Ўзбек мумтоз адабиёти

[AbuMuslim]

Ўзбек мумтоз адабиётига оид сайтлар, маколалар, расм+видео ва бошка мавзуга оид ресурслар бўлса шу мавзуда бир бирларимиз билан бахам кўриб борсак... яъни шу бўлимда барчасини жам килсак... Мумтоз (классик) адабиётимиз хакида фикр алмашсак... дардларимиз бўлса дардлашсак...

яна бир таклиф иложи борича шу мавзуда туркий (эски ўзбек тилида) постлар килсак... : ) (лекин бу таклиф мажбурий эмас... )
P.S

Раббано, ато этган лафзларинг бунчалар барно, бунчалар зебо, бир-биридан бунчалар хам тамонноли бўлмаса тассанолар сенгаким, илло турк алфози бунчалар хам раъно бўлмаса. Боболарим форсийда шеър битмиш, нечукким туркийнинг ўзи шеър. (Исроил С.)

[AbuMuslim]

Юсуф Хос Хожибнинг кутадғу билик асарини интернетдан топса бўладими?

[AbuMuslim]

Захириддин Мухаммад Бобурга оид маколалар керак эди... интернетда у хакида каердан маълумот топа оламан...

[Behzod Saidov]

Захириддин Мухаммад Бобурга оид маколалар керак эди... интернетда у хакида каердан маълумот топа оламан...


http://www.google.co.uz/search?q=Захириддин+Мухаммад+Бобур :)

[AbuMuslim]

кеча келгумдур дебон...

мир алишер навойининг ажиб байтларини шу пайтга қадар ҳамма хар ҳил тушуниб келган. шу боис, собиқ иттифоқ даврида ҳам бобомиз томонидан қолган меросларни тузумлаштириб олганлар бўлди. Ҳатто «келмади» деб номланмиш машҳур ғазални ҳам ўша пайтнинг юксак севгиси тариқасида талқин этишди. навоий даврида йигит ва қиз ўртасидаги муҳаббат илоҳий даражага кўтарилган, деб иддао қиладиганлар ҳали ҳам орамизда топилади. аммо минг таассуфки, аслида мир алишер навоийнинг байтларида умуман бошқа маънолар акс этган эди. Ҳозир биз собиқ иттифоқ даврида «ёр севгиси» деб таърифланган «келмади» ғазалини тасаввуфий руҳда шарҳлашга уриниб кўрамиз.

кеча келгумдур дебон ул сарви гулрў келмади,
кўзларимга кеча тонг отгунча уйқу келмади.

ўзингиз ўйлаб кўринг, навоий яшаган даврда бир қиз ҳозиргидек йигитнинг кўзига тик қараганмикан? ёки ҳаё ва андишали замон вакилаларининг «севгилиси»га қарата: кечқурун келаман, мени кутинг» дейишига ишонасизми? йўқ, навоий бобомиз бу ерда йигит ҳамда қиз ўртасидаги ишқий муносабат ҳақида гапирмаяптилар. «ул сарви гулрў» аслида биз тушунаётгандек маъшуқа эмас, балки тунда уйқуларни ҳам бузиб юборадиган кўз ёшдир. Ҳа, кўз ёш. навоий ҳаддан ташқари ҳассос инсон бўлгани боис, ҳар бир мисраларида аллоҳга бўлган муҳаббатни изҳор қиладилар. яратганга бўлган чексиз қуллик ул зотни қўлга қалам олишга мажбур айлаган. шу боис, «кеча келгумдур» деб ваъда қилган кўз ёшни, аллоҳ учун сажда пайтида тўкиладиган кўз ёшни тунги ибодатлари даврида кутганликларини айтадилар. аммо инсон ҳар доим ҳам йиғлай олмайди, ҳеч кимнинг кўзи тушмайдиган, қоп-қоронғу кечада биргина ғофил бўлмаган зот - аллоҳ учун йиғламалик бахтини ҳақиқий солиҳ инсонлар тушуниб етадилар. алишер навоий шундай инсон бўлгани туфайли ҳам, аллоҳ таоло учун йиғламаликни «сарви гулрў» деб атамоқдалар. аммо... одамлар учун риё қиладиган инсонларнинг қалби қотиб кетади, ҳеч ким кўриши мумкин бўлмаган тунги кечада йиғлолмай қолади экан. шундай надоматни одамларга эслатиш ниятида навоий «ҳар кеча келаман, деб ваъда айлаб, ул сарви гулрў келмади» демоқдалар. ғазалнинг давомида ундан-да ҳайратлари сатрлар оқиб келади: тонг отгунга қадар уни кутдим, аммо унинг келмагани сабабли кўзларимга уйқу ҳам келмади!

лаҳза-лаҳза чиқдим-у, чекдим йўлида интизор,
келди жон оғзимга-ву, ул шўҳи бадҳў келмади.


Ҳар лаҳзада уни, яъни ҳеч ким кўриши мумкин бўлмаган қоп-қоронғу кечада кўзимдан тинмасдан оқадиган кўз ёшни кутдим, кутишим асносида унинг йўлига кўзларимни интизор қададим. Ҳатто жон халқумдан ўтиб, оғзимга ҳам келди, аммо ул ёмон феъллик маъшуқам келмади. ёмон феъллик маъшуқа- кўз ёш мени алдаб кетди, агар у яна бир неча кун келмаса, менинг дунёда яшамакликдан маъним ҳам қолмайди.

оразидек ойдин эркан-да, гар етти эҳтиёт
рўзғоримдек ҳам ўлғонда қоронғу келмади.


фақат аллоҳ учун ҳолис тўкиладиган кўз ёшни жуда кутдим, аммо унинг келмаслиги тобора ойдинлашиб борарди. Ҳаттоки, унинг юзини эслагим келади, «оразидек ойдин эркан-да» деб кечани ёритгувчи юзини эслаб ўтади тунларим. Ҳудди рўзғорим, тирикчилигим сингари уни кундузлари кўриб қоламан, негадир у қоронғу кечада келмайди.

ул париваш хажриниким, йиғладим девонавор,
кимса бормуким анча кўрғонда кулгу келмади.


энди мен кўз ёшларимни париваш деб номлаяпман, мен уни жуда соғиндим, негадир у мени узоқ-узоқларга ташлаб кетгандек туюлмоқда. унинг ҳажрида девоналарга ўхшаб йиғладим, аслида аллоҳ учун тўкишим керак бўлган кўз ёшимни соғиниб йиғладим, бундоқ йиғламакликдан аллоҳнинг ўзи асрасин. кўз ёшини соғиниб йиғлаётган кишини кўрганлар бу ҳолнинг моҳиятини тушуниб қолиб, ҳатто кулишмади ҳам. менинг девонавор йиғлаётганлигимни кўриб ул бечораларнинг юзларига кулгу келмади.

кўзларингдан неча су келғай, деб ўттирманг мени,
ким бори қонерди келган бу кеча су келмади.


тўғри, кўзларимдан кўз ёш, сув оққан. аммо аллоҳ учун йиғламаклик ҳақиқий обидлар учун насиб этади экан. мени маломат қилаверманг «кўзингдан кўп сув оққан» деб. бу кеча аллоҳ учун бир йиғлай деб эдим, кўзларимга умуман сув келмади. нақадар даҳшат!

толиби содиқ топилмас, йўқсаким қўйди қадам,
йўлғаким, аввалқандам маъшуқи ўтру келмади.


мен барибир кўз ёшларимни топиш учун сафарга чиқаман. ул сафар муборак бўлади. кўз ёшларимни топишга уринаман. бу йўлда устоз топаман, унинг ҳар бир топшириғини бажараман. Ҳатто бу йўлда менга толиби содиқ топилмасада, маъшуқимни топиш учун йўлга чиқаман.

эй навоий, бода бирла хуррам эт кўнглунг уйин,
не учун ким, бода келган уйга қайғу келмади.


бода сўзи мумтоз адабиётда «аллоҳга бўлган муҳаббат» деган маънода ишлатилади. шунинг учун ҳам ғазалларнинг аксарида шу сўзни ўқисак, уни мажозий маънода тушунишимиз керак. навоий ҳазратларига ўзларига ўзлари мурожаат айлаб: эй навоий, аллоҳга бўлган ибодатингни кучайтиравер, зеро, бу амал билан ҳар қандай уйни гўзал айламоқ мумкин. Ҳақиқий муҳаббат кирган уйларга ҳеч қачон қайғу келмади. айнан шу жиҳат билан «ул сарви гулрў»ни уйга таклиф айламакнинг йўли бордир. навоийнинг хитоби охирлаганда, ғазалдан олинадиган фойдаларни ҳам келтириб ўтамиз:
инсон тунги ибодатида йиғламакликни талаб этсин. кўзлари ёшланмаса, кўзлари ёшланмаётгандан йиғласин. Қалби қотиб кетганидан йиғласин. Ҳамма нарса учун ёшланган кўзлари бутун оламларни яратган зот учун ёш тўка олмаганидан йиғласин. бошқа ёшларни эмас, балки аллоҳ учун йиғлаган кўз ёшини «сарви гулрў», «маъшуқи ўтру», «шўҳи бадҳў» сингари эъзозласин, уни суйсин ва ана шу учун ҳам йиғласин.
чунки аллоҳ таоло қуръони каримда ўз бандаларига «намоз ўқинглар» деб эмас, балки намозни барпо қилинглар, деб амр этган. яъни, инсон намозни шундоқ ўқиб қўйиши эмас, балки ихлос билан барпо қилмоғи, қурмоғи лозим. шундагина намоз аллоҳ таолонинг ҳузурида хусни мақбул бўлади.
аллоҳ таоло ўзи учун тўкилган бир қатра ёш ҳурмати бандасини дўзахдан озод этади. бу ҳақда муборак ҳадислар ворид бўлган. шундай экан, келинг, жаноби Ҳаққа йиғлайлик, фақат унинг ўзигагина муножот айлайлик. навоийнинг ғазалидан илҳом олиб ёзилган сатрларни ўқиб, мир алишер бобомизнинг руҳларига хайри дуо қилайлик.

[Nigora Umarova]

Газални жуда гузал шархлабсиз. Мен узгача услубда шархлагандим. Ушбу газалнинг Нусратхужа Жумахужаев ва Алибек Рустамий шархлаган вариантлари хам бор эди.
Сизнинг шархингиз Ишки Хак юзасидан булибди.

[Shomurodov Shohruh]

Газални жуда гузал шархлабсиз. Мен узгача услубда шархлагандим. Ушбу газалнинг Нусратхужа Жумахужаев ва Алибек Рустамий шархлаган вариантлари хам бор эди.
Сизнинг шархингиз Ишки Хак юзасидан булибди.
Нигора опа, мархамат, барча шархларни студияга:)

[AbuMuslim]

Газални жуда гузал шархлабсиз. Мен узгача услубда шархлагандим. Ушбу газалнинг Нусратхужа Жумахужаев ва Алибек Рустамий шархлаган вариантлари хам бор эди.
Сизнинг шархингиз Ишки Хак юзасидан булибди.

Ғазал шорихи мен эмас... Шарх Муаллифи Хайрулла Хамидов...

Нусратхужа Жумахужаев ва Алибек Рустамийларнинг шархларини келтирсангиз "хўб" иш бўларди...

[Nigora Umarova]

Нусратхужа Жумахужаев ва Алибек Рустамийларнинг шархларини келтирсангиз "хўб" иш бўларди...

Пайти келганда албатта куяман.

[Nigora Umarova]

Ungacha mana bu go'zal satrlarni o'qishni taklif etardim. G'oyat go'zal va insonni ko'ngil xotirjamlikka, go'zallikni his qilishga undaguvchi satrlar.
Internet olamiga hali qo'yilmagan.


Munojat

Bismillohir – rahmanir- rahim. Zihi isming azim, rahmonlig’ va rahimlig’ing vojib ut- ta’zim. Ism sening isming va rahmonlig’ va rahimlig’ing – sening qisming, sen ganj va ofarinish – tilisming. . isming jam’i sifoti asmoi husno, rahmonlig’ va rahimlig’ing’g’a yuz ming hamdu sano. Rahim ham sen, rahmon ham sen, azim ham sen, subhon ham sen. Subhonolloh, ne kibriyovu azamatdurkim, sendin o’zgaga vujud itloqi bo’hton va tuhmatdur. Zoting qayyumu barhaq, vujuding voqe’i mutlaq. Sendin o’zga mavjud ko’runganlar namudi bebud, balki nobudu nomavjud, vujud va mavjuddin sen maqsud. “Taollo shonuka va amma ehsonuka va lo iloha g’ayruka. Yo Vadud va Ma’budi vojib ul-vujud”. (Shoning oliy, ehsoning umumiy, o’zingdin o’zga ma’bud (iloh) yo’qdur. Ey Do’st va qat’iy mavjud zot! (Arabcha jumla va iboralarni shayx Abdulaziz Mansur tarjima qilgan).

Hamd.

Ilohi, azamatu jabarut (ulug’lik va qudrat) sening shoningdadur va mulku malakut (podsholik va koinot) sening hukmu farmoningda. Azaliyotingg’a bidoyat yo’q va abadiyotingg’a nihoyat yo’q. dahr gulshanida har giyohu yafrog’ sening ne’matingg’a zokir va spehr anjumanida har harfu yafrog’ sening ne’matingg’a shokir. Jamoliyating bo’stonida sekiz uchmoq (jannat) bir rayhonu dilnavoz va jaloliyating zindonida yetti tamug’ (do’zax) bir samumi jongudoz. Hashmating borgohida shamma- mehri munir va san’ating korgohida bir lavha sipehru asr. Yuz bu olamcha mavjud etay desang, “kun-fayakun” (“Bo’l!” desa bo’ladi) iborati anga kofiy va ming anjomni ma’dum etay desang “xabaan mansura”(to’zigan chang) ishorati anga vofiy. Vahdoniyat sifatida shariku vazirdin mubarro va fardoniyat siyratida volidu valaddin muarro. Ilming daryosidin har gavhar nujum durriddin pokroq, mulkung shahrosidin har lola quyosh mash’alidin otashnokroq. Bemonadlig’ingg’a “laysaka mislihi shay’un” (Unga (Ollohga) o’xshaydigan biror narsa yo’q) guvohi sodiq, bepayvandlig’ingg’a “lam yalid valam yuvlad” (Tug’magan va tug’ilmagan) dalili muvofiq. Har negakim, tashbih qililsa, o’xshamassen, yaxshi boqilsa, ul sendadur vas en ul emassen. Hamdingda takallum ahli tili qosir, siposingda mutakallimlar ajzdin muhayyir. Bu bobda “lo nuhsi sanoan alayka” (Maqtovingni aytib tugata olmaymiz.) mazkur bo’lur, har necha balog’at lofin urg’an dam urmasa ma’zur bo’lur.

Na’t.

Ulki, “kuntu nabiyyan va Odamu baynal moi vattin” (Odam ato suv bilan tuproq tarkibida yotgan davrdayoq men (Muhammad) payg’ambar bor edim) mazmuni bilan anbiyog’a muqaddamdur, “rahmatan lil-olamin va hotam un-nabiyyin” (butun olam uchun rahmat va payg’ambarning uzugi) mantiqi bila alarg’a muahhar va hotamdur, habibi Hazrati Iloh Muhammad rasulluloh sallalohu alayhi va sallamdur. Yuz yigirma to’rt ming anbiyoyi mursal hilqatidin murod ul va barcha anga xayl va o’n sekiz ming olam ixtiro’idin maqsud ul ofarinish anga tufayl. Nubuvvat taxtida humoyun farqi uzra toj, anbiyovu rasul xaylida sohibme’roj, avvalinu oxirin holki, aning shafoatig’a muhtoj. Buroqi inoyat aning markabi ulvi xiromi va Jabraili hidoyat aning payki barqkomi, laylat ul me’roj aning shabistoni va “li ma’allohi vaqtun” (Menda Alloh bilan birga bo’lmoq uchun vaqt bor) aning maqomi. “Salovattulohi alayhi va alo alihit-tayibin va ashobihit -tohirin” (Ollohning salom va rahmatlari ul zotga, pok oila a’zolariga va toza sahobalariga bo’lsin!).

[Nigora Umarova]

Munojat

Ilohi, akram ul-akramin sen va men – gunahkor.
Ilohi, arham ur-rahimin sen va men – tiyra ro’zgor.
Ilohi, agarchi jurmu isyondin o’zga ishim yo’q, ammo sendin o’zga ham kishim yo’q.
Ilohi, yo’q erdim, bor etting, tifl erdim, ulug’lar jargasig’a qotting, ammo nafsu havo yelidin zuhdum niholin ushatting va ofiyatim xaylin yozuq sipohi turktozidin tarqatting.
Ilohi, yomon atvorimdin parishonlig’im cho’ktur vas shum nafsimdin pushaymonlig’ yo’qtur, mundoq balodin qutularg’a ummidim sendin yo’qtur.
Ilohi, o’zluk yomonlig’idin o’zlugum bila o’ta olmaydurmen va yaxshilaring etagin yomonlig’im uyatidin tuta olmaydurmen.
Ilohi, yillar ibodat qilg’anni rad qilsang, hech kim daxl qila olmas, va qarilar isyon qilg’anni qabul qilsang hikmatin hech kishi bila olmas.
Ilohi, Odam xilofat taxtining mustavjibi o’zimu bo’ldi, sening taqdiring bo’lmay, shayton muxolafatining so’zimu bo’ldi?!
Ilohi, berguvchisen ham fisqu fujurni, ham zuhd, ham vara’ni, alarming tuhmatin bir necha ojizg’a bog’lamoq ne ya’ni?!
Ilohi, inoyatingg’a umidvormenkim, gunohim behaddur va rahmatingg’a sazovormenkim, xatovu sahvum beadaddur.
Ilohi, dardi holimni har kimg’a aytsam rad qilsa, senga tavajjuh etgaymen va agar sen rad qilsang netkaymen va kimga ketkaymen?
Ilohi, sening yo’lingda tufroq yetsa to’tiyodir va kesak yo’liqsa kimiyodur, g’ayringdin qizil oltun qora tufroqdek beqadru kambahodur.
Ilohi, yomonlig’imdin agarchi ko’p alamim bor, g’amxorim sen bo’lsang, ne g’amim bor.
Ilohi, dunyo maylin rishtasin ko’nglumdin uz va nafsoniyat tiyralig’ida hidoyat sha’i bila o’zung sari yo’l ko’rguz.
Ilohi, ul uzun yo’l va qatig’ vodiyda inoyating bila yo’lda va aning qat’ida ayog’im toyilsa dastgirlig’ing birla qo’lda.
Ilohi, bu yo’l sayrida shaytonni tegramg’a yovutma, agar ul aduv yo’l ursa zuhdumdin ne qolg’ay, inoyatingni o’ksutma.
Ilohi, taqvoyi berki, nafsi g’addor anga zabun bo’lsun, vara’i nasib qilki, shaytoni nobakor aning ayog’ida bo’lsun.
Ilohi, g’aflat uyqusidamen, bedor qil va jaholat mastlig’idamen, hushyor qil.
Ilohi, ul bedorlig’ni ogohlikka yetkur va hushyorlikni beishtibohlikka ulantur.
Ilohi, dushmandur shaytoni hiylanamoy menga va nafsi xudroydur korfarmoy menga, bu vartalarda dastgir bo’lmasang voy menga.
Ilohi, agar xislatim egridur, niyatim tuzdur, bu jihatdin agar af’olimg’a boqsam uyat o’lturur va sening karamingni sog’insam ummid tanimg’a jon kelturur.
Ilohi, sendin yomonlig’ kelmas va mendin yaxshilig’, sen yaxshisen va men-yomon. Har kimga munosibdur qilig’. Tikan ishi sanchilmoq uchun ani kuydurmak munosibdur, bahor fayzi om uchun anga gul mushobihdur.
Ilohi, tufrog’din el ko’ziga tiyralig’ yetar va quyosh ashi’a bila olam ahli ko’zin ravshan etar.
Ilohi, chun har ne qilular senga taqdirdur, qilg’uvchig’a ne tadbirdur.
Ilohi, taqdir qilg’aningni qilurg’a ne ixtiyor, qilmasmen demakka kimning haddi bor.
Ilohi, agarchi zalolatqa tushubmen, ammo hidoyatingg’a talabkormen va agarchi tamug’ o’tig’a tushkali yovushibmen, ammo rahmatingg’a ummidvormen.
Ilohi, umiddimni karamingdin ma’dum qilma va rahmatingni xaloyiqqa om qilg’onda meni ham mahrum qilma.
Ilohi, agar dastgir sen bo’lmasang ishyo hamonu it g’unjisi hamon va agar pardapo’sh sen bo’lmasang rido hamonu eshak arg’amchisi hamon.
Ilohi, toatingg’a havasim bor, ammo nafsqa zabunmen, ibodatingg’a multamasim bor, ammo giriftori ishqu jununmen.
Ilohi, lavhu havo mayidin mastmen, ushbu riyo jomidin mayparastmen, bu dastovizlar bila shaytong’a hamdastmen.
Ilohi, pariuzorlarg’a meni devona qilding va sham’- ruxsorlarg’a meni ko’nglumni parvona qilding, bu sabablardin rasvolig’ bila olamg’a (afsona) qilding.
Ilohi, bir necha musalsal zulf savdosidin bo’ynumda zanjir bo’lg’ay va muanbar xol xayolidin ko’nglum asir. Senga bu na’v taqdir ersa, menga ne tadbir.
Ilohi, ko’nglum kishvari qora kipriklar yasoli yag’mosidin buzuqdir vasabrim uyi gulrangguzorlar huyi saylidin yiquqdur.
Ilohi, har otashin la’l mening o’t tushgan jonimdin namudor va har serob kunjida mening ko’p paykon ko’nglum shakli padidor. Bu ofatlarning iloji senga osondur, menga dushvor.
Ilohi, sho’xi chobuklarg’a chevilanda har yon shitob solursen va alarming har yon shitobida mening oshufta ko’nglumg’a har dam iztirob solursen.
Ilohi, alarg’a ul shitobdin qaror yo’q va menga bu iztirobda ixtiyor yo’q. alarming dilrabolig’i ham sendin va oshufta ko’ngulning mubtalolig’i ham sendin.
Ilohi, birav husnig’a malohat berursenva aning tuzin mening ko’nglum jarohatig’a sepursen.
Ilohi, birav mujasi nishin zahrolud etarsen va aning no’gin mening yaralig’ bag’rimg’a sancharsen.
Ilohi, sham’i husni bezanmagi ham sendin…
Ilohi, gul uzorig’a dilafruzliq ham sen berding va bulbul fig’onu zorig’a jigarso’zluq ham sen berding. Agar qaysi sham’I gulruh ishqi o’tinkim, ko’nglimg’a solding, parvona va bulbuldek sabru qarorimni olding.
Ilohi, agar ishq suubatidin bazm tuzdum va sayl ofatidin taqvo va zuhdum uyin buzdum. Ul ne may ichmak va ayog’ tutmak erdikim, ayog’ayog’ qon yutmak erdi.
Ilohi, agar hajr shiddatidin tuganlar o’rtadim, dinu islomim mazra’ida xirmanlar o’rtadim.
Ilohi, har tugan savodidin ofiyatim ruxsorin qaro qildim va aning dudidin imonim ro’zgorin qaro qildim.
Ilohi, agar havasdin bosh-ayog’ yalang har yon yugurdim, boshdin ayog’im yamon erkanin xaloyiqqa bildurdim.
Ilohi, agar sevgi jununidin ko’ksumg’a tosh urdum, ul tosh bila nangu nomusim shishasin sindurdum.
Ilohi, gohi bu junundin atfol toshin boshimg’a yog’durdum, gohi ahbob malomati nishin ko’nglumg’a yetkurdim.
Ilohi, qaysi isyon tiyralig’I bilakim, ofiyatim yuzi qarormadi, qaysi bedod suubatikim, men qaro yuzlukka bormadi.
Ilohi yigitlig’im bu nav’ qatig’ o’tti ham achig’, qarilig’da yuz qatla o’zumni o’ltursam ne asig’.
Ilohi, emdi hamkim, barchadin kechmak xayolin qilurmen, o’zlugum bila kech olmon yaqin bilurmen.
Ilohi, bu balolarg’a solding, qutqor va andoqkim, bu ibtilolarg’a kiyurding, chiqor.
Ilohi, men banda tavba qildim degandin ne sud, sen tavba bergilki, ham tavvobsen va ham Ma’bud.
Ilohi, namozeki, el bo’lmag’uncha qilmag’aymen xudnamolig’dur va ul namoz uchun xirqavu rido xudoroylig’.
Ilohi, ul namoyishu oroyishdin ko’nglumni mubarro qilg’il va bu nav’ shayton libosidin paykarimni muarro etg’il.
Ilohi, toatqa tavfiq bersang riyodin asra va ibodatqa yo’l ko’rguzsang, xatodin asra.
Ilohi, ul toatki, ujb kelturg’ay, ko’nglumg’a yovutma va ul maishatkim, uzrg’a yetkurg’ay, tilimdin yiroq tutma.
Ilohi, beiloj dardg’a alil qilma va bemuruvvat nomardg’a zalil qilma.
Ilohi, beashyolar mazallatidin asra va bediyonatlar tuhmatidin asra.
Ilohi, johil suhbatig’a poband etma va arozil hashmatig’a hojatmand etma.
Ilohi, nosiposlar muloyimatidin yiroq tut va haqshunoslar xususiyatidin qiroq tut.
Ilohi, ko’nglumni dardu shavqing muhabbati bila ovut va ko’zumni nadomat ashki selobi bila ravshan qil.
Ilohi, tilimni ne’mati beqiyosingg’a shokir ayla va ko’nglumni hamdu siposingg’a zokir ayla.
Ilohi, qalamimg’a hamding raqamig’a mashg’ulluq ber va raqamig’a mashg’ulliq ber va raqamimg’a xaloyiq ko’nglig’a maqbulluq ber.
Ilohi, zamirimg’a xudpisandlig’ni yovutma va xotirimni el naf’i aybjo’lug’ig’a tutma.
Ilohi, xayolimni niyoz ahlig’a moyil tut va niyozing ko’zin dardmanlar ayog’i tufrog’I bila yorut.
Ilohi, Podshohi Islomni muslimin boshig’a tutqil bardavom, ya’ni bandalaring ustiga ko’lankangni qil mustadom, to shohu gadog’a duogo’yliq qilmish bo’lg’aymen, vassalom.

[Nigora Umarova]

Lug’at

Itloq – nisbat berish
Qayyum- abadiy
Mutlaq – cheksiz, shartsiz
Namud – ko’rinish
Bebud- yo’qlik, nomavjudlik
Jabarut – buyuk, ulug’lik, buyuklik
Malakut- egalik, tasarruf, farishtalar olami
azaliyot – boshlanish, ibtido
dilnavoz – ko’ngilni ovlovchi, yoqimli
jaloliyat – ulug’li, azamat
samum – halokatli issiq shamol, qattiq garmsel
jongudoz – jonni qiynovchi, azob beruvchi
shamma – bir oz, bir qadar
korgoh – dunyo
asir – baland, sipehri asir –baland osmon
kofiy – yetarli, kifoya qilarli
ma’dum – yo’qlik, nomavjudlik
haboan mansura – to’zondek sovrilib ketmak
vofiy – yetarli
mubarro – xoli, ozod, pok
valid – ota, padar
mu’arro – bo’sh, xoli
bepayvandlig’ – bog’lanishsizlik, ulanmaganlik
sipos – maqtash, shukur aytish
ajz – zaiflik, bechoralik
mua’xxar – izdom, xallaf
hatam – buyuruvchi
mursal – elchi, payg’ambar
xilqat – yaratilish
xayl – guruh, to’da
ofarinish – yaratilish, vujudga kelish
tufayl – sabab, bahona, vosita, ergashish
me’roj – ko’kka ko’tarilish
ulviy xirom – yuqori yuruvchi, o’zini yerga urmovchi
Jabroil – xudo bilan payg’ambar o’rtasidagi vositachi, xabar keltiruvchi farishta
Hidoyat – to’g’ri yo’l ko’rsatish, topish
Payk – xabarchi
barqgom – yashindek tez yuradigan
shabiston – kechki yotoqxona, ichki haram doirasi, qop-qorong’u kecha
munojat – yalinish, yolvorish, uzrxohlik
jurm – gunoh, jurmu isyon – qattiq aybdorlik
jarga – saf, qator, martaba
ofiyat – sog’liq, tinchlik, poklik
yozuq – gunoh, ayb
turktoz – ot qo’yib, to’satdan bosib kelib, talon-taroj qiluvchi
atvor – yurish-turish, xulq, odat, fe’l
cho’q, cho’x – ko’p, talay
mustavjib – loyiq, munosib, sazovor, sabab, bois
muxolifat – teskarilik, qarama-qarshilik
vara’- man’ qilingan ishlardan chekinish, parhezkorlik, taqvodorlik
tavajjuh aylamoq – yuzlanmoq, burilmoq
g’ayr – o’zga, boshqa
aduv – dushman, yov
taqvo –dindorlik, parhezkorlik
g’addor –aldamchi, xiyonatchi, berahm, zolim
nobakor – yaroqsiz, yomon, palid
xudroy – o’jar, qaysar, o’zboshimcha
varta – halokatli joy, girdob, halokatli holat
om – umumiy, xos
mushobbih – o’xshash, monand
zalolat – adashishlik, gumrohlik, yo’ldan ozishlik
yovushmak – yaqinlashmoq, yetishmoq
multamas – iltimos, so’rov
lahvu-havo – o’yin-kulgu, behuda ishlar bilan mashg’ul bo’lish
ujb – manmanlik, xudbinlik, shuhratparastlik
dastoviz – kichkina, arzimas tuhfa
hamdast – qo’ldosh, orqadosh
musalsal – zanjirdek ulangan
yasol –saf, qator
yag’mo – talon –taroj, buzg’unlik
xo’y (xay) – ter
chobuk – tez, chaqqon, cho’x, o’ynoqi
chevilan – o’grilgan
muja (mija, ko’pligi mujgon) – kiprik
nang – or, uyat, nomus, Nangu nomus – or va nomus



Mumtoz adabiyotda shoirlar albatta asarlarini hamd va na't ila boshlaganlar. Ushbu munojaat Nizomiddin mir Alisher Navoiy hazratlarining nihoyat darajada orif inson bo'lganliklarini bildiradi.

[Nigora Umarova]

Ун саккиз ёш хайратлари

Ун саккиз минг олам ошуби агар бошиндадур,
Не ажаб, чун сарвинозим ун сакиз ёшиндадур.

Деса булгайким, яна хам ун сакиз йил хусни бор
Ун сакиз ёшинда мунча фитнаким бошиндадур.

Ун сакиз йил дема, юз саксон йил улса улдурур
Хусн шохи, ул балоларким, кузу кошиндадур.

Хайрат этмон хусн накшидаки, хар хайратки, бор
Барчаси эзид таоло сунъи наккошиндадур.

Тан анга сийму ичинда тош музмар кунглидин,
Аклга юз хайрат, ул ойнинг ичу тошиндадур.

Май кетур, эй мугки, юз хайрат аро колмиш Масих,
Бул ажабларким, бу эски дайр хуффошиндадур.

То Навоий тукти ул ой фуркатидин бахри ашк,
Хар качон боксанг, куёш акси анинг ёшиндадур.

Низомиддин мир Алишер Навоий
("Бадое ул-васат" 156-газал)


Азизлар!
Келинглар, ушбу газални хар ким билганича шархлаб курсин. Мумтоз адабиётнинг газал жанри буйича фикр алмашиб, тафаккуримизни чархласак...

[Behzod Saidov]

....
Ун сакиз йил дема, юз саксон йил улса улдурур
Хусн шохи, ул балоларким, кузу кошиндадур.
.....



Нигора опа, илтимос, ў,қ,ғ,ҳ ҳарфлари борку клавиатурада. Нега ишлатмайсиз?
Ғазални ўзи, тушуниш қийин. Ҳарфларни алмаштириб ёзганда айтмаса ҳам бўлади.
Куз - кўз, ун - ўн... булар бошқа бошқа сўзлар бўлса...

Агар "ў,қ,ғ,ҳ" ҳарларнини ишлатиш муаммо бўлса, уларни ўрнатиш ва ишлатиш бўйича қўлланма ҳам ёзиб беришим мумкин. ;)

[Nigora Umarova]

Нигора опа, илтимос, ў,қ,ғ,ҳ ҳарфлари борку клавиатурада. Нега ишлатмайсиз?
Ғазални ўзи, тушуниш қийин. Ҳарфларни алмаштириб ёзганда айтмаса ҳам бўлади.
Куз - кўз, ун - ўн... булар бошқа бошқа сўзлар бўлса...

Агар "ў,қ,ғ,ҳ" ҳарларнини ишлатиш муаммо бўлса, уларни ўрнатиш ва ишлатиш бўйича қўлланма ҳам ёзиб беришим мумкин. ;)
[/OFFTOP]

Behzodjon!
Kompyuterimda O',Q, G' harflari bor, bir-ikki marta qo'llaganimda boshqa kompyuterda to'rtburchak holidagi ko'rinishini ko'rib jig'ibiyronim chiqqan edi. Shunga....:icon_redface:
Mayli unda lotin alifbosida sharhlab beraman...

[Nigora Umarova]

Ун саккиз минг олам ошуби агар бошиндадур,
Не ажаб, чун сарвинозим ун сакиз ёшиндадур...



Нахот газални шархловчилар топилмаса?

[Nigora Umarova]

Ёрдам тарихасида лугат келтирираман.

Сарвиноз-гузал киз
Эзид таолло- Худо, Тангри таолло
Сунъи наккош- Оламнинг наккоши, яъни Яратгувчи
сийм-кумуш
Музмар кунгил- музлаган кунгил, тош калб
Май- мумтоз адабиётда акл сифатида келтирилган
Майхона - дунё
Муг, муганний- май куювчи, акл берувчи
Масих- Исо пайгамбарнинг лакаби, "тирилтирувчи" деган маънони англатади.
Хуффош-куршапалак
Дайр - олам
Фуркат-айрилик, фирок
Бахр- денгиз
Ашк - куз ёши

[Husniddin Ato]

Ёрдам тарихасида лугат келтирираман.

Сарвиноз-гузал киз
Эзид таолло- Худо, Тангри таолло...

Menimcha bu g`azalni sharhlaydigan yurak topish oson bo`lmasa kerak. Buni jimgina, mazza qilib his qilish kerak...

[Nigora Umarova]

Behzod Saidovning e'tirozlariga ko'ra(o', q, g', h haqidagi) ruxsatingiz ila g'azal matnini va sharhini lotin alifbosida keltururmen.Mashhur va manzur bu g'azal hazrat Nizomiddin mir Alisher Navoiyning qarilik lirikasi mahsuli bo'lib< unda shoir ishqiy falsafi mavzuda bahs etadi.
G'azal usluban ta'rif-tavsif turida yaratilgan. Asarning maqsad-mohiyati o'n sakkiz yoshdagi manzur(nazarda tutilgan muayyan siymo) malohatini vasf etishga qaratilgan/ Lekin bu vasf inson umrining navqiron pallasi hamda husnu jamol haqidagi falsafiy mushohadalar bilan yo'g'rilgan. Chunonchi g'azalning birinchi baytida o'n sakkiz yoshli dilbarning sarvinozligidan ko'ra, uning shu yoshdagi ma'naviy-ruhiy ahvoli tasviriga kuchli urg'u berilgan. "On sakkiz ming olam" - badiiyatda timsolga aylangan turg'un so'z birikmasi bo'lib? u butun borliq o'n sakkiz ming olamdan iborat, Tangri taollo olamni O'n sakkiz ming qilib yaratgan degan tasavvurlardan kelib chiqqan.

[Nigora Umarova]

Undan avval g'azal terminalogiyasiga oid ba'zi so'zlarni izohini ko'rib chiqsak.
Matla'- g'azalning birinchi bayti, undagi misralar o'zaro qofiyalanib keladi, qolgan baytlardagi juft misralar matla'dagi misralarga qofiyalanib keladi.
Bayt- arab tilidan olingan so'z bo'lib, "uy" ma'nosini bildiradi. Ikki misra she'r.
Misra- arab tilidan olingan so'z bo'lib "eshikning ikki tabaqasi" degan ma'noni bildiradi. Bir qator she'r.
Qofiya- Arab tilidan olingan so'z bo'lib "ergashtiruvchi" degan ma'noni bildiradi. Ritmik jihatdan uyushgan nutqda< ya'ni she'riy misralarning muayyan bir o'rnida, ko'proq misra so'ngida so'zlarning ohangdosh bo'lib kelishi. Masalan, yuqoridagi g'azalda boshindadur, yoshindadur, qoshindadur, naqqoshindadur, toshindadur, xuffoshindadur so'zlari qofiyadosh so'zlardir.
Maqta'- G'azalning oxirgi bayti bo'lib<, unda shoirning adabiy taxallusi keltiriladi.

[Nigora Umarova]

Shoir "Sarvinozimning boshida o'n sakkiz ming olam g'avg'osi bor, ammo bunga ajablanmaslik kerak, chunki u o'n sakkiz yoshdadur", der ekan, birgina sarvinoz ahvoliga emas, umuman, insonning o'n sakkiz yoshiga ta'rif beradi. Ta'rif umuminsoniy bo'lganidek, nazarimizda, o'n sakkiz yashar sarvinoz ham umumlashma obraz.
Navoiy insonda ilohiy yetuklikni, Ilohda insoniy go'zallikni ko'rgan. Mutafakkir o'zi sig'ingan ilohiy qudrat, navqironlik, barkamollik, hayratomuz sehru sinoatni, jismoniy va aqliy tengsizlikni o'n sakkiz yoshli inson siymosida tajassum ettirgan. G'azalning yaratilishiga o'n sakkiz ming olamni mushohada etishga qodir, o'n sakkiz ming olamning dardi bilan yashaydigan, aqlu zakovati o'n sakkiz ming olam tilsimlarini yeacha oladigan, husni o'n sakkiz ming olamni lol qoldiradigan, hayajon va ehtiroslari o'n sakkiz ming olamni o'rtaydigan o'n sakkiz yoshli inson siymosi sabab bo'lgan. Ehtimol, bu navoiy orzusidagi komil insondir. Darvoqe, o'n sakkiz ming olam tashvishlari bilan yashaydigan yosh zamondoshlarimiz ham yo'q emas. Esli-hushli, zakovatli, g'ayrat-shijoatli yigit-qizlarimiz oldida shunday ulkan muammolar, vazifalar, orzular turadiki, ularning ko'lami o'n sakkiz ming olam oshubidan kam emas. Chinakam inson uchun o'n sakkiz yosh- shunday mas'uliyatli davr, aslida.

[Nigora Umarova]

Keyingi baytlarda matla'dagi g'oyaviy mazmun tadrijiy takomillashtiriladi, 2-3- baytlar matla'da vasf etilgan darajadagi kamolotga erishgan inson yetukligining yashovchanligi haqida bahs etadi:

Desa bo'lg'aykim, yana ham o'n sakiz yil husni bor
O'n sakiz yoshinda muncha fitnakim boshindadur.

O'n sakiz yil dema, yuz sakson yil o'lsa, uldurur
Husn shohi, ul balolarkim, ko'zu qoshindadur.


Mazkur baytlardan boshlab g'azaldagi lirik qahramon umumlashma obrazlilikdan biroz cheklanadi. Ya'ni, umuman, o'n sakkiz yoshli inson emas, o'n sakkiz yoshdagi manzur vasfi davom etadi. Bunday fikrimizga bois g'azalning matla'dan keyingi qismida ko'proq ayol zotigagina xos fazilatlar qalamga olinganidir. Albatta, Navoiyning bunday g'azallari tagzaminida husn timsoli ham turishini esda tutishimiz kerak. Uchinchi baytdagi "husn shohi" iborasi aynan shundan dalolat beradi.
G'oyaviy mazmunning baytlarda tadrijiy rivojlanishiga tadrij usuli bilan birga ruju' san'ati ham ko'maklashgan. Shoir ikkinchi baytda, "Sarvinoz o'n sakkiz ming olamga tatiydigan husnu jamolni zohir etgan ekan, o'n sakkiz ming olam mojarolarini boshiga sig'dirolgan ekan, undagi bu qobiliyat yana o'n sakkiz yil bemalol saqlanadi", der ekan, uchinchi baytda bu fikrdan qaytadi. O'z-o'zini "O'n sakiz yil dema" so'zlari bilan inkor etib. "Yana yuz sakson yil o'tsa ham, ko'zu qoshida turfa balolar jilva qilar ekan, ul sarvinoz husn shohi sifatida hukmfarmolik qilaveradi" degan xulosaga keladi. Ruju' mohiyati mana shu o'z-o'zini inkor etib, fikrni kuchaytirishdadir. Sarvinozning "ko'zu qoshida"gi balolar sehriga kelsak, bunda Sharq g'azaliyotida ko'z va qosh madhida aytilgan (masalan, ko'zning xunxorligi, jallodligi, fitnagarligi; qoshning shamshir kabi qattolligi, birining imo qilib, birining jon olishi va hokazo) hamma sifatlar nazarda tutiladi.

[Nigora Umarova]

Shoir aql bovar qilmaydigan darajadagi husn sohibini tasvirlayotgan bo'lsa-da, uning qonuniy va tabiiy hol ekanligini iqror etadi:

Hayrot etmon husn naqshidaki, har hayratki bor
Barchasi ezid taolo sun'i naqqoshindadur

Chunki Navoiyning dunyoqarashicha, har qanday hayratomuz go'zallikning yaratuvchisi va ijodkori "sun'i naqqosh", ya'ni xudodir. Har bir modda, jism, jonzot, shu jumladan, inson ham bu ilohiy mavjudotning zarrasi, bo'lagi, aksi yanglig' namoyon. Har bir chiroyda Tangri taolo jamoli jilvalanib turadi.

[Nigora Umarova]

Navbatdagi bayt sarvinozning nihoyatda go'zal, ammo beqiyos bag'ritoshligiga kinoya tarzida yaratilgan:

Tan anga siymu ichinda tosh muzmar ko'nglidin,
Aqlg'a yuz hayrat, ul oyning ichu toshindadur

Sarvinozning tashqi chiroyi kumushday tovlanib, o'ziga maftun etadi. Ammo bu kumush vujud shunday sirga egaki, uning ichi ko'ngil yashiringan toshdan iborat. Bu sinoatga inson aqli yuz karra hayronu lol qoladiki, manzurning siyrati suratida ham namoyon. Bu inson tabiati, qalb va qiyofasi orasidagi mutanosiblik hamda ziddiyatning navoiyvor falsafiy ifodasidir.

[Nigora Umarova]

Bu g'azalda ham, an'anadagidek, maqta'dan oldingi baytda baytda mayfurushga murojaat qilinadi:


May ketur, ey mug'ki, yuz hayrat aro qolmish masih,
Bul ajablarkim, bu eski dayr xuffoshindadur.


soqiyga murojaat tarzida bitilgan an'anaviy baytlar g'azalning boshqa baytlaridan alohida mustaqil ma'noga ega bo'lardi. Bu bayt esa g'azalning oldingi qismi mazmuni bilan chambarchas bog'liq bitilgan. Oldingi baytlarda lirik qahramon o'zining hayratlarini izhor etgan edi. Bunda esa Masih "Yuz hayrat aro" qolganligi haqida gap boradi. Ya'ni, bu ko'hna mayxon (dunyo) ajoyibotlariga lirik qahramon (Navoiy) yuz hayrat izhor qilganidan Masih ham yuz chandon hayrat ichida qoladi. Bu yerda "xuffosh"- ko'rshapalak obrazi atayin tanlab kiritilgan. Ko'rshapalak, ya'ni lirik qahramon ko'hna mayxona(dunyo) ajoyibotlarini ko'rguncha (mayxonaga kirib, vahdat mayidan qonmaguncha) g'ofil edi. "Eski dayr" ajoyibotlarini idrok etgach, ko'zlari yarq etib ochildi va yuz hayratga tushdi. Bunday mo'jizadan jonbaxsh Masih ham, yuz hayratga tushadi, chunki u o'likni tiriltirish xususiyati bilan mashhur, ko'r ko'ngil ko'ziga nur ato etishga u "qodir" emas.

[Nigora Umarova]

Maqta'ga kelib, ta'rif-tavsif oyga, quyoshga qadar ko'tariladi.:

To Navoiy to'kti ul oy furqatidin bahri ashk,
Har qachon boqsang, quyosh aksi aning yoshindadur.

Navoiy ul oy, ya'ni husn shohi firoqiga duchor bo'lganidan(bu foniy dunyoga mehmon bo'lganidan) buyon yig'laydi va ko'z yoshlarida ul quyosh-ilohiy tal'atning aksi mudom jilolanib, shu'lalanib turadi. Ko'rinadiki, dastlabki baytlar tagzaminidagi his qilish mumkin bo'lgan so'fiyona timsol va ma'nolar maqta'gacha oshkora balqib yuzaga chiqadi.

Ushbu g'azalni Berta Davidova mumtoz qoshiq-maqomga solib kuylaganlar.

[Nigora Umarova]

Сизнинг шархингиз Ишки Хак юзасидан булибди.
Нигора опа, мархамат, барча шархларни студияга:)

Biirinchi sharhimiz shundan iborat edi.

[Shomurodov Shohruh]

Нигора опа, шархларингиз учун катта рахмат. Эсимдан чикаёзган адабиёт назариясини кайта жонлантирдингиз:) Хазрат Навоийнинг "Мехр куп кургуздим, аммо мехрибоне топмадим" матлали газалларини хам шархлаб ёинки оммага хавола этиб берасизми ??

[Nigora Umarova]

Нигора опа, шархларингиз учун катта рахмат. Эсимдан чикаёзган адабиёт назариясини кайта жонлантирдингиз:) Хазрат Навоийнинг "Мехр куп кургуздим, аммо мехрибоне топмадим" матлали газалларини хам шархлаб ёинки оммага хавола этиб берасизми ??

Кулдан келганича харакат киламан.

Навоийшунос эмаслигимни назарда тутиб, баъзи бир камчиликлар булса, маъзур тутгайсизлар.:icon_redface:

[Nigora Umarova]

Мехр куп кургуздум, аммо мехрибоне топмадим,
Жон басе килдим фидо, оромижоне топмадим.

Гам била жонимга еттим гамгусоре курмадим,
Хажр ила дилхаста булдум, дилситоне топмадим.

Ишк аро юз минг маломат укига булдум нишон,
Бир камон абруда тузлукдин нишоне топмадим.

Кунглум ичра сарв укдур, гунча пайкон, гул тикон,
Дахр боги ичра мундок гулситоне топмадим.

Хусн мулки ичра сендек шохи золим курмадим,
Ишк куйида узумдек нотавоне топмадим.

Куп укудум Вомику Фарходу Мажнун киссасин,
Уз ишимдин бул ажаброк достоне топмадим.

Табъ ганжидин маони хурдасин, юз катла хайф,
Ким нисор этмакка шохи хурдадоне топмадим.

Ул амон ичинда булсун, эй Навоий, гарчи мен,
Бир замон ишкида мехнатдин амоне топмадим.

Алишер Навоий

[Shomurodov Shohruh]

Нигора опа, Бахру Байтдаги масала юзасидан, айнан мен курсатган мисрадаги ортикча кисм вазнга тушмаган эди, яъни, 6та бугин булиши керак, "Ул гулгун" эса 3 та...

[Nigora Umarova]

Нигора опа, Бахру Байтдаги масала юзасидан, айнан мен курсатган мисрадаги ортикча кисм вазнга тушмаган эди, яъни, 6та бугин булиши керак, "Ул гулгун" эса 3 та...

Ul xasta vujudimni meni o'rtadi butkul,
Ul zulfi parishon,
Ul gul yuzining ishqida men volai bulbul,
Ul g'unchai xandon.
Bir rahm qilib so'rmadi holimni nechuk deb,
Ul orazi gulgun,
Yuz va'da qilib birga vafo qilmadi bir yo'l,
Ul va'dasi yolg'on.

Хазажи мусаммани ахраби макфуфи махзуф куйидагича рукнларга ажратилади. Мисраларни рукнга солиб куринг:



Мафъ-у-лу/ ма-фо-ий-лу/ ма-фо-ий-лу/ фа-у-лун
_ _ V / V _ _ _ / V _ _ _/ V _ _
Мафъ-у-лу / ма-фо-ий-лу/ ма-фо-ий-лу / фа-у-лун
_ _ V / V _ _ _ / V _ _ _ / V _ _

[Nigora Umarova]

Ul(maf') xas-(u) ta(lu)/ vu-(ma)ju-(fo)dim(iy)-ni(lu)/ me-(ma)ni-(fo) o'r-(iy)ta(lu)/ di(fa) but-(u)kul(lun),
_ _ V / V _ _ _ / V _ _ _/ V _ _


Ul(maf') zul-(u)fi(lu)/ pa-(fa)ri-(u)shon(lun)
Maf'-u-lu / fa-u-lun
_ _V / V_ _ - bular yarim misraning af'oyillari hisoblanadi.

[Nigora Umarova]

Эсланг:

Юкорида келтириб утилган шеърнинг жанри мустазод булиб, араб тилида орттирилган деган маънони билдиради. Мустазод- газалга монанд шеър мисраларидан хар бирига яна ярим мисра орттирадиган, хар катори бир ярим газал мисрасига тенг келадиган шеър. Алишер Навоий "Мезон ул-авзон" асарида музтазодни кушик деб атаган ва куйидагича таъриф берган: "Ва яна халк орасида бир суруд бор экандурким, хажази мусаммани ахраби макфуфи махзуф вазнида анга байт боглаб битиб, анинг мисрасидин сунгра хамул бахрнинг икки рукни била адо килиб, суруд нагоматига келтурурлар ермиш ва ани мустазод дерлар эмиш..."

[Nigora Umarova]

Нигора опа, Бахру Байтдаги масала юзасидан, айнан мен курсатган мисрадаги ортикча кисм вазнга тушмаган эди, яъни, 6та бугин булиши керак, "Ул гулгун" эса 3 та...

Sinchkovligingiz uchun rahmat.
Haqiqatan ham,
Ul orazi gulgun ekan.
Ba'zan ko'p narsani yod olgandan ko'p she'rlar quvvai hofizaning ostki qatlamida qolib ketadi.

[Nigora Umarova]

Мехр куп кургуздум, аммо мехрибоне топмадим,
Жон басе килдим фидо, оромижоне топмадим.

Гам била жонимга еттим гамгусоре курмадим,
Хажр ила дилхаста булдум, дилситоне топмадим.

Ишк аро юз минг маломат укига булдум нишон,
Бир камон абруда тузлукдин нишоне топмадим.

Кунглум ичра сарв укдур, гунча пайкон, гул тикон,
Дахр боги ичра мундок гулситоне топмадим.

Хусн мулки ичра сендек шохи золим курмадим,
Ишк куйида узумдек нотавоне топмадим.

Куп укудум Вомику Фарходу Мажнун киссасин,
Уз ишимдин бул ажаброк достоне топмадим.

Табъ ганжидин маони хурдасин, юз катла хайф,
Ким нисор этмакка шохи хурдадоне топмадим.

Ул амон ичинда булсун, эй Навоий, гарчи мен,
Бир замон ишкида мехнатдин амоне топмадим.

Алишер Навоий



Лугат
Гамгусор-гамхур, мехрибон
Хажр-айрилик, жудолик, етиша олмаслик
Дилситон- дилни олувчи, кунгилни узига асир этувчи
Дахр- дунё, олам
Табъ - табиат, феъл-атвор, истеъдод
Хурда - майда, зарра, гул зарралари
Хайф - эсиз, афсус, аттанг
Хурдадон - нозик сирларни билувчи, нозикфахм
Мехнат - азоб, машаккат
Оромижон - жонни тинчлантирувчи, рохатлантирувчи

[Nigora Umarova]

Алишер Навоий узининг "Махбуб ул-кулуб" асарида ишкни ишки авом, ишки мажоз ва ишки Хакка булади. Ушбу газал ишки мажоз йуналишида ёзилган.

Мехр куп кургуздум, аммо мехрибоне топмадим,
Жон басе килдим фидо, оромижоне топмадим.

Мехр куп кургуздим, бирок бирор бир мехрибон топмадим, жонимни фидо килдим, бирок жонга рохат бергувчини топмадим.

Гам била жонимга еттим гамгусоре курмадим,
Хажр ила дилхаста булдум, дилситоне топмадим.

Гамим куплигидан жоним бугзимга келди, бирок гамхур инсонни курмадим. Айрилик туфайли дилим хаста булди, огриди. Аммо дил хасталигини даволовчи инсонни топмадим.

Ишк аро юз минг маломат укига булдум нишон,
Бир камон абруда тузлукдин нишоне топмадим.

Бу ишким туфайли одамлар куп маломат килишди, бирок бир камон абру(коши камон) гузалнинг тугрилигидан нишоне топмадим. Туз-тугри дегани. Тузлук тугриликдир. Демак, махбуба бевафо. Гарчи ошик унинг ишкида одамларнинг таънасига сазовор булса-да, у вафо килмаяпти.

Кунглум ичра сарв укдур, гунча пайкон, гул тикон,
Дахр боги ичра мундок гулситоне топмадим.

Юкорида келтирилган байтда таносуб(мансублик), истиора(метафора) санъатларидан фойдаланилган. Сарв-кизнинг сарв-тик усувчи дарахтга монанд комати, гунча-кизнинг лаби, гул- кизнинг узи, дахр боги-бу фоний дунё. Кунглимни кизнинг сарвдек комати ук, лаби пайкондек мисол тилка- пора килмокда. Маълумки, камоннинг уки уч кисмдан ук, пайкон, тикондан тузилган . Навоий Камон укини кизга ухшатган. Олам богида бундок инсонни яксон киладиган гулзорни курмадим демокчи.

Хусн мулки ичра сендек шохи золим курмадим,
Ишк куйида узумдек нотавоне топмадим.

Хусн мулки ичида сен шох булсанг, хали сендек шохни курмадим. Сенинг ишкингда нотавон-бечорахол ахволга тушиб колдим.

Куп укудум Вомику Фарходу Мажнун киссасин,
Уз ишимдин бул ажаброк достоне топмадим.

"Вомик ва Узро", "Фарход ва Ширин", "Лайли ва Мажнун" каби ишкий достонлар бор. Навоий ушбу байтда ушбу ишкий достон кахрамонларининг номини талмех санъати сифатида келтириб утган хамда Вомик, Фарход, Мажнуннинг киссалари менинг ишким киссам олдида хеч гап эмас. Мен улардан хам кура бечорахолрокдирман, демокчи..

Табъ ганжидин маони хурдасин, юз катла хайф,
Ким нисор этмакка шохи хурдадоне топмадим.

Феъл-атвор(характер) хазинасидан зарра маъно топмокчи булдим, афсуским топа олмадим.
Сирларимни айтишга нозикфахм инсонни топа олмадим.

Ул амон ичинда булсун, эй Навоий, гарчи мен,
Бир замон ишкида мехнатдин амоне топмадим.

Нима булган такдирда хам У омон булсин, бирок мен ишкининг азобидан хеч омонлик топмадим.

[Aziza Abdunabiyeva]

Nigora opa, yaxshiyam siz borsiza... Qancha odamlarga o'zlari xohlagan ma'lumotlarni berib, rosa savobga qolayapsiz.

[Shomurodov Shohruh]

Муҳаббат бор бўлганда балки?
Бўлмасмиди, Навоийнинг армони?
Муҳаббат йўқ, ёки бўлса ҳам ёлғон.

Шаҳодатбону


Kechirasizlar, mendek bir omi odamga Navoiyning qanday armoni bo`lganini aytib bera olmaysizlarmi?

Bahru-baytda bu savolni bergan edim, lekin qoniqarli javob olmadim. Balki yordam bu mavzuda yordam olarman?

[Nigora Umarova]

Kechirasizlar, mendek bir omi odamga Navoiyning qanday armoni bo`lganini aytib bera olmaysizlarmi?

Bahru-baytda bu savolni bergan edim, lekin qoniqarli javob olmadim. Balki yordam bu mavzuda yordam olarman?

Fikrimcha Navoiyning birdan bir armoni sevgilisiga yetisha olmaganida bo'lsa kerak.
Adabiyotshunos va tarixshunos olimlar bu borada ko'plab bahs-munozara yurgizganlar. Kinofilmdagi, Izzat Sulton hamda Uyg'un yozgan dramada Guli obrazi keltiriladi. Biroq Guli bu xalq rivoyatlari asosida asarga kiritilgan badiiy to'qima obrazdir.
Tarixchi olim Umid Bekmuhammadning ilmiy maqolasida keltirilishicha Alisher Navoiy Sulton Husayn Boyqaroning rafiqasi Xadichabegimga o'smirlik davrida ko'ngil qo'ygan. Abulqosim Bobur vafotidn keyin taxt uchun bo'lgan kurashda Abusaid Mirzo Xuroson taxtiga chiqadi va 12 yoshli Xadichabegimni o'ziga g'unchachi qilib oladi. Alisher Navoiy Sulton Husayn Boyqaroning yaqin do'sti bo'lgani uchun Hirotda isyon uyushtirishidn qo'rqib, uni Samarqandga surgun qilib yuboradi. Chunki yosh Sulton Husayn Boyqaro bir necha bora Abu Said Mirzoga qarshi isyon ko'targan edi. Bir oz vaqt o'tgach Husayn Boyqaro Xuroson taxtini qo'lga kiritadi hamda Abu said Mirzoning haramidagi Xadicha Begimni o'ziga nikohlab oladi. Navoiyni Samarqanddan Hirotga chaqirtirib keladi. Navoiy Hirotga qaytgach, sevgilisini do'stining nikohida ko'rib hech narsa deya olmaydi. U umrbod toq o'tishga ahd qiladi.
Shunga ko'ra Alisher Navoiy ishqni "Mahbub ul-qulub" asarida uchga bo'ladi: Ishqi avom, ishqi majoz va ishqi Haq.
Navoiyning ishqi ishqi majozdan ishqi Haqqa o'tadi.

[Shomurodov Shohruh]

Nigora opa, javobingiz uchun katta rahmat!
Men uchun Navoiyning g`azallaridagi ishq tushunchasi ishqi Haqdir, o`sha uchun ba'zan mana shunga o`xshagan she'rlarda "oddiy" sevgiga Navoiyni misol qilib olishganda ozgina jig`ibiyron bo`laman. Qancha odam bo`lsa shuncha fikr :)

[Nigora Umarova]

Nigora opa, javobingiz uchun katta rahmat!
Men uchun Navoiyning g`azallaridagi ishq tushunchasi ishqi Haqdir, o`sha uchun ba'zan mana shunga o`xshagan she'rlarda "oddiy" sevgiga Navoiyni misol qilib olishganda ozgina jig`ibiyron bo`laman. Qancha odam bo`lsa shuncha fikr :)

Insonlar o'rtasidagi ishqda ham ishqi Haqning zarrasi mavjudligini unutmasligimiz kerak. :icon_redface:

[Nigora Umarova]

Хаётга, инсонга мухаббат, умрни ганимат билиб кадрлаш гоялари уфуриб турган куйидаги рубоий Навоийнинг карилик рубоийётига мансуб. У юксак санъаткорлик билан яратилган асардир:

Жондин сени куп севармен, эй умри азиз,
Сондин сени куп севармен, эй умри азиз.
Хар неники севмак ондин ортук улмас,
Ондин сени куп севармен, эй умри азиз.


Рубоийнинг бу кадар гузал ва таъсирчан чикишига радиф, кофия, тарсе, тадриж каби бадиий санъатлар омил булганки, уларнинг шархи оркалигина рубоий мазмунини тугри изохлаш мумкин. Навоий рубоийдек муъжаз лирик асарда олти сузли - "сени куп севармен, эй умри азиз" радифини куллаган. Жами етти суздан иборат мисранинг олти сузини радифга олиш бадииятда камдан-кам учрайдиган ходиса. Мусикий охангдорликни таъминловчи радифнинг тенг ярми "эй умри азиз" ундалмасидан иборат булиши эса тавсиф объекти-умрга, инсонга нисбатан эхтиросли, умидвор мурожаат хамда илинж, эътикод мавзуларини кучайтиради. Санъаткорлик шунда хам куринадики, шоир кофияланувчи мисралар бошидаги биргина сузни узгартиради, холос. Колган сузлар радифлигича сакланади. Аммо бадиий мазмун ривожланаверади. Бунинг устига, мисралар аввалидаги узх-гарувчи сузлар хам жун эмас. улар "жондин", "сондин", "ондин" сингари узаро кофияланувчи сузлардан иборат булиб, бунинг узи бир санъат. Туртликдаги уч мисра биринчи сузларининг узаро кофияланиши ва мисраларнинг сунгги кисмлари хам оагдош сузлар тизмасидан тузилганлиги тарсе санъатини юзага чикаради.
Мисралардаги асосий сузларнинг мазмуни силсилавий ривожланишига имкон берадиган тарзда жойлаштирилиши тадриж санъатини хам вужудга келтиради. Натижада, хаётга, инсонга мухаббатнинг мисрама-мисра, даражама-даража кучайиб борувчи тасвири пайдо булган: илк мисрада шоир ёрининг азиз умрини жондан-да купрок севажагини изхор этган. Лекин биргина жон фидо этиш билан каноатланмаган, чунки "жон" тушунчаси хаётга, маъшукага мухаббатни ифодалашга ожиз. Шундан сунг микдор тушунчасига мурожаат килинади. Шоир дунёда микдор тушунчасини ифодаловчи канчаки сон булса, ёрга булган мухаббат ушандан хам ортиклигини айтади. Лекин бундай микдор хам хаётга, бир умр азиз хисобланган инсонга мухаббат салмогини ифодалай олмайди. Нихоят, шоир умрга булган мухаббат чексиз ва улчовсиз эканлигини англайди ва ажойиб тарзда баён этади: "Эй умри азиз, энг олий даражада севиш мумкин булган бирор нарса булсаки, бошка бир нарсани ундан ортик даражада севиш булмаса, мен сени ушандан хам ортик, яъни имкондан ортик даражада севаман".

[AbdulAziz]

Захириддин Мухаммад Бобурга оид маколалар керак эди... интернетда у хакида каердан маълумот топа оламан...

Devon. Zahiriddin Muhammad Bobur

http://ziyouz.com/images/books/bobur_sm.jpg (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=262)

Muallif: Zahiriddin Muhammad Bobur
Hajmi: 569 Kb
Fayl tipi: pdf, zip
http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=262)


Boburshoh: shoir va adib

http://www.ziyouz.com/images/books/boburshoh.jpg (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=292)

Muallif: Vahob Rahmonov
Hajmi: 199 Kb
Fayl tipi: pdf, zip
http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=292)
Online o'qish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=3362&Itemid=76)


Bobur — olim va mutafakkir

http://www.ziyouz.com/images/books/baburi.jpg (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=298)

Muallif: Hasan Qudratullayev, Sultonmurod Olim va b.
Hajmi: 103 Kb
Fayl tipi: pdf, zip
http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=298)

[Nigora Umarova]

Adabiyotshunos olimlarning bahs-munozaraiga sabab bo'lgan ushbu g'azalning sharhiga e'tiboringizni qratmoqchiman.

Bu tanni xokini-yu ruhi ravonni na qilay?!
Bo'lmasa qoshimda jonona, bu jonni na qilay?!

Yorsiz ham bodasiz Makkaga bormoq na kerak?
Ibrohimdin qolg'on ul eski do'konni na qilay?!

Urayinmu boshima sakkiz behisht-u do'zaxin,
Bo'lmasa vasli menga, ikki jahonni na qilay?!

Bu xudodin o'zgasi barcha g'alatdur, Mashrabo,
Gul agar bo'lsa qo'limda, ul tikonni na qilay?!



G'azal matni bilan tanishib chiqqan kishi, iye biz mashrabni avliyo, pir darajasidagi mutasavvuf shoir desak, u tuppa-tuzuk dahriy ekan-ku, degan fikrga kelishi tabiiy bir holdir.
Aslida esa g'azalning ichki mohiyati bo'yicha mazmuni bilan tanishadigan bo'lsak, aslo unday emas.
Mashrab uchun namuna bo'lishga arziydigan ikki timsol bor. Ular: Ibrohim Adham va Mansur Xalloj. Ibrohim Adham podshoh edi, bir kechada shohona libosini darveshlik jandasiga almashtirib, Allohni izlab ketdi. Mashrabga uning mana shu fidoyiligi, Alloh ishqini ikki dunyoning ne'matiga almashtirmaganligi yoqar edi. Mansur esa, Allohni o'z qalbidan topib va "men"ligidan voz kechib, "Anal-haq!", ya'ni men-Haqman, Alllohman! dedi. Uni, xudolik da'vo qildi deb dorga osdilar. Qo'l-oyoqlarini chopib tashladilar, tanini kuydirib kulini Dajla daryosiga sochdilar. Mansurning so'zi esa "Men Allohning bir zarrasiman" degan ma'noda edi. Mansur Halloj timsoli insonning ruhiy hurligini cheklashga qaratilgan aqidalarga qarshi isyon, erkin fikrlilik ramzi bo'lib qoldi.

[Nigora Umarova]

Mashrab she'riyatining so'fiyona ruhi uning "Bu tani xokiniyu ruhi ravonni na qilay?!" satri bilan boshlanadigan g'azalida yorqin ko'rinadi:
Bu tani xokini-yu ruhi ravonni na qilay?!
Bo'lmasa qoshimda jonona, bu jonni na qilay?!

Xok-tuproq. Ruhi ravon-inson ruhi. Ruhning nimaligini tushuntirish o'ta mushkulligi Qur'oni Karimda ham qayd etilgan. Barcha odamlarning otasi Odam Ato tuproqdan yaratilgan. Demak, hammaning, jumladan, shoirning tani ham tuproqdan. shoirga nafaqat tuproqdan bo'lgan tan, balki undan ko'p bor yuksak bo'lgan ruh ham kerak emas. U qoshida jonona (jonona deyilganda Xudo ko'zda turilyapti)ni ko'rmas ekan, jonni ham, ruh deganlarini ham hech narsa deb biladi.
Ikkinchi baytda shoir yanada shakkokroq ko'rinadi:
Yorsiz ham bodasiz Makkaga bormoq ne kerak?!
Ibrohimdin qolg'on ul eski do'konni na qilay?!
Makkaga, uni "baytulloh"- Allohning uyi sifatida tavof qilgani boriladi. Mashrab bunga ko'nmaydi. U Makkaga yori bilan, boda bilan bormoq istaydi. Shoirning o'z mantig'i bor, albatta. Yopr Allohdir. Boda-uning ishqu muhabbati. U bundan boshqa hech narsani tan olmaydi. Shoir uchun Allohsiz Ka'ba "Ibrohimdan qolgan eski do'kon" ekani shundan

[Nigora Umarova]

Urayinmu boshima sakkiz behisht-u do'zaxin,
Bo'lmasa vasli menga, ikki jahonni na' qilay?!

Chinakam so'fiyga xos jihatlari g'azalning ayni shu misralarida yaqqol namoyon bo'ladi. Oddiy kishinibng Allohga muhabbati, undan qo'rquvi tagida jannatga yetishish maqsadi turadi. Mutasavvuf uchun bunday maqsad ta'magirlik hisoblanadi. So'fiy yaratganning jamoliga yetishishni o'ylaydi. Unda Yaratganga muhabbat sababli jannatga erishish va do'zaxdan qutulib qolishni o'ylash-uyat. Cunki go'yo muhabbati uchun haq talab qilganga o'xshab qoladi. Chin ishq beg'araz bo'lmog'i kerak. Asar maqta'sida bu fikr ochiq va aniq aytiladi:

Bu xudodin o'zgasi barcha g'alatdur, Mashrabo,
Gul agar bo'lsa qo'limda, ul tikonni na qilay?


She'rdagi savol va xitob ohangi, "jonona" va "jon" so'zlaridagi bo'g'in takrori g'azalga alohida joziba bag'ishlagan. Ayni paytda, shoir ishqining butun mazmun-mohiyati oynadagidek namoyon bo'lgan.

[Akbarov Mutal]

Ажойиб! Зўр тахлил.
илтимос Нигорохон, агар иложиси бўлса Машрабнинг "Эшигингда" ғазалини хатлаворинг. Озодбек Назарбеков ашула қилиб этгани бору.
"Ман нола қилай, шому сахар дод эшигингда..."
Иложи бўлса шу тахлилга ўхшаган ёзсез. Тўғрисини этсам, шу ашуладан кейин Машраб ижодига жуда бошқача қарийдиган бўлдим. Ёшлигимизда эшитардигу, маъноларига этибор бермасдик, ёш ўтган сайин ақл киравераркан машнақа :)

[Nigora Umarova]

...илтимос Нигорохон, агар иложиси бўлса Машрабнинг "Эшигингда" ғазалини хатлаворинг. Озодбек Назарбеков ашула қилиб этгани бору.
"Ман нола қилай, шому сахар дод эшигингда..."
Иложи бўлса шу тахлилга ўхшаган ёзсез. Тўғрисини этсам, шу ашуладан кейин Машраб ижодига жуда бошқача қарийдиган бўлдим. Ёшлигимизда эшитардигу, маъноларига этибор бермасдик, ёш ўтган сайин ақл киравераркан машнақа :)

Ман нола килай шому сахар дод эшигинда,
Жонимни берай шухи паризод эшигинда.

Ул лолаю райхону суман, тоза кизил гул,
Чун сарв кадин буклади шамшод эшигинда.

Хубони жахон булса, таки Юсуфи Канъон,
Султону амир, бандаю озод эшигинда.

Зулфинг сени бу жонима юз доми балодур,
Жоним кушин сайд айлади сайёд эшигинда.

Олам бориси лаззати хуснингни топибдур,
Ултурди гаминг кузлари жаллод эшигинда.

савдои мухаббатга тушубман сени излаб,
Ултурди гаминг кузлари жаллод эшигинда.

Ашким тукубон хажрида ётгум кеча-кундуз,
Вайрона ватан манзили обод эшигинда.

Ул хусни жамолинг ути Машрабга тушубдур,
Парвонасифат куйди паризод эшигинда.

[Nigora Umarova]

Ушбу кушикни тинглаб газал матнини солиштирган инсонларнинг айтишларича, газалнинг баъзи бир байтлари Озодбек Назарбековнинг кушигида тушиб колган.
Балким сизларнинг хам тахлилларингизни укирмиз ва кейин уз фикримизни билдирармиз.

[Akbarov Mutal]

тўғри, қўшиқда ушбу байтлари йўқ:
Хубони жахон булса, таки Юсуфи Канъон,
Султону амир, бандаю озод эшигинда.

Тахлил боши:
Ман нола килай шому сахар дод эшигинда,
Жонимни берай шухи паризод эшигинда.

Эшик - икки олам орсидаги эшик, ёки фоний дунёни эшик деб номлаган.
Бу эшикда/ёки остонасида доимо номоз ва илтижо қилиш, хар он "Шўхи Паризод" билан висол кўришиш учун жонини қурбон этишга таёрлиги, ва бу қурбонликни унинг эшигида амалга ошириши.

Ёки чиройли қизчани севиб қолиб, эшигини тегига ётволиб, эшигингда, дивотти. :)

Қолгани Сиздан.

[Nigora Umarova]

Тахлил боши:
Ман нола килай шому сахар дод эшигинда,
Жонимни берай шухи паризод эшигинда.
Эшик - икки олам орсидаги эшик, ёки фоний дунёни эшик деб номлаган.
Бу эшикда/ёки остонасида доимо номоз ва илтижо қилиш, хар он "Шўхи Паризод" билан висол кўришиш учун жонини қурбон этишга таёрлиги, ва бу қурбонликни унинг эшигида амалга ошириши.


Қолгани Сиздан.

Манзират учун рахмат. Юкоридаги таъкидингиз оре тугри. Машраб шеъриятининг асосий мазмуни ишки Хаккадир.


Ёки чиройли қизчани севиб қолиб, эшигини тегига ётволиб, эшигингда, дивотти. :)

Яхши хамки газал матни Озодбек Назарбековнинг кулига тушиб колгани. Бирор "юлдуз"нинг кулига тушиб колса борми, сиз айтгандек серенада тарзида клип ишланарди.

[Akbarov Mutal]

Хубони жахон булса, таки Юсуфи Канъон,
Султону амир, бандаю озод эшигинда.

лекин шу байтни тшунмадим, Юсуф пайғамбар назарда тутилганми?
Хубони нимаси?

[Nigora Umarova]

Хубони жахон булса, таки Юсуфи Канъон,
Султону амир, бандаю озод эшигинда.

лекин шу байтни тшунмадим, Юсуф пайғамбар назарда тутилганми?
Хубони нимаси?

Ха, Юсуф алайхиссалом назарда тутилган. Куръони Каримда ёзилишича Оллох таоло гузалликнинг 10 фоизини дунёга ва 90 % ни Юсуф алайхиссаломга берган экан. Ушбу байтда Юсуф алайхиссаломнинг гузаллиги назарда тутилмокда.
Хубон-аёллар, кизлар

[Umida Shodiyeva]

Ul(maf') xas-(u) ta(lu)/ vu-(ma)ju-(fo)dim(iy)-ni(lu)/ me-(ma)ni-(fo) o'r-(iy)ta(lu)/ di(fa) but-(u)kul(lun),
_ _ V / V _ _ _ / V _ _ _/ V _ _


Ul(maf') zul-(u)fi(lu)/ pa-(fa)ri-(u)shon(lun)
Maf'-u-lu / fa-u-lun
_ _V / V_ _ - bular yarim misraning af'oyillari hisoblanadi.

Aruz vazni arab tili va alifbosiga moslashgan. Ruknlar faullar asosida tuziladi.

[AbuMuslim]

Мумтоз адабиётимизнинг нафис зарварақларининг хар бир нафасида дин бор... хозирги адабиётимизда хам шундайми?

[Shomurodov Shohruh]

Ul(maf') xas-(u) ta(lu)/ vu-(ma)ju-(fo)dim(iy)-ni(lu)/ me-(ma)ni-(fo) o'r-(iy)ta(lu)/ di(fa) but-(u)kul(lun),
_ _ V / V _ _ _ / V _ _ _/ V _ _


Ul(maf') zul-(u)fi(lu)/ pa-(fa)ri-(u)shon(lun)
Maf'-u-lu / fa-u-lun
_ _V / V_ _ - bular yarim misraning af'oyillari hisoblanadi.

Aruz vazni arab tili va alifbosiga moslashgan. Ruknlar faullar asosida tuziladi.

mafoiylu bo`lsa, ohirgi bo`gin ochiq qoladi va qisqa bo`lmaydimi, ya'ni v_ _ v, adashmasam g`azal vazni hazaji musammani makfufi mahzuf.

[Shomurodov Shohruh]

Мумтоз адабиётимизнинг нафис зарварақларининг хар бир нафасида дин бор... хозирги адабиётимизда хам шундайми?

Farq albatta bor, chunki menimcha mumtoz adabiyotda mavzu yuqorida ta'kidlanganidek "ishqi haq" edi, vaqt utib bu mavzu urniga hayotiy muammolar keldi. Balki shuning uchundir. Mumtoz shoirlarning ko`pisi tasavvuf masalasiga to`xtalgan, hazrat Navoiyning "Lison ut-tayr" bunga yorqin misol qila olamiz. Menimcha Muqumiydan boshlab shoirlarning "yori" o`zgarishga uchradi. Adashishim mumkin, Nigora opa, nima deb o`ylaysiz?

[Nigora Umarova]

Farq albatta bor, chunki menimcha mumtoz adabiyotda mavzu yuqorida ta'kidlanganidek "ishqi haq" edi, vaqt utib bu mavzu urniga hayotiy muammolar keldi. Balki shuning uchundir. Mumtoz shoirlarning ko`pisi tasavvuf masalasiga to`xtalgan, hazrat Navoiyning "Lison ut-tayr" bunga yorqin misol qila olamiz. Menimcha Muqumiydan boshlab shoirlarning "yori" o`zgarishga uchradi. Adashishim mumkin, Nigora opa, nima deb o`ylaysiz?

Insoniy ishq-ishqi majozda ham Ishqi Haqning bir zarrasi namoyon bo'ladi. Har qanday ishqda ham nafsi ammora ustunlik qilmasa, ishq poklikka yo'g'rilgan bo'ladi.
Sevgi avvalambor sevgan insonni nuqsonsiz- go'zal bir hilqat ko'rinishda ko'z oldingizda namoyon bo'lishidadir. Ishqi majoz asta-sekin ishqi Haqqa o'tib ketishi mumkin. Bu Layli va Majnun, Yusuf va Zulayho qissalarida aks etgan.:icon_redface:

[Nigora Umarova]

...илтимос Нигорохон, агар иложиси бўлса Машрабнинг "Эшигингда" ғазалини хатлаворинг. Озодбек Назарбеков ашула қилиб этгани бору.
"Ман нола қилай, шому сахар дод эшигингда..."
Иложи бўлса шу тахлилга ўхшаган ёзсез. Тўғрисини этсам, шу ашуладан кейин Машраб ижодига жуда бошқача қарийдиган бўлдим. Ёшлигимизда эшитардигу, маъноларига этибор бермасдик, ёш ўтган сайин ақл киравераркан машнақа :)

Мухтарам форумдошимизнинг илтимосларини бажаришга эндигина вакт топдим.
Хар доим газал ёки бирор бир ижод намунасини тахлил килаётганда асар муаллифининг рухиятини, уй-фикрларини хис килишга харакат киламан.
Демак, "Ман нола килай шому сахар дод эшигингда..." газалининг тахилидан бахраманд булинг.

[Nigora Umarova]

Маълумингизким, Машраб шеърияти тасаввуф охангига йугрилгандир. Шу жумладан ушбу газалда хам тасаввуфий маъно бор.

Ман нола килай шому сахар дод эшигингда,
Жонимни берай шухи паризод эшигингда.


Мен шомдан то сахаргача сенинг эшигингда нола килай. Нола сузи баъзан илтижо маъносида хам келади. "Маъшуканинг эшиги" эса мехробдир. Демак, "Туну кун факат сенгагина ибодат килай, керак булса, бу йулда жонимни хам берай" деган маъно зохирдир бу байтда.


Ул лолаю, райхону суман, тоза кизил гул,
Чун сарв каддин буклади шамшод эшигинда.

Сенинг хузурингда райхону лолалар, кизил гул хатто тик усувчи сарв дарахти хам сенинг хуснингга махлиё булиб, хусни ортик эмаслигидан каддини букади. Эътибор беринг! Ошик севгилисини мамнун этишни бошкаларни мамнун этишдан устун куяди.


Хубони жахон булса, таки Юсуфи Канъон,
Султони амир, бандаю озод эшигингда.
Дунёдаги барча гузаллик сохиблари- гузал аёл-кизлар, Юсуф алайхиссалом, султону амирлар сенинг йулингга мушток буладилар. Яъни бу йул- Хак йулидир.
Севгининг кудратига биргина мисол: Юсуф алайхиссаломни севиб тилларда достон булган Зулайхо хам ишк йулида мол-мулкини, хатто гузаллигини хам йукотган. Кимда-ким, "Мен бугун Юсуф(САВ)ни курдим!" деса, унга кимматли маржонларидан бирини берар эди. Шу тарика совга кила-кила, хеч бир нарсаси колмайди. Хар нарсани "Юсуф!" деб чакирар эди. Унга булган чексиз ишки туфайли "Юсуф" калимасидан бошка хамма сузларни унутган эди. Хатто осмонга караса, юлдузлар маржондай булиб "Юсуф" исмини ёзгандай куринар эди.

[Nigora Umarova]

Зулайхо иймон келтириб, Юсуф(САВ)га турмущга чиккач, тоат-ибодатга берилиб мухаббатининг хакикий эгаси Хак эканлигини англайди.


Зулфинг сени бу жонима юз доми балодур,
Жоним кушин сайд айлади сайёд эшигингда.

Зулфинг(соч урими- бу ерда мажозий маънода. Соч толаси тун мисолида келса, фараз килинг соч урими канча каро тунларни билдиради. Инсоннинг каро кунлари тунга ухшатилади) менинг бир жонимга минг сиртмок булди. Гуёки жон куши овчи эшигига келган улпондек.


Олам бориси лаззати хуснингни топибдур,
Гирёну фигон, нолаю фарёд эшигингда.


Оламдаги барча мавжудот сенинг хуснинг лаззатини топиш учун эшигингда нола киладилар. Ошик севгилисининг сузини бошкалардан устун куяди.


Савдои мухаббатга тушубман сени излаб,
Улдурди гаминг кузлари жаллод эшигингда.


Сени излаб мухаббат савдосига тушдим. Бу ерда шоир бокий колажак туйгуга ошно булганини таъкидламокда.


Ашким тукубон хажрида ётдим кеча-кундуз,
Вайрона ватан манзили обод эшигингда.

... Шоир севгилисига етишиш дардида ёнаётганлиги учун унинг хажрида кеча-кундуз ёнишга хам рози. Биргина ёрнинг ризолиги туфайли вайрона ватан-шоирнинг калби обод булади.


Ул хусни жамолинг ути Машрабга тушубдур,
Парвонасифат куйди паризод эшигингда.


Машрабга хусни жамолингни ути тушиб, мисоли парвона чирокда куйгани каби сенинг ишкинг остонасида куйди.

[AbuMuslim]

Машрабнинг мухаббати оламни куйдирган...

[AbuMuslim]

Мумтоз адабиётимизга теранрок эътибор килсак... бошка тиллардан кирган кўп сўзлари учратамиз... хусусан араб, форс ва хк... хозир эса лотин, рус сўзлари тилимизда кўп учрайди... бу яхшими, бу нормал холатми? Буни баъзилар "турк алфоз"ининг камчилиги, нуксони деб билишар экан... шу фикр тўғрими?

[Nigora Umarova]

Мумтоз адабиётимизга теранрок эътибор килсак... бошка тиллардан кирган кўп сўзлари учратамиз... хусусан араб, форс ва хк... хозир эса лотин, рус сўзлари тилимизда кўп учрайди... бу яхшими, бу нормал холатми? Буни баъзилар "турк алфоз"ининг камчилиги, нуксони деб билишар экан... шу фикр тўғрими?

Тилдаги сузларнинг узгариши жамиятдаги ходисаларга боглик булмай сира иложи йук. Сабаби: Тил-ижтимоий ходиса.
XIII- XI асрларда араб ва форсий мамлакатлар билан булган ижтимоий-сиёсий алокалар тилимизда хам уз аксини курсатган.
Бугунги кунда тилимизда европа тилларидаги сузларнинг акс этиши оддий хол. Бирок уз тилимизда уз маъноси булиб туриб, бошка тилдаги сузни атайлаб куллаш бу худди "ёпиштирилгану, бирок ёпишмай колган гажакка" ухшайди.

[Shomurodov Shohruh]

Мумтоз адабиётимизга теранрок эътибор килсак... бошка тиллардан кирган кўп сўзлари учратамиз... хусусан араб, форс ва хк... хозир эса лотин, рус сўзлари тилимизда кўп учрайди... бу яхшими, бу нормал холатми? Буни баъзилар "турк алфоз"ининг камчилиги, нуксони деб билишар экан... шу фикр тўғрими?
Hozirgi kunda ham adabiy o`zbek tilidagi so`zlar kelib chiqishiga ko`ra uchga bo`linadi: turkiy, forsiy va arabiy. Bu vaqtning o`zi qo`ygan talab, Yusuf Xos Hojib bilan Alisher Navoiyning yozgan asarlarini solishtirib ko`rsak hamma narsa ayon bo`ladi. Aminmanki agarda hozir barcha tilimizdagi fors va arab tilidan kirgan so`zlarni olib tashlab , o`rniga faqat turkiylarini qoldirsak hech narsaga tushunmagan bo`lardik. Daraxtning turkiysi og`och ekanligini ko`p kishi bilmaydi. Endi hozirgi kundagi tilimizdagi rus va boshqa yevropa tillaridan kirgan so`zlarga kelsak, agar adabiy til haqida gap ketsa bu tabiiy holat. Yangi kashfiyotlar, texnik yutuqlarning nomlari aynan qaysi til vakllari tomonidan qilingani hisobga olingan holda nomlanadi. Menimcha bu forumda internatsional so`zlarni o`zbekcha sinonimiga almashtirilgandagi holati muhokamasi bo`luvdi, o`sha yerda butun dunyo qabul qilgan so`zlarning o`rniga boshqa, o`zimiznikini ishlatish ozgina noqulayliklarga olib kelishi mumkin. Tayyoragoh - Aeroport, qaysi biri qulay va zamonaga xos?

[AbuMuslim]

TayyoraPORT :biggrin:

[Nigora Umarova]

TayyoraPORT :biggrin:

Yoki uchoq... "Tayyora" so'zini oladigan bo'lsak, arab tilidagi "tayr" qush so'zidan yasalganligi kelib chiqadi.
Ma'lumki, bir so'z boshqa tilga ko'chib o'tishi uchun shu so'z tashigan ma'no ikkinchi xalq hayotida ilgari uchramagan bo'lishi lozim. Samolyot ilgari o'zbek xalqi hayotida bo'lmagan, shu sababli ham u o'zbek tiliga dastlab aeroplan, keyinroq samolyot bo'lib kirgan edi. Uchoq so'zi esa bundan yigirma yilcha avval turk tili ta'sirida olindi. Turklarda uchoqning o'zi ham, demakki, shunaqa so'z ham avval bo'lmagan. Ammo barcha nomlarni turklashtirish kompaniyasi davrida uchoq so'zi yasab olingan.
O'zbek tilida uchoqni qo'llashga urinib ko'rildi. Ammo erishroq tuyuldi. Chunki u termin(istiloh0 emas edi. Yana "samolyot" so'ziga qaytdik. "Samolyot" ni ham hijjalab tarjima qilsak, o'ziuchar degan ma'noni bildiradi

[Nigora Umarova]

Har qanday yevropa so'zini arabiy-forsiy so'ziga almashtirish mumkin emas. Masalan, tojik tili ta'sirida tiraj so'zi keyingi paytda adad deb qo'llana boshladi, hatto ayrim qonun hujjatlari matnida ham bor. Avvalo tojik tilining o'zida ham adad so'zi tiraj ma'nosida qo'llanmaydi, "adadi nashr" deyiladi, ikkinchidan adad termin bo'la olmaydi, uning nashrga oidligi yo'q, miqdor degan ma'noni bildiradi, xolos. Masalan, Ollohga beadad shukur, deganda tiraj aslo ko'zda tutilmaydi.

[Nigora Umarova]

E'tiboringizga Xo'janazar G'oyibnazar o'g'li Huvaydoning "Xoki poyi yaxshilar bo'l" g'azalining sharhini havola qilmoqchiman..
Xo'janazar Huvaydo she'riyatida islom va tasavvufning eng umuminsoniy masalalari orifona talqin etilgan Islom ta'limotining har bir uzvi komil insonni shakllantirishga qaratilgan. Payg'ambarimiz Muhammad (SAV)ning hadisi shariflarida aytilishicha, "Din nasihatdan iborat" dir. Komil inson maslagi. so'fiylik tariqatidagi o'nta maqomdan biri nasihat tinglamoqdir. Huvaydo nazmining mazmuni ham insonni nasihat orqali kamol toptirishdir.


Xoki poyi yaxshilar bo'l, xok bo'lmasdan burun,
Bu qaro yer qo'yni senga chok bo'lmasdan burun.

Mo'mineni g'iybatidin munda og'zing pok qil,
Anda do'zaxni o'ti misvok bo'lmasdin burun.

Ko'rsatib ganji qanoat, och ko'zingni sayd qil,
Ko'zlaringni kosasiga xok to'lmasdan burun.

Xoru xasni yostanib, qilma ta'madin bir xase,
Qabring uzra to'dayi xoshak unmasdin burun.

Qilma g'amgin mo'mineni, ko'nglini shod aylagil,
Tongla mahshar dashtida g'amnok bo'lmasdin burun.

Ey Huvaydo, kechalar yig'lab yaqongni chok qil,
Domani subhi qiyomat chok bo'lmasdin burun.

[Nigora Umarova]

"Xoki poyi yaxshilar bo'l..." g'azali komil inson uchun zarur fazilatlardan bahs etadi.
Xoki poyi yaxshilar bo'l, xok bo'lmasdan burun,
Bu qaro yer qo'yni senga chok bo'lmasdan burun.

"Xok"-inson tanasi azalda Tangri tomonidan yaratilgan oddiy ashyo-tuproqdir. Poy-oyoq. "Xoki poyi yaxshilar bo'lmoq" ning asl mazmuni yaxshi odamlarga fidoyi, sadoqatli, muhabbatli bo'lmoqlikka da'vatdir. "Xoki poyi yaxshilar bo'l" nasihati, ehtimol, quruqdan-quruq aytilganda, yaxshi tushunarli va ta'sirli bo'lmasdi Inson ruhiga ibratli ta'sir etish uchun shoir nasihatni taqdiri azal oxiratidan dalil keltirib izhor etadi. Qismat shundayki, odam hayotdan ko'z yumgach, qaro yer qo'yni unga "chok" bo'ladi, ya'ni йфик qazilib, marhum dafn etiladi. Oxir-oqibatda inson jasadi tuproq-xokka aylanadi. Binobarin, shoir so'zini ana shunday mantiqiy asoslab turib saboq beradiki, "Ey odamzod, baribir bir kuni tuproqqa qorisharkansan, undan burunroq tuproqsimon yaxshilarning fidosi bo'lgin". "Tuproqsimon yaxshilar" esa bu kamtarin insonlardir.

[Nigora Umarova]

Odamlarga yaxshilik qila olmasa, loaqal, yomonlikni ham ravo ko'rmaslik mumtoz bobokalaonlarimiz tomonidan bot-bot ta'kidlangan hikmatlardandir. Islom madaniyatida mo'min uchun qattiq ta'qiqlangan yomonliklardan biri g'iybatdir.
Mo'mineni g'iybatidin munda og'zing pok qil,
Anda do'zaxni o'ti misvok bo'lmasdin burun.
Tangri taborak va taolo Kalomi shariflarda insoniy munosabatlarni buzuvchi eng yomon illatlar qatorida g'iybatni qoralab, insoniyatni undan qaytargan ekan: "Ey mo'minlar, ko'p gumonlardan chetlaninglar! Chunki ayrim gumonlar gunohdir. (O'zgalarning ayblari ortidan) josuslik qilib yurmanglar va ayrimlaringiz ayrimlarni g'iybat qilmasin!Sizlardan biron kishi o'zini o'lgan birodarining go'shtini yeyishni yaxshi ko'rurmi?! (Bas, gunohi bundanda ortiqroq bo'lgan g'iybatni ham yomon ko'ringiz). Allohdan qo'rqingiz! Albatta Alloh tavbalarni qabul qilguvchi, mehribondir". (Qur'oni karim. Alouddin Mansur tarjimasi, "Cho'lpon" nashriyoti, Toshkent, 1992-yil, 492-493-betlar)
Biror kishining aybini yo kamchiligini, г ma'naviy, ruhiy, aqliy, jismoniy xususiyat bo'lishidan qat'iy nazar, o'zi ishtirok etmagan davrada gapirish g'iybatdir. Qur'on ta'limotida g'iybat o'lgan birodarining go'shtini yeyishdan ham ortiq gunoh sifatida qoralanar ekan, g'iybatchilik mutlaqo g'ayri insoniy odat ekanligini yaqqol tushunish mumkin. hadis ilmida faqat пэшнифе qilishgina emas, balki, g'iybatchining suhbatida ishtirok etish, mo'min birodarini g'iybatdan himoya qilishga qodir bo'la turib, himoya etmaslik ham og'ir gunoh sanaladi.
Huvaydo g'iybatni alohida baytda tilga oladi va undan saqlanishga da'vat etadi. Huvaydo pandicha, bu dunyoda og'izni g'iybatdan pok tutish zarur. Misvok- tish va og'iz bo'shlig'ini tozalovchi shifobaxsh ildiz. Agar odam og'zini g'iybat bilan bulg'asa, narigi dunyoda uning og'ziga misvok o'rniga do'zax olovlari poklovchi vosita bo'ladi. "Do'zax o'ti", "misvok" obrazlari orqali Huvaydo axloqiy g'oyani aniq va ta'sircha ifodalashga erishgan.

[Nigora Umarova]

Komil inson uchun eng muhim fazilatlardan biri qanoat bo'lib, г odamzotni badnafslik va ochko'zlik ofatlaridan omon saqlashi mumkin. G'azalning navbatdagi baytida shu mavzu yoritilgan:
Ko'rsatib ganji qanoat, och ko'zingni sayd qil,
Ko'zlaringni kosasiga xok to'lmasdan burun.
Shoir Huvaydo o'z g'azalida ko'z kosasiga tuproq to'lmasdan burun, och ko'zni to'ydirish tadbirini ko'rsatadi. Och ko'zning muddaosi ganj-xazina. Shunday ekan, uning og'zini xazina bilan bog'lash kerak. Faqat och ko'zni ovlash uchun mol-dunyo xazinasini emas, qanoat xazinasini safarbar etish lozim.

[Nigora Umarova]

Navbatdagi nasihat kamtarlik, kamsuqumlik, beta'malik xususida:
Xoru xasni yostanib, qilma ta'madin bir xase,
Qabring uzra to'dayi xoshak unmasdin burun.
Inson omonat dunyodan abadiy maskanga safar qilgach uning йфикш muqarrar ravishda o't-o'lanlarga burkanadi. mavsumi o'tgach, ular qurib-qovjirab, xas-xashakka aylanadi. Inson jasadi xas-xashak ortida qolib ketadi. Huvaydo hikmaticha, oxir -oqibatda odamzod jisman xasdan ham past ahvolda qolar ekan, shundan burun dunyo molidan bir xaschalik narsa ta'ma qilmasdan, xoru xasdek xokisorlik maqomiga erishishi naqadar oqilona yo'l.

[Nigora Umarova]

Mo'minlarning ko'ngliga ozor bermaslik, ularni g'am o'ti bilan o'rtamaslik, aksincha, shodlik bilan sarafroz etish tasavvuf adabiyotining eng insonparvar g'oyalaridandir. Alisher Navoiyning "Kimki bir ko'ngli buzug'ning xotirin shod aylagay, Oncha borkim, Ka'ba vayron bo'lsa obod aylagay" yoki Boborahim Mashrabning "Tavofi olami dil qil jahonda har bashardin sen, Agar bir dilni buzsang, yuzar Ka'ba buzulmazmu" kabi baytlari ushbu g'oya ifodasining oliy namunalaridandir. Mutasavvuf shoirlar mo'minlar ko'nglini Ka'baga o'xshatishadi. Chunki iymonli inson ko'nglida Alloh bor. Shuning uchun Alloh yashayotgan uyga aylangan mo'min ko'nglini shod etish Ka'bani obod etishdek savob, mo'min dilini og'ritish Ka'bani buzishdek gunoh sanaladi. Huvaydoning navbatdagi baytida mana shunday so'fiyona dunyoqarash mujassam:
Qilma g'amgin mo'mineni, ko'nglini shod aylagil,
Tongla mahshar dashtida g'amnok bo'lmasdin burun.
Huvaydo mo'min dilini g'amga botirgan odam tong-la mahshar kuni bu gunohi uchun Tangri oldida g'amgin qiyofada javob berajagidan ogohlantiradi. Demak, qiyomat kuni Alloh huzurida mulzam qolishdan burun mo'minlar ko'nglini shod etishga shoshilish lozim.

[Nigora Umarova]

Muqaddas hadislardan birida shunday hikmat bor: "Ogoh bo'lingki, umringizning qolgan qismi bamisoli yashab turgan kuningizning qolgan qismi kabidir". shu hikmat mazmunidan kelib chiqib< Huvaydo g'azalining tugallanma baytiga nazar solaylik:

Ey Huvaydo, kechalar yig'lab yaqongni chok qil,
Domani subhi qiyomat chok bo'lmasdin burun.

Tun bilan tong orasida bir kechalik hayot bor. Ogoh bo'lmoq lozimki, bizga berilgan umr yoxud uning qolgan qismi tun bilan tong oralig'idek juda qisqa, tez o'tar fursatdir. Kecha oxirida falak yoqa yirtib, tong otadi. Kechani g'animat bilib, Tangri oldidagi qarz va gunohlarni qiyomatga qoldirmay, toat-ibodat, tavba-tazarru, poklanishlar bilan tongni qarshilashga odatlanmoq farzdir..
Bu g'azalning badiiy qimmati shundaki< mo'jaz bir g'azalda shoir Huvaydo inson axloqi uchun zarur bo'lgan olti fazilatni qamrab olib talqin etgan. Birinchi baytda xokisorlik, ikkinchi baytda g'iybat qilmaslik, uchinchi baytda qanoatpeshalik, to'rtinchi baytda ta'masizlik, beshinchi baytda beozorlik, oltinchi baytda obidlik, ya'ni toat-ibodat bilan mashg'ullik amallari mo'min-musolmonga dasturalamal sifatida uqtiriladi. Yagona g'oyani yoritishga qaratilgani va bu go'ya baytlararo izchil ochilib, yaxlit mazmunni ochishga xizmat qilgani uchun ham g'azal yakpora g'azal hisoblanadi.

[AbuMuslim]

Анвар Хожиахмедовнинг "Навоий арузи нафосати" номлик китоби сотувда бор экан... Мумтоз адабиётга оид яхши маълумотлар хам борга ўхшайди...

[iSultan]

Навоий газалларини укиб, советлар замонида Комил Яшинга ухшаш одамлар томонидан Узбек адабиёти умуман бошка шаклда хаклкка такдим этилганлигига яна бир бор амин булдим.
Абу Муслим шархлар учун рахмат.

[AbuMuslim]

Ўзбек адабиётига оид яхши сайтни кимдир килса, деб роса кутдим... : )
Ахири ўзим килмасам бўлмайди деган хулосага келдим...

www.adabiyot.com (http://www.adabiyot.com/) - доменини сотиб олдик... : )

[Fariza Hasanova]

O'zbek adabiyotiga oid ma'lumotlardan men ko'pincha www.ziyouz.com (http://www.ziyouz.com) sayti orqali foydalanaman.

[AbuMuslim]

O'zbek adabiyotiga oid ma'lumotlardan men ko'pincha www.ziyouz.com sayti orqali foydalanaman.

адабиётимизга оид сайтлар кўп бўлиши керак...

[Bekmirzo]

O'zbek adabiyotiga oid ma'lumotlardan men ko'pincha www.ziyouz.com (http://www.ziyouz.com) sayti orqali foydalanaman.

адабиётимизга оид сайтлар кўп бўлиши керак...

Mana, O'zbek adabiyoti borasida pioner saytlardan biri :)
http://www.htwm.de/truziboy/adabiyot/adabiyot.htm

[AbuMuslim]

http://literature.uz/ Сайтига нима бўлди...? (бошқа кўлга ўтганми?)

[AbuMuslim]

Mana, O'zbek adabiyoti borasida pioner saytlardan biri http://www.htwm.de/truziboy/adabiyot/adabiyot.htm

Кўп сайтларнинг бир камчилиги бор... яъни уларнинг ривожланмай қолиши... бешта шеър кўйиладида... ва шу билан чекланади... ундай бўлиши керак эмас деб биламан... ишлаш керак, ривожлантириш керак...

P.S
Хазрати Навоийнинг "Хамса" китобининг электрон нусхалари тайёр бўлиб колди... уларни якин кунларда хукмларингизга хавола киламиз...

[Bekmirzo]

Кўп сайтларнинг бир камчилиги бор... яъни уларнинг ривожланмай қолиши... бешта шеър кўйиладида... ва шу билан чекланади... ундай бўлиши керак эмас деб биламан... ишлаш керак, ривожлантириш керак...

...Gapingizga e'tiroz qila olmayman.
Shaxsan menda saytning shu holda qolib ketganligiga ikkita sabab bor:
a) Germaniyada yurgan vaqtimda o'zimda mavjud bo'lgan ma'lumotlarni imkon qadar internetga kiritganman;
b) Uzb.ga qaytganimdan keyin, avvalgidek texnik bazaga hali qaytadan ega bo'lmadim.

Bu holat xudo hohlasa, yaxshi tomonga o'zgarmoqda. Shaxsan o'zim yaqin kelajakda bitat yangi domen olib, saytni qaytadan jonlantirish niyatidaman.

[Shokirbek]

E'tiboringizga Xo'janazar G'oyibnazar o'g'li Huvaydoning "Xoki poyi yaxshilar bo'l" g'azalining sharhini havola qilmoqchiman..
Xo'janazar Huvaydo she'riyatida islom va tasavvufning eng umuminsoniy masalalari orifona talqin etilgan Islom ta'limotining har bir uzvi komil insonni shakllantirishga qaratilgan. Payg'ambarimiz Muhammad (SAV)ning hadisi shariflarida aytilishicha, "Din nasihatdan iborat" dir. Komil inson maslagi. so'fiylik tariqatidagi o'nta maqomdan biri nasihat tinglamoqdir. Huvaydo nazmining mazmuni ham insonni nasihat orqali kamol toptirishdir.


Xoki poyi yaxshilar bo'l, xok bo'lmasdan burun,
Bu qaro yer qo'yni senga chok bo'lmasdan burun.

Mo'mineni g'iybatidin munda og'zing pok qil,
Anda do'zaxni o'ti misvok bo'lmasdin burun.

Ko'rsatib ganji qanoat, och ko'zingni sayd qil,
Ko'zlaringni kosasiga xok to'lmasdan burun.

Xoru xasni yostanib, qilma ta'madin bir xase,
Qabring uzra to'dayi xoshak unmasdin burun.

Qilma g'amgin mo'mineni, ko'nglini shod aylagil,
Tongla mahshar dashtida g'amnok bo'lmasdin burun.

Ey Huvaydo, kechalar yig'lab yaqongni chok qil,
Domani subhi qiyomat chok bo'lmasdin burun.


Rahmat, Nigoraxon.
G'azalni bu yerda keltirishingiz bunga baholiqudrat muxammas bitishimga sabab bo'ldi. Sizlarning tanqid va mulohazalaringizga muhtojman.

Ye kelar uxro g'amin, g'amnok bo'lmasdan burun,
Qabr qurtiyg'a chirik xo'rok bo'lmasdan burun,
O'zgaga va'z etma, nafsing pok bo'lmasdan burun,
Xoki poyi yaxshilar bo'l, xok bo'lmasdan burun,
Bu qaro yer qo'yni senga chok bo'lmasdan burun.

Qo'p, turib yig'la saharlar, yoqani xo'b chok qil,
Kibrdin o'zni yirog' et, nafsni chun xok qil,
Hech yema luqma haromekim, halol xo'rok qil,
Mo'mineni g'iybatidin munda og'zing pok qil,
Anda do'zaxni o'ti misvok bo'lmasdin burun.

Kaydni qilmay turub Iblis, sen oni kayd qil,
Zanjiri taqvo ila bog'lab, ayog'in qayd qil,
Payravi din bo'l mudom, aytqil degonin ayt, qil,
Ko'rsatib ganji qanoat, och ko'zingni sayd qil,
Ko'zlaringni kosasiga xok to'lmasdan burun.

Sendin ozor ko'rmasin hech jonzot yo bir kase,
Yaxshilik qilg'il barobar, yaxshidur yo nokase,
Chun masal bor: "Yaxshilik qil, suvg'a sol", buldur base,
Xoru xasni yostanib, qilma ta'madin bir xase,
Qabring uzra to'dayi xoshok unmasdin burun.

Yotma g'aflat uyqusida, oxirat yod aylag'il,
Ul zamon bodi ko'rinmay, yosh to'kib dod aylag'il,
Yaxshiliq birla ketar xonaningni obod aylag'il,
Qilma g'amgin mo'mineni, ko'nglini shod aylagil,
Tongla mahshar dashtida g'amnok bo'lmasdin burun.

Shokiro, yirtib yaqongni ko'zlaring namnok qil,
Qo'ndi boshingg'a qirov, shoshg'il, ishing cholok qil,
Oq bo'lsin bul yuzim oxir desang, dil oq qil,
Ey Huvaydo, kechalar yig'lab yaqongni chok qil,
Domani subhi qiyomat chok bo'lmasdin burun.

[Nigora Umarova]

...Shokiro, yirtib yaqongni ko'zlaring namnok qil,
Qo'ndi boshingg'a qirov, shoshg'il, ishing cholok qil,
Oq bo'lsin bul yuzim oxir desang, dil oq qil,
Ey Huvaydo, kechalar yig'lab yaqongni chok qil,
Domani subhi qiyomat chok bo'lmasdin burun.


Ofarin, Mavlono!

Ta'rifi tahsinga til ojiz. Ushbu mavzuda hali javoblarimga bunday purma'no javob olmagandim.

[Shokirbek]

Rahmat.
Bir yerida vaznga xalal yetibdi:
Hech yema luqma haromekim, halol xo'rok qil, deb o'qilsin.
(Tahrirlash vaqti tugab ketgani uchun yuqorini o'zgartira olmadim).

[Nigora Umarova]

Rahmat.
Bir yerida vaznga xalal yetibdi:
Hech yema luqma haromekim, halol xo'rok qil, deb o'qilsin.
(Tahrirlash vaqti tugab ketgani uchun yuqorini o'zgartira olmadim).


Shokirbek aka!

She'riy misrani ko'rsatib o'tganingizdek to'g'rilab qo'ydim.

[Nigora Umarova]

Aruzda barmoq vazniga qaraganda she'r bitmoq juda ham murakkab. Aruzda she'r bitmak uchun ko'p va xo'b o'ylamoq kerak.

[Nigora Umarova]

...G'azalni bu yerda keltirishingiz bunga baholiqudrat muxammas bitishimga sabab bo'ldi. Sizlarning tanqid va mulohazalaringizga muhtojman.



G'azalga muxammas bog'lamoq shuarolar oinidur,
Magar she'r tulpor bo'lsa vazn aning zar zinidur.
Ushbu mavzu manzilida yayov-yakkash ketmoqdaman,
Uchqur tulpor keltirdingiz, Sizga Begim tahsinidur.

PS:Uzr, aruz vaznini chuqur, mukammal bilmayman. Qo'ldan kelganicha "Dildagi satrlar"ni bayon ayladim.

[Ska4ka]

Agar hurmatli forum a'zolari qarshi bo'lmasalar men ham bir-nechta mumtoz adabiyotga oid kitoblar yuklangan saytlarni ko'rsatib o'tar edim:
http://turklib.uz/ - Turkiston kutubxonasi
http://www.greylib.uz/?category=uzbek - O'zbek tilidagi kitoblar
http://www.ska4ka.uz/uz-audio/ - O'zbek tilidagi audiokitoblar

[Nigora Umarova]

Andalibning "Layli va Majnun" dostonini o'qib quyidagi satrlarga duch keldim va shunday fikrga keldimki, Furqatning "Sayding qo'ya ber sayyod" musaddasining yozilishiga ushbu muxammas ham sabab bo'lgan ekan.

Muxammas-beshlik she'r shakli.
Musaddas- yettilik she'r shakli.

... Bir Sayyod bir gavzanni domiga ildurub, boshini kesarman bo'lub turganda, Majnun ustiga yetib borib, aydi:- Ey Sayyod, bu jonivorni o'ldurma, ozod qilgin,-deb, Sayyodg'a qarab, bir so'z aydi:

Sayding qo'ya ber sayyod, dilpora ekan mandak,
Cho'llarni kezib yurgan sayyora ekan mandak,
Sartosari hijrondin ham yora ekan mandak,
Ol domingi bo'ynidin, bechora ekan mandak.

O'ldurmak uchun xanjar hardam qilasan angez,
Tut pandimi gar bo'lsang, xayrni yo'lig'a omez,
Qur'onda bitiklikdur: isyon ulug'i - xunrez,
Yeshkin rasaning sayyod, juftiga qo'shulsun tez,
Ol domingi bo'ynidin, bechora ekan mandak.

Besh kun saning davringda, bechora xirom etsun,
Ko'nglidagi g'amlarni yuz qayta harom etsun,
Har qayda qadam tortub, yo'l topsa maqom etsun,
To toqati toq o'lmay yoriga salom etsun,
Ol domingi bo'ynidin, bechora ekan mandek.

Xez aylasun ul jonvar, ohudak uchub juftak,
Borsun bu sifat oqib, ketsun yonibon o'tdak,
G'am-g'ussadin ayrilsun, javzoda biton tutdak,
Bir-birga qo'shulsunlar Horut ila Morytdak,
Ol domingi bo'ynidin, bechora ekan mandak.

Ishq ofatidin, majnun, jo'lidai sardurman,
Avzoini el bilmas, ahvoli digardurman,
Go'yoki qiyomatlik man sanga birodarman,
Bir bandani ozodin, topting savobin san,
Ol domini bo'ynidin, bechora ekan mandak.

Ammo Sayyod, Majnundin bu so'zni eshitib, aydi:- Ey devona, so'zingni qabulqilur erdim, ko'p qashshoqman va ko'p bachchalarim bor. Muni eltib, alarg'a qut qilurman,-dedi. Ammo majnun, Navfal bergan silohlarni boboyi Sayyodga berib, gavzanni bandipoyini yeshib, orqa-boshini silab, qo'yaberdi. Majnun "Voy Layli", deb qars urub ravona bo'ldi,. Ul gavzan ham, orqasidin ergashib yurur erdi. Oni ko'rub, bir necha gavzanlar ham Majnundan hazar qilmay, girdinda yurur erdilar...

[Husen]

Ҳар кимки вафо қилса вафо топқусидир,
Ҳар кимки жафо қилса жафо топқусидир,
Яхши киши ёмонлиқ кўрмагай ҳаргиз,
Ҳар кимки ёмон бўлса жазо топқусидир!

Мумтоз адабиётимизда дилбар дея таърифланувчи шоир ва шоҳ Бобур таваллудининг 527 йиллиги муборак бўлсин!

[Nigora Umarova]

Ayoqingga tushar har lahza gesu,
Masaldurkim:"Chirog' tubi qorong'u".

Tutarmen ko'zki ko'rsam orazingni,
Ki derlar "Oqqon oriqqa oqar suv".

Yuzingni tuttum ortuq oyu kundin
"Kishining ko'zidur ore torozu".

ko'zung qonimdin iymonmas ajabdur,
Ki "Qo'rqar qaydakim qon ko'rsa hindu".

Tilar vaslingni Lutfiy, qil ijobat
Ki ayturlar: "Tilaganni tilogu".

Lutfiy

[Nigora Umarova]

Bu g'azalda ajoyib so'z sohibi mavlono Lutfiy o'zining ma'shuqasiga bo'lgan ko'ngil izhorini so'z marvaridlaridan tizilgan marjondek ifodalay olgan. G'azalning mazmuni go'zal va mo'jaz doston ma'nosini beradi:

Ayoqingga tushar har lahza gesu,
Masaldurkim: "Chirog tubi qorong'u".

Baytda yorning qaddi tik shamga o'xshatilmoqda. Shamning yonayotgan pilikdan pastki qismi qorong'u bo'ladi. Yorning yuzi yonayotgan shamga qiyoslanmoqda. Uning sochi shu qadar uzun va qalinki, yuzi yorug', pastki qismi qorong'u ko'rinadi.

Tutarmen ko'zki ko'rsam orazingni,
Ki derlar: "Oqqon oriqqa oqar suv"

shoir o'zini bir paytlar oqqib, hozirda qurib qolgan ariqqa o'xshatadi. U oqqan ariqqa suv oqishini kutib umid qilmoqda.: Ma'shuqaning oshiq huzuriga kelishi oshiq uchun qaqrab yotgan ariqdan yana suv oqishiga tenglashtirilmoqda.

Yuzingni tuttum ortuq oyu kundin,
"Kishining kozidur ore torozu"

Xalqda odamning ko'zini torozuga o'xshatish haqida ham maqol bor. Mening ko'zum tarozuga o'xshagani uchun bir pallasida oy va quyosh bo'lsa, ikkinchi pallada ma'shuqa. Ma'shuqamning yuzini ortiq ko'rganim uchun tarozi pallasining shu tomoni bosib turibdi. Oy va quyosh esa ikkinchi pallaga joylashgan va ma'shuqa go'zalligiga chidash bermay osmonga uchib ketgan

[Nigora Umarova]

Ko'zung qonimdin iymonmas ajabdur,
Ki "Qorqar qaydakim qon ko'rsa hindu"

Bu yerda "Iymonmas" so'zini "iymanmas-tortinmas" ma'nosida tushunilish so'raladi. So'zda tovush o'zgarish hodisasi bo'lgan "iymonmas" so'zi "iymanmas" so'zining tarixiy XIV asrlardagi varianti hisoblanadi. Mumtoz adabiyotda ma'shuqaning ko'zi va xolini qoraligi uchun hindga o'xshatish an'anasi bor. Bu o'rinda shoir yorining ko'zini hindga o'xshatmoqda. Hind qondan qo'rqadi, degan tushuncha bor. Ammo men ajablanamanki< sening ko'zing hind bo'lsa ham ko'z yoshlarimning qondek oqishidan qo'rqmayapti. Agar qo'rqqanida edi rahm qilardi, men vaslingga yetar edi va ko'z yoshlarim to'xtar edi.

Tilar vaslingni Lutfiy, qil ijobat
Ki ayturlar: "Tilaganni tilogu".

Mazkur bayt g'azalda ifodalangan hamma orzu-istaklarning xulosasi hisoblanadi. Unda shoir o'z ma'shuqasidan oxirgi marta muruvvat, lutf qilishni so'raydi.. Men odamlar "Tilagan tilagiga yetadi" deganlaridek, senga yetishish uchun iltijo qilaman va agar odamlarning gapida haqiqat bo'lsa, maqsadimga yetaman, deb umid bildiraman, demoqchi shoir.
Ma'lum bo'ladiki, bir jihatdan, maqollar shoir mahoratining namoyon bo'lishi uchun ajoyib vositaga aylangan. Ushbu g'azal orqali biz XIV-XV asrlarda xalq orasida mashhur bo'lgan maqollar bilan tanishish imkoniyatiga ega bo'ldik.

[Nigora Umarova]

Albatta manzur bo'ldi. Menimcha bunday g'azallar sharhi va tahlilini yanada ko'paytirish kerak. O'quvchilargayam juda foydali bo'lardi. :)

Agar yangilaridan bo'lsa yana kutib qolamiz, shunday paytlarda meniyam bironta g'azalni ishlagim kelib ketadi :) Baribir o'zimizni mumtoz adabiyot boshqacha-da, nima dediz.... Estetikani hammasi shu mumtozda deb o'ylayman... boshqalarini bilmadim.

Furqatingdin za'faron uzra to'karmen lolalar,
Lolalar ermaski, bag'rimdin erur pargolalar.

Sening firoqingdan rangim za’faron bo’ldi. Ushbu za’faronligim ustiga yana lolalar to’kilmoqda. Za’faronlik ustiga to’kilayotgannni lolalar dema, bu bag’rimning uzilib tushgan parchalaridir. Za’faron asli sarg’ih tus beruvchi xushbo’y o’simlik, sariq rangda bo’ladi. Ushbu matla’da Alisher Navoiy husni ta’lil san’atidan foydalangan holda takrorlanmas timsoliy ifoda yaratgan. Bundan tashqari bag’irning hijrondan ezilib qon bo’lib parchalanishi mubolag’a san’atining ig’roq turiga mansubdir.

Dur tishingdin donayi sabrim qolur bebar, desam,
Kulub ayturkim, ekinning ofatidur jolalar.

Sening dur tishingdin mening sabrim qolmadi desam, aytdiki ekinning ofati unga tushadigan “do’l”, “shabnam”, ko’z yoshidir, deb. Demak, oshiq shoir bu yerda ma’shuqaning shirin so’zligiga hamda oshiqning ko’z yoshlari o’z-o’zini xarob qilishligiga ishora qilmoqda.

Bargi gul uzra yopishibdur shakar har saridin,
Yo magar la'ling uza qaynabdurur tabxolalar.

Gulning bargiga har tarafdan shira yopishibdi. Ma’lumingizkim, shira gulni xarob qiladi-so’litadi. “Gul” so’zi orqali ma’shuqa tasvirlangan. Bu yerda istiora san’ati qo’llangan. Har tarafdan ma’shuqaga keladigan maqtovlar uni so’litadi yoki ular ma’shuqani shu qadar cho’chitdiki la’l(lab)ingga bu maqtovlardan uchuq(tabxola) toshib ketdi.

Tola-tola nay o'qung ko'ksumda go'yo sindikim,
Tevruluptur notavon ko'nglumda bir-bir tolalar.

Go’zalning kiprigi nayga o’xshatilib, ular oshiq ko’ksiga borib sindiki, natijada uning ko’nglidagi har bir tolani titratib yubordi. Faraz qilingki, bir ko’zda nechta kiprik bor-ku, ular o’q sifatida oshiq ko’ksiga borib sanchilsa, oshiqning ahvoli ne kechadi.

Fitnalik to'qquz falak girdingda, jono, turfadur,
Kim, ko'ruptur bir quyosh davrinda mundoq holalar.

Navoiy bu yerda sayyoralarning quyosh atrofida aylanishini nazarda tutmoqda. Sening oldingda to’qqiz sayyora aylanmoqdaki, quyosh bu sayyoralarga markaz bo’lganidan buyon bu holat hali yuz bermagan edi. Sen quyoshdan ham ko’ra nurliroqsanki, natijada to’qqiz falak quyoshning gardishi atrofida emas, balki sening atrofingda aylanmoqda, demoqchi shoir.

Bordilar ahbobu men yig'larmen o'z ahvolima,
Korvondin qolg'an it yanglig'ki, qilg'ay nolalar.

Do’stlarim(ahbob) kelishganda meni o’z ahvolimga karvondan qolib ketgan itdek yig’layotganligimni ko’rishdi, deb tasvirlaydi Navoiy o’z lirik qahramonining holatini. Boshqa xabarlarda ko’rsatib o’tganimdek, bu yerda tamsil san’atidan foydalanilgan hamda ushbu san’atni qo’llashga “It hurar –karvon o’tar” maqoli asos qilib olingan. O’tgan asrlarda karvonning o’tayotganligini karvonning iti hurishidan bilishgan ekan. Xudo ko’rsatmasin-u, karvon iti cho’lda qolib ketsa, u o’limga mahkum qilinganligi bilan teng bo’lgan. Sababi cho’lda na suv va na yemak bor. Agarki o’zga karvon tasodif tufayli cho’ldan o’tib itni qutqarib qolmasa, albatta. Karvondan qolib ketgan itni osmonga qarab uvlashdan(nolishdan) o’zga iloji bo’lmagan. Bu yerda, oshiqning ahvoli – “hayot karvoni”dan qolib ketganligiga mengzanilmoqda.

Ko'hi g'am bo'ldi Navoiy, lolalar-gulgun sirishk,
Tog' agar budur, bale, ashk o'lg'usidur lolalar.

G’amlarimdan tog’ paydo bo’ldiki, ko’zyoshlarim esa bu tog’dagi lolalardir deb tashbehlaydi shoir.

[Nigora Umarova]

Hazrat Navoiyning yuqorida sharhi keltirib o'tilgan g'azalining bahri -ramali musammani mahzuf( foilotun, foilotun, foilotun, foilun)

G'azalning lug'ati:

Furqat- ayriliq, judolik.
Za'faron-sarg'ish tus beruvchi xushbo'y o'simlik yoki sariq rang.
Pargola- parcha-parcha, bo'lak; iztirob, alam, qayg'u.
Bebar-hosilsiz, mevasiz, samarasiz, behosil.
Jola-do'l, shabnam; ko'z yoshi.
Tab xola- uchuq.
Nay-qamish, cholg'u asbobi.
Turfa-qiziq, odam aqli hayron qolarli, nodir.
Hola-oy va quyosh atrofidagi gardish.
Ahbob-do'stlar, sirdoshlar.
Ko'h-tog'.

[Nigora Umarova]

G'azalning lug'ati:
Nay-qamish, cholg'u asbobi.


Kavsaroy, nay haqida ajoyib tavsifingiz bor edi, uni o'qib hayratda qolgan edim. Teran fikrlar, purma'no gaplar ifoda etilgan edi. Lozim topsangiz uni forumga joylashtirsangiz forumdoshlar ham bahra olsalar.

[Kavsar]

Най сўзининг этимологияси ва най тарихи

Шумер тилидан форсчага ўзлашган "на" ёки "най", "қамиш", "найза" маъноларини англатувчи чолғу асбобининг энг қадимий номланишидир. Арабларда пуфлаб чалинадиган чолғуларнинг барча тури учун қўлланиладиган "мизмар" сўзи най учун ҳам қўлланилади. Туркчада эса ҳалигача "най" сифатида ёдга олинади.

Европа ўлкаларида шунга ўхшаш номлар, жумладан "наийу" номи билан юритилади. Форсча "чалиш", "ижро этиш" маъносини берувчи "задан" сўзидан бирлашиб таркиб топган "найзадан" ўзлашиб, ҳозирги кунимизда ҳам қўлланилаётган "найзон" сўзига бориб тақалади. Айни дамда арабча истилоҳидан ҳосил бўлган "найи" сўзи ҳам ишлатилади. Шумерларда м.авв. 5000 йиллардан бери фойдаланилаётган бу чолғу асбоби энг қадимий бўлиб, м.авв. 2800-3000 йиллардан қолган, бугунги кунда Америка Филоделфия музейида сақланади.

"Най"нинг тасаввуфдаги ўрни

Мавлоно Румийга кўра оҳанг Аллоҳнинг лисонидир. Қайси миллат, қайси жунбушга келтирадилар. Ҳеч бир санъат инсон руҳига мусиқачалик тўғридан тўғри йўл топа олмайди. Оҳангнинг юқори пардаси бир маънавий покланиш, фараҳланиш ва юксалишга олиб боради. Руҳни кир ва занглардан покланиши каби, унга ботган тиканлардан тозалаб, даволайди. Наво билан тозаланмаган руҳ юксалмайди, аксинча тубан эҳтирослар билан аралашиб кирланади ва ўтмаслашади. Тўғри оҳанг инсонга ҳайвоний ҳисларини эслатишни тўхтатиб, унга "сўнгсиз борлиқ" ни ҳис эттиради, сездиради. Бу сезги билан уни Унга яқинлаштиради. Бунда энг таъсирчан овоз найнинг садосидир.

Ҳазрат Румий фалсафасида най, "комил инсон"нинг рамзидир ва ишқ дардини англатиб туради. Юзи сарғайган, ичи бўшаган, бағри доғланиб, ўйиб олинган, фақат танҳо Яратувчининг пуфлаши билан ҳаёт бўлган айни инсон каби ўз юртини соғинган ва илма тешик бўлган сийнасидан чиққан фарёд ва нолалари билан инсонларга сирлар пичирлаган бир дўстдир. Шу боисдан най, мавлавийларда муқаддас саналади ва "найи шариф" номини олган.

Манба: http://www.neyuretim.com

[Kavsar]

Найнинг қисмлари

Най икки томони очиқ, цилиндр кўринишидаги асбобдир. Пуфланадиган жойи - бош қисмидан ҳаво киргизилиб, овоз чиқарилади. Кирган ҳаво қамишнинг ичкарисидаги толаларни пайдо қилиши табиий каналчаларга таъсир қилиб, титрашни юзага келтиради. Овознинг сифатли чиқиши учун қамишнинг керагидан ортиқ қалин диаметрли ёки ингичка диаметрли бўлиши тўғри эмас. Баъзи тажрибасиз най пуфловчилари жуда қалин қамишларнинг яхши овоз чиқармаслигини ҳалигача тушунмайдилар. Бу хато ёндашув бўлиб, най бўйига кўра идеал қамиш диаметрлари ҳисобланади.

Қамиш диаметри ортиши билан қамишнинг териси ҳам ортади. Агар кичик найларда жуда қалин диаметрли қамиш ишлатилса, ингичка товуш октавасидаги овозлар чиройли чиқмайди. Най ясашда энг яхши қамишлар Самандаги ўлкаларда етишган қамишлардир. Ўлкамиз ташқарисидаги Нил дарёси ва Суриянинг баъзи ерларида ҳам най қамиши ўсади. Най ясаладиган қамиш минглаб қамиш ичкарисидан машаққат ила танлаб олинади. Қамишлар октябрь - сентябрь ойларида кесилади. Бу ойларда кесилган қамишлар етилган ва сувга қонган бўлади. Кесиладиган қамишларнинг тартибли бўлиши, қобиқларининг сарғайиши бўғим ораларининг 7-8 см.бўлмаган шаклда бир-бирларидан тенг узоқликда бўлишига ҳаракат қилиш, уни исроф қилмаслик, жуда ингичка ва пишиши керак бўлган қамишларнинг кесилмаслиги учун, қамиш кесадиган кишининг ёнида ўлчов бўлиши ўта муҳим. Қамиш танлаганда, жуда қалин этлилари яхши эмас. Ташқи юзи жонли, порлоқ ва доғсиз қамишлар най ясашга энг маъқул қамишлардир. Най ясаладиган қамишларнинг 9 бўғим устида ўлчов олиш керак. Олтинчи бўғимда 2 та, еттинчи бўғимда 2 ва саккизинчи бўғимда 2 шаклида туйнуклар очилади. Қамишларда бўғим оралиқлар умуман илдиз томонидан бўғимлар зич ва тартибли бўлиши керак. Бу қамишлар етарлича сифатли овоз чиқаради.

Най билан танишиш учун, найнинг нималигини айтган Мавлоно "Маснавий"сининг кириш қисмидан ўрин олган 18 байтига назар солишимиз керак бўлади. Тингла найдин, зеро у бир нарсаларни тушунтирмоқда. Мавлононинг чақириғини берилиб тингласак ўргана оламиз. "Айрилиқлардан шикоят қилади". Найнинг дарди бизнинг дардимиздир. Чунки, биз инсонлар нега бу дунёда яратилдик, нега бу дунёга қозиқлардек ўрнашдик? Бу дунё фонийдир ва биз ҳам яратилиш эътибори билан билсак ҳам, билмасак ҳам боқий оламга бўлган соғинчни эшитмоқдамиз. Най дейдики: Мени қамишликдан айирганларидан бери ноламдан эркагу аёл бўлган барчани йиғлатди. Найнинг дарди жудоликнинг; асл ватанининг фарқига етишни англатади. Инсонларнинг баъзилари буни билади. Одатий тахминга кўра бу дунё асл ватандир. Худди шундай Платоннинг метафорик ўлчовида занжирли асирларнинг кўриб турган сояларни ҳақиқий деб билганлари каби, инсонларнинг ҳам катта бир қисми дунёни чин дея ҳисоблайдилар. Най эса фарёд қилиб инсонларга ҳақиқатни билдиришга, эшиттиришга ҳаракат қилади. Найни най қилган ҳақиқат ишқи билан, ҳақиқат ҳикоясидир.

http://www.neyuretim.com (http://www.neyuretim.com/)

[Romiy]

Ассалому алайкум.
Мен 19-аср шоирларидан ҳисобланган Хўжажон қози Рожийнинг ижодларидан намуна келтирмоқчиман. Зеро, бу кишини "Асрлар нидоси" китобида ва Ziyouz.com веб саҳифасида ҳам битта иккита ғазаллари келтирилган холос. "Нечук жонман" ғазали машҳур, аммо омма эътиборига ҳавола этилмаган абётлари жуда ҳам кўп.
Азизлар, ушбу байтларни қўлёзмага қараб ёзганим ва адабий сўзларга бой бўлмаганим сабаб баъзи калималарда хатоликка йўл қўйган бўлсам узр сўрайман. Шунингдек тасҳиҳ ва изоҳларингизни кутиб қоламан.
Марҳамат буюк аждодларимиз меросларидан баҳра олинг!

Баҳри фано ҳубоби туҳмат нишон эмасму,
Бир дам била вужудинг кўздин ниҳон эмасму.

Гўё шарар намуди бир лаҳзада адамдур,
Фурсат ҳаётимизға андак замон эмасму.

Олуда қилма жонини аълойи иллийндин,
Келгон яна уружи то ло макон эмасму.

Унвони ғам ёзурда сийнамни сафҳасига,
Оҳиста чек рақамни дил нотавон эмасму.

Маллоҳи аҳли дониш баҳри ҳақиқатида,
Ғарқ ўлғуси, бу дарё кўп бегарон эмасму.

Дунни азиз этибдур давроннинг инқилоби,
Вазъи замонани кўр, ер- осмон эмасму.

Тайрон ло макондур, жон тайрин иқтизоси,
Болу парин ёзурға тан ошён эмасму.

Амният истар эрсанг тарк айла хону-монинг,
Вайроналар ҳарими доруломон эмасму.

Навбат билан адамға бир-бир сафар қилурмиз,
Дунё саройи фоний, эл карвон эмасму.

Беҳуда сарф этибмиз нақди ҳаётимизни,
Уқбони тожириға бу иш зиён эмасму.

Таҳқиқ дийдасини ибрат била очиб кўр,
Ашё мазоҳиридин зоти аён эмасму.

Дашти фано тариқин азм айлағон кишиға,
Дунёни бир матои бори гарон эмасму.

Бу гулистон ичинда боди хазон ғамидин,
Гул ғунчасин дилинда бир парча қон эмасму.

Зоҳир чаман гулининг ранги бақоси йўқдур,
Ботин кўзин очиб кўр, дил гулистон эмасму.

Субҳи тараб дамиға шоми ғами қариндур,
Гоҳ-гоҳ мусаррат расми жаҳон эмасму.

Эл жисмини яшургон, суртуб лабиға туфроғ,
Сондуқ сийнасиға бул хокидон эмасму.

Расволиғимга боис тули амал вагарна,
Ҳар кундаги маошим бир парча нон эмасму.

Ишқ ўтини гудози дилдан асар қилибдур,
Хунобаи жигардин ашким равон эмасму.

Эй даҳри бемурувват, токай ситам қилурсан,
Ғам заҳмидин бу маҳзун, озурда жон эмасму.

Мумкин эмас қазони дастидин эмин ўлмоқ,
Бу саҳнанинг асири пири-жувон эмасму.

Дунё танаъъумини занбурлик асал бил,
Нўши лазиз аммо ниши ёмон эмасму.

Аҳли шараф жаҳонда сахти насиб ўлибдур,
Ҳар кун Ҳумо ғизоси қоқ устихон эмасму.

Рожий, ҳусули матлаб ҳақ даргоҳидин ўлган,
Ҳар ҳастанинг паноҳи ул остон эмасму.

Албатта Аллоҳ насиб этса келгусида бошқа абётларни ҳам эътиборингизга ҳавола қилиб бораман деган умиддаман.

[Kavsar]

Шунингдек тасҳиҳ ва изоҳларингизни кутиб қоламан. Марҳамат буюк аждодларимиз меросларидан баҳра олинг!

Yaxshi g'azal ekan! Oz-moz tushunishga harakat qildik. Lekin g'azal nomi va kam iste'moldagi so'zlar izohini ham berib borsangiz foydadan xoli bo'lmasdi.

Masalan:

Bahr - dengiz,
Hubob - qatra,
Sharar - uchqun, alanga.
Namudi - ko'rinish, manzara
Illiyndin - ? bu so'zni topolmadik nima degani?

Izohlari bo'lsa, g'azal ma'nosini topishgayam qiynalmasdik. Oldindan rahmat.

[Romiy]

Иллийн асли араб калимаси бўлиб маъноси қуйидагича:
Пайғамбар алайҳис-саломдан ривоят қилинган ҳадиси шарифда айтилишича, Аллоҳнинг арши остидаги бир макон бўлиб, инсу жиндан бўлмиш мўминларнинг номаи аъмоллари битилган китоб ўша маконда сақланади.
.................................................. ..............................

Мен яна бир бор узр сўраган ҳолда айтаманки, сафарда бўлганим сабаб ёнимда етарли китобларим йўқ. Шунинг учун сизлардан ана шу масалада ёрдам беришингизни илтимос қиламан. Албатта мен ҳам билганларимни ёзишга ҳаракат қиламан, инша Аллоҳ.
Сизларга ҳам олдиндан раҳмат.

[Romiy]

Замона охириға бул аломат, меҳру шафқат йўқ,
Қилиб тоат ибодатлар саҳар оҳу-надомат йўқ.

Биров-бировни берурга фандлиғни ихтиёр этгай,
Ки мундин бошқа одамлар дилида ҳеч ҳаёлат йўқ.

Ҳасадхўрлиғ қилур доим, фалончи бой бўлиб кетди,
Фалон касбни қилиб, деб мундин ўзга фикри-тоат йўқ.

Бу ҳолда фарзу вожиб ишларини орқаға ташлаб,
Тамаъ нониға лаб очгай, ғараз, холис ибодат йўқ.

Ўзини ҳоли-аҳволи нечукдур, билмайин ҳаргиз,
Кетибдур нафсни раиға, десам чунки диёнат йўқ.

Кимики тўғри юрса ўғри дегайлар бу замонда,
Ҳамиша тавба денглар дўстларим, мундоғ аломат йўқ.

Ҳалол бирла ҳаромни фарқ қилмағай неча одамлар,
Суруштирманг, бу йўлда яхши одам кам, ниҳоят йўқ.

Маҳаллада агар тўй бўлса одамлар хижум бўлғай,
Кўрингизлар намоз вақтида, масжидда жамоат йўқ.

Хилофи шаръ ишиға кўб тараддуд қилди баъзилар,
Ки таҳқиқ айламакға муфтий, қозида адолат йўқ.

Ки бирни шарри мингга еткуси, деб айдилар ҳазрат,
Шунинг чун эй биродарлар, дуомизда ижобат йўқ.

Ажаб андиша рўё бу замон одамлари билмас,
Юзинг кўрганда сўзлар тил учи бирла, мадомат йўқ.

Десам сўз кўб, қаю бир сўзни изҳор айлайин тақрир,
Бу турфа сўзни ёзмакға каминда истиқомат йўқ.

Ўзингин бил, дигар бирла ҳеч ишинг бўлмасун, Рожий,
Ўзидин бехабарлар мундин анда борса роҳат йўқ.

[Romiy]

Фано майдонидин ким юрмай ўтди,
Қазони қаҳрамонин сўрмай ўтди.

Ўзин ахтаргучи кўп аҳли мансаб,
Қазо етди ўриндан турмай ўтди.

Бири кетди ва навбат бирга етди,
Туруб кетган келиб ўлтурмай ўтди.

Қазо девониға ёзғон сижилни,*
Кими ҳукмин бажо келтурмай ўтди.

Бу майдонда самарлиғ* қайси нахлин,*
Ҳазонни сарсари* яқтурмай ўтди.

Бинойи давлатининг қайси сардор,
Ҳаводис* селиға буздурмай ўтди.

Бу мазраъдин* ҳаётин хирманини,
Фано барқи* қачон ёндурмай ўтди.

Асолат гулшанининг қайси баргин,
Тегуб ғам жоласи сўлдурмай ўтди.

Ким онлардин ҳаётин заврақини,
Жаҳон гирдобидин суздурмай ўтди.

Бу маҳфилдин* ажал соқийси кимга,
Ўлумни шарбатин сундурмай ўтди.

Фалакни золи кимнинг туфроғини,
Элакдин ўтказиб тўздурмай ўтди.

Лаҳад дарвозасидин қайси сарвар,
Белин букмай, бошин индурмай ўтди.

Бу дунё кўчасидин қайси отлиғ,
Адам сари инонин бурмай ўтди.

Бошини косасини қайси сардор,
Лаҳад туфроғига тўлдурмай ўтди.

Ажал кимини йиғоч маркабиға,*
Оёғидин қолдуруб, миндурмай ўтди.

Бу саҳрони сивоси ҳар қаюнинг,
Бошин айландуруб тиндурмай ўтди.

Қани бир дасти балоким бошиға,
Ажални муштини туйдурмай ўтди.

Ўлум шаҳбозини сарнечасидин,
Ким ул болу-парин юлдурмай ўтди.

Бу зулмат хонадин бир дам ёруғлиқ,
Шарарни* ламъасидек* турмай ўтди.

Бу дунёни аруси мардларини,
Тасарруф қилғали қўйдурмай ўтди.

Жаҳондин ўтди ҳар ким юк кўтармай,
Шаётин қўлласа тутдурмай ўтди.

Бу қаттиқ йўлда дунё тутмағонлар,
Оғир юкдин белин толдурмай ўтди.

Бу йўлда катта давлатлик мусофир,
Қўлидин нақдини олдурмай ўтди.

Жаҳон молини юткон ҳар муқаммир,*
Дами охир, қачон ютдурмай ўтди...

Хўжахон қози Рожий.

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, ,,,,,,,,,,,,,,,,

Сижил - рўйхат, архив
Самар - мева, ҳосил
Нахл - дарахт
Сарсар - кучли шамол
Ҳаводис - ҳодисалар
Мазраъ - зироатгоҳ, дала
Барқ - яшин
Маҳфил - жамият ёки байрам ўтказиладиган жой
Маркаб - арава
Шарар - аланга
Ламъа - шуъла
Арус - куёв ёки навқирон йигит
Муқаммир - қиморбоз

[Kavsar]

Мен 19-аср шоирларидан ҳисобланган Хўжажон қози Рожийнинг ижодларидан намуна келтирмоқчиман. Зеро, бу кишини "Асрлар нидоси" китобида ва Ziyouz.com веб саҳифасида ҳам битта иккита ғазаллари келтирилган холос. "Нечук жонман" ғазали машҳур, аммо омма эътиборига ҳавола этилмаган абётлари жуда ҳам кўп. Азизлар, ушбу байтларни қўлёзмага қараб ёзганим ва адабий сўзларга бой бўлмаганим сабаб баъзи калималарда хатоликка йўл қўйган бўлсам узр сўрайман. Шунингдек тасҳиҳ ва изоҳларингизни кутиб қоламан. Марҳамат буюк аждодларимиз меросларидан баҳра олинг!

Albatta she'rlari bizga manzur bo'lmoqda. She'r muallifining ozgina biografiyalari bilan tanishtira olasizmi?
Bu she'rlarni qaysi qo'lyozma kitoblaridan olyapsiz, Toshkentdagi Sharqshunoslikdan izlab ko'rmoqchi edim. (kimning ko'chirma nusxasi qo'lyozma, qaysi xat turida bitilgan?) Asarning nomini ham aytib o'tsangiz juda minnatdor bo'lib qolardik.
Yana bitta savol Usmon xo'ja A'lam qanday tarixiy shaxs bo'ladilar, nechanchi asrda yashab o'tgan?

Javoblar uchun Alloh rozi bo'lsin.

[Romiy]

Шоир ва жамоат арбоби, етук мутасаввиф ва фақиҳ олим Хўжахон хўжа ибн Низомиддин хўжа Рожий Марғиноний 1834-йили Рамазон ойида, Марғилон шаҳрининг Аввал қишлоғида зиёлилар оиласида таваллуд топган. У Қўқон ва Бухоро мадрасаларида атрофлича таҳсил кўриб, форс-тожик ва араб тилларини мукаммал эгаллайди.
Мадрасани тамомлагач у жуда хушхат ва яхши савод эгаси бўлганлиги учун қозихонада хат ишларини олиб борувчи мирзолик ишига тайинланади. Шоир 33 ёшигача шу ишда хизмат қилади. Кейинчалик қозилик лавозимида ишлайди. Мана шу даврларда у уч тилда: ўзбек, форс-тожик ва араб тилларида шеърлар ёзувчи шоир сифатида шуҳрат қозонади. Айни чоғда у ижодий ишлар билан ҳам қизғин шуғулланиб, бир қанча асарлар ёзади.
Ҳозирда шоирнинг ўн минг мисрадан ортиқ адабий мероси мавжуддир. Улар асосан ғазал, маснавий, муҳаммас, мусаддас, муаммо, рубоий, тарих, сатира ва юморлардан иборат. Рожий лирикаси ҳам, ҳажвий асарлари ҳам бадиий таъсирчанлиги, пишшиқлиги билан ажралиб туради. Рожий Марғиноний лирикаси Зокиржон Ҳолмуҳаммад ўғли Фурқат таъбири билан айтганда "латиф ва равон". Унда энг эзгу кечинмалари фавқулодда гўзал бадиий либосда акс эттирилади. Шоирнинг севги темасидаги шеърларида ҳам унинг мавжуд ижтимоий тузумдан нафрати очиқ кўриниб туради:

Найлайин муҳаббатни шаҳнаси қўлим боғлаб,
Ишқни танобила кездирур биёбонлар.

Кўрмаган жафоларни кўрсатурсан, эй афлок,
Юрғизиб бошим узра бир тўқиз тегирмонлар.

Қози Рожий бир мунча асарларида очкўз, разил амалдорларни, амални бойлик тўплаш воситасига айлантириб олган қозиларни кескин танқид қилади:

Қанча қози қози бўлди чамбарак дастордин,
Мансаб аҳлин кўрди эмди шоҳлик ҳайвон экан.

Хўжахон Рожий ижодида унинг 85 байтлик бир маснавийси алоҳида ўрин эгаллайди. Бунда қози ижтимоий тенгсизликни кўрсатиш билан бирга унга ўз муносабатини ҳам яширмайди:

Золим фалак кўҳна эрур пушти ҳам,
Пешаси атфолига қилмоқ ситам.

Зулм карам аҳлига ҳаддин зиёд,
Кимга қилай арз қилай кимга дод.

Топсам эди даст мани дарднок,
Айлар эдим субҳ яқосини чок.

Қози Рожий "нечук жонман", деб бошланадиган ғазалида қалб кўзи очиқ мўъмин инсоннинг афсус надомати, пушаймон тавба тазарруси, қалб нолалари, Аллоҳга муножаати ва Унинг чексиз марҳаматидан умидворлигини ифода этган. Совет мустабид даврида бу зотнинг ижодиёти бўйича Муҳаммаджон Мадғозиев илмий иш қилиб, фан номзоди унвонини олишга муяссар бўлган.
Шоир Фурқат қози Рожий ҳақида: "Ман Рожий домулло бирлан маърифат пайдо айладим ва аруз фанида кўб моҳир киши экандур ва туркий ғазал машқида табъи кўб латиф ва равон эрмиш",- деган экан.
(Туркистон вилоятининг газети 1891-йил 20-апрель №16)
Ўзбекистон ССРда хизмат кўрсатган фан арбоби, профессор А.Муҳаммадиев қози Рожий ҳақидаги хотираларида:
"Мен ёшлигимда Рожий домуллони кўп кўрганман, чунки у киши Марғилон бозори (жомеъ масжиди)даги ишхонасига бизнинг маҳалламиз орқали ўзининг кичик икки ғилдиракли извошида ўтар эди. Шоирнинг сурат қиёфаси яхши эсимда, у узун бўйли, озғин, қорачароқ лекин хушсурат киши бўлиб, соддача кийинар эди.
Кўп марталаб эшитувимча, Рожий домулло хушсуҳбат, ниҳоятда камтар киши бўлиб, ўша вақтдаги амалдорларга хос бўлган такаббурлик аломатлари сира-сира билинмас, қизиқ-қизиқ латифаларни жуда катта санъат билан айтиши суҳбатдошларини тамомила маҳлиё қилар экан.
...Бир куни меҳмондорчиликка келганларни Рожий домулло кутиб олиш маросимида шошиб қолиб (бу вақтда у кишининг ёши 70да эди) бир пой ковушини ечмай сўридаги кўрпачага чиқиб кетади ва шу лаҳзада "Қарангки, иккита ҳаёлчанроқ ака-укалар бўлар экан,- деб ҳикоя бошлайди.-Акаси отни суғоргани анҳорга чиқиб қараса, укаси маҳси устидан оёғини юваётган эмиш.
Акаси ундан кулиб:
-Ие,жинни бўлдингми, нима учун маҳси устидан оёқ юваяпсан?- деса,унга жавобан укаси:
-Сен ўзингни бил, от етаклаб чиқдим деб жуганнинг ўзини кўтариб чиқиб, сувга тутиб турибсанку!- деб жавоб берибди. Ака ҳақиқатан ҳам, рнига жуганни олиб чиққан экан,"- латифа тугамасданоқ кўтарилган кулги орасида ҳалиги "ҳижолатлик" йўқолиб кетади,"- дея ҳикоя этган эди профессор.
Қози Рожий воқеаларга объектив назар билан қаровчи ва маълум даражада прогрессив киши бўлган.Бу нарса айниқса унинг "Дукчи эшон" воқеасига бағишланган маснавийсидан ҳам яққол кўриниб туради.
Қози Рожий Марғиноний 1918-йил 29-март пайшанба куни Марғилон шаҳрида боқий дунёга риҳлат қилади. Халқ ўзининг олими ва шоирини зўр қайғу билан дафн этадилар. Шоирлар у кишининг вафотларига бағишлаб марсиялар битадилар. Ҳозирча муаллифи номаълум бўлган марсия шундай бошланади:

Хўжажон қози зубдайн олам,
Эрди ул бу замоннинг миртози.

Шеъру иншоу нутқида йўқ,
Анинг амсоли ёки аъвози.

Ичи маъни билон семирғон эди,
Гарчи сувратда эди бас нози.

Бўлғон эрди кори илмға ғарқ,
Ҳама ажзи атмом афъози.

.................................................. .....................

Ўш шаҳрида 2007-йили нашр этилган "Хўжахон қози Рожий Марғиноний" китобидан келтирдим.

[Nigora Umarova]

Kavsaroy!
Sizda fikr.uz saytida blog ochish imkoni bor. Shunday ekan shoir Xo'jajon Rojiy hayoti va ijodiga bag'ishlab alohida blog ocharmiz...
Shoir ijodiga oid bo'lgan barcha ma'lumotlarni u yerga joylashtiramiz.
fikr.uzda Romiy siz ham qatnashsangiz bo'ladi. Bahs-munozarani, she'rlar tahlilini u yerda davom ettiramiz.

[Romiy]

Bu she'rlarni qaysi qo'lyozma kitoblaridan olyapsiz, Toshkentdagi Sharqshunoslikdan izlab ko'rmoqchi edim. (kimning ko'chirma nusxasi qo'lyozma, qaysi xat turida bitilgan?) Asarning nomini ham aytib o'tsangiz juda minnatdor bo'lib qolardik.

Қўлёзма китобини ким кўчириб нусха олганини билмайман лекин у китоб бизнинг оилада қадимдан бор. Ўша кишининг зурриёдларидан бўлганимиз учун ҳам наслдан наслга қўлма-қўл бўлиб ўтиб келяпти. Хат турларини унчалик фарқлай олмайман лекин настаълиқ ёзувида бўлса керак.


Yana bitta savol Usmon xo'ja A'lam qanday tarixiy shaxs bo'ladilar, nechanchi asrda yashab o'tgan?

Афсус мен ҳам бу киши ҳақида билмайман. Агар маълумот чиқиб қолса албатта жавоб қиламан. Инша Аллоҳ.

[Kavsar]

Rahmat Romiy! Bizni xursand qildingiz. Albatta Fikr.uzga (http://fikr.uz/) Nigora opam aytganlaridek blog ochamiz, siz ham a'zo bo'lib u yerda qimmatli ma'lumotlaringiz va fikrlaringizni berib borishdan bizni bebahra etmaysiz degan umiddamiz.

Alloh barcha amallarimizni xayrli qilsin...

[Romiy]

Дунёлиғдин пири раҳбар бўлса айтур бер-бер,
Халқ аросинда қаландар бўлса айтур бер-бер.

Кечаи-кундуз тамаъ айлаб, эшикларда юруб,
Шайхул олам тожи барсар бўлса айтур бер-бер.

Ёнида ҳамроҳ бўлуб шайтон сифат одам юрур,
Кимки учраб рў-барў гар бўлса айтур бер-бер.

Мол-пулни ташлаб откон таркин айлаб беибо,
Кўрсатуб йўлларни раҳбар бўлса айтур бер-бер.

Ҳақ учун жонин фидо айлаб бу йўлда ончунон,
Хулқи-хўйи муаттар бўлса айтур бер-бер.

Қози, муфти, мударрис бетамаъсиз юрмағай,
Холисан лиллаҳ биродар бўлса айтур бер-бер.

Мурни оғритмагон одам кўрунса кўзға бас,
Аҳди боғлаб чун мақаррар бўлса айтур бер-бер.

Зийнати дунёи-дунни меҳридин ўттим дебон,
Эл кўзиға хўб камтар бўлса айтур бер-бер.

Тавба денг эй ёри дўстлар, Ҳаққа тинмай ёлбориб,
Давлату мулки Искандар бўлса айтур бер-бер.

Дунёда бир ол, бир олни истадим доим юруб,
Хоҳ яхши, хоҳ ёмонлар бўлса айтур бер-бер.

Бетамаъ одамни Рожий, кўрмадим асло бу кун,
Чунки олам моли дарбар бўлса айтур бер-бер.

.................................................. ...............

Холисан лиллаҳ - холис Аллоҳ учун
Мур - чумоли

[Romiy]

Қуёш, қуёш, қуёш осо жамолин ул дилбар,
Очиб, очиб, очиб оламни айлади анвар.

Кўруб, кўруб, кўруб они йироқдин ман зор,
Сочиб, сочиб, сочиб оҳим била жаҳонға шарар.

Бориб, бориб, бориб йиқилдим ўздин андоқким,
Таним, таним, таним ичра йўқ эрди жондин асар.

Манинг, манинг, манинг ушбу йиқилмоғим кўрубон,
Юруб, юруб, юруб ўлди қошимға лутфи овар.

Келиб, келиб, келиб айлаб неча табассумлар,
Сўруб, сўруб, сўруб этти талаттуф ила назар.

Тутуб, тутуб, тутуб илгим деди қўб эй бекас,
Кетиб, кетиб, кетиб ўздин эл ичра бўлма самар.

Лабин, лабин, лабин оғзимға қўйди доғи деди,
Тотиб, тотиб, тотиб айт ушбу тотли бошакар.

Уёл, уёл, уёл эй Рожий ушбу сўзлардин,
Магар, магар, магар этмишсан ўзга ёваҳ ҳунар.

[Romiy]

Нигоро, ой жамолингни кўруб бир дам тўёрманму,
Ўшал кун даргоҳингда ёстиниб ул дам ўлорманму.

Бўлуб соқий қадаҳ хуммори ташна қулларға,
Агар лутфу карам қилсанг, ки ман андин ичорманму.

Нигоҳинг ҳаста ошиқларға гўё меҳри шафқатдур,
Қатори ёри-жоно шафқати шояд кўрорманму.

Муҳибби хос қуллардек доим ётибман остонангда,
Дами инъом чунким илтифотингни ман топорманму.

Гадойи шайъуниллаҳ деб турубман ёлбориб доим,
Қуруқ қайтарма Рожийни, бўлуб навмид ёнорманму.