизиқарли ва бой фикрлардан ташкил топган бўлмасин, “қ”, “ҳ”, “ғ” ҳарфларисиз ёзилгани учун кўпчилик эътиборидан четда қолиб кетади. (Бунга ҳам айнан uForumдан кўплаб мисоллар келтириш мумкин).

Сўнгги янгиликлар

Мазкур ҳафтада Mozilla Foundation компанияси Firefox 3.5 браузерининг якуний талқинини жорий қилди. Мутахассисларнинг фикрича, бу янгилик аввалги шаклларидан анча мукаммаллаштирилган ва қатор қулайликларга эга. Жумладан, фойдаланувчи Mozilla Firefox 3.5 базасида ўз браузерини ярата олади. Бу, аввало, йирик компанияларни қизиқтириши мумкин. Масалан, Build Your Own Browser браузердан иш жойининг ички тармоғида фойдаланиш, унга керакли элементлар ва компания логотипини жойлаштириш имкони бор.

Microsoft компанияси Европа Иттифоқи мамлакатларида Windows 7 амалиёт тизимини Internet Explorer браузерисиз сотишга мажбур. ЕИнинг монополияга қарши курашиш қонунчилиги шунга мажбур қилмоқда. ЕИ эътирофига кўра, веб-браузернинг амалиёт тизимларида ўрнатилиб, тарқатилиши рақобатни ноқонуний чеклашни келтириб чиқаради ва бу бошқа компанияларга ўз маҳсулотларини сотишлари учун жиддий халақит беради. Ҳозирда компания ўз мижозларини қай тартибда Internet Explorer браузери билан таъминлаш йўлларини қидирмоқда.

Opera Software ўзининг Opera 10 браузери тест талқинини жорий қилди. Компания мутахассислари мазкур дастур катта ҳажмли сайтларни 40 фоиз тез юкланишини таъминлашини таъкидлашмоқда.

Мазкур ойда Safari 4 браузерининг якуний талқини тақдим этилди. У интернетга жойлаштирилганидан кейин уч кун ичида 11 миллион марта юклаб олинди! Ишлаб чиқарувчиларнинг айтишича, Safari — ҳозирги кунда дунёдаги энг тез веб-браузер ҳисобланади.

Веб-браузерлар бозорида рақобат қизигандан-қизиб бормоқда. Соҳа етакчиси Microsoft мутлақо янги шаклдаги Gazelle браузерини тайёрлашга киришган. Қолган компаниялар ҳам қараб турмайди, албатта. Қизиқ, жараён шунчалик тезки, фойдаланувчилар эндигина чиқарилган дастурдан фойдаланиб улгурмай, бошқа – мутлақо янгиси тақдим этилмоқда. Шиддаткор ахборот асрида яшаяпмиз, деб шунга айтишса керак.

Мавзу доирасида:
Интернетни энди ўрганаётган ва рус тилида қийналадиган фойдаланувчилар ўзбекча интерфейсли браузердан фойдаланишлари ҳам мумкин. Мазкур манзилда - http://code.google.com/p/floss-uz-l1...Firefox3L10nUZ ўзбекча интерфейсли браузерни юклаб олиш бўйича тавсиялар берилган.

Мақолада wikipedia, uForum ва бошқа сайтлар
маълумотларидан фойдаланилди.

Оффтоп:

PS. Ушбу мавзунинг кўтарилишига uForumда билдирилган фикрлар, хусусан Беҳзод Саидов томонидан келтирилган мулоҳазалар асос бўлди. Биз журналист халқи шунақа - бирорта мавзуга йўналиш топиб олсак, дарров маҳкам тутамиз

[Lutfillo Tursunov]

Оффтоп:

Moдераторларга:
Тўғриси, бу мақолани қайси мавзуда жойлаштиришни аниқ била олмадим ва кўп қидириб ўтирмасдан Каталоги, поисковики... мавзусига жойлаштириб қўйдим. Агар айнан мос келадиган мавзу бўлса ўша ерга ўтказиб қўярсизлар.

[G'olib Nishonboyev]

Firefoxdan foydalanaman... Lekin 3.5 da muammolar bor ekan...

[Abdusalim Nursaidov]

Opera дан фойдаланаман, чунки хеч кандай узбекча шрифда еки бошка томонлама муаммосиз фойдаланмокдаман.
Барибир урганган кунглик уртанса куймас.

[Lutfillo Tursunov]

Сообщение от gerta

Firefoxdan foydalanaman... Lekin 3.5 da muammolar bor ekan...

Мен ҳозирча 3.5даги муаммоларни сезмадим. Қандай муаммолар экан? Оддий фойдаланувчига ҳам сезиладими?

[Lutfillo Tursunov]

Сообщение от gerta

Opera дан фойдаланаман, чунки хеч кандай узбекча шрифда еки бошка томонлама муаммосиз фойдаланмокдаман.

Менгаям Opera ёқади. Ҳозирча ишлатган браузерларим ичида энг тези шу. Opera 10ни ишлатиб кўрганмисиз?
Safari 4ни ишлатганлар борми? Safari 4ни юклаб олмоқчи эдим, бироз оғирроқ экан. Аксига олиб шу кунларда интернет тезлигиям унчалик яхшимас. Айтишларича, ҳозир энг тез ишлайдиган браузер айнан Safari 4 экан.

[Ilhom Teshaboyev]

Men google xizmatlari billan ishlamoqchi bo'lsam cho'laqni (chrome) ishlataman, menimcha o'z ximatlariga zo'r uchadi!

ziyonetda blogimga maqola qo'ymoqchi bo'lsam Fx 3.5 bilan foydalanaman. Chunki vizivig taxrirlovchisi judayam zo'r ishlab qo'yadi.

Trafikni tejash uchun Opera bilan foydalanaman.

Birorta virtual banklar bilan ishlash uchun IE 8 bilan foydalanaman, chunki ular o'z xizmatini ko'proq IE uchun moslab qo'yishadi.

Aristokratlarga o'xshab, Chiroyli ishlash uchun Safari bilan foydalanib turaman, judayam kundaligi chiroyli ishlab qo'yadi

Asosiysi baribir tulki (Fx )

[Ilhom Teshaboyev]

Aytganday, birinchiqadam statistikasi bo'yicha 1 o'rinda Fx - 47.7%!

2009
Month IE7 IE6 IE8 Fx Chrome S O
May 21.3% 14.5% 5.2% 47.7% 5.5% 3.0% 2.2%

manba:http://www.w3schools.com/browsers/browsers_stats.asp

[Abror Qodirov]

Сообщение от Lutfillo Tursunov

Қайси веб-браузердан фойдаланасиз?

Asosan Operadan. Lekin FireFox ham yoqadi.

[unforgiving]

Менда хам Opera!