Адабиётдан гўзаллик излаган мунаққид: Озод Шарафиддинов

[Nigora Umarova]

https://img.uforum.uz/images/8861908.jpg

(1929 - 2005)

Адабиётки кунгил гулшани дейишади. Адабиёт богига болта эмас, гулкайчи кутариб кирган, адабий асарларни, ижод машаккатини теран англаган мунаккидларнинг устози Озод Шарафиддинов хаёт булганларида бу йил 80 ёшга тулган булардилар.
Озод Шарафиддинов 1929 йилда Кўкон шахрида тугилди. Тошкентдаги ўрта мактабни олтин медаль билан битиргач, Тошкент Давлат университени филология факультетида ўкиди. Сўнгра Москвадаги жахон адабиёти институтини аспирантурасида таълим олди. Номзодлик диссертациямни муваффакиятли химоя килганидан кейин (1952) Тошкент Давлат университетини ўзбек адабиёти кафедрасида, ўкитувчи, доцент, профессор лавозимларида ишлади. Умрининг сунгги йилларигача "Жахон адабиети" журналида бош мухаррир булиб ишлади.
1963 йилда илк асари - "Замон, калб, поэзия" китоби нашр этилган. Ундан кейинги йилларда "Адабий этюдлар", "Яловбардорлар", "Истеъдод жилолари", "Биринчи мўъжиза", "Адабиёт хаёт дарслиги", "Хаёт билан хамнафас", "Хакикатга садокат", "Абдулла Каххор", "Чўлпон", "Чўлпонни англаш", "Ижодни англаш бахти", "Довондаги ўйлар" каби адабий - танкидий рисолалари босилиб чикди. Бу асарларда ўзбек шеърияти ва насрининг тараккиёт йўллари, адабиётимизнинг Чўлпон, Гафур Гулом, Миртемир, Зулфия, Асхад Мухтор, Саид Ахмад, Одил Ёкубов, Пиримкул Кодиров каби сўз санъаткорларнинг ижодлари тахлил килинган.
Шу билан бирга жахон адабиётининг ўнглаб дурдона асарларини таржима килди. Хужа Ахмад Аббоснинг "Хиндистон фарзанди", П.Мерименинг "Карл IX салтанатининг йилномаси", А.Рибаковнинг "Арбат болалари", Л.Толстой, В.Белинский, Н.Добролюбовларнинг маколалари, И.Буничнинг "Партиянинг олтинлари", О. Уальднинг "Дориан Грей портрети", П.Коэльенинг "Алхимик" каби асарлари шулар жумласидандир.
Йиллар давомида хукуматимиз томонидан орденлар ва бир канча медаллар билан мукофотланди, "Беруний номидаги Ўзбекистон Давлат мукофоти"га сазовор бўлди(1971), "Ўзбекистонда хизмат курсатган фан арбоби" унвони берилди(1991), "Мехнат шухрати"(1998) хамда "Буюк хизматлари учун"(1999) ордени хамда 2002 йилда "Ўзбекистон кахрамони" ордени берилди.

Озод Шарафиддинов 2005 йил 5 октябрда вафот этди.

[Nigora Umarova]

Одил Ёкубов
Ўзбекистон халк ёзувчиси

Иродасига койил колганман

- Уйимизга Озод Шарафиддинов деган олим кўчиб келяпти. Буюмларидан китоблари кўп. Бир машинага сигмайди – деган гаплар кулогимга чалинди.
Мен Озодни билардим. У Москвада яқиндан диссертация ёқлаб, диплом олиб келган. Келиши биланоқ Ёзувчилар уюшмасида тузилган ёш адиблар семнарида иштирок эта бошлаган эди.
Шоша-пиша ҳовлига тушдим. Озод бўй-басти келишган, хушқад, хушсурат йигит эди. Фақат сочлари тўкилиб, боши ялтираб қолган. Озод бу ҳақда:
- Ақлли сочларим тентак бошимда ўсишни истамай уни тарк этяпти. Не чора? – деб кулиб гапирарди. Кейин билсам Озод кулги деганда ўзини томдан ташлайдиган қувноқ инсонлар тоифасига кираркан.
У мени кўриб:
- Э, сиз ҳам кўчиб келганмисиз? Яхши бўпти. Қўшничилик қилар эканмиз, - деб кулди-да, шу заҳотиёқ уйга таклф қилди.
Ўшанда Озодга кўп фарзандли оила эканини ҳисобга олиб, уч хонали уй берилган экан. Биз чиққанда Озоднинг рафиқаси Шарофатхон билан фарзандлари Муҳаббатхон, ўғиллари Фарҳод ва Алишерларни китобларни жавонларга тераётган экан, Озод рафиқаси Шарофатхонга:
- Мана, қўшнимиз Одил бизни табриклаб келибди. Дастурхон ёз. Бу йигит Ёзувчилар уюшмасида катта мансабда. Бизга асқотади ҳали!-деб гапирлд-да, ўзи дарҳол дастухон ёза бошлади...
Кейинчалик “Жаҳон адабиёти” журнали таъсис этилганда Президентимиз Ислом Каримов бош муҳаррир лавозиимга Озодни таклиф этгани адиблар даврасида кўпчиликка маълум.
Шуна Озод Ислом акага:
- Танқидчилик жуда қийин соҳа-ку, Ислом Абдуғаниевич, балки мендан бошқа одамни топарсизлар,-деганда Президентимиз:
- Мен биламан, сиз ишнинг кўплигидан эмас, аксинча, иш озлигидан азият чекадиган инсонлар тоифасига кирасиз. Сиз ишни бошлайверинг, соғлиғингиз ҳақида биз ўйлайлик, -деганини Озод кўп эслаб:
- Бундай гапдан кейин мен Президентимизнинг бу таклифини қандай рад этаман, - деди.
Ҳақиқатан, Озод “Жаҳон адабиёти” журналига бутун ақлу заковатини бағишлаб ишлади. Ҳатто оғир касаллик хиппа бўға бошлаганда ҳам у таслим бўлавермади, аксинча, ишга қаттиқ шўнғиди, ишдан ҳаловат қидирди. Ҳеч ёдимдан чиқмайди, бир куни у телефон қилиб:
- Одил, бугун кечқурун мен Россиянинг элчисини таклиф қилганман. Марямхонни олиб кел, яхши одамга ўхшайди, гаплашиб ўтирамиз, - деб қолди.
Элчи ҳақиқатан ҳам вазмин ва камтарин инсон экан. Озод мендан ташқари Матёқуб билан Пиримқул ва Эркинжонни ҳам чақирган экан. Яхши давра бўлди. Яхши гаплардан гапиришиб, кулишиб ўтирдик. Фақат меҳмондорчилик давомида Озод уч-тўрт марта ташқарига чиқиб-кириб турди. Мен уни дастурхондан кўнгли тўлмай, Шарофатхонга кўрсатма бериб кириб-чиқиб тургандир-да, деб ўйладим. Эртасига Озодга телефон қилиб:
- Озод, кеча жуда безовта бўлдинг-ку? Ё дастурхондан кўнглинг тўлмадими, - деб сўраган эдим. Озод “уф” тортиб:
- Э, дўстим, нимасини сўрайсан? Мана бу ёмон касал кеча яна хуруж қилиб қолди. Ҳар сафар еган-ичганларимни қайт қиляпман. Томоғимдан овқат ўтмаяпти,- деб қолди. Шунда мен азиз дўстимнинг чидами ва иродасига яна бир бор қойил қолдим. Не чора? Бу кўргулик ҳам бор эканда, бошимизда. Бошга тушганини кўз кўрар дейди-ку халқимиз.
Озод шеъриятни яхши кўрар, яхши билар, у яхши кўрган шеърларини ёдга олиб, давраларда ўқиб юрарди. Абдулла Орипов ва Эркин Воҳидов шеърларини ёддан ўқиб, айтиб юрарди. Айниқса, Абдуллажоннинг “Биринчи муҳаббатим”, “Мен нечун севаман Ўзбекистонни?” деган шеърларини ёддан айтиб беришни яхши кўрарди. “Ура-ура”чилик руҳига тўлиб тошган шеърларни эса энсаси қотиб эсларди...
Озод, умуман, дабдабозликни, бошқалардан ажралиб туришни, иззатталабликни жини суймас эди. Бир сафар касалхонага тушганида Шарофатхон иккисини ҳукумат шифохонасида алоҳида хонага ётқизишган экан, бу жойлар Озодга жуда зерикарли туюлибди.
- Кечаси билан ухлай олмадим, - деди Озод нолиб. - Тонг отсин, ҳамма ётадиган хоналарга ўтиб оламиз. Кўпчилик билан бирга бўлганга не етсин!...
Озод устоз Абдулла Қаҳҳорни ўз отасидай ҳурмат қилар, у кишининг ижодини юксак баҳолар эди. Лекин шундай бўлса ҳам, у кишининг энг сўнгги асари “Синчалак”ка берилган юксак баҳога қўшилавермас, асарнинг энг нозик нуқтаси – муштдеккина қиз қудратли раис билан бўлган курашда ғолиб чиқишини ҳаёт ҳақиқатига зид, сохта конфликт, деб ҳисоблар эди. У ўз фикрини ёзган мақоласида айтмаса ҳам, классик ёзувчи билан бўлган суҳбатларида устознинг ўзига ҳам бемалол айтаверар, устоз эса унинг бу фикрига қўшиладими-йўқми, буни тушуниб бўлмас:
- Ҳа, энди биз ёшлар ҳаёти ва ички дунёсини яхши билмаймиз. Сизлар ҳақ бўлишларинг ҳам мумкин, - деб қўя қоларди. Ҳаёт кейинчалик бу бахсда буюк классигимиз эмас, Озод ҳақ эканини кўрсатди. Озод дўстликни ниҳоят қадрлар, дўстлар бошига бирор мусибат тушса, дарҳол етиб бориб, кўнглини кўтаришга уринар эди.
Сира эсимдан чиқмайди. Онаизорим оламдан ўтганларида Озод ёнига шогирдлари Умаралаи, Иброҳимжон ва яна бир-икки дўстлари билан Туркистоннинг узоқ қишлоғида ўтган дафн маросимига етиб борган ва улар маросим тугагунча ёнимда бўлишганди.
Озод, умуман ёш олим ва адибларни яхши кўрар, ёшлар ҳам уни жуда ардоқлар эди. У вафот қилганида мотам маросимига келган ёшу кекса одамлар кўчаларга сиғмай кетди. Улар шунчаки келиб-кетишмай, Чиғатой қабристонигача марҳумни кузатиб боришди... Биз, дўстлари, ҳар йили Озод вафот этган куни унинг хонадонига йиғиламиз, марҳумни хотирлаймиз. Шунда яна бир марта унинг бир уйга сиғмайдиган кутубхонасига қараб, бу хонадонда ўтган маросимлар, бўлган самимий суҳбатларимизни, энг муҳими – Озоднинг ўз халқига қилган улкан хизматларини эслаб, ҳайратга тушамиз. Озод орамизда барҳаёт.

[Nigora Umarova]

Озод Шарафиддинов сабоклари

Ўтмишдаги шон-шухрат, муваффакият ва парвозлар яхши нарса, албатта! Аммо улар шунака нарсаки, хар бир янги авлод бу шухратга шухрат кўшиб турмаса, эски ютуклар каторини янгилари билан бойитиб бормаса, миллатнинг каноти кайрилиб, парвози сусайиб колади.

Хаётни гаровга кўйиб эришилган махорат санъаткорни хеч качон тарк этмайди, унинг мангу мулки бўлиб колади.

Ижод эркинлиги халкка, ватанга фидокорлик билан хизмат килиш эркинлигидир.

Хеч каерда хеч кайси инсонлар жамияти факат моддий манфаатларга суянибгина, факат моддий эхтиёжларини кондирибгина хаёт кечира олмайди – инсон хаётининг саодатманд бўлмоги учун виждон ва имон унинг хаётида устувор бўлмоги керак.

Мухаббатни ўз холига ташлаб кўймай, акл чироги билан ёритиб турилса, нур устига нур бўларди.

Санъатдаги эстетик бойликни мукаммал хис килгандагина санъат асарини тўгри бахолай олиш мумкин.

Тилни менсимаслик миллатни менсимаслик, ватанни менсимасликни кўрсатадиган ўта нохуш холдир.

Зиёли ўзини халкнинг узвий кисми деб хисобламоги, халкка карши бўхтонларни рад этмоги, халкнинг маънавий бойлигининг посбони бўлмоги лозим.

Одамларни одам киладиган, жамиятни жамият киладиган кудрат – виждон, инсоф, диёнат, адолат ва хакикатнинг баркарорлиги.

[Nigora Umarova]

Бугун 12 март, соат 16-00 да Узбек Миллий академик драма театрида Озод Шарафиддинов хотирасига багишланган хотира кечаси булиб утди. Кечада адабиётшуноснинг шогирдлари, ёзувчи ва шоирлар олим хакидаги ёркин хотираларни сузладилар.

https://img.uforum.uz/images/987952.jpg

https://img.uforum.uz/images/6115577.jpg

[Lutfillo Tursunov]

Озод Шарафиддиновни англаш (http://www.xabar.uz/damol_details.asp?newsID=46)

[iSultan]

Тугрисини айтсам мен Озод Шарофиддиновни хеч тушунмайман. Нима учун бизни криллчадан лотинчага утказганини ва бу иш халигача тулалигича амалга ошмаганлигида олимнинг катта хатоси бор ИМХО. Лотин алифбосига асосланган Узбек алифбоси кандайдир галати чикди. Аввал турклар ишлатган усулда бошланди, кейин бир неча бор узганди. Окибатда халк орасида саводхонлик пасайиб кетди. Узбек тили давлат тили булишига карамасдан, давлат корхоналари ва бутун иш дунёси ёзиб-чизишлари халигача рус тилида олиб борилмокда.
Деярли хар куни узбекча билмайдиган узбеклар билан русча гаплашишга тугри келади. Жуда галати холат, шундай бой тилимиз булсаку биз узбеклар узаро русча гаплашсак.
ИМХО: Рус тили урнига инглиз тили иккинчи тил килинса жуда яхши буларди халк учун.

[OmoN]

ИМХО: Рус тили урнига инглиз тили иккинчи тил килинса жуда яхши буларди халк учун.
Аввал ўзбек тилининг биринчи тил мақомини мустаҳкамлаш керак. Кейин иккинчи тилнинг ғамини есак бўлади.

[Sparc]

Номзодлик диссертациямни муваффакиятли химоя килганидан кейин (1964)
Озод Шарафиддинов номзодлик диссертациясини 1955 йилда ҳимоя қилганлар.

[Sparc]

Тугрисини айтсам мен Озод Шарофиддиновни хеч тушунмайман. Нима учун бизни криллчадан лотинчага утказганини ва бу иш халигача тулалигича амалга ошмаганлигида олимнинг катта хатоси бор ИМХО.
Лотин алифбосини жорий қилиш ҳақидаги қонунчилик ҳужжатлари мустақилликнинг дастлабки йиллари Олий Мажлис томонидан қабул қилинган. Бунда ҳамма соҳадаги мутахассислар, шунингдек, тил ва адабиёт намоёндаларининг фикри ҳисобга олинган. Лекин бу иш айнан Озод Шарафиддинов томонидан амалга оширилган дейиш учун асос йўқ.

[Sparc]

ИМХО: Рус тили урнига инглиз тили иккинчи тил килинса жуда яхши буларди халк учун.
70 йилдан ортиқ вақт ичида халқимизни рус тилига ўргатишди. Яхшими-ёмонми рус тили ҳам жаҳонда кенг тарқалган тиллардан бири, ундан бутунлай воз кечиш кечиш, таъқиқлаб қўйиш мумкин, лекин бу ақлли иш бўлмайди.
Кўп тилни билганга нима етсин, келинг рус тили билан бирга инглиз тилини ҳам яхши ўрганайлик. Россия ТВ каналлари, кинолар, рус тилидаги китоб ва газеталардан таржимасиз бемалол фойдаланганимиздек, инглиз тилидан ҳам шундай фойдалана олайлик.

[Nigora Umarova]

Тугрисини айтсам мен Озод Шарофиддиновни хеч тушунмайман. Нима учун бизни криллчадан лотинчага утказганини ва бу иш халигача тулалигича амалга ошмаганлигида олимнинг катта хатоси бор ИМХО. Лотин алифбосига асосланган Узбек алифбоси кандайдир галати чикди. Аввал турклар ишлатган усулда бошланди, кейин бир неча бор узганди. Окибатда халк орасида саводхонлик пасайиб кетди. Узбек тили давлат тили булишига карамасдан, давлат корхоналари ва бутун иш дунёси ёзиб-чизишлари халигача рус тилида олиб борилмокда.
Деярли хар куни узбекча билмайдиган узбеклар билан русча гаплашишга тугри келади. Жуда галати холат, шундай бой тилимиз булсаку биз узбеклар узаро русча гаплашсак.
ИМХО: Рус тили урнига инглиз тили иккинчи тил килинса жуда яхши буларди халк учун.

Колдирган хабарингизни мавзуга кандай алокаси бор?!
(Факат биринчи гапдан ташкари). Эътиборингиз учун домла тилшунос эмас, адабиётшунос олим булганлар.

[Nigora Umarova]

Номзодлик диссертациямни муваффакиятли химоя килганидан кейин (1964)
Озод Шарафиддинов номзодлик диссертациясини 1955 йилда ҳимоя қилганлар.

Мухтарам Sparc!
Фикрингизни кайси манба асосида билдирганингизни айтиб бера оласизми?
Мен маълумотларни Алишер Навоий номидаги Узбекистон Миллий кутубхонаси томонидан чикарилган "Адабиётга бахшида умр" методик-библиографик кўлланмаси асосида келтириб утдим.

[Nigora Umarova]

ИМХО: Рус тили урнига инглиз тили иккинчи тил килинса жуда яхши буларди халк учун.
Аввал ўзбек тилининг биринчи тил мақомини мустаҳкамлаш керак. Кейин иккинчи тилнинг ғамини есак бўлади.

XIX асрнинг охири XX асрнинг бошларида жадидлар, "Бир тил эмас, куп тилни билув керак", деганлар.

[Sparc]

Номзодлик диссертациямни муваффакиятли химоя килганидан кейин (1964)
Озод Шарафиддинов номзодлик диссертациясини 1955 йилда ҳимоя қилганлар.

Мухтарам Sparc!
Фикрингизни кайси манба асосида билдирганингизни айтиб бера оласизми?
Мен маълумотларни Алишер Навоий номидаги Узбекистон Миллий кутубхонаси томонидан чикарилган "Адабиётга бахшида умр" методик-библиографик кўлланмаси асосида келтириб утдим.

Озод Шарафиддинов "Ижодни англаш бахти", "Довондаги ўйлар" асарларида аспирантлик йилларидаги ҳаётларини жуда батафсил ёзганлар. Шу маълумотларга асосланиб ўзгандим. О. Шарафиддинов аспирантурага 1952 йилга ўқишга кириб, 1955 йилга ҳимоя қилганлар, биринчи китоблари 1962 йилда чоп этилган.

[iSultan]

XIX асрнинг охири XX асрнинг бошларида жадидлар, "Бир тил эмас, куп тилни билув керак", деганлар.
Нигора хоним, мен умуман бошка нарсани назарда тутдим. Куп тил билиш албатта яхши нарса, мен айтмокчи булган нарса Узбек тилини ривожлантириш, уни иккинчи даражали тил булмаслиги учун харакат килиш керак.

[iSultan]

Юкорида Озод Шарофиддинов тугрисида ёзганларим учун кечирим сурайман. Бугун домланинг шогирдларидан бири билан шу мавзуда сухбатлашдим. Маълум булдики сунградан домла бу ишга карши чиккан эканлар.

[AbuMuslim]

Озод Шарофиддинов ижодидан:

Иқрорнома (http://e-adabiyot.uz/jahon/155.html) (Л. Толстой, Озод Шарафиддинов таржимаси)

Чўлпонни англаш (http://e-adabiyot.uz/kitoblar/maqolalar/158-cholpon.html)

[AbuMuslim]

Истибдод қурбони ёхуд ўзлигидан маҳрум этилган шоир (http://e-adabiyot.uz/kitoblar/maqolalar/159-xamza.html)

[OmoN]

Аввал ўзбек тилининг биринчи тил мақомини мустаҳкамлаш керак. Кейин иккинчи тилнинг ғамини есак бўлади.Бу дегани ҳамма рус тилини ўргансин(айниқса пойтахтда), рус тили билмаганлар 2 сорт ҳисоблансин, ... деганимас-ку. Ўйлаб кўринг, Тошкентда нечта рус тили ўргатадиган курслар бор? Энди уларнинг сонини ўзбек тили ўргатадиган курслар билан солиштириб кўринг-чи... Ўзбек тили ўргатадиган курслар рус тили ўргатадиган курсларга қараганда анча марта кам. Нимага биласизми? Русийзабонларга ўзбек тили умуман керак эмас. Керак бўлса мен билан русча гаплаш деб тураверади. Ҳатто ўрганишга ҳам ҳаракат қилишмайди. Керак ҳам эмас. Айб ўзимизда ҳам бор. Русча билмаганимиз учун уяламиз. Камига миллий урф одатларни танқид қилиш жону-дили. Бешик ҳақидаги мавзудан кейин маҳаллий халқ(асосан ўзбеклар) мурдани қабрга тобутсиз қўйиши ҳақида мавзу очилиб қолса ажаб эмас. Шундай мавзу очилса "Ўзбеклар пулни тежаш мақсадида мурдани қабрга тобутсиз қўяди" деган айбловлар ёғилиши ҳеч гап эмас.

[Nigora Umarova]

Барака топкур, OmoN!

Нега ўзингизни хабарингизни (OmoN)менинг номимдан кўрсатяпсиз?
Аввал ўзбек тилининг биринчи тил мақомини мустаҳкамлаш керак. Кейин иккинчи тилнинг ғамини есак бўлади.Бу дегани ҳамма рус тилини ўргансин(айниқса пойтахтда), рус тили билмаганлар 2 сорт ҳисоблансин, ... деганимас-ку. Ўйлаб кўринг, Тошкентда нечта рус тили ўргатадиган курслар бор? Энди уларнинг сонини ўзбек тили ўргатадиган курслар билан солиштириб кўринг-чи... Ўзбек тили ўргатадиган курслар рус тили ўргатадиган курсларга қараганда анча марта кам. Нимага биласизми? Русийзабонларга ўзбек тили умуман керак эмас. Керак бўлса мен билан русча гаплаш деб тураверади. Ҳатто ўрганишга ҳам ҳаракат қилишмайди. Керак ҳам эмас. Айб ўзимизда ҳам бор. Русча билмаганимиз учун уяламиз. Камига миллий урф одатларни танқид қилиш жону-дили. Бешик ҳақидаги мавзудан кейин маҳаллий халқ(асосан ўзбеклар) мурдани қабрга тобутсиз қўйиши ҳақида мавзу очилиб қолса ажаб эмас. Шундай мавзу очилса "Ўзбеклар пулни тежаш мақсадида мурдани қабрга тобутсиз қўяди" деган айбловлар ёғилиши ҳеч гап эмас.

[OmoN]

Барака топкур, OmoN!Уррааааа!!! Опажонимиз пайдо бўлдилар :)

[Shokir Dolimov]

2002 йилда "Ўзбекистон кахрамони" ордени берилди.

Нигорахон!
Ижозатингиз билан кичик бир тузатиш киритиб ўтсам. Бироќ, ушбу тузатишни арзимас деб ћам бўлмайди. Сиз айтиб ўтган «Ўзбекистон ќаћрамони» ордени йўќ (бундай орден таъсис этилмаган).
Ўзбекистон Республикаси давлати олдида кўрсатган ќаћрамонлик намоён этиш билан боѓлиќ бўлган хизматлар учун – Ўзбекистон Ќаћрамони унвони таъсис этилган (унвоннинг ёзилишига эътибор ќаратинг).
Ўзбекистон Республикасида 1994 йил 5 майдаги Ўзбекистон Республикаси Ќонуни билан тасдиќланган Олтин юлдуз медали (медалнинг тасвирини ўзингиз ћавола этган суратда кўриб турибсиз) Ўзбекистон Ќаћрамонининг алоћида таќдирлаш нишони бўлиб, ћар ќандай орден ва медаллардан юќорида таќиб юрилади. Шу ўринда унвонга берилган изоћни эътиборингизга ћавола этаман:
«Ўзбекистон Ќаћрамони – фахрий унвон. Ўзбекистон Республикаси давлати олдида ќаћрамонлик намоён этиш билан боѓлиќ бўлган хизматлар учун бериладиган энг олий мукофот. Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан 1994 йил 5 май куни таъсис этилган. Мазкур унвон берилиши билан бирга «Олтин юлдуз» медали ћам топширилади. Ўзбекистон Республикаси Президенти ёки унинг номидан Ўзбекистон Республикаси Бош Вазири ёхуд Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Раиси томонидан топширилади».

[Shokir Dolimov]

Айб ўзимизда ћам бор.

Гапингизда жон бор.
Яќинда русзабон бир сафдошим менга арз ќилиб ќолди:
- Шакир Закирович, я недоволен поведением нашего народа!
Мен ундан ўзбекчалаб:
- Ћа, нима ќилди халќимиз, мушугингни пишт деб ќўйди-ми, - деб сўрадим.
- Меники, ўзбекча гапиришни, хотя бы разговорный речда опыт, навыки орттиришни истайди, кўчада, бозорда халќ билан по-узбекски гапиришга ћаракат ќилади. Одамлар эса менга фаќат по-русски жавоб ќайтаради. С таким вот ћурматом меники ќачон ўзбекча ўрганади. Сами подумайте? – деб, чиндан ћам дардини дастурхон ќилди.

[Nigora Umarova]

2002 йилда "Ўзбекистон кахрамони" ордени берилди.

Нигорахон!
Ижозатингиз билан кичик бир тузатиш киритиб ўтсам. Бироќ, ушбу тузатишни арзимас деб ћам бўлмайди. Сиз айтиб ўтган «Ўзбекистон ќаћрамони» ордени йўќ (бундай орден таъсис этилмаган).


Marhamatli Shokir Zokirovich!
Ushbu ma'lumotni Ozod Sharafidinnovga bag'ishlangan bibliografiyadan olgan edim. Tuzatishlaringiz uchun rahmat.

[Tulqin Eshbekov]

УСТОЗНИНГ МАНГУ МАКТАБИ

Парвона нурга интилган мисол илмга чанқоқ талабалар ҳақиқий устозга ўзгача ихлос билан қарайдилар. Ўтган аср саксонинчи йилларида Тошкент давлат университети (ҳозирги ЎзМУ) журналистика факультети талабаларининг битта "армони" – энг зўр адабиётшунос олим деб билган домламиз Озод Шарафиддинов бизга дарс бермаслиги эди...
– Бу орзуга эришиш мушкул эмас, – деб қолди бир куни ҳамкурсим Аъзам Ўктам.– Устоз бизга келмаса, биз у кишининг даргоҳига борамиз! Филология факультети шу бинода-ку!
– Ахир, факультетимиз бошқа-ку?!– Каловланиб қолдим.– Рухсат беришармикин?
– Қанақа рухсат?!– Қошлари чимирилди ёш шоир сифатида довруқ тарата бошлаган дўстимнинг.– Озод домла: "Адабиётни севган талабаларни мен ҳам жуда севаман!" деган...
Омадни қарангки, ўша куни машғулотимиз бор-йўғи икки пара экан, учинчи парада эса Озод Шарафиддиновнинг филфакдаги тенгдошларимизга дарси! Аъзам Ўктам (уни ҳам Оллоҳ раҳмат қилсин!) иккимиз тўртинчи қаватга югуриб чиқдигу бўлғуси филологларнинг аудиториясида ўтириб олдик. Бир маҳал эшикдан қомати келишган, ҳақиқий илм соҳиби эканлиги дўнг пешонасидан кўриниб турган устоз кириб келиши ҳамоно тенгдошлар қатори дув этиб ўрнимиздан турдик. Саломлашиб ўтиргач, аудитория лиқ тўла эканлигини кўрган устоз "йўқлама"га вақтини кеткизиб ўтирмади. Чамаси, ўтган дарсда "келиб қолган жойидан" давом эттирди:
– Абдулла Қаҳҳор ўзини аяб яшашни, ярим куч билан ижод қилишни билмасди – у нима ёзган бўлса, ҳаммасида адибнинг ёниқ юраги манаман деб кўриниб туради,– деди устознинг ўзи ҳам наздимда қандайдир ёниқ юрак билан.– У адабиётга ёниб кирди ва адабиётда атрофига нур таратиб, мухлисларининг қалбига ёруғлик бахш этиб ёниб яшади...
Ўша кездаёқ "адабиётни севган талабаларни севадиган" устозга бўлган меҳрим, ҳурматим минг чандон ортиб кетди. Адабиёт бобида неки савол пайдо бўлса, аввало Озод Шарафиддинов китобларига мурожаат қиладиган бўлдим. Шунга яраша, адабиёт бўстонида устознинг назаридан четда қолган бирор жўяли асарни ҳам учратмайсиз. Қайсики таниқли адиб ё шоир ижодига қизиқсангиз, унинг адабий талқини, теран таҳлилини у кишининг мақолаларида кўриш мумкин. Бу бетакрор мақолалар орқали ўша асарни яна бир бора дилдан уқиб, мазмун-моҳиятини теран англаб олишингизга ёрдам беради, фикрингизни бойитади.
Чорак аср илгари устознинг дарсларидан озми-кўпми баҳраманд бўлганимдан ўзимни бахтиёр ҳис этаман. Беназир мураббийнинг қалбимга муҳрланган оташнафас сўзлари ҳамон юрагимга ёруғлик бахшида этаётгандек туюлаверади. Аслида бу қуйма сатрларни бугун мен устоз Озод Шарафиддиновнинг ўзига нисбатан ҳам айтгим келади. Яъни, у киши ҳам адабиётга ёниб кирди ва атрофига нур таратиб, мухлисларининг қалбига ёруғлик бахш этиб ёниб яшади...
Устоздан сабоқ олиш бахтига минглаб йигит-қизлар мушарраф бўлган. Умрини адабиётга, мураббийликка бахшида этган фидойи устоз ЎзМУ ўзбек филологияси факультетида қирқ йил мобайнида ёшларни камолга етказди. Адабиёт илмида ўз ўрнига, улкан салоҳиятига эга бўлган профессор кам эмас – ўттизга яқин филолог олимнинг илмий ишларига раҳбарлик қилган.
Талабалик йиллари бошқа факультет аудиториясида бўлса-да устоздан сабоқ олган бўлсак, кейин Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасида ўтказилган қатор анжуманлар, ижодий учрашувларда бу буюк адабиётшунос олимнинг бетакрор сўзларидан баҳраманд бўлганмиз.
Ижтимоий ҳаётда жуда фаол бўлган устоз жамиятдаги ўзгаришларга мудом ўз муносабатини дадиллик ила билдирар эдилар. Айниқса, 1989 йилда она тилимизга давлат тили мақоми берилиши борасида баҳс-мунозаралар авжига чиққан пайтлари Озод Шарафиддинов тимсолида биз ҳақиқий ўзбек маърифатпарварлари сиймосини кўрган эдик. Ўша кезларда устознинг ҳар бир мақоласини эътибор билан мутолаа қилар, ойнаи жаҳон ва радиодаги чиқишларини жон қулоғимиз билан тинглар эдик. Нафсиламрини айтганда, миллат тақдири учун бўлган курашларда биз ёшлар ана шундай дарғаларга эргашар, улардан ибрат олар эдик!.. Ўзбекистон Республикасининг "Давлат тили тўғрисида"ги қонуни қабул қилиниши эса халқимиз асрий орзулари рўёбга чиқишининг бетимсол ифодаси эди.

(Давоми навбатдаги саҳифада)

[Tulqin Eshbekov]

Ўтган асрнинг биринчи ярмида, ҳатто тўқсонинчи йилларгача миллий адабиётимизга, ўзбек ёзувчи ва шоирларига нисбатан мустабид тузум муносабати қандай бўлганини ўша давр кишилари яхшироқ биладилар. 1929 йилда Тошкентда таваллуд топган бўлғуси адабиётшунос ўсмирлик чоғлари бул заминда қандай қўрқинчли воқеа-ҳодисалар юз берганини ўз кўзи билан кўрган. Бугун тасаввур этишнинг ўзи даҳшат бўлган қатағонларни у саккиз-тўққиз ёшларида мурғак қалби ила англаган. Абдулла Қодирий, Чўлпон, Усмон Носирлар фожеасини билган. Ўша замон даҳшатларини шу давр одамларичалик теран ҳис этиш мушкул...
Мурғак қалбига муҳрланган воқеалар кейинчалик қоғозга кўчиб, устоз ёш замондошларига, турли давр китобхонларига Абдулла Қодирий, Чўлпон, Фитрат, Усмон Носир, Абдулла Қаҳҳор, Ойбек, Ғафур Ғулом, Ҳамид Олимжон, Зулфия, Миртемир каби миллий адабиётимиз дарғаларини бутун бўйи-басти ила таништирди!.. Юртимиз истиқлоли шарофати ила қайтадан нашр этилган ўша адибларнинг бетакрор китобларига Озод Шарафиддинов ёзган сўзбошини ёхуд улар ҳақидаги адабий мақолаларини мутолаа қилган ўқувчи кўз олдида аввало муаллиф сиймоси гавдаланади. Ўша ёзувчи ё шоирнинг қалб кечинмалари, ажиб туйғуларига ошно бўлиб қоласиз.
Кейинги йилларда ўзбек бадиий адабиётини янада юксакларга олиб чиққан Пиримқул Қодиров, Одил Ёқубов, Эркин Воҳидов, Абдулла Орипов, Ўткир Ҳошимов, Шукур Холмирзаев, Тоғай Мурод сингари ўнлаб ёзувчи-шоирлар ижоди ҳам ўз вақтида буюк адабиётшунос олим талқинида адабиёт ихлосмандлари қалбига абадий муҳрланди, десак муболаға бўлмас.
Наздимда, қайсики адиб ё шоир ўз асарини қандай иштиёқ ила ёзган бўлса, нозиктаъб мунаққид ҳам уни шундай бир ҳарорат ва теран нигоҳ билан таҳлилу талқин этган. Буни турли даврларда чоп этилган "Ҳаёт билан ҳамнафас", "Адабий ўйлар", "Сардафтар саҳифалари", "Ижодни англаш бахти", "Истиқлол фидойилари", "Довондаги ўйлар" каби китоблар мисолида ҳам кўриш мумкин.
– Озод Шарафиддинов қаламидан ўт чақнаган танқидчи эди. У "Замон, қалб, поэзия" асаридаёқ бадиий ижоддаги камчиликларга беаёв эканлигини кўрсатди,– деб ёзади таниқли адабиётшунос олим Абдуғафур Расулов "Зиёлилар сарвари эди" сарлавҳали мақоласида.– Каттаю кичик ижодкорлар, филолог-олимлар қандай асар ёзмасинлар кўнгилларининг бир чеккасида: "Озод устозга маъқул келармикин" деган андиша бўларди...
Ота маърифатли ва қаттиққўл оилада тарбия ўзгача бўлганидек адабиёт боғининг боғбони бўлган Озод Шарафиддиновдан ижод аҳлининг бундай андишаси аслида буюк мунаққид олимга нисбатан беқиёс ҳурмат, эътироф ҳамда эътибордан бошқа нарса эмас. Бу эса ҳар бир ижодкорга қандайдир масъулият юклаган бўлиши табиий. Унинг мевасини ўнлаб ўлмас асарлар мисолида кўриш мумкин. Фикри ожизимча, адабиёт бўстонида ҳамма даврда ҳам ана шундай "андиша" қилишга ундаб турадиган дарғалар – холис ва теран фикрли адабиётшунослар, мунаққидлар зарур! Бу борада устоз яратган чароғон ва мангу мактаб бор!
Маънавий дунёмизни янада бойитишга хизмат қилаётган "Жаҳон адабиёти" журналида устоз Бош муҳаррир сифатида самарали фаолият кўрсатди. Ўзлари дунё билан бўйлашган адиб, моҳир таржимон сифатида жаҳон адабиёти дурдоналаридан бўлмиш Оскар Ульд, П.Коэльо, Лев Тольстой, И.Бунич, Кобо Абэ, В.Биков, Ф.Саган, П.Мериме сингари ўнлаб ёзувчиларнинг 140 дан ортиқ асарларини ўзбек китобхонларига туҳфа этган. Айниқса, Элвин Тоффлернинг "Учинчи тўлқин", Игорь Буничнинг "Партиянинг олтинлари" асарлари ўзбек китобхонлари учун ҳам катта воқеа бўлганини алоҳида таъкидлагим келади.
Меҳнат қилган элда азиз, деганларидек, буюк адабиётшунос олим, моҳир таржимон ва адиб Озод Шарафиддинов Беруний номидаги давлат мукофоти лауреати, "Меҳнат шуҳрати", "Буюк хизматлари учун" орденлари, "Ўзбекистон Қаҳрамони" юксак унвонлари билан тақдирланган.
Устоз ҳақида яна бир мухтасар гап: умри бўйи ўзгалар ижодини тадқиқ этган олим ва адибнинг ҳам ижодий меросини кенг кўламда илмий тадқиқ этиш фурсати етди. Бу борада шу кунгача қилинган эзгу ишларни давом эттириш, илму ижод майдонида улуғ сиймонинг бетакрор ишларини ҳар томонлама ёритиш ҳам фарз, ҳам қарз. Зотан, улуғ устозлар яратган мактаб – келажак авлоднинг бетимсол мероси бўлиб қолажак!
Кўнгилга таскин бергани шуки, умр ўтса-да, инсоннинг эзгу ишлари абадий экан. Ўтган йили рамазон арафасида Озод домла билан видолашиш оғир бўлганди. Бироқ, ҳанузгача ул мўътабар зот орамизда юргандек. Гоҳ ойнаи жаҳон орқали нурли сиймосини кўриб кўнглимиз ёришса, гоҳо радио орқали жозибали сўзларини тинглаб дилимиз таскин топади. Ўлмас асарлари эса қўлдан тушмайди. Устознинг чароғон мактабидан таралган нур-у зиё шу тариқа йиллар, асрлар оша авлодлар қалбида мангу машъала бўлиб қолажак!..

[Tulqin Eshbekov]

ҚАЛБ ЭҲСОНИ

Иккинчи мақола

Бу йил Рамазон ойида мен бутун умримга татийдиган беназир калом эшитдим. Бу калом нафақат ижодкорлар, балки ҳар бир зиёли, маънавий етук, онгли-тафаккурли инсонлар умрининг мазмунига айланиб қолса ажаб эмас! Яқинда раҳматли устоз Озод Шарафиддинов хотирасига ўрнатилган ёдгорликнинг очилиш маросимида амри маъруф қилган имом хатиб шундай деди:
– Кўпгина мусулмонлар савоб учун ва бошқа эзгу мақсадларда эҳсон қиладилар. Аслида энг улуғ эҳсон – Сўз эҳсонидир! Яхши сўзларингиздан инсонлар баҳра олишяптими, барака топишяптими, демак, энг катта савобли эҳсон шу! Раҳматли Озод акамиз бутун умрини ана шундай эҳсонларга бахшида этган муҳтарам зот эди...
Асли мусулмончиликдан мақсаду муддао – ҳар бир одамни ўзгаларга тилидан ва қўлидан озор етказмайдиган комил инсон даражасига етказиш эканлиги Ҳадиси шарифларда аниқ ифода этилган. Аввало тилингиздан бирор киши қалбига озор етмаяптими, демак, Сиз ҳақиқий мусулмонсиз. Боз устига кимлардан Сиздан илму одобга, маънавият ва маърифатга оид пурмаъно сўзлан эшитиб баҳра оляптими, демак, жаннати одамсиз!
Қуръони каримда илм наҳоятда улуғланиши бир неча оятларда аниқ айтилган. Демак, илмли кишиларнинг илм-маърифатни равнақ топтиришга қаратилган сўзлари беназир эҳсон, беқиёс савобдир!
Биз ана шундай маънавий хазинамизга юртимиз истиқлоли шарофати ила мушарраф бўлмоқдамиз! Зеро, ўн беш йилдан буён қайтадан қадр топаётган Ислом динимиз замирида бундай ҳаётбахш ҳикматлар, бетакрор маънавий неъматлар жуда бисёр! Ана шу улуғ неъматларни англаш ҳам – ўзиликни англашдир, дегим келади.
Бир ёмонни кўрмай, яхшининг қадрига етмайсан, деган пурҳикмат гап бор. Чорак асрча бурун – талабалик пайтларимизда биз ҳам рамазон ойини газета саҳифалари орқали билиб олардик. Фақат, у даврда ҳаммаси тескари талқин қилинар эди. Қайси газетани варақламанг, саҳифалардаги катта-катта ҳарфлар билан ёзилган шундай сарлавҳалар эътиборингизни тортарди: "РЎЗА – ЗАРАР", "РЎЗА – ЭСЛИК САРҚИТИ", "ХУРОФОТ", "ДИН – УМР ЗАВОЛИ" ва ҳоказо. Ўша давр сиёсатига ҳамоҳанг равишда ёзилган бундай бўҳтон ва уйдирмалардан иборат "мақола"ларни бугун ҳатто эслагимиз ҳам келмайди... Барибир, шу қаро кунларни кўрган кишилар бугун истиқлолнинг ҳам, у берган улуғ неъматларнинг ҳам қадрига ўзгача етадилар.
Юртимизда истиқлол шабадаси эса бошлаган дамлардаёқ энг аввало маънавий қадриятларимиз қаддини ростлашга киришилган эди. 1991 йил 14 июнда "Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида" қонун қабул қилинди. Бу қонун қабул қилинган пайтида ҳали юртимизда мустабид тузум ҳукмрон эди... Миллий маънавий, диний мавзуда юрак ютиб бир гап айтиш – бошни жаллод кундасига қўйиш билан баробар эди... Ана шундай ўта мураккаб замонларда Юртбошимиз Ислом Абдуғаниевич Каримовнинг катта жасорати ва матонати билан халқимиз бир бора қаддини ростлади! Зеро, Юртбошимизнинг "Оллоҳ қалбимизда, юрагимизда" асарида битилган ушбу сатрлар кимнинг юрагини ҳаяжонга солмайди дейсиз:
"Биз ўз миллатимизни мана шу муқаддас диндан айри ҳолда асло тасаввур қила олмаймиз. Диний қадриятлар, исломий тушунчалар ҳаётимизга шу қадар сингиб кетганки, уларсиз биз ўзлигимизни йўқотамиз. Хоҳ ёш бўлсин, хоҳ кекса бўлсин, ҳар бир ўзбек нимагаки муносабат билдирмасин, албатта уни беихтиёр Яратувчининг номи билан боғлайди. Ҳар бир сўзимизни, ишимизни бисмилло айтиб бошлаймиз, яхши-ёмон кунларимизда худога шукрона келтирамиз, тавба қиламиз. "Шукур" деган каломни ҳар куни айтмайдиган бирор инсон Ўзбекистонда бормикин ўзи!"
Мустақилликка эришган дастлабки дамларданоқ диний қадриятларимиз чинакам қадр топа бошлади. 1992 йил 8 декабрда қабул қилинган Бош қомусимиз – Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси 31-моддасида "Ҳамма учун виждон эркинлиги кафолатланади. Ҳар бир инсон хоҳлаган динга эътиқод қилиш ёки ҳеч қайси динга эътиқод қилмаслик ҳуқуқига эга. Диний қарашларни мажбуран сингдиришга йўл қўйилмайди" деб белгилаб қўйилган. Бутун моҳият эътибори ила маърифатга йўғрилган ислом динига азал-азалдан шу тариқа онгли равишда муносабатда бўлингани эътироф этилган. Яъни, ҳуқуқий демократик жамиятда ҳам муқаддас динимизга эътиқод қилиш ўзига хос маърифат билан изоҳланади. Маърифат бўстонида эса эса ҳеч кимнинг ҳуқуқи камситилмайди ёхуд диний қараш мажбуран сингдирилмайди. Маърифатнинг маърифий қудрати ҳам шунда!
Диний эркинликнинг ҳуқуқий кафолати, юқорида таъкидлаганимиздек, "Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида"ги (1998 йилда янги таҳрири қабул қилинган) қонунда батафсил баён этилган. Жумладан, диний таълим-тарбия олиш ҳам ҳуқуқий жиҳатдан кафолатланган. Қонуннинг "Диний ўқув юртлари" деб номланган 9-моддасида қайд этилишича, диний ташкилотларнинг марказий бошқарув органлари руҳонийлар ва ўзларига зарур бўлган диний ходимлар тайёрлаш учун диний ўқув юртлари тузишга ҳақли. Диний ўқув юртлари Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигида рўйхатдан ўтказилиб, тегишли лицензия олганидан кейин фаолият кўрсатиш ҳуқуқига эга бўлади.
Олий ва ўрта диний ўқув юртларида таълим олиш учун фуқаролар Ўзбекистон Республикасининг Таълим тўғрисидаги қонунига мувофиқ умумий мажбурий ўрта таълим олганидан кейин қабул қилинади. Бунда ҳар бир ўғил-қизнинг аввало саводли, пухта билимга эга бўлишига алоҳида эътибор қаратилгани эътиборга моликдир.
Диний урф-одатлар ва маросимларни ўтказиш ҳам ушбу қонунда ўз аксини топган. Яъни, қонуннинг 14-моддасида қуйидагича ёзилган:
"Диний ташкилотлар ибодат қилиш ёки диний расм-русумлар ўтказиш учун қулай жойлар ташкил этиш ва уларни сақлаб туриш, шунингдек зиёратгоҳларни сақлаб туриш ҳуқуқига эгадир.
Ибодат, диний расм-русумлар ва маросимлар диний ташкилотлар жойлашган манзилдаги ибодатхоналарда ва уларга тегишли ҳудудларда, зиёратгоҳларда, қабристонларда, зарур ҳолларда фуқароларнинг ихтиёрига биноан уларнинг уйларида ўтказилади.

(Давоми навбатдаги саҳифада)

[Tulqin Eshbekov]

Касалхоналарда, госпиталларда, кексалар ва ногиронлар уйларида, дастлабки қамоқ ва жазони ўташ жойларида ибодатлар ва диний расм-русумлар шу ердаги фуқароларнинг илтимосларига биноан ўтказилади.
Диний маросим ва ибодат биноларидан ташқарида ўтказиладиган оммавий ибодатлар, диний расм-русумлар ва маросимлар Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда амалга оширилади".
Диний урф-одатлар ва маросимларни ўтказиш қонун йўли билан белгилангани халқимизнинг диний қадриятлари янада равнақ топиши учун ўзига хос ҳуқуқий асосдир.
Жамиятда ҳар қандай ташкилот тегишли мол-мулкига, маблағларига эга бўлиши ҳаётий заруратдир. Жумладан, диний ташкилотларнинг ҳам ўз маблағлари ҳисобидан сотиб олинган ёки яратилган, фуқаролар, жамоат бирлашмалари эҳсон қилган (васият қилиб қолдирган) ёхуд давлат томонидан назарда тутилган бошқа асосларда олинган, ўз фаолиятларини таъминлаш учун зарур бўлган бинолар, иморатлар, ибодат қилиш анжомлари, ишлаб чиқариш, ижтимоий ва хайрия иншоотлари, пул маблағлари ва бошқа мол-мулклар уларнинг мулки бўлиши мумкинлиги қонуннинг 15-моддасида белгиланган бўлса, "Давлат мулки бўлган мол-мулкидан фойдаланиш" деб номланган 16-моддасида қуйидагича баён этилган:
"Диний ташкилотлар ўз эҳтиёжлари учун давлат органлари томонидан шартнома асосида бериладиган бинолар ва мол-мулкдан фойдаланишга ҳақлидир.
Тарихий ва маданий ёдгорликлар объектлари ва буюмларини диний ташкилотларга фойдаланиш учун бериш қонун ҳужжатларига мувофиқ амалга оширилади.
Диний ташкилотлар учун ер ажратиш ҳамда ибодат бинолари қуриш тегишли равишда Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳокимликлари, шунингдек Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг рухсати билан амалга оширилади".
Эътибор берган бўлсангиз, бугунги кунда деҳқон хўжаликларидан тортиб ишбилармону тадбиркорларгача фаолияти учун зарур мол-мулкдан фойдаланиш борасида қандай имкониятлар, имтиёзлар яратилаётган бўлса, диний ташкилотларга ҳам бу борада етарли даражада эътибор қаратилмоқда. Бу эътиборнинг таг-заминида эса қонун пойдевор эканлиги мақсадга мувофиқдир.
Қонун – ижроси билан, деганларидек, юртимиз истиқлоли шарофати билан шаҳару қишлоқларимизда сўнгги йилларда қанчадан-қанча бежирим мачит ва мадрасалар бунёд этилмади, дейсиз! Шу ўринда Юртбошимизнинг яқиндагина Халқ депутатлари Андижон вилояти кенгашининг навбатдан ташқари сессиясида айтган сўзлари ёдингизга тушади:
"Ҳаммангиз гувоҳсиз – истиқлол шарофати билан мамлакатимизда инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари, жумладан, диний эътиқод эркинлигини таъминлаш борасида жуда катта амалий ишлар қилинди ва қилинмоқда,– деди давлатимиз раҳбари.– Бу ҳақда гапирганда, авваломбор, неча йиллар давомида тақиқлаб келинган дину диёнатимиз тикланганини таъкидлаш лозим. Буни узоққа бормасдан, мана шу Андижон вилоятида ҳозирги кунда 181 та масжид фаолият олиб бораётгани мисолида ҳам кўриш мумкин. Ҳолбуки, шўро даврида уларнинг сони бор-йўғи 12 тани ташкил қилар эди".
Очиғи, мустабид тузум даврида ўша бармоқ билан санарли даражадаги масжидларга ҳам эмин-эркин кириб-чиқишга унча-мунча одамнинг юраги бетламас эди...
Биргина вилоятда шунча ижобий ўзгаришлар юз бераётган экан, бу борада бутун мамлакатимиз миқёсида амалга оширилган ишлар кўламини тасаввур этсангиз, кўнглингизда фахр-ифтихор туйғуси жўш уради.
Буюк бобокалонимиз Имом ал-Бухорий руҳини шод этиб унинг мақбараси узра бунёд этилган муҳташам зиёратгоҳ неча йилдирки дунё аҳлини лол қолдирмоқда. Истиқлол шарофати ҳамда Юртбошимизнинг шахсан ташаббуслари билан қад ростлаган бу мажмуадан уззу кун зиёратчиларнинг қадамлари узилмайди! Бу ер нафақат ҳамюртларимизнинг, балки, дунёнинг турли бурчакларидан ташриф буюрган меҳмонларнинг ҳам муқаддас қадамжоларига айланган.
Шукроналар бўлсинки, бугунги кунда бундай зиёратгоҳлар қадимий ва навқирон шаҳарларимиз кўркига янада кўрк қўшаётир.
Маърифатнинг чироғи – китоб, журнал, газета ва бошқа нашрлардир. Мазкур қонуннинг "Диний адабиёт ва диний мақсадларга мўлжалланган буюмлар" деб номланган 19-моддасида қайд этилишича, диний ташкилотларнинг марказий бошқарув органлари диний мақсадларга мўлжалланган буюмлар, диний адабиётлар ва диний мазмундаги бошқа ахборот материалларини Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда ишлаб чиқаришга, экспорт ва импорт қилишга ҳамда тарқатишга ҳақлидир.
Чет элда нашр этилган диний адабиётларни олиб келиш ва тарқатиш, уларнинг мазмуни қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда экспертизадан ўтказилганидан кейин амалга оширилади.
Диний ташкилотларнинг марказий бошқарув органлари тегишли лицензия олгандан сўнг диний ибодат буюмларини ишлаб чиқариш ва тарқатиш ҳуқуқига фақат улар эга бўладилар.
Кези келганда шуни ҳам айтиб ўтиш жоизки, диний эркинликларни гоҳ ошкора, гоҳо пинҳона суиистеъмол қилишга, бу билан аслида шундай маънавий қадриятимизни кишибилмас топташга интиладиган нусхалар ҳам пайдо бўлиб қолади. Динни ниқоб қилиб олганча амалда унга хилоф иш юритадиган бундай кимсалар хатти-ҳаракатининг олидни олиш мақсадида ушбу модда тўртинчи бандини ҳам эсдан чиқармаслик лозим. Яъни, диний экстремизм, сепаратизм ва ақидапарастлик ғоялари билан йўғрилган матбаа нашрларини, кино, фото, аудио, видео маҳсулотларини ва шу каби бошқа маҳсулотларни тайёрлаш, сақлаш ва тарқатиш қонун ҳужжатларига мувофиқ жавобгарликка тортишга олиб келади.
Диний маърифат ҳам асл қадриятларимиздан экан, Ислом таълимоти ва фалсафасини кенг ўрганиш, ўзбек халқининг диний, тарихий ва маданий меросини чуқур тадқиқ этиш мақсадида 1995 йил май ойида Тошкент шаҳрида Халқаро ислом тадқиқот маркази ташкил этилган. Ўн йилдан ошибдики, бу даргоҳдан қанчадан-қанча дин илмини мукаммал эгаллаган ёшлар етишиб чиқмоқдалар. 1990 йилда юртимизда Алоуддин Мансур Қуръони каримнинг ўзбек тилидаги дастлабки изоҳли таржимасини амалга оширди ва у "Шарқ юлдузи" журналининг 1990-92 йиллардаги сонларида эълон қилинди. 1992 йилда эса бу маънавий хазинамиз жамланиб "Чўлпон" нашриётида китоб ҳолида чоп этилди. Шундан сўнг бу муқаддас китобимиз изоҳли таржимаси бир неча марта нашр этилгани ҳам эътиборга моликдир.
Имом ал-Бухорийнинг "Ал-Жомиъ ас-Саҳиҳ"ининг ўзбек тилидаги тўрт жилди Қомуслар Бош таҳририяти томонидан чоп этилди. "Фан" нашриёти "Ахлоқ ва одобга оид ҳадис намуналари" тўпламини нашр этди.
Диний таълим муассасалари ҳам айнан юртимиз истиқлол шарофати ила янада равнақ топмоқда. Бугунги кунда Имом Бухорий номидаги Тошкенд Ислом олий маъҳади ва Тошкент мадрасасида, Бухородаги Мир Араб мадрасасида ва бошқа ўқув юртларида юзлаб иқтидорли ёшлар таълиму таҳсил олишмоқда.
Сўз эҳсони каби ажиб фалсафик тушунчалар нафақат "Мовароуннаҳр мусулмонлари" журнали ё "Ислом нури" газетасида, балки, республикамизда чоп этилаётган деарли барча нашрларда, ойнаи жаҳонда намойиш этилаётган диний маърифий кўрсатувларда ва радиоэшиттиришларда ҳам ўз ифодасини топаётгани айни муддаодир.
Яна бир улуғ неъмат ҳақида ҳам мамнуният, таъбир жоиз бўлса, шукроналар ила сўзласак арзийди. Яъни, 1992 йилдан буён Рўза ҳайити (Ийд ал-Фитр) ва Қурбон ҳайити (Ийд ал-Адҳа) байрамларининг биринчи кунлари мамлакатимиз миқёсида дам олиш куни деб эълон қилинган.
Ҳар йили Юртбошимизнинг Ҳайит кунларини нишонлаш тўғрисидаги қарори бутун мусулмон аҳли томонидан мамнуният ва шукроналар ила кутиб олинади. Бу йил ҳам 23 октябрь – Рўза ҳайити куни деб эълон қилинди. Ана шу улуғ айём кунлари барча юртдошларимизга улуғ неъмат – Сўз эҳсони муборак бўлсин!

2009 йил.

[Nigora Umarova]

Ушбу маколани такдим этганликлари учун "Жахон адабиёти" журналига уз миннатдорчилигимни билдираман.

ИЖОД ҚАНОТИДАГИ ПАРВОЗЛАР

Устоз Озод Шарафиддиновнинг таваллуд кунлари борасида хийла чалкашлик бор. Давлат берган шаҳодатнома бўйича 1929 йил 1 июль санаси кўрсатилган. Домла эса бувиларининг гувоҳлигича, эрта баҳор - ўрик гуллаган паллада туғилган эканман, дея март ойи бошларига ишора қилар эдилар. Инсоний табиатлари, ижодий майлларига кўра эҳтирос, қизғинлик, ҳар қандай даврани жонлантириб юбора олиш хислатларига нисбат берилса, домланинг ўз эътирофлари ҳақрост эканига шубҳа туғилмайди. Шу мулоҳазаларда устознинг фарзанди, адабиётшунос олима, филология фанлари доктори Муҳаббат Шарафутдинованинг Озод домла ибратларидан ҳикоя қилгувчи мазкур хотира мақоласини эътиборингизга ҳавола этмоқдамиз.
Ажойиб инсон, меҳрибон ота, беназир устоз, атоқли олим ва жамоат арбоби Озод Шарафиддиновнинг орамиздан кетганларига салкам саккиз йил бўлди. Домла ўзларидан кейин ноёб мерос - ажойиб илм боғини, иймонли, эътиқодли, кенг мушоҳадали, теран фикр*лайдиган, қалами ўткир шогирдларни, адабиётшуносликка оид нодир тадқиқотлару ўқувчи эътиборини тортадиган таржималарни, ўткир пуб*лицистик мақолаларни қолдирдилар. Шу билан бирга, дом*ланинг турли учрашув ва анжуманларда, радио-телевидениеда миллий маънавиятимиз, аждодларимизнинг бой мероси, мустақилликнинг маънавий асосларини мустаҳкамлаш ҳақидаги кўплаб маъруза ва суҳбатлари ҳамон хотирамизда.

Устознинг фикрича, ҳаёт тарзимизни пухта ўйланган андозаларга мосласак, одамлар ҳаром-харишдан ҳазар қиладиган бўлса, улар ўртасида адоват ва ҳасад йўқолиб, шафқат ва мурувват қарор топса, ҳар бир одам ўзининг инсоний шаънини ҳар нарсадан юқори қўя билса, виждонини пок сақласа, иймон-эътиқодли бўлса, жамият маънан бой, мамлакат эса қудратли бўлади. Лекин бу фазилатлар жамиятга осмондан тушмайди. Бунинг учун меҳнат ва ҳаракат қилмоқ керак. Инсон маънавий дунёсини бойитадиган, ақлини пешлайдиган воситалар эса кўп. Шулардан бири китобдир. Китоб билан сирлашмоқни инсон ўзи учун ҳаётий заруриятга айлантирмоғи зарур.

“Лекин минг афсуски, - деган эдилар домла, - ҳозирги кунда адабиётга, китобга бўлган эҳтиёж сезиларли даражада пасайган. Тўғри, ёшлар замонавий техник воситалар - кино, видео, компьютер орқали муайян маълумотга эга бўлишлари мумкин, бироқ буларнинг бари фикрни ифодалаб беришга хизмат қилмайди. Ваҳоланки, инсонни фикрлашга ундайдиган восита бу китобдир''. Фикрлаш, китоб мутолааси бу - меҳнат. Домланинг назарида ёшлар айнан ана шу меҳнатдан қочишяпти. Билишмайдики, китоб инсон онгини тарбиялайди, зеҳнини, нутқини, ривожлантиради.

Мен рус мактабида ўқиганман. Мактабимиз математикага ихтисослашган бўлишига қарамай, адабиёт фани ҳам жуда кучли ўтилар эди. Синфдошларимиз билан ҳеч бир қистовсиз китоб ўқир эдик. Ўқитувчиларимиз фақат йўналиш берарди, холос. Оилада ҳам худди шунақа ижодий муҳит бор эди. Ота-онам зиёли инсонлар бўлганлиги учун уйимизда жуда катта кутубхонамиз бор. Устознинг китоб жавонларидан болалар учун нашр этилган “Қизиқарли математика”, “Болалар учун физика” каби китоблар, “Жаҳон халқлари эртаклари” туркумлари, шоҳмот ўйинига оид китоблар ҳам ўрин олган. Домла болаларнинг айнан шундай китоблар билан ошно бўлишига катта эътибор берар эди.

Айниқса, набираларининг шоҳмот ўйини сирларини чуқур эгаллаши, бу ўйинга жиддий қизиқиши у кишини ниҳоятда қувонтирарди. “Шоҳмот ўйини хотирани пешлайди, вужудга келган мураккаб вазиятлардан чиқиб кетишнинг тўғри йўлини топишга ўргатади”, дердилар.

Шунинг учун ҳам фарзандларимиз Шаҳнозахон, Саодатхон, Музаффар Мирзо ва Ширинхонни Озод бувалари олдига тез-тез бориб туришини истардик. Чунки бувалари ҳар бир дийдорлашувда набиралари қайси китобни ўқигани ва у нима ҳақида эканига қизиқиб, саволга тутишлари сабабли болалар бундай суҳбатларга алоҳида тайёргарлик кўришарди. ''Бу сафар нималарни сўрашлари мумкин?'' деб, бир бирлари билан баҳслашиши, бизга маслаҳат солиши завқимизни уйғотарди. Шу тариқа донишманд бобо набираларида ўқиш, масъулият, хотира ва китобга муҳаббат кўникмаларининг шаклланишига сабабчи бўлган. Домла болаларнинг ўқиган китоблари мазмунини айтиб беришинигина эмас, балки олган билимларидан тўғри хулоса чиқариш ҳамда мустақил фикрлаш қобилиятини ҳам синовдан ўтказарди.

Маълумки, ҳаётларининг сўнгги ўн йиллигида “қанд” касаллигининг зўрайиши туфайли Озод домланинг соғлиқлари ёмонлашди. Шунга қарамасдан, бу йиллар хайрли келди, дейиш мумкин. Чунки дом*ланинг атрофларида юксак шуурли, истеъдодли ҳамкасблари, дўстлари, шогирдлари бор эди. Устоз улар билан мулоқот қилишни хуш кўрардилар, уларда ҳам бундай суҳбатларга катта иштиёқ бор эди. Ижод қилиш, ижоддан бўш пайтларда эса мана шундай ўзаро мулоқотлар у киши учун ниҳоятда ёқимли онлар ҳисобланарди.

Озод домла вақтни беҳад қадрлайдиган инсон эдилар. Ким биландир учрашув тайинланса, эрта ҳам, кеч ҳам бормасдилар. Бу қадар аниқ вақт билан юришларининг сабабини сўрасак, кулиб: “Эрта бориб ўз вақтимни, кечикиб бориб уларнинг вақтини йўқотишни хоҳламайман'', дердилар. Аниқлик - у кишининг қатъий талаби эди. Шу фазилат домланинг ҳаёт ташвишларини, ижодий ишларини, муносабатлар ва алоқаларини ҳам қамраб олган эди. Ҳатто дардлари кучайган йилларда ҳам бу талабчанлик ва аниқликдан чекинмадилар. Биз дам олишларини илтимос қилсак, қўлларидаги таржима қилинаётган китобга ишора қилиб, “Мен ахир дам оляпман, ҳузур қиляпман”, деб жавоб берардилар.

[Nigora Umarova]

Агар дадамнинг кутубхонасига диққат билан назар солсак, китоблар нашр қилинган вақтга қараб адабиётда кўтарилган муаммолардан, жаҳон маданияти тарихидан хабардор бўлиш мумкин. Шу тариқа, китоб жавонидан жой олган нашрлар ҳам шунчаки сотиб олинмаганлигига гувоҳ бўламиз. Бу ерда антик даврдан ҳозирги кунгача бўлган Ғарб адабиётини ҳам, қадимги Шарқ адабиётини ҳам, турли жанрларга оид фундаментал тадқиқотларни, дунё динлари, тарих, география, санъат, меъморчилик борасидаги китобларни ҳам учратиш мумкин. Бу - олимнинг билим доираси нақадар кенглигидан далолат беради. Шўро даврининг сўнгги йилларида таъқиб этилган шоир ва ёзувчилар асарларининг нашр қилина бошлаши муносабати билан ёзилган тадқиқотлар олимга XX асрнинг 20-30-йиллар адабиётини кенг китобхонлар оммасига таништириш имконини берди. Бир сўз билан айтганда, китобхонга қайтарилган адабий мерос туфайли домла янада ишга шўнғиб кетдилар.

Китобни жону дилидан севган аллома республикамизнинг деярли ҳар бир вилоятидаги ҳатто кўзга ташланмайдиган китоб дўконларигача жуда яхши билар эдилар. Сотувчилар қишлоқ шароитида зарурияти камроқ бўлган ёки ўқувчисини тополмаган, лекин мутахассис учун ноёб ҳисобланган адабиётларни домла учун китоб омборларида атайлаб сақлаб қўярдилар. Озод домла ўзларининг деярли барча маблағларини ана шундай китобларга сарфлардилар. Устознинг китобсеварлиги ҳақида-ку ўзбек халқининг ардоқли ёзувчилари Саид Аҳмад, Ўткир Ҳошимов кўп ва хўп ёзишган. У кишининг китобларга нисбатан ички туйғуси, муҳаббати ниҳоятда кучли эди. Домла ўша вақтлардаёқ ўзбек ўқувчиси учун зарур, бироқ тақиқланган адабиётларнинг, ҳамма ўқиши шарт бўлган китобларнинг рўйхатини тузиб қўйган эдилар. Бу муҳим иш билан у киши бутун умр шуғулландилар.

Домла ҳаётий зарур нарсалар орасида китобни энг муқаддас билар, ниҳоятда эъзозлар эдилар. Айниқса, китобларни қўлларида ушлашларини бир кўрсангиз эди, юзлари ёришиб кетарди!

Ҳар бир сотиб олинган китобни синчиклаб варақлар эдилар. Даставвал мундарижа, кириш ва хулоса қисмларини диққат билан кўриб чиқар, шундан сўнггина ўқиш учун ажратиб қўйилган китоблар қаторига жойлардилар. Замонавий ёшлар орасида китоб ўқишга бўлган эътиборсизликни у киши “энг катта фалокат” деб атардилар. Чунки дадамиз инсон дунёқараши, ҳаёт тарзининг шаклланишида китобнинг ўрнини беқиёс деб билар, бундан ташқари, турмуш ҳар куни олдимизга қўядиган кўплаб саволларга ҳам фақат китобдан тўғри жавоб топиш мумкин, деб ҳисоблардилар.

Ойим ҳам уйда ўзбек тилидаги ҳамма китобларни ўқиб чиққанлар десам, муболаға бўлмайди. Бир куни ойим касалхонада даволанаётган эдилар. Кўргани бордим. Дадангга айт, эртага келсалар, менга китоб олиб келсинлар, дедилар. Дадамга айтсам, қайси китобни олиб бораман, ҳаммасини ўқиб бўлган-ку, деганлар. Бу гаплар ойимга дадам томонидан берилган энг катта баҳо, назаримда.

Ҳозирги ёшлар шундай ёшда ҳам одам китоб ўқийдими, деб ҳайрон бўлишади. Ойим эса китобсиз тура олмайдилар, ҳали-ҳанузгача ҳар жума “Ўзбекистон адабиёти ва санъати” газетасини олиб келсинлар келмасак, бир нарсаларини йўқотгандай бўладилар. Янги чиққан китоб ва янгилик*лардан хабардор бўлиб турадилар.

Ўқувчи ёзувчи тасвирлаган воқеликни қабул қилиши ёки қилмаслиги мумкин. У ҳолда ҳам, бу ҳолда ҳам, барибир китобхон мутолаадан озми-кўпми маънавий озуқа олади. Шунинг учун ҳам китоб инсоннинг энг содиқ дўсти эканлигини домла ўз мақолаларида доим таъкидлаб келганлар. В.Белинский, Н.Добролюбов, Л.Толстой, О.Уайльд, И.Бунин, А.Крус, П.Коэльо, И.Бунич ва бошқа ижодкорлар дунёқараши унинг тафаккурига ҳам ижобий таъсир кўрсатди. Натижада айнан мана шу беқиёс заковат унга яшаш ва ишлаш, ўзини кимлар учундир нафи тегадиган инсон деб ҳисоблаш имконини берди.

Дадам ҳеч қачон дангасалик кўчасига кирмаганлар. У киши тонгги соат олтида ўриндан туриб, олти яримгача бадан тарбия билан шуғулланар, сўнг ижодий иш, мутолаага киришар, соат саккиздан саккиз яримгача нонушта қилиб олиб, яна ишга шўнғирдилар. Сўнг бир яримгача тушлик. Бир яримдан уч-уч яримгача дам. Шундан сўнг бешгача яна ишга шўнғирдилар. Соат бешдан шоҳмот бошланар эди. Шериклар ҳам доим топилар, чунки эшикдан албатта кимдир кириб келар эди. Домланинг ҳар бир куни деярли шу тарзда ўтарди.

Домланинг касали қанчалик оғир бўлмасин, бу ҳақда ўйламасликка интилар, касалликдан қутулишнинг бирдан-бир йўли - ижод қилиш, деб билардилар. Шундай қилганида, касаллик гўё чекингандек бўларди, шекилли. Куч-қудратни, иродани бундай йўналтиришни биз фақат Озод домла сиймосида кўрдик. Улар ижод билан яшадилар ва Оллоҳнинг бу иноятидан бахтли эдилар.

2002 йилнинг ёзида дадам кўкрак жарроҳлиги шифохонасида ётдилар. Қизилўнгач йўли ёпилиб, овқат ўтмай қолган эди. Устига-устак, қанд касаллиги туфайли у кишини операция ҳам қилиб бўлмасди. Бироқ бу сафар ҳам Худонинг ўзи яна қўллади... Шифокор профессор И.Струцкий қизилўнгачни кўздан кечириб, ҳеч қандай шиш йўқлиги, қон томирлари аниқ кўриниб тургани ва қизилўнгачнинг бундай ҳолати қанд касаллиги натижаси эканлигини, яъни қизилўнгач торайганини айтди. Профессор домланинг қизилўнгачини бир неча бор кенгайтириб, касалдан фориғ қилди. Айнан шу кунларда Озод Шарафиддиновга Ўзбекистон Қаҳрамони унвони берилиши ҳақида Президент Фармони чиқди.

Домла “Жаҳон адабиёти” журнали хусусида, унинг келажаги, босилажак янги таржималар ҳақида кўп ўйлардилар. Шу вақтда мен В.Набоков ижоди билан шуғулланаётганлигим туфайли дадамга адибнинг “Приглашение на казнь” романини журналда чоп этишни таклиф қилдим. Лекин домла “Набоков асарларини нашр этишга ҳали эрта, бунинг учун ўқувчини тайёрлаш керак, уни тушунмасликлари мумкин”, деган жавобни бердилар. В.Набоковни босиш учун унгача бўлган нарсаларни - адибга руҳан яқин бўлган бошқа ёзувчиларнинг асарларини таржима қилиб бериш лозимлигини таъкидладилар. Кўрамизки, у киши доимо ўқувчи ҳақида ўйлаган, яъни олдин журналхонни мутолаага тайёрлаш, қизиқтириш, сўнгра Набоковдай ёзувчиларнинг асарларини чоп этиш лозим, деб ўйлардилар.

Аҳволлари яхшиланиши билан домла дарҳол ишга киришиб кетдилар. Бу орада дадам Ғафур Ғулом, Абдулла Қаҳҳор, Саид Аҳмад, Зулфия, Ғайратийга бағишланган мақолалар, тадқиқотлар чоп эттирдилар. Шу жумладан, “Тафаккур” журналида Ҳ.Ҳ.Ниёзийга бағишланган катта мақола чоп этилди. Ғайратий ҳақидаги мақола “Ўзбекистон адабиёти ва санъати” газетаси саҳифаларидан ўрин олди. Ҳамзага бағишланган мақолада унинг ҳаёт йўли, ижодий изланишларида кўндаланг бўлган давр муаммолари, шоирнинг Туркистон маърифатчилик ҳаракатига қўшган улкан ҳиссаси мисоллар орқали кўрсатиб берилди. Шу маънода, Ғайратийнинг истеъдоди ҳам давр қурбони бўлганлиги изоҳлаб ўтилди.

[Nigora Umarova]

Яна бир воқеа ёдимда. 2004 йилнинг сентябрида, шифокорлар дадамни навбатдаги операцияга тайёрлаётган бир пайтда у киши “Агарда Худо менга яна озгина умр берса, Ойбек домла ҳақида ёзган бўлар эдим. Мақола миямда тайёр бўлди”, деган эдилар. Дадам операциядан омон чиқдилар ва Ойбек ҳақидаги “Миллатни уйғотган адиб” номли мақолани эълон қилдилар. Ўша кунларни домла шундай хотирлаган эдилар: “Мен шифохонада ҳаётимдаги энг оғир кунларни бошдан ўтказдим. Дардчил тунларда неча марталаб ажалга рўпара келдим ва бу гал ҳам чоҳ лабидан омон қайтдим. Бунда адабиётни, адабиёт дунёсидаги тозалик ва покликни ўйлаганимми ёки қай бир сифатим маъқул келиб, ўша оғир кунларда Ойбек домланинг руҳий мадади мени қўллаган бўлса, ажабмас”. Мана шу биргина мисолда биз бу инсоннинг адабиётга бўлган муносабатини, ижодга садоқатини, миллатимиз олдидаги бурчни қай даражада англаганини кўрамиз. Шу даврда устознинг “Довондаги ўйлар” ва “Ижодни англаш бахти” номли китоблари нашрдан чиқди. Уларда замондошлар, Истиқлол ва унинг яқин-олисдаги жонфидолари, дарғаларининг образлари тасвирланди. Мақола ва бадиаларда меҳр-муҳаббат, инсоний мурувват масалалари кенг, асосли мушоҳада, ҳаётий воқеа-ҳодисалар орқали тасвирланди. Барча мақолалар муаллифнинг Олам ва Одам ҳақидаги кенг, теран ўйлари ила ўзаро боғлаган эди.

Домланинг асарлари эмас, ҳатто сарлавҳалари ҳам ўзгача маъно ва мазмун англатиши билан ажралиб турарди, назаримда. Биргина мақолаларининг сарлавҳаларини олиб кўрайлик: “Сизни соғиндим, Зулфия опа”, “Мағзи пуч сўзлардан бир тош нари қоч”, “Умарбековнинг ўлмас фазилатлари”, “Аъло ҳазратнинг ҳасратли кунлари” (Аъло Ашрапов ҳақида), “Иззатга муносиб отахон ижодкор” (Иззат Султон ҳақида), “Сўнгги жадид қиссаси” (Бегали Қосимов ҳақида).

Сўнгги йилларда унинг иш жойига айланган ётоқхонадаги китоблар бир қарашда бетартибдек кўринса-да, аслида ундай эмасди. Чунки китоблар домланинг ўзлари ўрнатган қатъий тартиб асосида жойлашган - ёзув столида, унинг ёнидаги стулларда ижод учун биринчи галда зарур бўлган нашрлар жой олган бўлса, сал нарида иш давомида керак бўлиб қоладиган китоблар турарди. Дадам китобларни ўзига қулай тартибда тахлаб қўйишни хуш кўрардилар.

Озод Шарафиддинов жамоатчиликка биринчи навбатда адабиётшунос - танқидчи сифатида танилган бўлса-да, у таржима билан ҳам фаол шуғулланиб келди. Таржима қилган асарлари орасида турли: роман, қисса, ҳикоя, фантастика каби жанрларга оид асарлар, эсселар, адабий-танқидий мақолалар, фалсафий изланишларни кўриш мумкин. О.Шарафиддиновнинг биринчи таржимаси 1955 йилда эълон қилинган. 1955 йилдан 2005 йилгача бўлган давр оралиғида 150 дан ортиқ (1955-1998 йилларда - 35 та, 1998 йилдан 2005 йилгача 120 га яқин) асар ўзбек тилига ўгирилган. Таржима қилинган асарлар орасида Хўжа Аҳмад Аббоснинг “Ҳиндистон фарзанди”, Э.Казакевичнинг “Кўк дафтар”, В.Катаевнинг “Девордаги кичкина темир эшик”, А.Рибаковнинг “Арбат болалари”, Генлиннинг “Сталин ва Булгаков”, Л.Толстойнинг “Иқрорнома”, Э.Савеланинг “Тўхтатинг самолётни, тушиб қоламан”и каби катта-кичик асарлар бор, яна, В.Белинский, Н.Добролюбов, Ларошфуко, Ж.Ж.Руссо, О.Уайльд, Х.Ортега, З.Фрейд, Ф.Саган, О.де Бальзак, Х.Вамбери, Ж.Голсуорси, Кобо Абе, Ҳ.Ҳессе, А.Моруа, В.Биков, Н.Гоголь, В.Войновичларнинг мақола, қисса, романлар, тадқиқотлар... бу рўйхатни яна узоқ давом эттириш мумкин. Аслида гап рўйхатда ҳам, саноқда ҳам эмас, гап - таржимоннинг маҳорати ва меҳнатсеварлигида, халқ олдидаги бурчни ҳис қила олишида.

Устоз жаҳон адабиёти ва маданиятининг билимдон мутахассиси сифатида ўзбек ўқувчиларига турли халқлар адабиётининг дурдона асарларини она тилида ўқиш имконини яратишга ҳаракат қилганлар. “Жаҳон адабиёти” журнали ташкил топгандан кейин (1997 й.) у нафақат адабий-бадиий, танқидий, ижтимоий-публицистик вазифани бажариши, шу билан бирга ўқувчи дунёқарашини кенгайтириши, унинг эстетик дидини юксалтиришга хизмат қилиши керак деб ҳисобларди. Домла, таржима учун асар танлай билиш - ижодий маҳоратнинг бошланғич нуқтаси, деб билганлар ва ўзлари ҳам ниҳоятда эҳтиёткорлик, юқори дид ва билимдонлик билан танланган асарни таржима қилишга киришганлар. Айтайлик, қайта қуриш даврида рус ёзувчиси А.Рибаков биринчилардан бўлиб Сталин шахсига сиғиниш масалалари кўтарилган “Арбат болалари” эпопеясини ёзганди. Дом*ла ўша қайта қуриш йилларида (1988 й.) мазкур асарни босим ўтириб ўзбек тилига ўгирган эдилар. Озод Шарафиддинов таржималари нафақат “Жаҳон адабиёти”, балки “Тафаккур”, “Саодат” журналларида, “Ўзбекистон адабиёти ва санъати” газетасида Озод Обид, Шерзод, Нодирабегим, Музаффар Мирзо, Азизхон тахаллуслари билан ҳам босилиб турди. Домла “Жаҳон адабиёти” журнали ташкил қилингандан то вафотларига қадар журналнинг 100 та сонига бош бўлиб, имзолаганлар.

Кўрамизки, устоз амалга оширган тадқиқотларнинг ҳам, таржималарнинг ҳам мавзулари ниҳоятда ранг-баранг. Улар орасида бадиий адабиёт, деҳқон ҳаёти ва қишлоқ муаммолари, тарих ва инқилоб, машҳур шахслар, банкирлар, халқаро астронавтика масалалари, жаҳон халқлари ҳикматлари, латифалари, ёзувчилик касбининг сирлари, ислом ва бошқа динларга оид мавзулар ўрин олган.

2005 йил оиламиз учун жуда оғир йил бўлди. Укам Фарҳод қазо қилди. Ойим билан дадамнинг аҳволини тасаввур қилишнинг ўзиям оғир... Бу оғир кунларда ойим билан дадам бир-бирига суянчиқ бўлишди. Ойим Фарҳодникига кетсалар, чақириб олиб, арзимаган ишлар билан чалғитиб қўяр эдилар. Шунақа пайтларда ойим ҳайрон бўлиб, газета-журналларни набиралар ўқиб берса ҳам бўлади-ку, дердилар. Дадам ойимнинг эзилмаслиги учун шундай қиларканлар. Аммо фарзанд доғи дадамни қанчалар ўртагани ўзларига аён эди.

Дадамнинг бошидан нималар ўтмади? Буларнинг ҳаммасини полвон бўлиб кўтардилар, лекин фарзанд доғини кўтаролмадилар. 2005 йил 4 октябрда маърифатпарвар инсон, адабиёт фидойиси Озод Шарафиддинов оламдан ўтдилар. Вафотларидан аввал биз - оила аъзоларидан рози-ризолик сўрадилар. Менга қараб китобларни, қўлёзмаларни, расмларни асрашимни тайинладилар.

Хулоса ўрнида, бир пайтлар домланинг Чўлпон ҳақида айтган гапларини уларнинг ўзларига нисбатан ҳам айтиш мумкин: Озод Шарафиддинов “...бирон бошқа жанрда ижод қилмаганда ҳам, таржималарининг ўзиёқ унинг номини ўзбек адабиёти тарихининг энг мўътабар жойига қўйиш учун кифоя қилади. Унинг таржималари ўзбек халқи маданиятининг ривожига катта ҳисса қўшган ва аллақачон халқимизнинг маънавий бойлигига айланиб қолган”.



Муҳаббат ШАРАФУТДИНОВА,

филология фанлари доктори



Журналимизнинг ушбу сонини нашрга тайёрлаш ишлари ниҳоясига етай деб қолганда қайғули хабар барчамизнинг юрагимизни ларзага солди. Ўзининг сермазмун мақолалари, нафис таржималари билан доимий муаллифимизга айланган, жамоатчилик кенгаши вакили сифатида қимматли фикрлари билан журнал ривожига ҳисса қўшиб келаётган олима Муҳаббат Шарафутдинова оғир касалликдан сўнг оламдан кўз юмди. Умрининг катта қисмини педагогик фаолиятга бағишлаган Муҳаббат опа чин маънода ота изидан бориб, сермаҳсул ижод қилди, ёш авлодни замон руҳида, билимдон этиб тарбиялашда жонбозликлар кўрсатди. Фарзандларини ҳам худди ўзидай меҳнат ва билимга ҳавасманд этиб тарбиялаб, оналик бурчини аъло даражада адо этди.

“Жаҳон адабиёти” журнали ходимлари марҳуманинг оила аъзоларига чуқур таъзия изҳор этадилар. Ажойиб инсон, закий олима, муштипар ва меҳрибон она сифатида Муҳаббат опанинг ёрқин хотираси барчамизнинг қалбимиздан ўчмагай.
ТАҲРИРИЯТ

P.S.: Олима ҳақида мақолалар ёзиш истагида бўлганлар ўз хотираларини muhabbat1951@yandex.ru ёки tshahnoza@mail.ru электрон почталарига жўнатишларини сўраймиз.