Нимага саводсизлашиб кетаяпмиз?

[Nigora Umarova]

Bir pas necha daqiqa?

Bolalikdagi she'riy mashqlarimning birida, shabboda, to'xta bir pas, deb yozgan ekanman. Devoriy gazeta muharriri, o'zbek adabiy tilida bir pas, degan so'z yo'q, bir nafas deyish kerak, deb o'zi qizil qalam bilan to'g'rilab qo'ygan.
Ko'p yillar o'tib Navoiyning "Layli va Majnun"ida shunday baytni ko'rdim:
Bir pos chun tundin o'tdi ul xayl,
Tushluq tushi qildi uyqug'a mayl.
Lug'atlarga qaradim. Pos- tunning sakkizdan biri, deb sharhlanibdi. Demak, taxminan bir soatga teng tungi muddat-pos, bir soatlik tungi soqchi-posbon, ruscha часавой ma'nosidagi atama bo'lib chiqdi.
Ajabki, o'z so'zimiz bo'lgan pos jahon kezib, yana o'zimizga пост shaklida, qo'riqlanadigan joy, soqchining o'rni hamda lavozim ma'nolarini olib qaytibdi.
Pos- o'zimizning so'z, deb xato aytmadim. Asli forscha yoki arabcha o'zakka ega bo'lgan, asrlar davomida tilimiz tarkibida yashab bizga xizmat qilayotgan so'zlar ham albatta o'z so'zlarimizdir.
Xuddi shunday rus, mojar, arab, tojik va boshqa tillarda xizmat qilayotgan o'zbek so'zlari ham hozirgi egalariga buyursin.
Bizda bir pas deb ishlatadigan pos-jaydari so'zimizning jahon sahnida topgan yuksak martabasi kechagi chopqillab yurgan bo'z bolaning askar bo'lib, harbiy kiyimda viqor bilan qaytganini eslatadi.
Demak, o'zbekning bir pasi bir soat bo'lar ekan. Gapimni bir pasda tugataman, degan so'zning ma'nosini o'zingiz tushunavering. :-)

Erkin Vohidov

[Nigora Umarova]

Tilshunoslar va adabiyotshunoslar o'rtasida fuqaro so'zini noto'g'ri qo'llanayotganligi haqida juda ko'p marta bahs-munozaraga duch kelganman. Muhtaram shoirimiz Erkin Vohidov bu haqida quyidagi fikrni bildirdilar:

Bamisoli ulamo, fuzalo olimu fozilning ko'plik shakli bo'lganidek, fuqaro ham faqirlar, ya'ni kambag'allar, yo'qsillar demakdir. Qoidaga ko'ra, fuqaroga ham, -lar qo'shish xato bo'ladi.
Ilmiy, mantiqiy nuqtai nazardan ham, shakl, mazmun jihatdan ham bu huquqiy atama ustida turli bahslar yuradi.
Lekin zamon ko'zi bilan qarasak, fuqaro ham mehnatkash atamasi bilan qismatdosh ekan. Har ikki so'z majruhlik, tubanlik, baxtsizlik chohidan ozod bo'lib, qadr-qimmat minbariga yuksalibdilar.
Shunday kamol topgan so'zlarga duch kelganimda, o'zbekning so'zi-o'zbekning o'zi, degan fikr ko'nglimdan o'tadi.
Qadim zamonlarda Misr sultonlari asirlikka olib o'z mulkiga aylantirgan, ya'ni mamluk qilgan askarlar vaqt kelib sultonlarni qulatgani, besh yuz yil Misrda hukm surgani tarixdan ma'lum.
Aslida qul ma'nosini anglatuvchi mamluk Mamluklar saltanati bo'lib, sohiblik maqomini olgan edi. (Mamlakat so'zi shundan yasalgan. Mamlukot so'zining shakli o'zgarib mamlakatga aylangan. -at qo'shimchasi eski o'zbek adabiy tilida joy nomi yasovchi qo'shimcha hisoblanadi. Izoh kaminaniki. N.U.)
Kelib chiqishi faqiк bo'lgan fuqaroning bugungi sohiblik maqomi, yurt egasi darajasiga ko'tarilgani ana shu tarixni eslatadi. farq shuki, fuqaro hozirgi maqomga qadam-baqadam ko'tarilgan. Faqirlik-tobelikka, tobelik darajama-daraja yuqorilab< avval xojaning fuqarosi, so'ng amiru sultonning, bora-bora mamlakatning fuqarosi qadar yetib kelgan.
XIX asr boshlarida Qo'qonda yashab ijod etgan o'z zamonining malik ush-shuarosi bo'lgan Fazliyning:"Senga arz etar fuqarolaring",-degan so'zlari bor. Bu ga'zalga shoir Vola bog'lagan muxammas "Bozurgoniy" kuyiga solib hali hamon aytiladi. Demak, bundan ikki asr avval fuqaro amirlikka tobe inson ma'nosida ishlatilgan va fuqarolar shakli ham mavjud.
Bugun endi fuqaro so'zi juldur to'nini yechib, zamonaviy libosda qad ko'targan. Bir qo'li bilan ruscha гражданин ikkinchi qo'l bilan inglizcha citetheen so'zlarini mahkam ushlab, dunyo sahnida mag'rur turibdi.
Zotan гражданин ham, citetheen ham o'zlarining shaharlik degan ma'nolarini allaqachon tark etganlar.

[OmoN]

Оффтоп:

Сообщение от Nigora Umarova

Tilshunoslar va adabiyotshunoslar o'rtasida fuqaro so'zini noto'g'ri qo'llanayotganligi haqida juda ko'p marta bahs-munozaraga duch kelganman. Muhtaram shoirimiz Erkin Vohidov bu haqida quyidagi fikrni bildirdilar:

Агар хотирам алдамаётган булса янги паспорт жорий килинишидан аввал газетада шу хакидаги маколага кузим тушганди. Уша маколада кимдир "гражданин" сузини "раёсат" деб таржима килишни таклиф килган. Яъни "Узбекистон Республикаси раёсати паспорти" деб.

[Nigora Umarova]

Сообщение от OmoN

Оффтоп:

Агар хотирам алдамаётган булса янги паспорт жорий килинишидан аввал газетада шу хакидаги маколага кузим тушганди. Уша маколада кимдир "гражданин" сузини "раёсат" деб таржима килишни таклиф килган. Яъни "Узбекистон Республикаси раёсати паспорти" деб.

Bu borada juda ko'p bahs-munozaralar bo'lgan.
Hattoki Yevropaliklar nuqtai nazaridan sof o'zbek tili emas, arab-fors tillari qorishmasidan iborat o'zbek tili mavjud ekan.
Xorijdagi o'zbeklarimiz arab alifbosiga asoslangan alifboni qo'llashar ekan.
http://ishanch.blogfa.com/

[Nargiza]

Сообщение от Behzod Saidov

Mendan biror narsa so`raganmidingiz?
Nima bo`lganda ham to`g`ri, tushunarli yozsangiz savolingizga bo`lgan munosabat ham ijobiy bo`ladi.

Savolni o'qimasdan turib munosabat to'g'risida gapirganingiz nimasi? Oldingi (33) betga qarang iltimos, meni savolim turibdi va umid qilaman, siz uchun tushunarli bo'ladi...

[Behzod Saidov]

Сообщение от Nargiza

Savolni o'qimasdan turib munosabat to'g'risida gapirganingiz nimasi? Oldingi (33) betga qarang iltimos, meni savolim turibdi va umid qilaman, siz uchun tushunarli bo'ladi...

Afsuski, menga berilgan savolni topa olmadim. Agar qiyin bo`lmasa shu yerda sitata bilan kestirsangiz... Oldindan rahmat.

[Ozoda Umarova]

Сообщение модератора:

Nargiza va Behzod Saidov, Offtop!

[Husniddin Ato]

Toshkent Xalqaro Aeroporti - O`zbekistonning ostonasi.

Xalq Xalqligini yo`qotayapti, u Halqqa aylanayapti. Biz bilgan xalqning nomi xalqning o`zi xohlamasada o`zgardi. Buni xalq sezmayapti ham.
Xorijdan UZBga kelib ketayotgan mehmonlarning deyarli 98% shu yo`lakdan o`tadilar.
HA, BU O`ZBEKISTON OSTONASI.


Undan tashqari "TARIH-halq ma'naviyatining asosidir" nomli bannerga shaharning yana boshqa qismida, to`g`rirog`i "Jasorat" yodgorligi qarshisida uchratdim. Ajablanarlisi shundaki u yerda "TARIX - xalq ma'na....." deb yozilgandi.
Nima uchun ikkala banner ikki xilda yozilgan.
Farazimcha birinchi bannerga xato yozib qo`yib keyingilarini to`g`irlab yozishgan va birinchi banner uchun ketgan xarajatdan vos kecha olmasdan uni ham ilib qo`ya qolishgan.
"To`g`ri" qilishgan, sababi bu banerda noto`gri yozilishganiga na TARIXning o`zi va na XALQning o`zi shikoyat qila oladi.

[Tohir Malik]

"Шербилак" ва "Шеркузи" кишлоги ахлининг сузлашув тилида учрайдиган айрим "чистий" узбекча сузлар учун
"спец" изохли лугат

"чистий узбекча"- соф узбек тилида сузлашган боболаримизга анча кийин булгандир?
спец- руслар негадир "специальный" дейдилар. Агар тилиyubp келишмаса "махсус" деганингиз маъкул.
Маладес- русчасига "молодец"ни "баракалла" деб ишлатадиганлар хам бор.
гирой- "герой"ни кахрамон деб кулловчиларга койил коламиз.
"Разведка килиб келайинми?"- "Суриштириб , аниклаб келайинми?" дейилса, эхтимол, купчилик тушунмас?
Закун- "закон" сузи "конун" маъносини англатишини билиб олармиз.
Печать- мухр
Свежий- янги
"Соличний мальчик"- бу атама дунёдаги хеч бир изохли лугатда йўқ? кидириб овора булманг. Маъноси: "Столичная(яъни "Пойтахт") деб аталмиш арокнинг номи.
Лична- лично, яъни "шахсан"
Указ- фармон(хукумат фармонлари бу тушунчага кирмайди)
Экстренний- шошилинч, тезкор
Секретний- махфий
Учений- олим (бу ерликлар "олим"ни тан олишмайди, "учений" дейишмаса тушунишмайди)
Простой салдат- оддий аскар
Капрал- харбийдаги энг куйи унвон, аслида "ефрейтор" деб юритилади.
Исписат- хисобдан учириш
Мобилизация- сафарбарлик
Экспертиз- "экспертиза", яъни махсус текширув
Априст- "аферист", яъни фирибгар
Дакалатчи- докладчик, яъни маърузачи

[Tohir Malik]

Приписка- кушиб ёзиш
Аварий- "авария", яъни халокат
Трахтир- трактор дастлаб бу кишлокка келганида "ут-омоч"деб хам юритилган. Эндигилар осонгина "трахтир" деб куя колишади.
Актив- фаол
Савсем- умуман
Местний насионалний мотам- миллий махаллий мотам
Халадийна- "холодильник", хозир "музлатгич" деймиз.
Проблема- муаммо
Низкий пасткаш-утакетган пасткаш
План- режа
Раз айтдими- айтган гапи-гап!
Гапига атвечат- айтилган гапга жавоб бериш
Местний шоир- ёзган шеъри махалласидан ташкарисига чикса шарманда булувчи шоир
Давно-аллакачон
Атчет- "отчёт", яъни хисобот
Сразу-бирданига
Что сиз, Батка?- нима деяпсиз, отахон?
Квота- микдор, яъни мажлисга келиши лозим булганлар сони
Цека кепэсэс политбуйроси- ЦК КПСС, яъни совет иттифоки Компартияси Марказий кумитаси сиёсий бюроси
Ким за?- ким куллаб овоз беради?
Данний- маълумот
Келаметр- километр
Учетда- хисобда
Учетчик- счетчик, яъни хисоблагич
Пожалиска- руслар "мархамат" сузини кийналиб "пожалуйста" дейдилар.

Айтиб тургувчи: ЖУРЖ
Харфларни кучиргувчи: Абдумалик угли Тохир

Давоми бор...