Моё меню Общее меню Сообщество Правила форума Все прочитано
Вернуться   uForum.uz > ТЕМАТИЧЕСКИЕ ФОРУМЫ > Образование > Ижод хусусида сўз
Сообщения за день Поиск
Знаете ли Вы, что ...
...для каждой темы существует свой раздел. Изучите структуру форума. Если соответствующего раздела нет, то всегда есть раздел "Разное" :)
<< Предыдущий совет - Случайный совет - Следующий совет >>

Ижод хусусида сўз Ижод аҳли, уларнинг ғояси, ҳаёт қараши, мақсадлари, ютуқлари, орзу ва армонлари.... (Все о творчестве, о людях творчества, их идеях, взглядах, достижениях и целях, мечты…)


Ответить

 
Опции темы Опции просмотра
Старый 29.11.2008 09:23   #171  
Аватар для Akbarova Mehribonu
Оффлайн
Сообщений: 31
+ 29  14/11
– 0  0/0

Uzbekistan
mMenda bir savol bor edi nimaga oldingi zamon farzandlari bilan hozirgi zamon farzandlarining tarbiyasida juda ham katta farqlar bor. Farzandlar onalari bilan yaqin bo'lishiadi dedingiz lekin bugungi kunda ba'zi onalar erkaklardan farqi qolmagan erta ketib yarim kechasi uyga qaytishadi. Farzandlar kimga yaqinroq bo'lshlari kerak. To'g'ri onalar ham farzandim hech kimdan kam bo'lmasin, ko'ngli o'ksimasin deb harakat qilishadi. lekin farzand tarbiyasichi? Unga kim mas'ul bo'lishi kerak?
Ответить 
Старый 29.11.2008 12:43   #172  
Аватар для Aziza Abdunabiyeva
Оффлайн
akademik litsey
o'quvchi
Сообщений: 338
+ 760  368/178
– 0  0/0

UzbekistanМой мир
Цитата:
Сообщение от Akbarova Mehribonu Посмотреть сообщение
Farzandlar onalari bilan yaqin bo'lishiadi dedingiz lekin bugungi kunda ba'zi onalar erkaklardan farqi qolmagan erta ketib yarim kechasi uyga qaytishadi.
Menimcha bunga oilasini moddiy ta'minlashni uddalolmaydigan, "erkaklar" aybdor bo'lsa kerak...
Оффтоп:
Lekin oilasini boqolmaydigan erkak loyiq emas bu nomga!
Ответить 
Старый 29.11.2008 22:48   #173  
uParty Member Known ID Group Ultimate
Аватар для OmoN
Оффлайн
програмщег
Сообщений: 4,971
+ 2,743  5,086/2,116
– 69  99/68

Uzbekistan
Оффтоп:
Цитата:
Сообщение от Aziza Abdunabiyeva Посмотреть сообщение
Lekin oilasini boqolmaydigan erkak loyiq emas bu nomga!
Бу гапингизга мен хам кушиламан. Лекин...
Цитата:
Сообщение от Aziza Abdunabiyeva Посмотреть сообщение
Menimcha bunga oilasini moddiy ta'minlashni uddalolmaydigan, "erkaklar" aybdor bo'lsa kerak...
ЖООООН СИНГИЛЖОН. ИЛТИМОС ШУ ГАПИНГИЗНИ КАЙТАРИБ ОЛИНГ...
Тирикчиликни утказиш учун мажбур булиб ишлаётган аёлларнинг эрларини окламокчи эмасман.

Оилани бокиш ва оиланинг эхтиёжларини кондириш орасида менимча катта фарк бор. Инсон эхтиёжлари эса чексиз деёлмайман лекин шунга якинрок. Масалан кимгадир усти бут, корни тук, бошида томи булса булди. Шунга шукур килиб яшайди. Бошкалар эса кизининг сепига фалон бир мамлакатда ишлаб чикарилган (баъзан номини айтишга тил хам келишмайди) мебели кушиб берган дугонасига тенглашолмагани учун узини дунёдаги энг бахтикаро аёл деб хисоблайди. Ёки буйнидаги тилла такинчоги дугонсиникидан 2 граммга енгилрок булгани учун узини тахкирлаган хисоблайди. Шу уринда менда битта савол тугилди. Нега аёллар ишлашади? Шуни уйлаб курдингизми? Аёллар асосан биз эркаклар билан тенг хукукли булиш учун, хар томонлама биздан кам эмасликларини курсатиб куйиш учун, энг асосийси уйда зерикиб утирмаслик учун ишлашади. Аёли ишлаётган эркакларни оилани боколмаётганликда айблаб булмайди. Мана меникида хам ишламокчи булганлардан биттаси 3 та дипломига термилиииб утирибди. Еганимиз олдимизда, емаганимиз ортимизда булгани учун эмас албатта. Бунинг учун мени феодалликда айбламассиз деган умиддаман. Укишни битириб турмушга чикканингиздан кейин бу гапларимни тушунсангиз керак

Последний раз редактировалось OmoN; 29.11.2008 в 23:12.
Ответить 
"+" от:
Старый 05.12.2008 14:58   #174  
Аватар для Aziza Abdunabiyeva
Оффлайн
akademik litsey
o'quvchi
Сообщений: 338
+ 760  368/178
– 0  0/0

UzbekistanМой мир
Цитата:
Сообщение от OmoN Посмотреть сообщение

ЖООООН СИНГИЛЖОН. ИЛТИМОС ШУ ГАПИНГИЗНИ КАЙТАРИБ ОЛИНГ...
Bu gapimni qaytarib ololmayman, baribir.

Цитата:
Сообщение от OmoN Посмотреть сообщение
Тирикчиликни утказиш учун мажбур булиб ишлаётган аёлларнинг эрларини окламокчи эмасман.
Ularni oqlashni iloji ham yo'qda...

Цитата:
Сообщение от OmoN Посмотреть сообщение
Оилани бокиш ва оиланинг эхтиёжларини кондириш орасида менимча катта фарк бор. Инсон эхтиёжлари эса чексиз деёлмайман лекин шунга якинрок. Масалан кимгадир усти бут, корни тук, бошида томи булса булди. Шунга шукур килиб яшайди. Бошкалар эса кизининг сепига фалон бир мамлакатда ишлаб чикарилган (баъзан номини айтишга тил хам келишмайди) мебели кушиб берган дугонасига тенглашолмагани учун узини дунёдаги энг бахтикаро аёл деб хисоблайди. Ёки буйнидаги тилла такинчоги дугонсиникидан 2 граммга енгилрок булгани учун узини тахкирлаган хисоблайди. Шу уринда менда битта савол тугилди. Нега аёллар ишлашади? Шуни уйлаб курдингизми? Аёллар асосан биз эркаклар билан тенг хукукли булиш учун, хар томонлама биздан кам эмасликларини курсатиб куйиш учун, энг асосийси уйда зерикиб утирмаслик учун ишлашади. Аёли ишлаётган эркакларни оилани боколмаётганликда айблаб булмайди.
Укишни битириб турмушга чикканингиздан кейин бу гапларимни тушунсангиз керак
Men ham yosh bola emasman, uncha muncha narsani ko'rishimga to'g'ri kelgan. To'g'ri hali yoshman, lekin aynan siz aytayotgan gaplarni tushunaman. Men siz o'zingiz ham yuqorida ta'kidlagan erkaklar haqida gapirgan edim.
Ответить 
Старый 27.12.2008 16:28   #175  
Known ID Group uParty Member
Аватар для Husen
Оффлайн
Erkin ijodkor
Jurnalist
Сообщений: 1,748
+ 2,559  2,642/911
– 20  13/12

Uzbekistan
"Алвидо, болалик" дея болалик "Одамийлик мулки"нинг энг гўзал жамланмаси эканлигини англатган, китобхонни "Иблис девори" ортидаги "Шайтанат" олами билан яқиндан таништириб, "Сўнгги ўқ" қаршисидаги "Талваса"нинг кучини кўрсатолган, "Жиноятннинг узун йўли"да "Чоррахада қолган одамлар"нинг "Мехмон туйғулар"идан баҳам қилган, "Фалак" да чарх ураётган "Қалдирғоч"нинг "Заҳарли ғуборлар"дан чеккан озорини сўз билан ифодалай олган, севимли ёзувчимиз Тоҳир Малик бугун табаррук 62 ёшни қаршиламоқдалар.

Тавваллуд кунингиз муборак бўлсин! Ўзбек адабиётида ўрнингиз ёшингиз янглиғ улуғлик касб этаверсин!

Чексиз ҳурмат ва эҳтиром билан...
Ответить 
Реклама и уведомления
Старый 16.01.2009 12:20   #176  
uParty Member
Аватар для Umida Shodiyeva
Оффлайн
академический лицей
Сообщений: 305
+ 1,132  424/181
– 0  1/1

Uzbekistan
Цитата:
Сообщение от Nigora Umarova Посмотреть сообщение
Ким Тохир Маликнинг кандай асарини укиган?
Men Tohir Malikning 'Shaytanat' asarlarini o'qiganman
Ответить 
Старый 16.02.2009 19:21   #177  
Offline ID
Аватар для Tohir Malik
Оффлайн
народный писатель Узбекистана
Сообщений: 226
+ 163  774/218
– 0  0/0

Uzbekistan
ЁЗУВЧИНИНГ БАХТИ ВА БАХТСИЗЛИГИ
Орадан йиллар ўтяпти. Одамзот хар кандай айрилик, хар кандай хижронга чидайди. Кунлар ўтгани билан хотиралар хира тортмай, аксинча, тиниклашиб, юракни кон какшатиб бир ўксик уйготади. Суянган тогингиз, ишонган одамингиз, доно маслахатгўйингизнинг бу дунёни ташлаб кетганига ишонгингиз келмайди. Сўнгги сухбатлар кулок остида кайта-кайта жаранглаб, сўнгги дийдор кўришувлар ва нихоят, энг охирги учрашув кўз олдингиздан кетмас экан.
Мирзакалон Исмоилий... Бу одамнинг истарали сиймоси, кулиб турувчи кўзлари уни кўрган, билганлар хотирасидан хали ўчмади. Бу одамнинг номи адабиётга кўнгил кўйганлар тилидан тушганича йўк. Мирзакалон Исмоилий менга хам тога, хам устоз эдилар. Шу сабабли мен учун улуг бир зотга айланган одамнинг бу дунёдан кетганига ишонгим келмайди.
Маъзур тутинг, кўлга калам олмокликдан максадим бўлак эди. Муддао хасрат эшигини очиш эмас, балки умрини факат эзгуликка багишлаган одам хакида бир-икки сўз айтиш. Халкимиз Мирзакалон Исмоилийнинг ёзган асарларинигина билади. У мухтарам зотнинг шахсий хаёти, асарларининг дунёга келиши тарихи кўпчилик учун сир. Шунинг учун ёзувчининг асарларига кайта тартиб бериш чогида ана шу сирни ошкор этишга журъат этдим.
Мирзакалон Исмоилийнинг номини элга машхур килган асар - «Фаргона тонг отгунча» романи. Адибнинг мўлжалича, асар уч китобдан иборат - трилогия бўлиши керак эди. Романнинг икки китоби ёзилди. Учинчиси когозга кўчмади. Ёзувчи хаёт чогида «Роман кандай ёзилди, учинчи китоб качон битади?» деган саволлар жавобсиз коларди. Радиода ишлаб юрган давримда, бир куни «Одамлар романнинг ёзилиш тарихи билан кизикишяпти», деганимда, тогам маъюсгина жилмайиб: «Кандай жавоб бераман, китобни камокдалигимда ёзганимни айтганим билан эълон килинмайди-ку?» деган эдилар.
Ха, «Фаргона тонг отгунча» романининг биринчи китоби камокда ёзилган. Эллигинчи йилнинг ёзида адиб отасини тупрокка кўйди. Ўша йили, ўттиз биринчи декабр куни одатдагидек хизматга йўл олди. Уни ишлаб ўтирган еридан олиб кетишди. Шу бўйи уйига тўрт йилу тўрт ойдан кейин кайтди. Кайтди-ю, фарзандлари орасида суюкли кизи Ойзухрани кўрмади... Ёзувчи нима гунох килганини ўзи хам билмай тўрт йилу тўрт ой озодлик илинжида, хакикатнинг карор топиши илинжида яшади. Урушнинг бошидан охиригача ўлим билан юзма-юз турган, Сталинграддан Берлингача борган, сўнг яна бир неча муддат Берлинда хизматда колган одам, озодлик учун жонини беришга тайёр инсон бир малъуннинг бўхтони билан умрининг тўрт йилу тўрт ойини Караганданинг кўмир шахталарида ўтказди.
Ёзувчи 1936 йилда хам совет тузумига карши харакатлари учун камалган эди. Унда хам ўз дўстлари томонидан игво уюштирилганди. 1936 йили СССР конституцияси кабул килингач, ундаги «Иттифокчи республикалар ўз истаклари билан иттифокдан чикишлари мумкин», деган банд ёшлар калбида умид уйготган экан. Ёзувчининг дўстларидан бири таклифи билан «АКД» - «Асосий Конун дўстлари» номида жамият тузилади. Жамиятнинг максади Асосий конундаги ўша бандни амалга оширишга интилиш, Ўзбекистонни озодлик йўлига бошлашдан иборат бўлган. Уч-тўрт кишидан иборат давра тогамнинг уйларида йигилган. Иккинчи йигинни ўтказишга хатто улгуришмаган. Жамият тузиш ташаббускори бўлган «дўст» эртасига тогамникига тўппонча кўтариб келиб, «Мирза, шу сенинг уйингда тура турсин», деб ўчок остига кўмиб кетган. У чикиши билан НКВД - Ички ишлар халк комиссарлиги вакиллари киришиб,тинтув килишган ва... ўчок остига кўмилган тўппончани топишган. Кўриниб турибди-ки, бу уюштирилган игво бўлган. Якинда Тошкентнинг Бодомзор мавзеидан ўтаётганимда бир кўчанинг номи диккатимни тортди. Не ажабки, кўчага ўша игвони уюштириб, тогамни каматган «дўст»нинг номи берилибди. У фосикнинг исмини ани? ёзмаганимнинг сабаби - тогам у киши то оламдан ўтгунича хам дўстлик занжирини узмаган эдилар. Мен у кишини танирдим, аммо у пайтда бундай кирдикорларидан бехабар эдим. Камок хужжатларидаги хакикатни ўкигач, лолу хайрон колдим. Биринчи камалишда маърифатпарвар олим Вадуд Махмуд билан бир камерада ўтиришган экан. Домла Вадуд елкаларига тушаётган айбловни айта туриб «Ахир ўзим тожик бўлсам, мен кандайин ўзбек миллатчиси бўлдим?» деб ажабланар эканлар. Тожик олими билан ўзбекнинг ёш ёзувчиси то умрларининг охирларигача дўст бўлиб колдилар. «Фаргона тонг отгунча» ёзилгач, тогамнинг мухтарам олимга йўллаган мактублари маълум.
Иккинчи камалишда хам «дўстлар»нинг иштироки бўлган. Энг ажабланарлиси, бу «дўстлар» билан уруш оловларини бирга кечишган. Ундан хам ажабланарлиси, камокдан чикканларидан кейин «сенлар менга тухмат килдиларинг», деб юзкўрмас бўлиб кетмаганлар. Тогам у холатни тушунмовчилик сифатида кабул килганларми, ё ўртада узрхохлик бўлганми - бу менга номаълум, хар холда уларни кадрдон дўст каторидан чикармаганлар. Мен хам уларни тогамнинг фидойи дўстлари, деб билардим. Тогам улар хакда менга сира гапирмаганлар. Вафотларидан икки-уч ой олдин уйларига борсам, «дўст»лардан бири билан гаплашиб ўтирган эканлар. «Дўст» чикиб кетгач, «Яхши одам-ку, лекин роса кўркок-да. Камалганимда кўзимга бакрайиб туриб ёлгон гувохлик берган», деб кулиб кўйган эдилар. Ўша даврда бўлган асосий гапларни камокхона хужжатларидан ўкиб билдим. Айрим айбловларни ўкиб хайрон коласан киши. Урушдан кайтган зиёлилар улфат бўлишиб чойхонада «тўкма» яъни пул тўплаб ошхўрлик килишган экан. Азалдан маълумки, ошхўрликка келувчилар осон топилади аммо пул тўлашга келганда айримлар бахона излаб колишади. Шундай бўлмасин учун улфатлар «Мирза ака, сизнинг ёшингиз каттарок, пул ундириш сизнинг зиммангизда», дейишиб хазил тарикасида «Ундирком» деб ном беришади. Терговчи мана шу сўзни ушлаб олиб «Совет хукуматига карши кандай комитет тузгансанлар?» деб анча кийнайди. Чойхона, ошхўрлик, улфат деган тушунчалардан нари рус терговчисига «Бу бир хазил эди, «ундирком» - ошга пул ундирадиган комитет» маъносида айтилган», деб тушунтириб бўлмаган. «Дўстлар» «Мирзакалон Берлинда эканимизда кочиб кетган фашистларнинг хотини билан дон олишарди», деб гувохлик беришган. Бу даъвони рад этиб «Мен бориб юрадиган хотин оддий немис ишчисининг беваси эди», деган сатрларни ўкиб, «Ўша пайтда ўйнашлар хам синфий бўлган экан-да» деб кўйган эдим...
Бу айбловларни асосий деб кабул килмасак хам бўлади. КГБ (Давлат Хавфсизлиги комитети) хам анойилардан бўлмаган. Бир марта миллатчилик йўлида камалган одамни улар сира назардан кочирмаганлар. Асосий айбловлардан бири – улуг ёзувчи Абдулхамид Чўлпон билан якинликлари бўлган. Тогам бу улуг инсон билан Самаркандда танишганлар. Аникроги котиблик килганлар. Ўша пайтда Чўлпон араблар хаётидан олиб ёзилган “Расулий” номли романни ўзбекчага таржима килган эканлар. Тогам шу асарни окка кўчириб берган эканлар. Хотираларидан ўкиймиз:
“Шундай килиб мен Чўлпоннинг котиби бўлиб колдим. Энди биз тез-тез учрашар, ишга оид, шунингдек, хориж масалалари хакида хам гаплашар эдик. Чўлпон, янги ёзган шеърларини ўкиб туриб, йиглаб юборарди. Мен авваллари бу йигиларнинг сабабини тушунмай юрсам хам, кейинча бу кўзёшларининг асл маъносини фахм киладиган бўлдим. Кўчирувчилик вазифам кун сайин кариб борди Чўлпон хам мен билан анча эркин гаплашадиган бўлди. Кунлардан бир кун Чўлпон одатдагича йиглаб туриб, менга шу сўзларни айтди:
-Миллат хароб бўлди. Унинг энг мукаддас нарсалари: Хурлиги, шаъни-шарафи кўлдан кетди! Хар кадамда юрагимиз куш хадиги билан уради. Энди бизнинг вазифамиз, келажак авлоднинг вазифаси – миллатнинг шармандаларча кулликдан, хакорат ва хўрликдан кутказиш бўлиши керак....”
Чўлпон билан тогам ораларидаги муносабат устоз-шогирд доирасидан чикиб, дўстлик мартабасига етган эди, десак хам бўлади. “Кеча ва кундуз” романининг биринчи китоби Ёзувчилар уюшмасида мухокама этилганда тогам иштирок этмаган эканлар. Бир куни Чўлпон тогамни кўчада учратиб колиб, мухокама хакидаги фикрларини сўраганларида тогам хижолат бўлиб бу издихомда катнаша олмаганларини билдирибдилар. Шунда улуг устоз шогирдни уйга бошлаб, романни ўкиб бериб, фикр-мулохазаларини сўраган эканлар.
“Чўлпон – ёруг юлдуз, шеърият оламида хамиша чараклаб турадиган куёш!-деб ёзадилар хотираларида.-Чўлпон Навоий, Фузулий, Фирдавсий, Низомий каби ўлмас, абадий хаёт шоирлар ичида бизга яна хам якин, биз учун яна хам ширин, кадрдон, жонажон шоирдир! Чунки у бизнинг куллик кунларимизни буюк хасрат, зўр фарёд билан хар дам ёдимизга солиб турган, озодлик йўлида азиз жонини аямай курашга чорловчи созини кўймаган улуг инсондир!”
“Фаргона тонг отгунча” романи навбатдаги кайта нашрга тайёрланаётган кунларда тогам мендан “Аскар Косимов деган йигитни танийсанми?” деб сўраб колдилар. Аскар билан якин дўст эканимни айтгач, кувониб: “Ажойиб йигит экан, Чўлпонни ёддан билар экан!” деб хитоб килдилар. Ўша кунлари романнинг мухаррирлиги топширилгани учун Аскар асарни синчиклаб ўкиб чикибди-да, тогамга Чўлпон услубида ёзилганини айтибди. У пайтларда мен “Кеча ва кундуз”ни ўкимаган эдим. Аскар лотин харфларидаги нашрини каердандир топиб ўкиган экан. Шеърларини хам ёд олган экан. Аскарнинг рухиятида хам, шеърларида хам Чўлпон нафаси сезилиб турарди. Шу туфайли хам тогам уни ёктириб колган эдилар.
Юкоридаги хотирада зикр этилган сатрлар айни камокда ўтирган кунлари ёзилганини инобатга олсак, устозга бўлган мухаббатнинг квватини хис килишимиз мумкин.
Иккинчи айблов сиёсий томондан эди. Урушдан аввал хам, хатто уруш йиллари хам Туркистон озодлиги орзусида яшаган ёшлар мехр кўйган бир инсон бор эди: Вали Кайюмхон номининг ўзиёк бундай ёшларда умид уйготарди. Вали Кайюмхоннинг хориждаги якин сафдошлари Булокбоши ва Абдулла Тўлаган четга ўтиб кетишларидан аввал тогам билан якин дўст бўлганлар. Бу холат КГБ назаридан четда колган дейсизми? Урушдан кейин Берлин шахридаги ресторанлардан бирида ўтиришганда немис аёли якинлашиб: “Каерликсиз?” деб сўрайди. “Тошкентликмиз”, деб жавоб килишади. “Туркистонликмисиз? Менинг эрим хам туркистонлик эди”, дейди немис аёли. Кейин сумкачасидан сурат чикариб кўрсатади. Урушдан аввалги журналист дўстлари Абдулла Тўлаганни таниб ажабланадилар. Маълум бўлишича, Абдулла Тўлаган Туркистон комитети нашр этган газетага “Абдул Завкий” тахаллуси билан мухаррирлик килган экан. Отини “Рут” деб таништирган хоним ўзбекистонликларни уйига мехмонга таклиф килади. (Бу учрашув тасодифий эдими ёки КГБ томонидан уюштирилганмиди, буниси номаълум.Хар холда аёлнинг биринчи бўлиб якинлашиши ажабланарли...) Хуллас унинг уйига боришади. Суратларни томоша килишади. Вали Кайюмхон билан Абдулла Тўлаган бирга тушган суратни то?ам сўраб оладилар. Бу иш хатарли бўлса хам суратни ташлаб юбормайдилар. Тошкентга ола кайтадилар. Камокка олинган кунлари ўтказилган тинтув вактида бу сурат хам чикади. “Ёт-унсур, миллатчи, ашадий душман”лар билан якинлигига шундай далил турганда ошхўрликдаги “ундирком” нима деган гап экан?! Хуллас, тогамнинг хаётларига кайси томондан назар солинса хам “миллатчи”ларга богликлик кўринарди: Ўшдаги етимхонада турк афандилар тарбиясини олган, Тошкентда Ўлка эрлар билим юртидаги устозлари хам “миллатчи” сифатида хибсга олинган. Хатто урушдан кейин кўнгил кўйган аёллари хам “миллатчи-унсур”нинг кизи экан...
“Миллатчи” деган атамага нисбатан тогамнинг ўз фикрлари бор эди.
-“Миллатчи”ни биз нотўгри ишлатамиз,-деган эдилар менга.- “Миллатчи” салбий эмас, балки ижобий маънони англатади. Ўз миллатига энг кўп хизмат килган, жонини фидо этган одам “миллатчи” дейилади. Бизни “миллатчи” деб камашди-ку, аммо биз бу шараф мартабасига ета олмаган эдик.
Шулар хакида ўйлаганимда ёзувчининг иродасига койил коламан. Кичкина жуссали бу одамнинг кудратидан хайратга тушаман. Тогамнинг жанггохда ёзилган «Озод инсон хакида кўшик» деган вокеий хикоялари бор. Фронт газетасида эълон килинган бошка лавха ва хикояларида хам асосан озодлик хакида фикр юритилади. Фашизм - куллик демак. Кул бўлиб яшагунча озод инсон сифатида ўлмок афзал, деган гояни илгари сурганлар. Шундай одам, озодликни хамма нарсадан афзал билган одамнинг ўзи бу неъматдан бебахра бўлса?! Озодликдан махрум бўлган чогида хам тушкунликка тушмай, кўлига калам олиб халки учун мехнат килса. Халкнинг озодлик йўли хакида асар битса?! Энди ўзингиз ўйланг-а, шундай одам халкнинг душмани бўлиши мумкинми? «Мен нохак камалдим, мен бесабаб жабр кўряпман», деб жамиятдан нафратланмай, аксинча, кўлга калам олиш жасорат эмасми? Баъзан одам машаккатга дуч келса, айникса нохакликдан азоб чекса, ўзини йўкотиб кўяди. Тўгри йўл топа олмайди. Онги хира тортади. Аммо Мирзакалон Исмоилийда бундай тушкунлик юз бермаган. Хакикат карор топиб, окланиш фурсати етиб адибдан «нима истагингиз бор?» деб сўралганида, у кишининг киноя ва хазил аралаш «яна уч-тўрт ой чикармай туринглар, роман ёзаётган эдим, шуни тугатиб олай», деган жавобини эшитган терговчининг накадар хайратга тушганини тасаввур килиб кўринг.
* * *
Ёзувчи озодликка чиккач, романга сайкал бердилар, нашрга тайёрладилар. Урушдан илгари бошланган хайрли ишни давом эттирдилар - Лев Толстой асарларининг таржимаси билан шугулландилар. Урушдан аввал «Тирилиш»ни таржима килган адиб энди «Анна Каренина» романини ўзбек тилига ўгирдилар. Чехов, Горкий хикоялари, сўнг «Сўна», сўнг «Чоликуши» таржималари, сўнг «Фаргона тонг отгунча» романининг иккинчи китоби, сўнг ахлокий киссалар, маколалар... Ёзувчи иродасининг, мехнаткашлигининг исботи учун яна кандай мисол керак? Энди: «Хўш, шундай мехнаткаш одам нима учун романнинг учинчи китобини ёзмади?» деган савол тугилиши табиий. Тогам бу саволга тайинли жавоб бермаганлар. Лекин сухбатларидан бир-икки нарсани англаганман. Бу кунга келиб шу тахминларни айтишга журъат этаман.
Атокли адиб Абдулла Каххорнинг 80 йиллиги муносабати билан айрим одамлар уни хорлик кўрган, жабр чеккан, таъкиб этилган бир бечорага чикариб кўйдилар. Уялмай-нетмай «Абдулла Каххор хакида гапириш мумкин эмас эди», деб даъво килдилар. Улар ўзларининг кўркок эканликларини яшириш учун шундай гаплар таркатдилар. Абдулла Каххор бечора одам эмас, коммунистик партия карорлари асосида яшовчи адиб эди. Айтишларича, Шароф Рашидов билан келишмайдиган одатлари бўлган экан. Уни бечорага чикариб кўйганлар шу миш-мишдан кўркибми, «Абдулла Каххорни мактасам Рашидовга маъкул келмай колса-чи, хозир катта унвонга, катта мукофотга навбатда турибман, яна мен бечорагинани навбатдан чикариб ташламасинлар», деб кўркиб яшашган. Ана энди «Абдулла Каххор устозингиз экан, нима учун шунча йил индамадингиз?» деган саволга «устоз хакида гапириш мумкин эмасди», деган асоссиз даъвони тўкиб чикаришди. Абдулла Каххорнинг таъкиб этилганига ишониш кийин. Аввало унинг барча асарлари компартия талабларига тўла мос келарди. Хар холда у «Мен партиянинг онгли аъзосиман», деб бекорга бонг урмаган. Колаверса Абдулла Каххорнинг асарлари сахналарда кўйилган, фильмлар олинган, китоблари кўп жилдли бўлиб чикиб турган, юксак унвонлар, мукофотлар, нишонларга сазовор бўлган. Олтмиш йиллик тўйида республика рахбарлари, хусусан Шароф Рашидов иштирок этган. Тўгри, ўша даврларда айрим китмирликлар бўлгандир, баъзан керакли махалда партиянинг онгли аъзосига, эрка ёзувчисига эътибор берилмагандир. Буниси менга коронгу. Аммо, аминманки, ёзувчининг вафотидан кейин уни вактинча унутиш хам факат рахбар одамларнинг эмас, ёзувчи атрофида юрганларнинг ташаббуси билан бўлган. Абдулла Каххор асарларини эълон килиш мумкинмасмиш, деган гапларни мен хам эшитганман. Мана бир мисол: радиода ишлаганимда аввал «Шохи сўзана»ни кейин эса «Аяжонларим»ни эфирга берганмиз. Очиги, миш-мишларга ишониб, юкоридан кўнгирок бўлишини, танбех эшитишни кутганмиз. Карангки, хатто норозилик хам эшитмабмиз. «Гулистон» журналида ишлаганимда устозларимиз Аскад Мухтор, Вахоб Рўзиматов рахбарлигида Абдулла Каххорнинг 70 йиллиги нишонланиб, кўп маколалар берилган. Иброхим Гафуров катта макола ёзди. Бунинг учун хеч ким танбех эшитмади, таъкиб остига хам олинмади.
Чинакамига таъкиб остига олинган ёзувчи эса Мирзакалон Исмоилий эдилар. Урушдан кейин тогам «Кизил Ўзбекистон» газетасида масъул котиб бўлиб ишлаган эканлар. Газетага Ш.Рашидов мухаррирлик килган. Ўшанда мухаррир ва масъул котиб орасидан кора мушук ўтган экан. Ана ўша вокеа то сўнгги кунларигача ёзувчини таъкиб этиб келди. Аввало Ёзувчилар уюшмасида, Абдулла Каххор рахбарлигида ўтган роман мухокамасида «Фаргона тонг отгунча»нинг биринчи китоби бўш асар сифатида бахоланиб, нашрдан тўхтатилди. Тогамнинг айтишларича, Сарвар Азимов республика Ёзувчилари уюшмасига рахбар бўлганларидан кейингина, у кишининг аралашувлари билан роман 1958 йилда дунё юзини кўрган. Китоб энг кам тиражда - 15 минг нусхада босилган. Холбуки, ўша даврда «жабр чеккан», «бечора» ёзувчиларнинг китоблари 60 минг нусхадан босиларди. Гарчи асар оз нусхада нашр этилган бўлса-да, унинг шухрати хавас киларли даражага етди. Китоб мухибларининг таъкидлашларича, «Ўтган кунлар»дан кейин хеч бир асар бундай шухратга етмаган, хеч бир асарни китобхон бунчалик суюб ўкимаган экан.
Мирзакалон Исмоилий хаёт эканларида асарлари мажмуасини нашр эттириш орзуси билан яшадилар. Кимларнинг кўп томликлари чикмади, дейсиз? Аммо Мирзакалон Исмоилий учун бу йўл така-так берк эди. Ёзувчи мукофотлар олиш ёки унвонга эга бўлишни орзу килмаса хам бўларди. Холбуки, савияси бўш, иктидорсиз одамларнинг бир канчаси бунга эришиб, керилиб юрдилар. Бу хол адибнинг рухига таъсир этмаган дейсизми?
* * *
Романнинг иккинчи китоби ёзиб тугатилганида адиб олтмишни коралаган эдилар. Аммо куч-кувватга тўла эдилар. Олтмиш ёшга тўлишлари муносабати билан Ўзбекистон ССР Олий Совети Президиуми ёзувчини Фахрий ёрлик билан такдирлади. Урушда кон тўккан, нохакликларга чидаган, халк учун тинимсиз мехнат килган одамга бундан улугрок мукофот лозим кўрилмаганига яраша бу Ёрликни юбилей кечасига олиб келиб топширувчи инсоф эгаси хам топилмади. Ижодкор учун бундан огиррок хорлик бўлмаса керак. Бу бепарволикнинг темир тирноклари кейинрок ўз ишини килди. Тогам менга сира шикоят килмаганлар. Унда ёш йигит эдим. Аммо бир куни онамга: «Учинчи китобни ёзмайман, шунча мехнат килиб рўшнолик кўрмадим», дебдилар. Бу одамнинг иродасини уруш буколмаган эди, камок буколмаган эди, хорлик, кадрсизлик букибди!
Яхшики, атрофларида мехрибон одамлар бор экан, адабиётдан бутунлай юз ўгирмадилар. Олтмишинчи йилларнинг бошларида республика радиосининг «Ёшлик» тахририятида Рустам Рахмон, Саъдулла Сиёев ишлашарди. Улар Мирзакалон Исмоилийни тахририят ишларига тортишди. Шу тарика ёзувчининг ахлок-одоб мавзуидаги сухбатлари бошланиб, бу эшиттиришлар катта шухрат козонди. Мана шу иш ёзувчига далда берди. Мактуб кўп келарди. Тогам жавоб ёзишга улгуролмас эдилар. Ёзув столлари доно маслахатга мухтожларнинг мактублари билан тўла бўларди. Бу мактубларнинг айримларини кулиб, баъзиларини газабга тўлиб ўкиб берардилар. Халкка одоб мавзуида гап айтиш учун киши аввало маънавий хукукка эга бўлиши лозим экан. Покизалик хакида гапирувчи одамнинг факат ўзи покиза эмас, ифлосликка карши кураша олувчи кудрат сохиби бўлиши керак экан. Бирор кимсага «Сен виждонсизсан» демокдан олдин ўз виждонига караб олиши шарт экан. Бирон бир ёшга «Тўгри йўлдан юр», дейишдан олдин ўзи босиб ўтган йўлга караб олиши зарур экан. Ана шундай маънавий хукукни ўзим хам кейинрок англаб етдим. Мана, хозир хам айрим ёзувчилар турли давраларда одоб хакида ваъз айтадилар. Лекин халк уларни эшитмайди. Насихатларини кулокка олмайди. Улар эса бундан ажабланадилар. «Одамларга насихат ёкмай колган», деб хулоса чикарадилар. Бўлмаган гап бу! Одамзот хамма вакт доно маслахатга мухтож. Насихат ёкмай колганда «Кобуснома»ю «Калила ва Димна»лар неча-неча асрлар давомида кўлма-кўл ўтиб ўкилмасди. Ваъзхон ёзувчиларнинг фожиаси шундаки, улар бу иш учун маънавий хукуклари йўк эканини тушуниб етмайдилар.
Радио оркали олиб борилган ахлок мавзуидаги сухбатлар ноширларда китоб чикариш фикрини тугдирди. Тогамнинг куролдош дўстлари ёзувчи Мели Жўра «Ўзбекистон» нашриётида ишлар эдилар. Шу кишининг таклифи билан «Инсон хусни» деган китобча юзага келди. Китобча жуда тез таркалди, ўкувчилар эътиборини козонди. Орадан бир-икки йил ўтиб, «Инсон хусни» кайта ишланди, тўлдирилди. Шу тарика «Одамийлик киссаси» юзага келди.
Шундан кейин тогам ахлок-одоб мавзуига бутунлай берилиб, йирик асар ёзиш фикридан узоклашдилар. Мен дамба-дам романнинг учинчи китобини эслатардим. Аммо тайинли жавоб ололмас эдим. Ёрдам берай, бирга ёзайлик, дейишга журъат этмасдим...
«Фаргона тонг отгунча»нинг учинчи китоби хакида яна эслата бошладим. Тогамнинг сог кунларидан хаста кунлари кўп бўларди. Бу масалани яна эслатганимда «Тўхта, бошка нарса хаёлимга келди. «Бизнинг роман»ни давом эттирсам-чи?» деб колдилар. Тогамни ўсмирлар тарбияси муаммолари жиддий ташвишга солаётган эди. Бунга кичик тогамнинг азамат ўглини ўртоклари уриб ўлдириб кўйиши сабаб бўлса керак. Жиян бўлмишнинг дафн маросимида ёзувчининг фарёдлари, суд жараёнидаги изтироблари хали-хали ёдимда. Сихатларининг нобоплигига карамай, ишга киришдилар. Болалар ахлок тузатиш мехнат колониясига бордилар. Биз хар куни ё кўришардик, ё телефонда гаплашардик. Тогам эринмай хисоб берардилар. «Шунча бет ёздим, шунчасини машинкада кўчирдим, шундай яхши фикр келди хаёлимга...» Иш билан банд эканликларида хасталик узоклашгандай бўлди. Орадан ойлар ўтиб, «Ўзингдан кўр» деган ахлокий кисса юзага келди. Бу ёзувчининг сўнгги асари эди. Тогам бу сўнгги китобларини кўролмай кетдилар.
Асар нашрга топширилгач, касаллик яна тез-тез хуруж кила бошлади. Шунда «Фаргона тонг отгунча»нинг учинчи китоби хакида сўз очиб, таклифимни айтдим. «Ха, шунака карзим бор. Сен ёрдам берсанг, ёзаман... Факат биринчи, иккинчи китобларни топиб кел. Кўп нарсалар хаёлимдан кўтарилди», дедилар. Иккита китобни топиб, олиб бордим.
Хеч унутолмайман: тогам китобларни худди синиб кетадиган нозик чиннидай эхтиётлаб олиб, стол устига кўйдилар. Кейин мадорсиз кўллари билан худди гўдак бошини авайлаб силагандай, китоб юзини силадилар. Менга караб-караб кўйдилар-да, кейин: «Шуни мен ёзганманми, а?» дедилар. Бу савол замирида хам фахр, хам ўкинч бор эди.
Мен сафарга, тогам тўрт йил жанг билан борган шахарга - Берлинга жўнашим керак эди. «Кайтгунимча ўкиб кўйсангиз, ишни бошлардик», дедим. Мўлжалим: тогам асосий вокеалар баёнини берсалар, колганини кўлимдан келганича когозга туширмокчи эдим. Вокеа содир бўладиган жой аник - Фаргона водийси, асосан Андижон атрофлари. Вакт аник - ўн еттинчи йилнинг феврал ва октябр тўнтаришлари оралигидаги саккиз ой. Кахрамонлар хам аник. Ўша даврни, олатасир замонни хам яхши ўрганганман. Мана шулар менга далда берди.
Аммо ўйлаганим рўёбга чикмади. Кайтгач, тогамни шифохонада хушсиз кўрдим.
***
Учинчи китобнинг ёзилмаганига яна бир сабаб бор, деб гумон килардим. Мустакиллик офтоби чика бошлагач, гумоним хакикатга айланганадай бўлди ва буни ошкор этмокни лозим топдим. Асар менинг назаримда Чўлпоннинг «Кеча ва кундуз» романи таъсирида ёзилган. Асарга «Фаргона тонг отгунча» яъни «Кеча...» мазмунида ном кўйилиши хам шундандир. Асар камокхонада ўн икки варакли дафтарга ёзила бошланган. Бу дафтар сиёсий ўкув машгулотлари учун берилган шекилли, роман боблари орасида илмий коммунизм масалаларига багишланган маъруза баёнлари хам бор. Асарга дастлаб «Замонлар зайли» деб, кейин «Замонлар» деб ном берилган. Асарнинг дастлабки сахифаларини эслайлик: ёзувчи Корабулок манзараларини кандай мехр билан тасвир этади. Сўнг кахрамони Гуломжон номидан: «Жаннат, жаннат дейишади-ю, жаннат деганлари Корабулогимиздан яхшимикин?» дейди. Энди тасаввур этайлик: Камок азобида турган холда болалик дамлари ўтган Андижоннинг Булокбошисини кандай кўмсаш билан ёздилар экан бу тасвирларни. Ёзувчи ўн еттинчи йил арафасидаги Фаргона вилояти хаётини тўгри акс эттирганлар. Хозирги кунда тарихни кайта кўриш жараёнида яна бир ёкламаликка йўл кўйиляпти. Яъни, ўн еттинчи йилгача хаёт яхши эди, кейин ёмон бўлди, деган фикрлар хам учраяпти. Ўтган етмиш йилни буткул коралаш холлари хам бўляпти. Тарихни коралаш касалидан кутулиш кийин кечяпти. Ахир, яхшими, ёмонми ўтмиш - бизники. Ўтмиш - боболаримиз, оталаримиз хаёти демак. Шундай экан, хадеб коралайвермасдан холис бахо беришни ўзимиз учун коида килиб олсак чакки бўлмас эди.
Ответить 
Старый 17.02.2009 11:52   #178  
uParty Member Known ID Group Ultimate
Аватар для OmoN
Оффлайн
програмщег
Сообщений: 4,971
+ 2,743  5,086/2,116
– 69  99/68

Uzbekistan
Цитата:
Сообщение от Tohir Malik Посмотреть сообщение
Сўнг кахрамони Гуломжон номидан: «Жаннат, жаннат дейишади-ю, жаннат деганлари Корабулогимиздан яхшимикин?» дейди. Энди тасаввур этайлик: Камок азобида турган холда болалик дамлари ўтган Андижоннинг Булокбошисини кандай кўмсаш билан ёздилар экан бу тасвирларни.
Мана уша Корабулок кишлоги. Хозир Андижон вилоятининг Хужаобод тумани А. Набиев жамоа хужалигида. (Булокбоши туманига кушни).
__________________
Ошибки прошлого, мудрость будущего. (с)Д.Тернер.
Ответить 
Старый 17.02.2009 13:33   #179  
Offline ID
Аватар для Tohir Malik
Оффлайн
народный писатель Узбекистана
Сообщений: 226
+ 163  774/218
– 0  0/0

Uzbekistan
Йигирманчи аср бошларида мехнаткашнинг ахволи огир эдими? Ха, огир эди. Ўша даврда яшаб, ижод этган зиёлиларнинг, маърифатпарварларнинг асарларини эслайлик. Йиглаб ёзилган сатрларни яна бир кайта ўкийлик. Жадидларнинг харакатларини назардан четда колдирмайлик. «Ўтган кунлар», «Мехробдан чаён» романларида тасвир этилган фитна-фасодлар бу даврга келиб авж олмадими? Халк жохилият ва камбагаллик боткогида азоб чекмадими? Зиёлилар халкни гафлат уйкусидан уйготиш учун харакат килмадиларми? «Фаргона тонг отгунча» шулар хакида эди. Аммо ёзувчи аввало камок шароитида, сўнгра давом этган таъкиблар даврида барча хакикатни очик ёза олмас эдилар.
Бир куни тогам «Сен жадидлар хакида каттарок асар ёзсанг бўларди», дедилар. Мен «Бу хакда ёзганим билан чикаришармикин?» деганимда ўйга толиб: «Сен уларнинг хаётларини ўрганавер. Ёзадиган, нашр этадиган вакт келади», деган эдилар.
Энди ўйлаб карасам, ўзлари вактида айтолмаган гапларини менга вазифа килиб кўйган эканлар. Асар чиккан пайтда ёлгонлиги унча сезилмаган сахифалар, хусусан рус ишчилар синфининг ўзбек мехнаткашлари синфий онгининг шаклланишидаги хизматлари баён этилган сахифалар энди гашга тегиши мумкин эди. Ёзувчи шу ўринларда чекинганмилар? Иродалари заифлашганми? Балки... Тирик жон... Бегунох - Парвардигор. Лекин тушуниш керак: шу тасвирлар бўлмаса асар нашр этилмас эди. Ойбек домланинг «Кутлуг кон» романлари бошига хам шундай кун тушган экан. Асар мухокамасида ёзувчи рус ишчилари образини тасвир этмаганликда айбланган экан. Шундан сўнг Йўлчини тарбия этувчи рус ишчиси образини асарга киритишга мажбур бўлган эканлар. Эхтимол шу вокеа Мирзакалон Исмоилий учун сабок бўлгандир? Ёзувчининг вафотларидан сўнг «Фаргона тонг отгунча» асари «ХХ аср ўзбек романи» туркумида кайта нашр этиладиган бўлганда мажбуран кўшилган сахифаларни кискартириш нияти тугилди. Кейин ўйлаб колдим: бу иш аввало ёзувчи мехнатига бехурматлик бўлади. Колаверса, доно, фаросатли ўкувчи каер чин, каер ёлгон ўзи ажратиб олади, деган тўхтамга келдим. Бундан ташкари, асар ёзишдаги ёзувчининг захматини хис кила олади.
Хуллас, феврал ва октябр тўнтаришлари орасидаги вокеалар тасвирида энг кўп ёлгон ишлатиш лозим бўларди. Чунки совет тарихчилари айни шу даврни кўп безаб-бежашган эди. Тогам эса бу даврни ўз кўзлари билан кўрган эдилар. Биринчи ва иккинчи китобда мажбуран ёзилган сахифалар сонини оширишни лозим кўрмай, ишни давом эттирмаганлар.
Агар Аллох бугунги кунларимизга етказганида, шубхам йўкки, учинчи китоб ёзиларди. Ёзилганида хам хакикат йўлида, ажойиб тарзда ёзиларди.
Шу ўринда яна бир изох лозим: ўтган йили бир киши менга мактуб йўллаб, ёзувчилар «дин устидан куладилар», деб эътироз билдирибди ва бир катор ёзувчиларнинг асарлари каторида «Фаргона тонг отгунча»ни хам тилга олибди. Мен бу масала бўйича бир неча марта ўз фикримни баён этганман. Такрор бўлса-да, яна таъкид этишга мажбурман: азизлар, бошка ёзувчилар сингари Мирзакалон Исмоилий хам динни хакорат килишдан узоклар. Динга тош отишдан хар бандани Аллохнинг ўзи сакласин! Ёзувчилар диндор либосидаги, килмишлари динга зид бўлган айрим жохил, мутаассибларни хажв киладилар. Ахир диндорлар орасида хам турли-туман одамлар бор. Такво эгаларини, нафсига зулм кила олувчиларни, уламоларни хар бир ёзувчи эъзозлайди. Билиб-билмай фатво берувчи, дарди тугун ва тугун учига тугилган пулда бўлган, Ислом илмидан узок одамларни эса камчиликларини ёзадилар. «Фаргона тонг отгунча»да хам шундай килинган.
Кунларнинг бирида, хали жуда ёш эканимда машк тарзида ёзилган навбатдаги хикоямни ёзиб тогамга ўкиб бердим. Хикоя кахрамони - боксчи йигит бувисининг гапига кириб рўза тутади ва окибатда мусобакада юткизиб кўяди. Одатда тогам ёзганларим билан танишгач, асарни яхшилаш йўллари хакида гапириб, тилни тахлил килиб, камчилигини кўрсатар эдилар. Бу сафар ундай бўлмади. «Сен динни билмайсан, диний одатларни ёмонлаб ёзма», деб гапни калта килиб кўя колдилар.
* * *
Ёзув столларида биргина чала иш колди. Аникроги, бу иш хали бошланмаган эди. «Кизлар дафтарига» китоби чиккач, яна хатлар олдилар. Шундан сўнг бир куни «Йигитларга хам айтадиган гапларим кўп экан», деб «Буниси сизларга, йигитлар» деган китоб ёзиш ниятлари бор эканини айтдилар.
Баъзилар «Мирзакалон Исмоилий нима учун ахлок хакида куюниб ёзади, ё оиласи, фарзандлари нобопми, кўп азият чекадими?» деб хам сўрашарди. Бу масалада аник айтишим мумкин: тогамнинг оилалари жуда яхши. У киши ўн беш набира, бир эваранинг суюкли бобоси эдилар. Ота-онанинг хурмати хакида кўп ёзишларига сабаб бошка - ўзлари ота-она мехрига зор ўсганлар. Оналари барвакт оламдан ўтганлар. Оталари Исмоилхўжа хотин устига хотин олаверган эканлар. Тогам шунданми, Андижондан Ўшга кочиб бориб, етимхонада тарбия кўрганлар. Ундан Тошкентга ўкишга келганлар. Кейинрок Ўшга борганларида сингиллари, яъни менинг онамни хам Тошкентга олиб кайтганлар. Ўкишлари тугаб, ишлай бошлагач, бобомни кейинги оилалари билан бирга кўчириб келганлар. То умрларининг охиригача бувамнинг кейинги оилаларини ўз оналаридай кўрар эдилар. Кариндошлар орасида ўгай она, ўгай ука деган гап бўлмас эди.
Ахлокий киссаларга, маколаларга, сухбатларга кўп холларда мактублар асос бўларди. «Инсон хусни», «Одамийлик киссаси», «Кизлар дафтарига» кирган вокеалар тўкиб чикарилган эмас. Ундаги айрим вокеаларга мен хам гувох бўлганман. Кариндошлар, таниш-билишлар оилавий можароларни тогамсиз хал этишмас эди. Бу можароларга аралашиш, муросага келтириш ёзувчига рухий азоб берганини энди-энди хис этяпман. Бундай можаролардан кейин у кишининг аччикланганларини сезиб турардим. Аммо бу оддий аччикланиш эмас, юракни темир тирнокларда тирновчи азоб экан. Бундай пайтларда тогамни чалгитишга харакат килардим. Тогамнинг нимага кизикишларини яхши билардим. У киши богбонликни хуш кўрардилар. Кибрайдаги каровсиз жойдан бир бўлаги тогамга дала ховли учун берилганди. Тошлокда бир туп гул ўстириш хам мумкин эмасди. Тогам тупрок тўкдириб, шу ерларни обод килдилар. У ерга одам олиб чикиб ишлатганларини кўрганим хам, эшитганим хам йўк. Кариликларига карамай у ёкка йўловчи автобусда борардилар, ўзлари ишлардилар. Бир термосда чой билан нон хамрохлари бўларди. Бирон можаро таъсирида ранжиб ўтирганларида мен ўша богдан гап очардим. Шундан тогам бутунлай ўзгарардилар. Эккан дарахтларини таърифлаб кетардилар. Тогам футболга хам бенихоя кизикар эдилар. Мен нохуш холатларда баъзан гапни футболга хам бурардим. Агар «Пахтакор»нинг ахволи дуруст бўлса хўп-хўп, йўкса худди мен тренердай ёки етакчи ўйинчидай сўкиш эшитардим. Футболни спорт эмас, ижод деб билардилар. Талабни хам шу асосга курардилар. Шахматни хам яхши кўрардилар. Таъкид жоизки, унча-мунча одам тогам билан беллаша олмасди. Баъзан мен хам шахмат ўйнашни таклиф этардим. Ахволим ўзимга маълум, дурангни хам орзу килмасам-да, тогамни чалгитиш учун дона сурардим. Тогам буни сезсалар хам билмаганга олар эканлар.
Бир куни, аникроги Ш.Рашидов оламдан ўтган куни тогамникига бордим. У ёк-бу ёкдан гаплашдик. Эшитдиларми-йўкми, айтсамми-айтмасамми, деб иккиланиб, охири шахмат доналарини тердим. Ўйин яримлаганида «Сенинг бу айёрликларинг менинг чўнтагимдан аллакачон тушиб колган», дедилар. Кейин доналарни суриб кўйдилар. «Сен хам бошкаларга ўхшаб суюнчи олгани келдингми? Одамларнинг разиллигини карагин, менга телефон килиб табриклашяпти. Бировнинг ўлими билан табриклашяпти-я?! Бу канака тубанлик! Мени ёмон кўрган бўлса кўргандир. Хар бир тирик одам кимнидир яхши кўради, кимнидир хушламайди. Бировнинг жони узилса суюнадиганларни одам деб атаймизми?« Тогам аччикланганларида шунга ўхшаш саволларни калаштириб ташлаб кўзга тикилиб колардилар. Ўшанда хам шундай бўлди. Мен сукутда эдим. Лол эдим. Бу саволларга тогамнинг ўзларидан жавоб кутардим. «Мен факат бир нарсага хурсанд бўлишим мумкин - Хеч кимга бўйин эгмадим. Виждонимга хилоф иш килмадим! Юрагим мени алдамади. Дунёда хамма нарса ўткинчи, шундай экан, итга айланиб, хўжасининг оёгини яламаслик керак. Кийналган бўлсам, хорланган бўлсам, биргина у айбдор эмас. Атрофидаги ялокхўрлари кўпрок айбли».
Тогам табиатан содда, камтарин, мехнаткаш одам эдилар. Кимдир менга «Ёзувчи камтар бўларди, танлаган тахаллусини каранг - «Мирза Калон» эмиш. «Катта мирза» эмиш,» деган эди. Бу бўлмаган бир даъво. «Мирзакалон» - тахаллуслари эмас, бобомнинг кўйган исмлари. Бу исм кўйилганда гўдакнинг ким бўлиб етишиши номаълум эди. Андижоннинг Булокбоши кишлогида дехкон оиласида тугилган боланинг келажакда халкнинг эъзозли ёзувчиси бўлишини ўшанда хеч ким тасаввур этмагани аник. Колаверса, рахматли онамнинг айтишларича, бобом тогамнинг ўкишларига карши бўлган эканлар.
Тогамнинг «Мен ёзувчиман», деб керилганларини ё бировга дўк килганларини эслолмайман.
Менга факат бир нарса таскин беради. Мирзакалон Исмоилий бировларга куллук килиб яшаганларида юкори мартабаларда ишлардилар, мукофоту унвонлар олардилар. Аммо амал кўлдан кетгач, сарик чакалик кадрлари колмас эди. Мирзакалон Исмоилий ўз халкининг содик, виждонли фарзанди сифатида барча укубатлардан юкори турди, виждонига хилоф иш килмади. Ижодкорнинг энг буюк бахти шу. Бу бахтга муяссар ёзувчи бархаёт бўлиб колади.
Мирзакалон Исмоилий шундай ёзувчи эди.
Йиллар бу хакикатни хали кўп марталаб исбот этади.
Фоний дунё азобларини кўп тотган устозни Аллох бокий дунёда дўзах азобларидан асраб, жаннатда Ўзининг васлига етказсин. Омийн!
Ответить 
Старый 01.06.2009 21:39   #180  
Known ID Group
Аватар для AbuMuslim
Оффлайн
Сообщений: 1,494
+ 1,248  1,573/654
– 84  166/76

UzbekistanОтправить сообщение для AbuMuslim с помощью YahooАккаунт на TwitterFacebook
Оврупадан нималарни олиш мумкин?

Масаланинг бу тарзда кўйилиши балки Сизни ажаблантиргандир. Балки хаёлингизга хориждан сотиб олиниши лозим бўлган ажабтовур буюмлар келгандир. Гапни айлантирмай, максадимни айтиб қўя колай: мен маданий ва маънавий бойликларимиз ҳакидаги шахсий мулоҳазаларимни баён килмокчиман. Ҳа, бу шунчаки шахсий мулоҳазалар, бирон-бир йўлланма ёки кўлланма ҳуқуқини даъво килмайди.


Туркистон рус подшолиги томонидан забт этилганидан сўнг нафақат моддий, балки маданий, маънавий бойликларимизга ҳам таъсир ўтказа бошлади. Бир подшоликнинг иккинчи салтанат томонидан минг-минглаб қурбонлар эвазига забт этилишидан мақсад — моддий бойликларни ташиб кетиш, шунингдек, ўз маданияти ва маънавиятини тобе халққа сингдириш бўлган. Туркистонга қилич тортган барча истилочилар шу мақсадни кўзда тутган, деб ўйлайман.


Ўтган асрда рус подшолигининг марҳамати билан рус ва руслар орқали Оврупо маданияти, айрим урф-одатлари Шарқ хонадонига кириб кела бошлади. Бу янгиликлар осонлик билан кирмади, жуда кучли қаршиликларга дуч келди. Оврупо таомлари (картишка, помидўр) макруҳ деб, кийимларини кийиш шаккоклик белгиси деб билинди. Шунга қарамай, аҳоли орасида Оврупо маданиятига интилувчи одамлар кўпая борди. Халқни уйғотиш, маданиятини юксак даражага олиб чиқишнинг бирдан-бир йўли деб билиб Оврупога суяна бошладилар. Ўрус маорифига тақлидан янги мактаблар очилди, янгича томоша усули — театру ташкил топди. Чакмон, салла, ҳатто соқол-мўйлаб ўзгарди. Жадидлар бу йўлда жуда кўп меҳнат қилдилар. Бу ҳаракат Ўктабир инқилобидан кейин анча кучайди. Халқнинг маданият ва маънавият хазиналари асралувчи қўрғон деворлари бузиб ташланди. Тарихимизда «маданий инқилоб» деб ном олган ҳодиса аслида маданий ва маънавий таназзул жарлиги томон бошлади. Мен имлонинг ўзгариши, ўтмиш одатларига ёмон кўз билан қараш, айрим зиёли ва раҳбарлар орасида овруполик аёлга уйланишнинг расм бўлиши каби ҳодисаларни айтиб ўтирмай. Сандал (танча) эскилик сарқити деб эълон қилинди. Уни бадиий асарларда ҳажв қилиш маълум йилларда одат тусига кирди. Эллигинчи йилларда мактаб саҳнасида сандал ва печка «кураши» оқибатида печканинг ғолиб келишини кўрсатиш анъанага айланган эди. Маълум йилларда, ҳатто кетмон ҳам феодализм сарқити сифатида қораланди. Бешикка қарши ҳам маънавий, ҳам амалий ҳужумлар бўлганини бир эсланг. «Эскилик тарғиботчилари» деб бешиксозларнинг таъқиб этилганликларини ҳам ёдга олинг. Уйида устол-устули бўлмаган зиёлиларни қолоқ деб танқид остига олинганларини унутиб бўладими? Ҳозир сандал деярли қолмади. Устол-устул расм бўлди. Бе-шикдан юз ўгирувчи ёш оилалар ҳам бор. Ҳозир ҳамманинг инон-ихтиёри ўзида. Хоҳлаганча ўтиради, хоҳлаганча болани парваришлайди. Лекин бу масалаларда табобатнинг ўз гапи бор: сандалнинг бел оғриғи (бод), оёқ оғриғига давоси (айниқса, ўрик дарахтининг ўти-нидан тушган чўғда), доимо очиқ, тоза ҳавода ўтиришнинг саломатликка давоси барчага маълум. Устол-устулда ўтиришнинг баданда эркин қон айланишига салбий таъсири-чи? Бешикда ётган боланинг озодалиги, суяклари тўғри ўсиши-чи? Мен бу сатрларни ташвиқот мақсадида ёзаётганим йўқ. Мақсадим бошқа — яқин ўтмишда дўппига қўшиб бошини ҳам олганимизни эслатиш, холос.

Аср бошларида Туркистонга «ресторан» деган бир бало кириб келди. Дин аҳлининг қаршилигига қарамасдан, бойваччалар аввал беркитиқча, сўнг очиқ-ойдин ресторан, фоҳишахоналарга бора бошладилар. Минг йиллар мобайнида авайлаб-асралган ҳам руҳий, ҳам жисмоний покизалик шу тарзда булғана бошлади. Бу булғаниш, бу баднафслик, бу бадхоҳлик ҳозир, асрнинг сўнгти чорагида авжига чиқди.
Мен бундан уч-тўрт йил илгари ароқхўрликка қарши кураш эълон қилинганда хурсанд бўлган эдим. Бу кураш бошқаларга ёқмаганда ҳам, ўзбеклар жон-диллари билан қўллашлари лозим эди. Ҳукуматнинг шу қароридан фойдаланиб, майпарастликни бутунлай суриб чиқариши шарт эди. Мен «Ўзбекистонда май ичиш қатъиян тақиқланади, Ўзбекистонга ароқ, вино, коньяк олиб киришга уринганлар беш йил муддат билан қамалади, муттасил ичувчилар ва май ишлаб чиқарувчилар жумҳуриятдан бадарға қилинади», деган қонун чиқишини жуда-жуда истаган эдим. Бу сатрларни ўқиб, айримлар истеҳзо билан кулиб қўядилар, биламан. Лекин, азизларим, жон жигарларим, чуқурроқ ўйланг: ахир бу балолар миллатимизни барбод қилишга олиб келади-ку?! Ҳозир миллий уйғониш ҳақида гап кетяпти. Бадмастлик уйғонишга йўл қўйяптимикин? Кечагина Фарғона фожиаларини шу ароқ-хўрликка боғлашди. Агар биз майпарастликка барҳам берганимизда, шу тавқи лаънат тамғаси босилармиди? Ахир, асл сабабни яшириш учун қўл келди-ку бу баҳона.


Ароқхўрлик Овруподан кириб келди. Бу тўғри. Лекин бугунги ароқхўрлигимиз учун ўзимизни айблайлик. Оврупонинг барча мамлакатларида ичишади, лекин бизчалик бўкиб ичишмайди. Бизнинг бир ўтиришда оладиганимизни улар ойлаб ичишади. Биз жигар хасталиклари ҳақида гапириб, кимёвий дориларни айблаймиз. Буни инкор этмайман. Аммо майхўрлигимиз-чи? Майхўрлик оқибатида неча-неча алп йигитларимизнинг жигари қуриди. Бу хасталик наслдан-наслга ўтмайди, дейсизми? Ҳам жисмоний, ҳам ақлий ногирон бўлиб туғилаётган болаларнинг гуноҳи кимнинг бўйнида?


Олтмишинчи йилларда биз тўиларимизга ҳам ўзга-риш кирита бошладик. «Комсомол тўйи» деган гаплар чикди. Шу баҳонада азалий ажойиб одатларимизга қарши кураш бошланди. «Эскича» тўй қилган комсомолларнинг ахлоқи мажлисларда муҳокама килинди. «Янгича» тўй қилганлар газетларда мақталди. Оқибат нима бўлди: тўйхона тўйиб ароқ ичиш масканига айланди. Тўйга асосан ароқхўрлик учун бориладиган бўлди. Агар ҳозир ароқ қуйилмаса, тўй бир соатга қолмай тарқайди. Чунки тўйга келган одам нима қилишини билмайди. Ёр-ёрлар, гулхан ёқишлар, тортишмачоқлар, чимилдиқлар... деярли унут бўлиб кетди. Минг йиллар яшаган одатларимиз, анъаналаримиз жуда тез фурсатда ботқоққа ботирилди. Бугунги келин-куёв орадан 20-30 йил ўтиб, тўйини эслаганда нималар кўз олдига келади? Маст-аласт башараларми? Ёки мастликда алжиб айтилган маза-бемаза табрикларми?


Булар-ку никоҳ тўйларидаги гаплар. Суннат тўйлари-чи? Аввало исломда «Суннат тўйи» деган гап йўқ. Бу — бидъат, бойликдан келиб чиққан, динга алоқаси йўқ одат. Бошқа мусулмон мамлакатларда хатна муносабати билан тўй қилинмайди. Ҳамонки, пгундай тўйларимиз бор экан, унга дин ниқоби кийдирилган экан хўш, ҳеч бўлмаса, шу тўй ароқхўрликсиз бўлиши керак-ку? Дин майпарастликка йўл бермайди-ку! Оврупонинг ёмон одати бу маросимга қандай суқилиб кириб олди?
Бизда қадимдан гап-гаштаклар мавжуд эди. Бу асосан қиш чоғларида, далада иш тугаган маҳалларда бўларди. Гап-гаштакларда ғазалхонлик, достонхонлик бўларди, деб эшитганман. Ҳозир «гап» ўйнаш йил бўйи давом этади. Ғазал, достон деган гаплар унутилиб кетган. Бунинг ўрнига «сайратгучи дорилар» бор. Ошна-оғайниларни бирлаштирувчи бу гап-гаштаклар май-хўрлик оқибатида дўстни дўстдан ажратади.


Менга эриш туюладиган бир нарса — гап-гаштакми ё бошқа муносабат билан берилаётган зиёфатдами, бу — «тўст айтиш» одати: Оврупонинг бу одатини бизда «қадаҳ сўзи» деб ҳам ишлатишади. Мен бу ўрин-да топилган бу атаманинг бемаънилигини эмас, одатнинг мантиқсизлигини айтай. Сиз «қадаҳ сўзи» айтяпсиз: «Фалончига фалон, фалон нарсалар тилайман» дедингиз. Хўш, кимдан тилайсиз? Мантиқан қаралса, Яратгандан тиланади. Овруполиклар дини ичкиликка рухсат беради. Лекин ислом ман этади-ку? Демак, ичаётганингиз учун тилагингиз қабул этилмайди-ку? Ижобат бўлмайдиган тилакни айтиш бемаънилик эмасми?!
Тўй, зиёфатларимизга юққан майпарастлик хасталиги ҳақида бошқа ёпишмаган одатларга кўчсак. Ҳозир янги оила қураётган ёшлар ҳам янгича, ҳам эскича никоҳдан ўтишади. Биз эскича никоҳни йиллар даво-мида қоралаб келдик. Энди чуқурроқ бир мулоҳаза қилайлик, ҳар икки никоҳни таққослаб кўрайлик: янгича никоҳ жуда юзаки, расмий жараён. Ёз ойлари, айниқса, шаҳарларда никоҳхона ходимларининг қўли қўлига тегмайди. Ёшлар билан бафуржа суҳбатлашиш у ёқда турсин, табриклашга ҳам улгуришмайди. Бир ой илгари берилган аризага мувофиқ, никоҳ қоғозини тўлдириб қўйишади, келин-куёвга имзо чектиришади, тамом-вассалом. Узоғи билан беш дақиқада иш битади. Оила муқаддаслиги, эрнинг масъулияти, хотиннинг масъулияти, вафо, номус, иффат... деган гаплар тилга ҳам олинмайди. Эскича никоҳда-чи? Куёвдан ёки келиндан никоҳга розилик олишдан аввал талай шартлар қўйилади, келин бўлмишнинг маҳрига тушган уй-жойлар айтилади, яъни ҳам маънавий, ҳам Моддий таъминот масаласи ҳал этилади. Янгича никоҳдан ўтказувчилар келин-куёвни ҳам, гувоҳларни ҳам, улар-нинг ота-оналарини ҳам танишмайди. Эскича никоҳ ўқувчи эса, аксинча, танийди. Мана шу танишлик ҳам ёшларга алоҳида масъулият юклайди. Бу билан янгича никоҳни мутлақ рад этмоқчи эмасман. Биз бу никоҳни ўзбек урф-одатига мослай олмадик, ҳаётдан ажратиб қўйдик. Айни пайтда эскича никоҳни ҳам расмий одатга айлантира бошладик. Ёшлар янгича никохдан ўтиб, масжидга кириб юзаки никоҳ ўқитиб кетадиган бўлишди.


Агар оиланинг пойдевори никоҳ бўлса, ана шу пойдеворни мустаҳкам қўйишга эътиборни қаратиш керак. Никоҳ маросимига муқаддас бир руҳни қайтаришимиз шарт. Янгича тўйлар, янгича никоҳлар, янгича либослар, янгича одатларни ҳам яратади. Яқин-яқинларгача никоҳдан чиқиб ресторанда зиёфат қилиш, сўнг куёвнинг уйида зиёфат бериш одат эди. Зиёфатлар оқибатида фожиалар юз бергач, бу одат барҳам топди (лекин, афсус, бу одат ҳали ҳам айрим туманларда бор). Мен никоҳларни, тўйларни кузатиб, либосларни кўрганимда, очиғи, ғижинаман. Куёв бола эгнида тўн, бошида жиғали салла. Келинпошша эгнида этаги ер супурадиган узун оқ кўйлак, бошида шляпа! Шу кўриниш менга эриш туюлади. Тўғри, оқ либос покизалик белгисидир. Лекин атлас кўйлак-лозим, ироқи дўппи кийиб, бошига оқ ҳарир рўмол ўраган гўзал келинчакларни кўрганмиз.


Мен тўй, зиёфатларимизга кириб келган Оврупонинг ёмон одатларини танқид қилиш билан бирга, уларнинг яхши одатини ҳам айтишим керак: оврупо-ликлардан биз тўй-зиёфатларни ихчам, дабдабасиз, исрофгарчиликсиз ўтказишни ўрганишимиз керак. Ортиқча дабдабага кетадиган маблағни оила қурган ёшларга бериш фойдалироқ, деб ўйлайман. Овруполиклардан биз вақтни тежашни ҳам ўрганайлик. Биз тўйма-тўй, зиёфатма-зиёфат юриб, умримизни ҳам қўшиб еб-ичиб юборяпмиз. Олимларимиз, ёзувчила-римизнинг имкон даражасидан кам ишлашларига шу ҳам сабаб эмасмикин? Овруполиклардан китоб ўқишни ўрганишимиз керак. Миллатимизни юксакликка олиб чиқишнинг бирдан-бир йўли билим эгаллаш эканини англаб етишимиз зарур.


Фарзандларимизни гул экиб, гул сотишга, эртаю кеч далада ишлашга мажбур қилмай, китоб ўқишга, билим олишга мажбур қилайлик, ўргатайлик. Болаларимизни билимдан айириб ишлашга мажбур этар эканмиз, бу билан келажагимиз илдизига болта ураётганимизни унутмайлик. Билимсиз бола — билимсиз келажак дегани. Билимсиз келажак — тубанлик, жаҳолат, тобеликдан бошқа нарса эмас.


Бизнинг фарзандларимиз китоб ўқиш бўйича мамлакатда сўнгги ўринларда туришади. Биз болаларимиз учун кам китоб чиқарамиз, борларини ҳам кам олиб ўқитамиз. Овруполиклар бўш вақтини фарзандига ажратади. Кичкинтойларига китоблар ўқиб беради, боласи билан театрларга боради. Боғларда сайр қилади. Оромгоҳларда вақтини бирга ўтказади. Биз бозорга тушганимизда боламиз учун қурт, писта олишни унутмаймиз, лекин китоб дўконига кириш хаёлимизга келмайди. Боласига китоб ўқиб берган, театрга юлиб тушадиган оналар, айниқса, оталар кам. Бола билан дам олишнинг нақадар мароқли эканини ўйламаймиз. Жомадонни тўлдирамизу жўнаворамиз. Бир ой таътил улфатчиликдан бўшамаймиз. Бизнинг ажойиб баҳонамиз бор: вақт йўқ! Ўз фарзандимиз учун вақт ажрата олмаймиз. Фарзандимиз ўн йил мактабда ўқиганда «вақт йўқ» деб юраверамиз. Институтга кирадиган пайтда эса югуриб қоламиз. Йиғиб-терганимизни сочамиз. Мактабда билим олмагани билан ишимиз йўқ, институтни чаламулла бўлиб битириши билан ҳам, оқибатда бўш мутахассис бўлиши билан ҳам ишимиз йўқ. «Ота-онанинг вазифаси - болани ўқитиш» деб кўкракка муштлаймиз, холос.


Тўғри, оилаларимиз кўп болали. Ҳаммасига бирдай қараш қийин. Овруполикларда бир-икки бола бўлади. Улар фарзандларини ҳар томонлама камол топишини ўйлайдилар. Мусиқа илми билан, хорижий тиллар билан таништирадилар Лекин кўп болалик ҳар томонлама камолга етиш йўлида тўғаноқ бўлмаслиги керак. Ота-онада истак бўлса бас, фарзандлари нечта бўлса-да, камолот сари бошлай олишлари мумкин. Майли, алоҳида муаллим ёллашга қурбилари етмасин. Бироқ ўз хатти-ҳаракатлари билан болаларда илмга, маданиятга рағбат уйғота олишлари мумкин-ку?! «Қуш уясида кўрганини қилади», дейдилар. Ота тўй-зиёфатларда ичиб юрса ёки ишдан қайтган заҳоти телевизорга қадалиб олса, боладан нима кутиш мумкин?" Ота (ёки она) ишдан янги китоб олиб қайтса, ўзи ўқиса, фарзандига гапириб берса, қизиқтирса ёки янги куй, қўшиқ ёзилган пластинка олиб келиб фарзандлари билан бирга эшитса, маъносини тушунтириб берса, ёки телевизордаги кинони кўриб бўлгач, яхши-ёмон томонларини айтса... Шу ишларга қанча вақт керак? Нари борса, икки соат. Наҳот биз келажагимизни ўйлаб, икки соат вақтимизни қурбон қила олмасак?
Биз фарзандларимиз учун бугун қайғурмас эканмиз, миллат равнақи, миллат келажаги ҳақида эртаю кеч ваъз ўқишимизнинг сариқчақачалик фойдаси йўқ.

Ҳозир жумҳуриятимизнинг сиёсий ва иқтисодий мустақиллиги ҳақида фикр юритяпмиз. Мен бунга маънавий мустақилликни ҳам қўшишни истар эдим. Бунинг учун биз, энг аввало Овруподан нималарни олиш керак, деган саволга тўғри жавоб топишимиз зарур.


Ответить 
2 "+" от:
Ответить




Powered by vBulletin® Version 3.8.5
Copyright ©2000 - 2025, Jelsoft Enterprises Ltd. Перевод: zCarot
Advertisement System V2.5 By Branden
OOO «Единый интегратор UZINFOCOM»


Новые 24 часа Кто на форуме Новички Поиск Кабинет Все прочитано Вверх