Пиримқул Қодиров бадиий сўзни жонлантирган ижодкор

[Nigora Umarova]

Hurmatli badiiy adabiyot ixlosmandlari!

Bu yil xalqimizning ardoqli yozuvchisi, “Yulduzli tunlar”, “Avlodlar dovoni”, “Ona lochin vidosi” kabi tarixiy romanlarning ijodkori, asarlarini qalb ko‘zi ila his qilib yozgan yozuvchimiz Pirimqul Qodirov muborak 80 yoshga to‘ladi. Shu munosabat bilan forumimizda Pirimqul Qodirov bilan muloqot uyushtirmoqchimiz.
O'zingizni qiziqtirgan savollarni ushbu mavzuda qoldirishingizni so'raymiz.
Adibimiz ushbu savollaringizga javob beradilar.

Ҳурмaтли бaдиий aдaбиёт иxлoсмaндлaри!

Бу йил xaлқимизнинг aрдoқли ёзувчиси, “Юлдузли тунлaр”, “Aвлoдлaр дoвoни”, “Oнa лoчин видoси” кaби тaриxий рoмaнлaрнинг ижoдкoри, aсaрлaрини қaлб кўзи илa ҳис қилиб ёзгaн ёзувчимиз Пиримқул Қoдирoв мубoрaк 80 ёшгa тўлaди. Шу мунoсaбaт билaн фoрумимиздa Пиримқул Қoдирoв билaн мулoқoт уюштирмoқчимиз.
O'зингизни қизиқтиргaн сaвoллaрни ушбу мaвзудa қoлдиришингизни сўрaймиз.
Aдибимиз ушбу сaвoллaрингизгa жaвoб бeрaдилaр.

В этой теме вы можете задать свой вопрос (как на узбекском, так и на русском) известному узбекскому писателю, Пиримкулу Кадырову, автору таких произведений как "Звездные ночи","Три коня", "Перевал поколений" и многих других. Надеемся, что те кто знаком с его творчеством, не останутся в стороне от беседы с автором. Подробно о жизни и деятельности писателя можете ознакомиться здесь (http://madaniyat.zn.uz/589).

[Nigora Umarova]

Yozuvchimiz haqidagi ma'lumotlar bilan madaniyat.zn.uz (http://madaniyat.zn.uz/587)sahifasi orqali tanishishingiz mumkin.

https://img.uforum.uz/images/6918817.jpg

[Lutfillo Tursunov]

Hurmatli badiiy adabiyot ixlosmandlari!

Bu yil xalqimizning ardoqli yozuvchisi, “Yulduzli tunlar”, “Avlodlar dovoni”, “Ona lochin vidosi” kabi tarixiy romanlarning ijodkori, asarlarini qalb ko‘zi ila his qilib yozgan yozuvchimiz Pirimqul Qodirov muborak 80 yoshga to‘ladi. Shu munosabat bilan forumimizda Pirimqul Qodirov bilan muloqot uyushtirmoqchimiz.


Nigora Umarova, avvalo, forum orqali mashhur insonlar bilan tashkil etiladigan muloqotimizni davom ettirganingiz uchun Sizga katta rahmat. Qolaversa, taniqli adibimiz, ustoz Pirimqul Qodirov bilan bevosita suhbatlashish biz - adabiyot muhlislari uchun katta baxt va sharaf. Oramizda u kishining takrorlanmas asarlarini o'qimagan kishi bo'lmasa kerak. Pirimqul aka, so'zsiz, 20 asr o'zbek adabiyotida o'chmas iz qoldirgan adibimizdir. U kishining romanlari adabiyotimizni yanada yuqori pog'onaga ko'tardi, deb bemalol ayta olaman.
Avvalo, aziz adibimizni qutlug' 80 yoshlari bilan chin dildan muborakbod etaman. U kishiga sihat-salomatlik, yangidan-yangi asarlarni biz muhlislarga taqdim etishlarida kuch-quvvat tilayman. Sizga Alloh doimo madadkor bo'lsin, Pirimqul aka!

[Nigora Umarova]

Hayotni ko'rgan va uning sinovlarini mardona yenggan insonlardan qancha ibrat olsak, shuncha kam. Ularning nasihatlari biz uchun durdona, bosib o'tgan hayot yo'llari ibratdir.
Pirimqul Qodirovning bir nasihatlari, duolari hali hanuz qulog'im ostida jaranglab turgandek bo'ladi: "Nigora, qizim! Yo'lingizda doimo yaxshilar yo'ldosh bo'lsin. Yaxshilarga tenglashing-u, yomonlarga tenglashmang... "

Ularning asarlarini 2-3-sinflarda o'qiy boshlaganman. "Akramning sarguzashtlari" asarini qo'limdan qo'ymay o'qiganman. Tarix faniga qiziqishimga ham "Yulduzli tunlar" asos bo'lgan.

Forumdoshlar ruxsat bersalar, ularga "Pirimqul aka" deb emas, "Pirimqul bobo" deb murojaat qilsam. sababi yoshlari buvamlar bilan teng va ularga har doim shunday deb murojaat qilaman.
Demak, savollaringizni kutib qolaman

[Nigora Umarova]

Pirimqul Qodirov "Yulduzli tunlar" videofilmida Bobur rolini ijro etgan O'zbekiston xalq artisti Muhammadali Abduqunduzov, rafiqasi Safiyaxon aya bilan

https://img.uforum.uz/images/8828404.jpg

[Lutfillo Tursunov]

Pirimqul Qodirov "Yulduzli tunlar" videofilmida Bobur rolini ijro etgan O'zbekiston xalq artisti Muhammadali Abduqunduzov, rafiqasi Safiyaxon aya bilan
https://img.uforum.uz/images/8828404.jpg (http://https://img.uforum.uz/images/8828404.jpg)

https://img.uforum.uz/images/5684283.jpg

Улуғ бобомиз, буюк давлат арбоби, истеъдодли саркарда, нозик қалб шоир Заҳириддин Муҳаммад Бобур таваллудининг 525 йиллиги муносабати билан газетамизда Ўзбекистон ва Қорақалпоғистон халқ артисти, Халқаро Бобур мукофотининг совриндори Муҳаммадали Абдуқундузов билан суҳбат ўтказган эдик. Ўша суҳбатни Муҳаммадали ака қуйидагича бошлаган эди:
— Фарғона вилоятининг Ўзбекистон тумани, Яйпан қишлоғида таваллуд топганман. Демоқчиманки, Заҳириддин Муҳаммад Бобурдек таниқли инсон туғилган вилоят бизга ён қўшни. Мактабда адабиёт, тарих фанларида илк бор таниганим бу улуғ инсонни ўқувчилик давримдаёқ яхши кўрардим. Бирор юмуш билан Андижонга бориб қолсам, назаримда у кишининг руҳи мен билан ёнма-ён юргандек бўларди, ҳаяжонланардим. Пиримқул Қодировнинг “Юлдузли тунлар” романини катта қизиқиш билан ўқиб чиққаним, Бобурнинг изтиробли ҳаёт йўли юрагимда чуқур из қолдиргани эсимда...
Биз Бобур қиёфасини шу актёрда тасаввур қилиб ўрганганмиз. Демакки, ушбу қиёфа аввалроқ, “Юлдузли тунлар” романида яққол тасвирлаб берилган ва ушбу тасвир таъсирида Муҳаммадали Абдуқундузов ижросидаги Бобур қиёфаси юзага келган. Бу ҳам ёзувчимизнинг маҳорати, истеъдоди ва тинимсиз меҳнатларидан дарак беради.
— Суратга олиш ишлари тугагач, анча вақтгача мен учун азиз ва қадрдон бўлиб қолган одамни йўқотгандай маҳзунланиб қолдим, — дея суҳбатини давом эттирганди Муҳаммадали ака. — Ахир, шунча вақт давомида дунёга таниқли буюк шахс қиёфасида яшадим. Унинг азобу уқубатлари, қувончу изтиробларини ўз бошимдан кечирдим. Ва ҳис қилдимки, бундан кейин ҳам ана шу улуғ номга муносиб бўлиб яшамоғим керак. Шунинг учун ҳам салбий ролларда ўйнамадим (буни томошабинлар ҳам илтимос қилишган). Ҳар бир ишда, ҳатто ўйнаган киноларимда ҳам воқеаларга Бобурнинг феъл-атворидан келиб чиқиб муносабатда бўляпман...
Ушбу фикрлардан хулоса чиқариш мумкинки, актёр “Юлдузли тунлар”да жонлантирилган Бобур образидан қаттиқ таъсирланган, ушбу номга муносиб яшашга ҳаракат қилган. Менимча, бу – буюк шахс ҳақида ёзилган буюк асарга (“Юлдузли тунлар”) берилган ҳаққоний баҳодир. Ҳамма ижодкорга ҳам, ва улар яратган барча асарларга ҳам бундай шараф насиб этавермайди...

[Nigora Umarova]

Бобур Мирзо таваллудининг 525 йиллигига багишлаб Тошкент ислом университетида тадбир утказганимизда Пиримкул Кодиров ва Мухаммадали Абдукундузов ташриф буюришганди.
Бобур Мирзонинг ота томонидан боболари Юнусхоннинг макбараларини зиёрат килиб, рухи покларига Куръон тиловат килиб, сунг талабаларни кизиктирган саволларга жавоб беришганди.
Айникса, Мухаммадали Абдукундузов Бобур Мирзо монологини укиб берганларида бутун зал титраб кетган.

https://img.uforum.uz/images/7317608.jpg

[Lutfillo Tursunov]

Хозирча, адибимизга юфорумчилардан савол тушмади. Рухсатингиз билан мен ушбу саволлар окимини бошлаб берсам:

Биринчи саволим: Агар янглишмаётган бўлсам, Сизнинг ижодий фаолиятингизга салкам 60 йил тўлди. Шундай улкан ижод уммонида туплаган ва узингиз учун тугри йул деб билган хаёт фалсафаси хакида айтиб утсангиз?
Иккинчи саволим: Эшитишимча, "Юлдузли тунлар" романини биринчи бор нашрдан чикарганингизда анча тортишувлар юзага келган экан. Ушанда унга айрим узгартиришлар киритиб, кайта чоп эттирган экансиз. Тортишувлар келиб чикишига нима сабаб булган эди?

[Aziza Abdunabiyeva]

Nigora opa, men ham sizga qilayotgan bu savobli ishingiz uchun katta rahmat aytmoqchiman... Siz tufayli juda ko'p adabiyot shinavandalari sevimli ijodkorlari bilan onlayn suhbat qurishga muvaffaq bo'lmoqdalar.

Sevimli adiblarimdan biri, ustoz Pirimqul Qodirovni sakson yoshlari bilan chin dildan muborakbod etaman.

Ularga savol berishda ham salobat bosadi odamni... Savollarni kuzataychi, balki mening savollarimni forumdoshlar berishar...

[Aziza Abdunabiyeva]

Бобур Мирзо таваллудининг 525 йиллигига багишлаб Тошкент ислом университетида тадбир утказганимизда Пиримкул Кодиров ва Мухаммадали Абдукундузов ташриф буюришганди.
Бобур Мирзонинг ота томонидан боболари Юнусхоннинг макбараларини зиёрат килиб, рухи покларига Куръон тиловат килиб, сунг талабаларни кизиктирган саволларга жавоб беришганди.
Ha, o'sha fayzli va mazmunli uchrashuvni har bir daqiqasi haliyam esimda... Buning uchun ham sizga tashakkur aytishimiz kerak, Nigora opa!

Айникса, Мухаммадали Абдукундузов Бобур Мирзо монологини укиб берганларида бутун зал титраб кетган.

https://img.uforum.uz/images/7317608.jpg


Faqatgina titrab emas... To'lqinlanganidan ko'ziga yosh kelganlar ham bo'lgandi.

[Dilya Hasanova]

Ularning asarlarini 2-3-sinflarda o'qiy boshlaganman. "Akramning sarguzashtlari" asarini qo'limdan qo'ymay o'qiganman.
Жуда ажойиб асар. Мен хам шу асарни 2-3 синфлигимда камида 5-6 марта укиб чикканман, китоб укилаверганидан булакларга булиниб кетганди. Якинда жиянларимга китоб кидириб юрганимда лотин алифбосида кайта чоп этилган вариантини куриб колдим. Сотиб олдиму, жиянларимга беришдан олдин узим яна укиб чикдим. :)
Пиримкул бобо, сизга улмас асарлар яратганигиз учун чексиз миннатдорчилик билдираман.
Савол: Барчага машхур "Юлдузли тунлар" романини ёзишингизга нима туртки булган?

[Sparc]

Савол. Абдулла Орипов ўз вақтида ўкиниб "икки дарё оралиғида қолиб кетди менинг овозим" деб ёзган эди. Ўзбек адабиётининг савияси юксак, асарларнинг жаҳонда танилишга арзигулик бўлишига қарамай бирор бир ёзувчи ёки шоиримиз Чингиз Айтматов, Олжас Сулаймонов ёки Нобел мукофоти лауреати Орхан Памук даражасига эриша олмади.

Адабиётимизнинг мохир таржимонлари пайдо бўлиши учун нима қилиш керак ?

[Nigora Umarova]

Muhtaram forumdoshlar!
Kecha yozuvchimiz bilan ko'rishishga muayassar bo'ldim.
Sizlarning bergan savollaringizga keyingi haftalarda albatta javob beradilar.
Bugun esa kecha bergan savollarimga javoblarni e'tiboringizga havola etmoqdaman.
Soat 18-30 larda adib xonadoniga bordim va ular bilan maroqli suhbat qurdim.


https://img.uforum.uz/images/7048762.jpg

[Nigora Umarova]

Bobojon, mana yaqinda 80 yoshni qoralaysiz. Avvalambor sizga barcha forumdoshlar, shu jumladan sizning izdoshingiz hisoblanmish jurnalist Lutfullo Tursunovning tabrigini yetkazib qo’ymoqchiman. Ilohim, yuz bilan yuzlashish sizga nasibi ro’z bo’lsin!

[Pirimqul Qodirov]

Bobojon, mana yaqinda 80 yoshni qoralaysiz. Avvalambor sizga barcha forumdoshlar, shu jumladan sizning izdoshingiz hisoblanmish jurnalist Lutfullo Tursunovning tabrigini yetkazib qo’ymoqchiman. Ilohim, yuz bilan yuzlashish sizga nasibi ro’z bo’lsin!

Rahmat, qizim. Lutfullo Tursunov ham menga o’xshab piri badavlat bo’lib yursin. Yoshlarimiz hayotda bizdan-da katta yutuqlarga erishsinlar. Mening tasavvurimda, bizga berilgan umr ham jimjit bir tezlik bilan uchib o’trmoqda. Orqaga qarassam, yaqindagina Turkiston tizmatog’ining etaklarida Kengqo’l degan qishloqda yalangoyoq chopib yurgan bola bo’lib ko’rinaman. Odamning umri bitta davrga sig’maydi. Chunki biz urush, undan oldingi va keyingi qator davrlarni boshdan kechirdik.

[Nigora Umarova]

Turkiy ajdodlarimiz yetti pushtini yaxshi bilmagan insonni uyat qilishgan. Tarixiy asarlar ijodkori sifatida o’z ajdodlaringiz haqida uforumdagi muxlislaringizga gapirib bersangiz , iltimos.

[Pirimqul Qodirov]

Turkiy ajdodlarimiz yetti pushtini yaxshi bilmagan insonni uyat qilishgan. Tarixiy asarlar ijodkori sifatida o’z ajdodlaringiz haqida uforumdagi muxlislaringizga gapirib bersangiz , iltimos.

O’ylab qarasangiz, har bir kishining taqdiri tug’ilmasdan oldingi asrlarda ham ildiz otgan bo’ladi. To’qson ikki qabilali o’zbeklar o’z ajdodlari qaysi urug’dan ekanini yoddan chiqarmaganlar. Albatta, urug’ surishtirish urug’-aymoqchilikka olib bormasligi, biz doim xalq va millat manfaatini birinchi o’ringa qo’yib yashashimiz kerak.
Shu bilan birga ko’pchiligimizning tarjimai holimiz ota-bobolarimiz mansub bo’lgan qabila va urug’lar orqali xalqimiz boshidan kechirgan katta tarixiy voqealarga uzviy bog’langanini yodda tutishimiz lozim. Deylik, Amir Temur mansub bo’lgan barlos abilasi Shayboniyxon va uning avlodlari davrida qattiq quvg’inga uchraydi. Barloslarning ulkan bir qismi Bobur bilan birga Afg’oniston va Hindistonga ketadi. Bizning yurtda qolganlari esa tog’ oraliqlariga, xon navkarlari kam boradigan pana qishloqlarga joylashadi.
Otamizning bobokalonlari orasida Hasan Jibbachi degan kishi o’tgan ekan. Jiba – jang paytida kiyiladigan zirhli kiyim. Jibbachi – hukmfarmo bekning – “oftobachi” deganga o’xshash bir mulozimi. Hasan Jibachi o’sha davrdagi hukmron doiralarga yaqin turgan qirq urug’ining Quyonquloq shoxasidan bo’ladi. Shuning uchun tog’ ortiga quvilgan barloslardan tap tortmaydi. Soy bo’yida soch yuvayotgan zangori ko’zlik go’zal barlos qizni otiga o’ngarib olib qochadi, bizning Kengqo’l qishlog’iga keltirib, unga uylanadi.
Otamizning ham ko’zlari ko’kish edi, buning sababini izohlash kerak bo’lganda “barlos momomga tortgan ekanman” derdilar. Barlos qavmida qorachadan kelgan odamlar ham ko’p, lekin oq yuz, zangori ko’zlar uchrab turadi. Keyinchalik otamiz ham Oqsuv tomonlarda yashaydigan va o’zlarini “turk” deb ataydigan barloslarga kuyov bo’ladilar. Irsiyatning o’lmasligini qarangki, tillorang sochli, ko’zi ko’kish bolalar gohida bizning aka-ukalarimiz va farzandlarimiz oilasida ham tug’ilib qoladi. Bunga daf’atan hayron bo’lamiz-u, keyin o’sha barlos momolarni eslaymiz.
Katta bobolarimiz orasida Boboyor so’fi degan fozil kishi o’tgan ekan. Lekin bizning otamiz Qodir Yo’ldosh o’g’li maktab ko’rmay o’sgan umumiy odam edilar. Tog’da old cho’ponlardan biri bo’lib tanilgan, mashhur Yagnob tog’larida qo’y boqib, o’nta qo’yni yuztaga, keyin ularni mingtaga yetkazib boy bo’lgan ekan. Bugungi ibora bilan aytganda badavlat fermer bo’lgan.
Onamiz – O’g’iloy Husan qiziga uylangandan keyin, biz ketma-ket besh o’g’il tug’ilgan ekanmiz.
Ota-onalar bizni oyoqqa turg’izguncha nechog’lik mashaqqat chekkanlarini o’zingiz farzand o’sstirganda bilar ekansiz. Otamiz boy bo’lib badarg’a qilinganligi uchun hukmron mafkura yoshlikda bizni ruhan ezib, undan bezdirgudek bo’lardi. Holbuki, otam mehnat qilib charchamaydigan, besh vaqt namozini kanda qilmaydigan, umrida aroq ichmagan, muloyim tabiat, mo’min-qobil odam edi. Hayotda juda ko’p og’ir, asabbuzar hodisalarni boshdan kechirgan bo’lsa ham, rahmatli biror marta biz, bolalarni urib-so’kkani yodimda yo’q.
Lekin onamiz bizni zir yugurtirib ishlatar, gunoh o’tsa ayamay jazo berar, intizomni juda qattiq tutar edilar. Otamiz “Bizning xotin amaldor momosiga tortgan” deb qo’yar edi. Keyin bilsak, onamizning momolari O’g’iljon dodho Farg’ona vodiysining O’sh tomonlarida shuhrat qozongan Qurbonjon dodhoning izdoshlaridan bo’lgan ekan. Inqilobdan oldingi davrda Juzgon va Oqsuv tomonlarda shu zabardast O’g’iljon dodho elboshi bo’lib tanilgan ekan. U kishi olamdan o’tgan kezlari tug’ilgan bizning onamizga o’sha momosining nomini berib, O’g’iljon deb ot qo’ygan ekanlar.
Bola ekanimizda onamizning siyosatidan hayiqar edik, bizning attiqqo’l hokimday tergashlaridan ranjib, yosh aka-ukalar bir-birimizga hasrat ham qilar edik. Endi balsam, bolani qattiq intizom bilan tarbiya qilganliklari bizning foydamizga bo’lgan ekan.[/FONT]
[FONT=Times New Roman]Onamizning qishlog’i So’farkat va Oqsuvni bolalik paytlarimdan beri bilaman. “Boburnoma”da Dahkat bilan birga qalamga olingan Oqsuv – ana shu qishloq ekanini keyinchalik surishtirib aniqlaganman. Mashhur Osmon Yaylov bulog’idan hozir ham musaffo suv qaynab turadi.
Onamiz rahmatlini yana bir jihatdan ko’p eslayman: bolaga talabchan bo’lish bilan birga uni yaxshi parvarishlab, “iligi to’la” qilib o’stirishni bilar edilar. Ukalarimni qanday boqqanlari esimda bor. Har kuni bug’doy uni, qo’y yog’I va novvotni sutga qorib nihoyatda shirin taom qilib berar edilar. Onamiz bolaning ovqatidan tejashni pastkashlik deb bilar edilar. Bola iligi to’la bo’lib o’sishi uchun nimaiki sarf-xarajat kerak bo’lsa, hech ayamas edilar. Tug’ilgan yurtimizning archazor tabiati bilan ota-onamiz bizga in’om etgan sog’liq va “iligi to’lalik” og’ir hayotiy sinovlarda qanchalik asqotganini yillar o’tgandan so’ng fahmladik.

[Nigora Umarova]

Ismingizni Pirimqul deb kim qo’ygan?

[Pirimqul Qodirov]

Ismingizni Pirimqul deb kim qo’ygan?

Biz tug’ilib o’sgan Kengqo’l qishlog’i Turkiston tizma tog’ining etagida joylashgan. Azaldan bizning ota-boblarimiz Farg’ona vodiysi, O’ratepa, Zomin, Jizzax va Xovos bilan bordi-keldi qilgan. Men tug’ilgan 1928-yilda bizning Kengqo’l O’zbekiston tarkibida bo’lgan. Baland Chaqir, Jo’langar, Qayirma, Sarobi, Kengqo’l – hammasining Pirimqul mingboshi degan bitta fozil elboshisi bo’lgan.
Bu odam adolatli rahbar bo’lgani uchun ko’pchilik uni juda hurmat qilarkan. Bizning otamiz ham shu odamga havasi kelgani uchun menga uning nomini bergan ekanlar.
smimning ma’nosiga kelsak, Pir - Ollohning sifatlaridan biri. Ma’naviy ota ham Pir deyiladi. Arabcha Abdu Olloh degani- Ollohning quli degani. Pirimqul ham Abdulloh ismining ma’nodoshi.

[Nigora Umarova]

Ota-bobolaringiz boy o’tishgan bo’lsa; bolaligingiz kolxozlashtirish, quloqlashtirish davriga to’g’ri kelgan ekan. Oilangiz bu davrda aziyat chekkanmi?

[Pirimqul Qodirov]

Ota-bobolaringiz boy o’tishgan bo’lsa; bolaligingiz kolxozlashtirish, quloqlashtirish davriga to’g’ri kelgan ekan. Oilangiz bu davrda aziyat chekkanmi?

Yosh bolalik paytimizdan og’ir sinovlar boshlandi. O’ttizinchi yilda bo’lsa kerak, otamiz ketma-ket to’rt o’g’il ko’rganini xursandchiligiga bir hafta ko’pkarilik to’y beradi, to’qson pud guruchlik osh damlatadi.
Bunday dabdabali to’ylar, ayniqsa u paytlarda qattiq qoralanar ekan. Otamiz besh yilga surgun bo’ladi, biz qahraton qish paytida qishloqdan badarg’a qilindik. U zamondagi buyruqlar beshafqat bo’lar va 24 soatda bajarilardi. Otasiz oila 4 nafar yosh bola bilan 24 soatda ayerdan boshpana topadi?!..
O’shanda men ikki yosh ekanman. Qalin qor yoqqan sovuq kunda onam bilan tog’am bizni ko’rpalarga o’rab, otda Kengqo’ldan Oqsuvga olib jo’nashdi. Tog’ yo’llaridan yurish qiyin, yerlar toyg’oq. Onamning qo’lida olti oylik Rabbim nomli ukacham bor. Otlar muzga toyib yiqilganda ularning ustidagi yuklar ham qorga qulab tushadi. Onam bilan tog’am otlarni turg’izib, yuklarni ortguncha biz qorda qolamiz. Olti oylik go’dak chirillab yig’laydi. O’shanda undan sovuq o’tib ketgan ekan. Onamning qishlog’i Oqsuvda ukacham nobud bo’ldi. Onamning o’rtanib yig’laganlari, qish chillasida yosh bolalarni issiq uydan quvib chiqargan zolimlarni qarg’aganlari yodimda qolgan. Bu noinsofliklar stalincha shafqatsiz siyosatning oqibati bo’lganini keyin bilganman.
Besh yillik surgunni O’zbekistonning Xovos tumanida, Iskandar qishlog’ida o’tkazdik. Bu yillar ichida bizga yaxshilik qilganlar ko’p bo’ldi, lekin zo’ravonlikka o’rgangan ayrim baloxo’rlar “yakkaxo’jalik solig’ini to’lamaganlik” bahonasi bilan kechasi uyimizni tintib, biz yopinib yotgan ko’rpalargacha tortib olishgan.
Kech kuz edi, tun sovuq. Men otamning barra po’stinini yopinib yotgan edim. Tintuv qilayotganlardan biri po’stinni ham tortib olmoqchi bo’ldi. Onam menga: “Berma! Havo sovuq! Qish kelyapti!” dedi. Lekin shafqatsiz tintuvchi “Jiring bor, boyvuchcha, sovuqdan o’lmaysan!” dedi-yu< po’stinni ham tortib olib ketdi. Mis ko’zalar, yog’och korsonlar, rangdor kigizlar, patgilamlar, onamning bo’g’chalari-hammasi aravaga ortildi. Musodara qilingan narsalarning ro’yxati ham tuzilmadi, narxi ham belgilanmadi. Keyinchalik qishloq magazinida eskiroq ko’rpalar, nimdosh sholchalar go’yo “soliq pulini undirish” uchun sotildi. Qimmatroq narsalarimizni moliya bo’limidan va boshqa joydan kelgan baloxo’rlar bo’lishib oldi, deb eshitdik. Dahshati shundaki, bunday talonchilik sinfiy kurash bayrog’i ostida qilinardi.
Otamiz yakkaxo’jalik solig’idan qutulish uchun ham kolxozga kirdi, ko’p qatori qo’sh haydab, o’roq o’rib yurdi, lekin baribir sho’rolarning ta’qibidan qutulmadi.
O’ttiz yettinchi yilning qatag’onlarida “boy bo’lgansan” deb, otamni tegovga chaqirishdi.
O’sha kunlarda onamiz qanchalik iztirob chekkanlari, uyimiz tahlikaga to’la bir sukutga cho’mgani hamon yodimda turibdi.
Xudo bir asrab, tergovchi otamga “Hozircha yurib turing!” deb javob beribdi. Tergovchining gap ohangidan bu najot vaqtincha ekanini, agar qatag’on qilish rejasi to’lmay qolsa, otamni yana chaqirib, borsa kelmas joylarga jo’natishlari mumkinligini otam sezgan bo’lsa kerak. Aqlli odamlar otamga, “Hozir ho’lu quruq barobar yonyapti, bu to’palon sal bosilguncha bexatarroq bir joyga ko’chib keting” deb maslahat berishadi. “Ammo bu maslahat oramizda qolsin, xotiningizga ham bildirmang”, deb tayinlashadi. U davrda mana shunday oddiy gap uchun ham odamlarni qamab yo’q qilib yuborishavergan.
Shuning uchun otam sababini onamga aytib o’tirmasdan “Ertaga kechasi ko’chamiz, hech kimga bildirmanglar!” deb tayinlaydi. Qorong’i tushganda ot qo’shilgan iki g’ildirakli arava keldi. Unga ko’rpa-to’shak, ozgina ro’zg’or buyumlari sig’di. Biz bolalarni ham shu aravaning ustiga chiqarishdi.
Onam shuncha talon-tarojlardan keyin yuz mashaqqatlar bilan yig’ib butlagan ro’zg’or buyumlarining ko’pi bu kichik aravaga sig’mas edi.
-Sig’magani qolsin!- dedi otam. – uyni bekitib ketamiz. Keyin olib ketamiz!]
Onam bunga ko’nmadi. Oradan gap qochdi. Onam:
- Ko’chmayman!- deb turib oldi.
- Ko’chmasang, qolaver!- deb otam ham jahl bilan aravani haydab yo’lga tushdi.
Onamning qo’lida olti oylik ukam bor. Biz arava ustida ikki o’g’il-bir qiz ketayapmiz. Kattamiz 11 yoshda, men 9 yasharman. Kechasi huvillagan uyda onamizni yolg’iz qoldirib ketayotganimizdan yuragimiz eziladi.
New Roman]Bir vaqt oy chiqqanda aravaning ketidan kimdir talpinib kelayotganini ko’rdik. Tikilib qarab, onamni tanidim. Onalik tuyg’usi ustun kelib, bizning ketimizdan piyoda yo’lga chiqibdi. Qo’lida bola bilan yana qandaydir tugunchakni ko’tarib biz bilan orama-qora kelyapti.
Hisoblab qarasam, o’shanda onam 37 yoshda ekan. Biz O’ratepada bir to’xtab, Bekobodga qarab ketdik. Qirq chaqirimlik yo’l.
Aravani otam pulga yollagan ekan. Egasi oldinda otini minib boryapti. Otam o’zi sigir, eshak, to’rt-beshta qo’y-echkilarni oldiga solib haydab ketyapti. Onam ancha orqada. Tun qorong’usida muyulishlarda ko’rinmay qoladi. Shunda yuragimni xavotirlik timdalaydi.
ravada uchta bola onamiz uchun shunchalik iztirob chekib boryapmizki, hatto bir-birimiz bilan ovoz chiqarib gaplashmaymiz. Har dardimiz ichimizda. Faqat onam kelayotgan tomonga tikilamiz. Uning bola ko’targan xiyol egik gavdasi ko’ringanda sal yengil nafas olamiz.
Uzoq yo’lda otam jahlidan tushib, onamning oldiga bordi. Yarashmoqchi bo’lib:
-Bas endi! – dedi.- Aravada joy bor. Bolalarning oldiga chiq.
Lekin onam bu to’g’rida gaplashgisi ham kelmadi. Bola ko’targan holda indamay bizga ergashib klaverdi. O’shanda onam bag’riga bosib ko’tarib borgan ukam Iskandar kimyo olimi bo’lgan. Mash’um 37-yilning kuzida tun bo’yi bola ko’tarib qirq chaqirim yo’lni bosib o’tish uchun bunchalik kuch, bardosh va irodani onam qayerdan olganiga haligacha hayron qolaman.
O’ylaymanki, otam ham, onam ham o’zlaricha haq edi. Agar otam shu bemavrid ko’chish bilan qatag’ondan qutulmasa, biz tirik yetim bo’lib qolishimiz, oqibatda yana onamizga qiyin bo’lishi aniq edi.
Onamning bunchalik qattiq turib arazlashi ham otamga qarshi isyon emasligini men keyin tushundim. Bu arzada begunoh oilani bir emas, uch marta issiq uyidan, butun ro’zg’oridan mahrum qilib, sovuq kuz kunida xazonday quvgan shafqatsiz zamona zulmiga qarshi norozilik va cheksiz nafrat bor edi.
Bekobodning Dalvarzin sovxoziga qarashli bir joyga borib tushdik. Yangi o’zlashtirilgan paxtazorlarda ishchi kuchi yetishmas ekan. Qator qilib qurib qo’yilgan uylarning bo’sh turganlari bor ekan. Shulardan biriga kirib joylashdik. Uyning bo’sh xonalaridan biriga shiftga yetadigan qilib ko’sak uyib qo’yishgan ekan. Qishi bilan ko’sak chuvidik. Bahordan g’o’za chopig’iyu, o’tog’i boshlandi. Yozda bezgak pashshalar ko’payib ketdi. Bodu havosidan biz, bolalar, ustma-ust kasal bo’laverdik.
an]O’ttiz sakkizinchi yilning kuziga kelib Stalin qatag’onlari ham sal kamaygan, chamasi. Ota-onamiz murosaga kelishib, Iskandar qishlog’ida qolgan uychamizga qaytadan ko’chib bordik.
Shu ko’ch-ko’chlar paytida onamiz bilan birga, biz ham eng og’ir iroda sinovlarini boshdan kechirib chiniqqanimizni endi tushunaman.

[Nigora Umarova]

Bobojon, o’sha qora kunlarni yodingizga solganim uchun ma’zur tutasiz. Avvalgi safar xonadoningizga kelish kunim - jahon adabiyotining buyuk yozuvchisi Chingiz Aytmatovning vafotiga to’g’ri kelib qoldi. Shunda sizni chuqur iztirob holatida ko’rdim va yanada chuqur qayg’uga solmaslik uchun ham Chingiz Aytmatov haqida savol berishga botina olmadim. Bu qardosh xalqning buyuk yozuvchisining vafoti yuzasidan chekilgan iztirobmidi yoki ikkalangizning o’rtangizda do’stlik rishtalari ham bormidi?

[Pirimqul Qodirov]

Bundan qirq sakkiz yil burun Chingiz Aytmatovning “Jamila” qissasi juda mashhur bo’lib ketgan edi. Bu asarga Muxtor Avezov birinchi bo’lib yuksak baho bergan, keyin Parijda Lui Aragon “Jamila”ni dunyoning muhabbat haqidagi eng yaxshi qissasi deb atagan edi.
Men o’sha kezlarda Moskvada o’zbek adabiyoti bo’yicha maslahatchi bo’lib ishlardim. Ittifoq yozuvchilar uyushmasida qirg’iz adabiyoti bo’yicha maslahatchi Tumenboy Bayzoqov bilan bir xonada o’tirardik.
Kuz kunlarining birida xonamizga Chingiz Aytmatov kirib keldi. Men uni zangori ekranda ko’rib tanib qolgan edim. O’rnimdan turib salomlashayotganimda Tumenboy meni Chingiz Aytmatovga tanishtirdi. Ko’rishib, gaplashib o’tirdik. Shunda Chingiz Aytmatov menga kutilmagan ajoyib gaplarni aytdi:
- Siz to’g’ringizda Muxtor Omonxonovich menga so’zlagan edi. “O’zbekdan chiqqan yosh yozuvchi sening avloding to’g’risida roman yozibdi, tanishib, qurdosh bo’linglar” degan edi. Men kecha Vengriya safaridan qaytdim. O’sha yerda yangi asarlar to’g’risida savol tushdi. Men sizning “Uch ildiz” romaningizga Muxtor Avezov qanday baho berganini aytdim…
kamtarlik bilan aytilgan bu so’zlardan hayajonlanib ketdim. O’sha paytda hali hayot bo’lgan Muxtor og’a ko’z oldimda ulug’vor bir qiyofada gavdalandi. Bu bag’ri keng adib o’zbek, qozoq, qirg’iz xalqlarini doim inoq qilishga intilardi. Men uchun qo’l yetmas balandlikda yurgan, birinchi asari bilanoq dunyoga tanilgan Chingiz Aytmatov Muxtor Avezovning ustozlarcha g’amxo’rlik bilan bergan maslahatiga amal qilib yaqindan tanishmoqchi bo’layotganligi meni juda quvontirdi.
Biz u paytda Moskvada yozuvchilar uyida turardik. Kechqurun Chingiz Aytmatovni Tumenboy bilan birga uyga –mehmonga taklif qildim. O’zbekcha palov damlab, uch soatcha yayrab suhbatlashdik.
Yoshimiz teng ekan. Og’ir urush yillariga to’g’ri kelgan o’smirlik davrlarimizni esladik. Chingiz ham archazor tog’lar etagida joylashgan qishloqda o’sgan ekan. Bug’doy o’rib, xirmon yanchganlarimiz, tayyorlov omborlariga g’alla tashib, og’ir qoplarni ko’targanlarimiz ko’z oldimizda qayta gavdalandi. Otalarimiz Stalin qatag’onlariga uchraganlari, biz onalarimiz bilan issiq uylardan badarg’a bo’lib, ko’ch-ko’ch azoblarini boshdan kechirganlarimiz yodga olindi. Chingiz Aytmatov ota tomondan bobosining nomi Pirimqul bo’lganini, qirg’izchada buni “Birimqul” deb talaffuz qilishlarini aytdi.
Oradan yillar o’tib Chingiz Aytmatov bilan Toshkentda Osiyo va Afrika yozuvchilari simpoziumi paytida ikinchi marta uchrashdik. Simpoziumga Qozog’istondan Abdujamil Nurpeisov ham kelgan edi. Chingiz Aytmatov u bilan qalin do’st ekan, mehmondorchiliklarga birga borishdi.
Simpozium bir hafta davom etdi. Sentyabr oyi, kunlar iliq. Tushlik tanaffuslardan birida mehmonlar ochiq havoda, tabiati yaxshi joyda yozilib o’ltirish istagini bildirishdi.
Abdujamil Nurpeisov Olmaotadan o’zining “Volga”sini minib oilasi bilan kelgan ekan. Men ham “Volga” haydab yurar edim. Ikki mashinada “Qichqiriq” deb ataladigan suv bo’yidagi mashhur choyxonaga borib tushlik qildik.
Chingiz Aytmatov mening mashinamda edi. Qaytishda Eski Jo’va orqali o’tdik. Oldinda usti ochiq yuk mashinasida yasan-tusan bir toyni olib ketayotgan atlas ko’ylakli juvonga ko’zimiz tushdi.
Toshkentday shahri azimning markazida uchragan bu manzara o’sha kezlarda “Alvido, Gulsari” qissasini yozgan va insonga sadoqatli otni ulug’lagan Chingiz Aytmatovni juda qiziqtirib qo’ydi.
Yuk mashinasida ketayotgan toyning ustiga baxmal va ipak matolar yopilgan. Uni olib ketayotgan zabardast ayol qo’llarini yuk mashinasining kabinasi ustiga qo’yib mag’rur qiyofada bormoqda. Chingiz Aytmatov toychani e’zozlab yasantirishlarining sababini so’radi.
- O’g’il tug’ilsa, to’yiga mana shunaqa toycha sovg’a qilinadi.
- Nega bu toyni ayol kishi olib boryapti?
- Chunki beshik bilan toyni ona tomon qarindoshlar sovg’a qilishadi. Umuman, beshik to’yi onalar bilan bolalar uchun qilinadi.
- Ajoyib odat ekan!- dedi Chingiz Aytmatov.
Men o’g’il to’yining boshqa tafsilotlarini ham aytib bergunimcha oldinda toy olib ketayotgan yuk mashinasi Xadradan o’ngga Chorsu tomonga burildi. Biz markaz tomonga – chapga burulishimiz kerak edi. Lekin Chingiz Aytmatov ko’zini yuk mashinasidagi toydan uzolmay tikilib turardi.
- Ketidan boraylikmi?- dedim.
- Yaxshi bo’lardi.
Abdujamil Nurpeisovning mashinasini o’tkazib yubordim – ular markazga qarab ketdi. Biz Chorsuga qarab burildik.
Yuk mashinasi Ko’kcha tomondagi obod bir ko’chaga borib to’xtadi. Biz ham ketma-ket bordik. Ko’cha chetida tuproq uyumi bor ekan. Yuk mashinasini o’shanga to’g’rilab, toyni beozor tushirib olishdi. Buni ko’rgan Chingiz o’zicha mamnun bo’ldi.
Ichkari kirib, to’y egalarini tabrikladik. Chingiz Aytmatovni televizorda ko’rib tanib qolganlar dasturxon yozmoqchi bo’lishdi. Lekin majlisga yetib boorish kerakligini aytib, tezgina xayrlashdik.[/FONT]
Ko’chaga qaytib chiqqanimizda Chingiz Aytmatov:
- O’zbeklar ot mingan davrlarini unutmagan ekan, yaxshi!- deb xursand bo’ldi.
Ertasi kuni Chingiz Aytmatov bizning uyimizga mehmon bo’lib keladigan edi. “Yozuvchilardan yana kimlarni taklif qilay?” deb o’zidan maslahat so’radim. Chunki uning har kim bilan ham suhbatdosh bo’lgisi kelmasligini sezgan edim. – Kim bor… shunday talantli yoshlardan? – deb so’radi.
- Bor… talantli adib, o’zi bizning avloddan. Odil Yoqubovni eshitganmisiz?
- Eshitganman. Mayli, tanishaylik.
Aytilgan kuni Odil Yoqubov ham biznikiga keldi. Chingiz Aytmatov u bilan yaqindan tanishganidan mamnun bo’ldi. O’shanda boshlangan qadrdonlik yillar davomida rivojlanib bordi. Yetmish oltinchi yilda bo’lsa kerak. Chingiz Aytmatov Odil Yoqubovning “Ulug’bek xazinasi”ni o’qib, unga iliq bir maktub yo’llagan ekan. Bu maktub keyinchalik matbuotda bosilib chiqdi.
“Alvido, Gulsari”, “Oq kema” asarlari jahon bo’ylab shuhrat qozongan paytlarda Chingiz Aytmatovning e’tiborini kutib turgan narsalar qanchalik ko’p bo’lganini, uning naqadar band ekanini o’zimcha tasavvur etar edim. Shuning uchun ellik yoshligimiz nishonlangan 1978 - yilda men unga taklifnoma yuborishga iymandim. Shunga qaramay Chingiz Aytmatov matbuot orqali bundan xxabar topib, iliq bir telegramma yuboribdi. Yozuvchilar uyushmasi adresiga kelgan va o’sha kunlarda “O’zbekiston madaniyati” gazetasida chop etilgan bu telegrammaning matni quyidagicha edi:
“Qadrli Pirimqul! Seni 50 yoshing bilan quvonib tabriklayman. Sen o’z nasring bilan o’zbek adabiyotini yuksaltirmoqdasan. Biz sen bilan nafaqat tengdoshlarmiz, balki maslakdoshlar hammiz- men shunday ddeb hisoblayman”.
Ko’rinib turibdiki, Chingiz Aytmatovdagi odamgarchilik va samimiy qardoshlik yillar o’tgan sari yuksalib bordi.

[Nigora Umarova]

Har gal uylariga borganimda xonadon sohibasi Safiyaxon aya samimiyat bilan kutib oladilar. Ular muhtaram adibimiz bilan 50 yil birga yashab kelmoqdalar. Demak, yaqinda oltin to'ylarini nishonlashadi.
Safiya aya timsolida Bobur Mirzoning rafiqasi Mohim begim, "Qora ko'zlar" dagi Hulkar, "Humoyun va Akbar" romanidagi Humoyunning sevikli rafiqasi Hamidabonu timsollaridagi ayrim jihatlarni ko'rgandek bo'ldim.

Yarim asr hamnafas

https://img.uforum.uz/images/4697586.jpg

[Coach]

Muhtaram forumdoshlar!
Kecha yozuvchimiz bilan ko'rishishga muayassar bo'ldim.
Sizlarning bergan savollaringizga keyingi haftalarda albatta javob beradilar.
Bugun esa kecha bergan savollarimga javoblarni e'tiboringizga havola etmoqdaman.
Soat 18-30 larda adib xonadoniga bordim va ular bilan maroqli suhbat qurdim.


https://img.uforum.uz/images/7048762.jpg

Ming bor afsus-ki bu mavzuni o'tkazib yuboribman. Xechdan ko'ra kech deyishadi-ku...
Adabiyotimiz darg'alaridan biridan quyidagi savollarimga javob olib bersangiz, juda xursand bu'lardim:
1) o'zbek romanchiligida kimlarni o'zlarining ustozlari va shogidlari deb hisoblaydilar?
2) bugungi kunda o'zbek romanchiligi an'analarini kimlar davom ettirmoqda?
3) tarixiy romanlar bitishda tarixiy materiallardan qay darajada foydalanish kerak, ya'ni ma'lum me'yorlar bormi?
Nigora, sizga yana bir bora rahmat...

[Nigora Umarova]

Adabiyotimiz darg'alaridan biridan quyidagi savollarimga javob olib bersangiz, juda xursand bu'lardim:
1) o'zbek romanchiligida kimlarni o'zlarining ustozlari va shogidlari deb hisoblaydilar?
2) bugungi kunda o'zbek romanchiligi an'analarini kimlar davom ettirmoqda?
3) tarixiy romanlar bitishda tarixiy materiallardan qay darajada foydalanish kerak, ya'ni ma'lum me'yorlar bormi?
Nigora, sizga yana bir bora rahmat...

Savollaringizni albatta, yetkazurman.

[Nigora Umarova]

Hurmatli Forumdoshlar!

Adibimizning Chingiz Aytmatov haqidagi qolgan fikrlarini kunning yakunigacha qo'yishga harakat qilaman...

[Nigora Umarova]

Toshkent islom universiteti akademik litseyida Pirimqul Qodirov va Muhammadali Abduqunduzovlar (http://uforum.uz/showthread.php?t=5747) bilan bo'lib o'tgan ijodiy uchrashuvni fotolavhaga muhrlab bizlarga taqdim etgani uchun Husniddin Atoga (http://uforum.uz/member.php?u=1927)o'z minnatdorchiligimizni bildiramiz.

[Lutfillo Tursunov]

Hurmatli Forumdoshlar! Adibimizning Chingiz Aytmatov haqidagi qolgan fikrlarini kunning yakunigacha qo'yishga harakat qilaman...

Suhbat chiroyli boshlanibdi. Buyuk so'z ustalari bilan kechadigan bunday suhbatlardan biz yoshlar juda ko'p narsalarni o'rganamiz. Vatan, Oila, Do'stlik muqaddasligi-yu, sabr-bardosh, ezgu maqsad sari olg'a intilish kabi oliy tuyg'ular ustoz adibimizning har bir so'zlarida, har bir fikrlarida ufurib turibdi. O'qigan sari vujudingni o'zgacha hissiyot qamrab oladi. Hikoya qiluvchi ham, u kishi tilga olib o'tgan shaxlar ham yaqin insoningga aylanadi...
Suhbat davomini intiqlik bilan kutib qolamiz!!!

[Nigora Umarova]

Pirimqul Qodirovning "Ona lochin vidosi" romanini, "Ozimiz va so'zimiz", "Amir Temur haqida"gi badialarini o'qiganlar bormi?
Menga ko'proq yozuvchining tarixiy asarlarid yasvirlangan ayollarimizning o'zlarini tutishlari, gap-so'zlari, muomalalari yoqadi. Yozuvchi ayollarimizdagi jasurlik va shijoatni hayo va ibo pardasiga o'ralishini nihoyatda chiroyli tasvirlab bergan.

[Pirimqul Qodirov]

Biz nafaqat bulutsiz kunlarda, balki og’ir hayotiy sinovlar paytida ham Chingiz Aytmatov bilan birga bo’lishga intildik.
1990-yilning yozida O’sh viloyatida chetdan kelgan yovuz kuchlar o’zbeklar bilan qirg’izlar orasiga ataylab nizo urug’ini sochgan kunlarda Chingiz Aytmatov Moskvadan qo’ng’iroq qilib, meni so’rabdi. Topolmagandan keyin Ziyod Islomovich Esenboyevga o’zining telefon nomerini berib, “Kechki payt telefon qilsin” deb tayinlabdi. U paytda Chingiz Aytmatov Kremlda M. Gorbachyovning davlat maslahatchisi bo’lib ishlar edi. Men O’sh fojeasi haqida gap ochilsa, Chingiz Aytmatovga nima deishimni kun bo’yi o’ylab yurdim-da, kech soat 11 larda Do’rmondan unga qo’ng’iroq qildim.
Ovozi bo’g’iq eshitildi, naridan beri salomlashdi-da:
- O’shda ahval jaman-ku! – dedi.
- Xabarim bor. Rahbarlarimiz el-yurtni tinch saqlab turish uchun iloji bo’lgan hamma chorani ko’rishyapti.
- Biz ne qilamiz?
- Telefonda hech narsa qilib bo’lmaydi, Chingiz To’raqulovich! Iloji bo’lsa, Siz Toshkentga keeling, uchrashib, maslahatlashaylik.
- Bosh vazirlaring ham shunday taklifni qildi.
- To’g’ri taklif! Siz Toshkentga kelsangiz, biz yozuvchi sifatida O’shga birga borishimiz mumkin.. Sizni hamma yaxshi biladi. O’shda bizning ham kitobxonlarimiz bor. O’shalarga murojaat qilsak, ikki elni tinchitishda rahbarlarga yordam berishimiz mumkin. – Mening o’ylaganim ham shunday. Kattalardan ruxsat olsam ertagayoq yetib boraman. Ertalab xabarini beraman.
Haqiqatdan, ertalab o’zimizning Vazirlar Mahkamasidan qo’ng’iroq qilishib, Chingiz Aytmatov maxsus samolyotda uchib kelayotganini, Toshkent-2 aeroportiga qaysi soatda qo’nishini aytishdi.
Men Odil yoqubovga qo’ng’iroq qildim, Chingiz Aytmatov bilan telefonda gaplashganimizni, agar zarur deb topilsa u bilan O’shga birga borishimizni aytdim.
Keyin hammamiz aeroportda uchrashdik. Chingiz Aytmatovning bir o’ziga alohida samolyot berilgan ekan.
O’shga borib qo’nganimizda endi kun botayotgan edi. Ko’chalarda avtomat taqqan harbiylardan boshqa hech kim yo’q. vahimali bronetransporterlar yuribdi. Xonadonlarning eshik-derazalari berk, uylar suv quyganday jim-jit, magazinlar, boshqa jamoat binolari yopiq.
Ammo O’shning sobiq rahbarlari bizni hashamatli kabinetlarda soatlab olib o’tirishdi, katta ziyofat dasturxonlari yozishdi. Begunoh odamlar o’ldirilayotgan joyda ziyofat ko’ngilga sig’adimi?!
Biz tezroq ko’chaga chiqishni, mahallalarga borib, kitobxonlarimizni ko’rishni, ulardan chin haqiqatni so’rab bilishni istardik. Viloyatning sobiq rahbarlari haqiqatni bizdan yashirishga intilayotganliklari shundoqqina sezilib turardi. Qon to’kilishiga o’zlari ham sababchi bo’lganliklarini yashirish uchun nuqul vahima qilishdi, “ko’chaga chiqmanglar, otishma to’xtagani yo’q, biz sizlarni xavf-xatardan saqlash haqida topshiriq olganmiz!” deyishdi.
Fojiaviy taassurotlar iztirobi ustiga yolg-on-yashiq gaplar azobi qo’shilib, Chingiz Aytmatovning qon bosimi ko’tarilib ketdi. Ikki kechadan beri uxlayolmagani, samolyotda uzoq yo’l bosgani, eng ko’p mas’uliyat uning zimmasiga tushayotgani – hammasi bir-biriga qo’shildi. Doktorlar kelib uni muolaja qilishdi.
“Xatarli” deb vahima qilishgan ko’chalarga biz o’sha kuni baribir chiqdik. Junbushga kelgan odamlar bilan mahalla-kuylarda muloqat qildik, eng og’ir fojealar yuz bergan Qorasuv mavzesiga borib, jabrdiydalardan ko’ngil so’radik. Kasalxonalarga kirib, yaradorlarning holidan xabar oldik.
Xavf-xatar chindan ham bor edi. Chingiz Aytmatov o’zining “Izvestiya” gazetasida 1991 yilning 31 iyulida bosilgan “Tog’ ko’chkisi ustida qarg’alar qag’illashi” degan essesida (o’zbek tilidagi tarjimasi “Ozbekiston adabiyoti va san’ati” gazetasida 1991-yil 9 avgustda chop etilgan) bu haqida quyidagicha yozadi: “Yozuvchi sifatida odamlarga so’z aytishimiz kerak, shuning uchun keldik. Ammo bunday keskin vaziyatda, qonli to’qnashuvlar bo’layotgan joyda bu o’ta soddalik edi. Gurillab yonib turgan jaholat yoniga so’z bilan borib bo’ladimi? Olamon tupurmaydimi, toshbo’ron qilmaydimi? Lekin bizning o’zbek va qirg’iz kitobxonlari bilan uzoq yillik qadrdonligimiz bor edi, bizni ko’plab kitoblar bir-birimizga bog’lab turardi. Ular kecha bizning kitoblarimizni hurmat-e’tibor bilan o’qigan bo’lsa, nahotki bugun bizga qarshi qo’l ko’tarsa? Balki ular bizning bugungi dardlarimiz, iztiroblarimizdan ogoh bo’lishar, ehtimol bizning so’zimiz bahona bo’lib bir narsani tushunib yetishar: bunday paytda bittagina chora bor – zo’ravonlikdan qat’iyan voz kechish, ayirmachilkdan qat’iyan voz kechish, muammoni tinch yo’l bilan hal etish ”…
Chingiz Aytmatov umid qilib aytgan bu so’zlar, xayriyat, bekor ketmadi. O’sha kuni mahalla-ko’ylarda uchragan yaxshi odamlar bizni johillar tajovuzidan omon saqladi. Lekin begunoh insonlarning boshiga tushgan dahshatli fojialarning guvohi bo’lgan paytimizda dilimiz o’rtanib, ko’zlarimizga yosh quyulib keldi.
Maqsadimiz ikki birodar xalq vakillarini teng ko’rib, oraga tushgan g’uborni baholi qudrat tarqatish bo’lganligi uchun ko’z yoshlarimizni ichimizga yutib, ko’proq rahm-shafqat va odamgarchilik to’g’risida so’zladik.
O’zbeklar orasida qirg’izlarni o’limdan qutqarib qolgan birodarlari bor ekan. Qirg’izlar orasida o’zbeklarni uylariga yashirib balo-qazodan saqlagan odamlarni ham uchratdik. Kitobxonlarimiz orasida yurib yiqqan haqiqat zarralarimiz bizga ruhiy madad berdi. Kechki payt uchovimiz televizorga chiqib, har ikki xalq orasidagi kitobxonlarimiz bilan bir soatdan ortiq muloqat qilganimizda, joylarga borib o’z ko’zimiz bilan ko’rgan haqiqatlar bizga juda asqotdi.
O’shanda Chingiz Aytmatovning yonida turib aytgan gaplarimizning tub ma’nosi shu ediki, yuz bergan fojia uchun xalqlarimiz aybdor emas, balki zo’ravonlik va aldamchilik vositasida hokimiyatni egallashga intiladigan maxfiy kuchlar aybdor. Vaqti kelib bu haqiqat yuzaga chiqdi.
So’z navbati kelganda taqdir meni Chingiz Aytmatovdek qadrdonim bilan yuzlashtirganiga Tangriga shukronalar keltiraman. Chingiz Aytmatov bilan qadrdonligimiz qirq sakkiz yil davom etdi. Afsus, ajalga chora yo’q. U meni qadrdonimdan ayirdi. Chingizning oxirati obod bo’lsin…

[Ibragim Yermatov]

Пиримқул Қодиров:
Биз нaфaқaт булутсиз кунлaрдa, бaлки oғир ҳaётий синoвлaр пaйтидa ҳaм Чингиз Aйтмaтoв билaн биргa бўлишгa интилдик.
1990-йилнинг ёзидa Ўш вилoятидa чeтдaн кeлгaн ёвуз кучлaр ўзбeклaр билaн қирғизлaр oрaсигa aтaйлaб низo уруғини сoчгaн кунлaрдa Чингиз Aйтмaтoв Мoсквaдaн қўнғирoқ қилиб, мeни сўрaбди. Тoпoлмaгaндaн кeйин Зиёд Ислoмoвич Eсeнбoйeвгa ўзининг тeлeфoн нoмeрини бeриб, “Кeчки пaйт тeлeфoн қилсин” дeб тaйинлaбди. У пaйтдa Чингиз Aйтмaтoв Крeмлдa М. Гoрбaчёвнинг дaвлaт мaслaҳaтчиси бўлиб ишлaр eди. Мeн Ўш фoжeaси ҳaқидa гaп oчилсa, Чингиз Aйтмaтoвгa нимa дeишимни кун бўйи ўйлaб юрдим-дa, кeч сoaт 11 лaрдa Дўрмoндaн унгa қўнғирoқ қилдим.
Oвoзи бўғиқ eшитилди, нaридaн бeри сaлoмлaшди-дa:
- Ўшдa aҳвaл жaмaн-ку! – дeди.
- Xaбaрим бoр. Рaҳбaрлaримиз эл-юртни тинч сaқлaб туриш учун илoжи бўлгaн ҳaммa чoрaни кўришяпти.
- Биз нe қилaмиз?
- Тeлeфoндa ҳeч нaрсa қилиб бўлмaйди, Чингиз Тўрaқулoвич! Илoжи бўлсa, Сиз Тoшкeнтгa кeлинг, учрaшиб, мaслaҳaтлaшaйлик.
- Бoш вaзирлaринг ҳaм шундaй тaклифни қилди.
- Тўғри тaклиф! Сиз Тoшкeнтгa кeлсaнгиз, биз ёзувчи сифaтидa Ўшгa биргa бoришимиз мумкин.. Сизни ҳaммa яxши билaди. Ўшдa бизнинг ҳaм китoбxoнлaримиз бoр. Ўшaлaргa мурoжaaт қилсaк, икки eлни тинчитишдa рaҳбaрлaргa ёрдaм бeришимиз мумкин. – Мeнинг ўйлaгaним ҳaм шундaй. Кaттaлaрдaн руxсaт oлсaм eртaгaёқ йeтиб бoрaмaн. Eртaлaб xaбaрини бeрaмaн.
Ҳaқиқaтдaн, эртaлaб ўзимизнинг Вaзирлaр Мaҳкaмaсидaн қўнғирoқ қилишиб, Чингиз Aйтмaтoв мaxсус сaмoлётдa учиб кeлaётгaнини, Тoшкeнт-2 aэрoпoртигa қaйси сoaтдa қўнишини aйтишди.
Мeн Oдил ёқубoвгa қўнғирoқ қилдим, Чингиз Aйтмaтoв билaн тeлeфoндa гaплaшгaнимизни, aгaр зaрур дeб тoпилсa у билaн Ўшгa биргa бoришимизни aйтдим.
Кeйин ҳaммaмиз aeрoпoртдa учрaшдик. Чингиз Aйтмaтoвнинг бир ўзигa aлoҳидa сaмoлёт бeрилгaн eкaн.
Ўшгa бoриб қўнгaнимиздa eнди кун бoтaётгaн eди. Кўчaлaрдa aвтoмaт тaққaн ҳaрбийлaрдaн бoшқa ҳeч ким йўқ. вaҳимaли брoнeтрaнспoртeрлaр юрибди. Xoнaдoнлaрнинг eшик-дeрaзaлaри бeрк, уйлaр сув қуйгaндaй жим-жит, мaгaзинлaр, бoшқa жaмoaт бинoлaри ёпиқ.
Aммo Ўшнинг сoбиқ рaҳбaрлaри бизни ҳaшaмaтли кaбинeтлaрдa сoaтлaб oлиб ўтиришди, кaттa зиёфaт дaстурxoнлaри ёзишди. Бeгунoҳ oдaмлaр ўлдирилaётгaн жoйдa зиёфaт кўнгилгa сиғaдими?!
Биз тeзрoқ кўчaгa чиқишни, мaҳaллaлaргa бoриб, китoбxoнлaримизни кўришни, улaрдaн чин ҳaқиқaтни сўрaб билишни истaрдик. Вилoятнинг сoбиқ рaҳбaрлaри ҳaқиқaтни биздaн яширишгa интилaётгaнликлaри шундoққинa сeзилиб турaрди. Қoн тўкилишигa ўзлaри ҳaм сaбaбчи бўлгaнликлaрини яшириш учун нуқул вaҳимa қилишди, “кўчaгa чиқмaнглaр, oтишмa тўxтaгaни йўқ, биз сизлaрни xaвф-xaтaрдaн сaқлaш ҳaқидa тoпшириқ oлгaнмиз!” дeйишди.
Фoжиaвий тaaссурoтлaр изтирoби устигa ёлг-oн-яшиқ гaплaр aзoби қўшилиб, Чингиз Aйтмaтoвнинг қoн бoсими кўтaрилиб кeтди. Икки кeчaдaн бeри уxлaёлмaгaни, сaмoлётдa узoқ йўл бoсгaни, eнг кўп мaс’улият унинг зиммaсигa тушaётгaни – ҳaммaси бир-биригa қўшилди. Дoктoрлaр кeлиб уни муoлaжa қилишди.
“Xaтaрли” дeб вaҳимa қилишгaн кўчaлaргa биз ўшa куни бaрибир чиқдик. Жунбушгa кeлгaн oдaмлaр билaн мaҳaллa-куйлaрдa мулoқaт қилдик, eнг oғир фoжeaлaр юз бeргaн Қoрaсув мaвзeсигa бoриб, жaбрдийдaлaрдaн кўнгил сўрaдик. Кaсaлxoнaлaргa кириб, ярaдoрлaрнинг ҳoлидaн xaбaр oлдик.
Xaвф-xaтaр чиндaн ҳaм бoр eди. Чингиз Aйтмaтoв ўзининг “Извeстия” гaзeтaсидa 1991 йилнинг 31 июлидa бoсилгaн “Тoғ кўчкиси устидa қaрғaлaр қaғиллaши” дeгaн эссeсидa (ўзбeк тилидaги тaржимaси “Oзбeкистoн aдaбиёти вa сaнъaти” гaзeтaсидa 1991-йил 9 aвгустдa чoп eтилгaн) бу ҳaқидa қуйидaгичa ёзaди: “Ёзувчи сифaтидa oдaмлaргa сўз aйтишимиз кeрaк, шунинг учун кeлдик. Aммo бундaй кeскин вaзиятдa, қoнли тўқнaшувлaр бўлaётгaн жoйдa бу ўтa сoддaлик eди. Гуриллaб ёниб тургaн жaҳoлaт ёнигa сўз билaн бoриб бўлaдими? Oлaмoн тупурмaйдими, тoшбўрoн қилмaйдими? Лeкин бизнинг ўзбeк вa қирғиз китoбxoнлaри билaн узoқ йиллик қaдрдoнлигимиз бoр eди, бизни кўплaб китoблaр бир-биримизгa бoғлaб турaрди. Улaр кeчa бизнинг китoблaримизни ҳурмaт-эътибoр билaн ўқигaн бўлсa, нaҳoтки бугун бизгa қaрши қўл кўтaрсa? Бaлки улaр бизнинг бугунги дaрдлaримиз, изтирoблaримиздaн oгoҳ бўлишaр, eҳтимoл бизнинг сўзимиз бaҳoнa бўлиб бир нaрсaни тушуниб йeтишaр: бундaй пaйтдa биттaгинa чoрa бoр – зўрaвoнликдaн қaтъиян вoз кeчиш, aйирмaчилкдaн қaтъиян вoз кeчиш, муaммoни тинч йўл билaн ҳaл eтиш ”…
Чингиз Aйтмaтoв умид қилиб aйтгaн бу сўзлaр, xaйрият, бeкoр кeтмaди. Ўшa куни мaҳaллa-кўйлaрдa учрaгaн яxши oдaмлaр бизни жoҳиллaр тaжoвузидaн oмoн сaқлaди. Лeкин бeгунoҳ инсoнлaрнинг бoшигa тушгaн дaҳшaтли фoжиaлaрнинг гувoҳи бўлгaн пaйтимиздa дилимиз ўртaниб, кўзлaримизгa ёш қуюлиб кeлди.
Мaқсaдимиз икки бирoдaр xaлқ вaкиллaрини тeнг кўриб, oрaгa тушгaн ғубoрни бaҳoли қудрaт тaрқaтиш бўлгaнлиги учун кўз ёшлaримизни ичимизгa ютиб, кўпрoқ рaҳм-шaфқaт вa oдaмгaрчилик тўғрисидa сўзлaдик.
Ўзбeклaр oрaсидa қирғизлaрни ўлимдaн қутқaриб қoлгaн бирoдaрлaри бoр экaн. Қирғизлaр oрaсидa ўзбeклaрни уйлaригa яшириб бaлo-қaзoдaн сaқлaгaн oдaмлaрни ҳaм учрaтдик. Китoбxoнлaримиз oрaсидa юриб йиққaн ҳaқиқaт зaррaлaримиз бизгa руҳий мaдaд бeрди. Кeчки пaйт учoвимиз тeлeвизoргa чиқиб, ҳaр икки xaлқ oрaсидaги китoбxoнлaримиз билaн бир сoaтдaн oртиқ мулoқaт қилгaнимиздa, жoйлaргa бoриб ўз кўзимиз билaн кўргaн ҳaқиқaтлaр бизгa жудa aсқoтди.
Ўшaндa Чингиз Aйтмaтoвнинг ёнидa туриб aйтгaн гaплaримизнинг туб мaънoси шу эдики, юз бeргaн фoжиa учун xaлқлaримиз aйбдoр эмaс, бaлки зўрaвoнлик вa aлдaмчилик вoситaсидa ҳoкимиятни эгaллaшгa интилaдигaн мaxфий кучлaр aйбдoр. Вaқти кeлиб бу ҳaқиқaт юзaгa чиқди.
Сўз нaвбaти кeлгaндa тaқдир мeни Чингиз Aйтмaтoвдeк қaдрдoним билaн юзлaштиргaнигa Тaнгригa шукрoнaлaр кeлтирaмaн. Чингиз Aйтмaтoв билaн қaдрдoнлигимиз қирқ сaккиз йил дaвoм eтди. Aфсус, aжaлгa чoрa йўқ. У мeни қaдрдoнимдaн aйирди. Чингизнинг oxирaти oбoд бўлсин…

[Maestro]

Ижозат бўлса, муҳтарам адибимизга савол:
"Ҳаётда нимадан қўрқасиз?".
Жавоб учун аввалдан ташаккур.

[Nigora Umarova]

Юкорида, Чингиз Айтматов билан богланган дустлик ришталари хакидаги адибимизнинг фикрларини эшитиб хакикий ижодкор халк дилининг таржимони эканлигини, керак булса халки учун жонини фидо кила олишига ишондим.
Кани эди хамма ижодкорлар шундай булса!..

Пиримкул Кодировнинг яна бир жасорати Бобур феодал подшо деган даврда куркмай Бобур шахсияти, унинг килган ишларини роман ёзиб ёритиб берганлар.

[Nigora Umarova]

Пиримкул Кодировнинг хаёти ва ижоди билан куйидаги сайтларда хам танишишингиз мумкин.

http://www.nashe-nasledie.com

http://pqodirov.madaniyat.uz

[AbdulAziz]

Pirimqul Qodirovning asarlari:

Yulduzli tunlar (roman)

http://www.ziyouz.com/images/books/Bobur.jpg (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=24)

Muallif: Pirimqul Qodirov
Hajmi: 1,02 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=24)


Humoyun va Akbar (Avlodlar dovoni)

http://www.ziyouz.com/images/books/humoyun_akbar.jpg (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=3)

Muallif: Pirimqul Qodirov
Hajmi: 1,16 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=3)

[Ozoda Umarova]

Pirimqul Qodirovning asarlari:

Yulduzli tunlar (roman)

http://www.ziyouz.com/images/books/Bobur.jpg (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=24)

Muallif: Pirimqul Qodirov
Hajmi: 1,02 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=24)


Humoyun va Akbar (Avlodlar dovoni)

http://www.ziyouz.com/images/books/humoyun_akbar.jpg (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=3)

Muallif: Pirimqul Qodirov
Hajmi: 1,16 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=3)

Ҳурматли Абдулазиз, ZiyoNET тармогининг библиотека (http://www.ziyonet.uz/ru/library/new) бўлимида ахборот ресурсларини (китоб, ўкув материаллар ва хоказо) жойлаштириш имконияти мавжуд.
Ушбу китобларни ана шу бўлимга жойлаштирсангиз, кўпрок одамларга фойдаси тегади деб ўйлайман.

[Abduganiyev Murod]

Yuqoridagi ajoyib ma'lumotlar uchun Nigora Umarovaga yuksak minnatdorchilik bildiramiz. Hammasi uchun raxmat.

[Nigora Umarova]

Хакикат китобхонни узига оханграбодай тортар экан. Сизнинг китобларингиз – «Уч илдиз» кирк етти йил бурун, «Кора кузлар», «Кора кузлар» уттиз етти йил аввал, «Олмос камар» йигирма етти йил олдин чиккан эди, лекин уларни хозир хам кулдан куймай укийдиганлар оз эмас.

[Pirimqul Qodirov]

Кирк-эллик йил адабиёт учун катта фурсат эмас. Манна, хозир миллий богда Алишер Навоийнинг хайкали турибди. Бу улуг сиймо беш юз йилдан бери шеърият султони, адабиётимиз дахоси, узбек халкининг маънавий отаси… Халк гамии билан яшаш сабокларини биз хазрат Алишердан олганмиз. Уша сиз айтган китобларда миллий дардларимизни, халкимизнинг эзгу истакларини ифодалашга харакат килган эдик. «Уч илдиз» - бу инсоннинг учта маънавий илдизи: билим- маърифат, одамгарчилик, чин мухаббат, «Олмос камар» - одамни ичдан тутиб турадиган инсоний фазилатлар, яъни маънавият гавхари.

[Nigora Umarova]

Ижодкор бурчи деганда сиз нимани тушунасиз?

[Pirimqul Qodirov]

Бурч туйгусини мен карздорлик туйгусига ухшатаман. Ота-оналар, устоз-мураббийлар канча мехнату машаккатлар билан бизни вояга етказган. Йулимизда жуда куп кийинчиликлар учради, уларни енгиб утишда ёру биродарлар, яхши одамлар канча ёрдам берган. Эл-юрт, она Ватан, унинг табиати, тарихи, буюк аждодлар рухи бизни ижодкор килиб шакллантирган. Албатта, карс икки кулдан чикади. Узимиз хам тиришиб - тирмашиб, мушкулотлардан тап тортмай, бор кучимиз билан берилиб мехнат килганмиз. Анна шу мехнатларнинг махсули булган китобларимиз – хозир мен айтган карзларни узишга каратилади.

[Nigora Umarova]

Ижодкорлик бурчини оилавий бурч билан кушиб адо этиш кандай булиши хам бизни кизиктиради?

[Pirimqul Qodirov]

Биз умр йулдошим София билан талабалик йилларида топишганмиз. «Уч илдиз» романидаги Гавхар билан Замиранинг прототипи манна шу хоним буладилар.. Хоним менинг барча асарларимнинг кулёзмаларини машинкада кучириб берган. Турт фарзанд устирдик, уларнинг мехнати купрок онанинг зиммасига тушади. Шукур, фарзандлар хаммаси олий маълумотли зиёлилар булди. Куп катори халол мехнат билан тинч, баркарор хаёт кечирганимизга шукур киламиз.

[Nigora Umarova]

Биринчи саволим: Агар янглишмаётган бўлсам, Сизнинг ижодий фаолиятингизга салкам 60 йил тўлди. Шундай улкан ижод уммонида туплаган ва узингиз учун тугри йул деб билган хаёт фалсафаси хакида айтиб утсангиз?

[Pirimqul Qodirov]

Биринчи саволим: Агар янглишмаётган бўлсам, Сизнинг ижодий фаолиятингизга салкам 60 йил тўлди. Шундай улкан ижод уммонида туплаган ва узингиз учун тугри йул деб билган хаёт фалсафаси хакида айтиб утсангиз?


Инсон уз хаёт йулидан факат бир марта утади. Куйилган хар бир кадам кайтиб келмайдиган кунлар ва дакикалар билан бирга кетади. Нима колади, тукувчилар хар бир карич гиламларига чиройли гуллар соладилар. Богбонлар уз ерларининг хар бир бурчига яхши дарахт экадилар. Одам уз умрининг хар бир куни, хар бир йилини мазмун билан тулдира олса, факат узи учун эмас, жамият учун, халк учун хам яхши ишлар кила олса гиламдаги гулдек, богдаги дарахтдай булиб ана шу колади.
Ёзувчилик - бу виждон иши. Чунки ёзувчи хакикатни ёзиши керак. Ростгуйлик, самимият, виждонга садокат камёб бир гавхардек бизни узига тортарди.
Хаётим фалсафасини уч асосий нарса: яхши фикр, яхши суз ва яхши амал ташкил этган.
Умр мисоли ок варак. Бекор кетган умр – ок келиб ок кетган когоз, экинсиз ташлаб куйилган дала. Мабодо, шу ок варакка ёмон нарсалар ёзиб куйсак, учирганимиз билан изи колади. Мабодо, бизга инъом этилган дала каровсиз колса, уни ёввойи утлар, сассик алафлар босиб кетади. Инсон калбига яхшилик уругини экса, унда яхши фикр пайдо булади. Яхши фикр яхши ишларни килишга, бировларни дилини огритмасликка харакат килади.
Умр ана шундай масъулиятли неъмат. Ана шу масъулиятни хис этган холда хаётим фалсафасини юкорида айтиб утганларим – яхши фикр, яхши суз ва яхши амал ташкил этиб келган. Ёшим саксонга якинлашиб колганда хаёт тугрисида чикарадиган энг киска хулосам шуки, дунёга бир марта келадиган одам иложи борича яхшилик килиб яшаши керак. Чунки ёмонлик кайтгани каби, яхшилик хам кутилмаган жойлардан ва сиз кутмаган одамлардан бир кун эмас бир кун кайтади.

[Nigora Umarova]

Пиримкул бобо, сизга улмас асарлар яратганигиз учун чексиз миннатдорчилик билдираман.
Савол: Барчага машхур "Юлдузли тунлар" романини ёзишингизга нима туртки булган?

[Pirimqul Qodirov]

Пиримкул бобо, сизга улмас асарлар яратганигиз учун чексиз миннатдорчилик билдираман.
Савол: Барчага машхур "Юлдузли тунлар" романини ёзишингизга нима туртки булган?


Мен купрок яхшилар хакида ёзаман. «Олим булиш осон, одам булиш кийин» деб бежиз айтишмаган. Мирзо Бобур улуг давлат арбоби, довюрак саркарда, буюк адиб ва шоир, беназир олим ва санъаткор булишдан олдин имону инсофда, диёнату софдилликда ва мехру окибатда тенги йук дилбар инсон булган. Тарихий галабалардан боши кукка етганда хам, бевафо дунёнинг маглубият огуларини ичганда хам уни аввало Парвардигор, сунгра узидаги битмас-туганмас инсоний фазилатлар бехисоб балолардан саклаб колгандир. Захириддин Мухаммад Бобур хакидаги романни 1959 йилда «Уч илдиз»дан кейинок ёзиш ва уша пайтларда илк романимни укиб, илик муносабат билдирган Мухтор Авезов каби буюк адибдан хам маслахат, хам кумак олиш орзусида эдим. Лекин узок утмишнинг мураккаб ва чигал тарихий муаммолари орасига кириб борганим сари олдимда турган максаднинг накадар улканлигини, мушкулотлар канчалик куплигини, уларнинг орасидан йул топиб утиш учун канчалик катта тайёргарлик ва тажриба зарурлигини тобора аник сеза бошладим. Агар бу ишнинг уддасидан чика олмасам халкимиз учун бехад азиз булган бир мавзуни хайф килиб куйишим мумкинлиги мени шошмасликка ундади.
Илм-фан «Энергиянинг сакланиш конунини» кашф этган. Инсон рухи, унинг ирсияти хам энергиянинг олий бир тури хисобланади. Шунинг учун улмас рухлар асрдан асрга утиб келиб, бизнинг орамизда яшайди.
Мен умримнинг уттиз йилини Мирзо Бобур ва унинг авлодлари хакида материал йигиш, китоблар ёзиш ва уларни чоп эттириш йулидаги тусикларни енгиб утишга сарфладим. Бунга эхтимол уша «энергиянинг сакланиш конуни »га ухшайдиган улуг рухларнинг улмаслиги хам сабаб булгандир. Чунки «Бобурнома»да каламга олинган Оксув кишлогида менинг онам тугилиб усган. Бобур йигитлик пайтида шу ерларда ялангоёк юрган, кувгин пайтларида шу атрофга келиб паналаган, кишлаган. Балки уша кезларда унинг кузидан тукилган нур, рухидан сочилган улмас зарралар бу ерларда асрлар буйи сакланиб колгандир.
Менинг болалик йилларим хам онамнинг кишлоги Оксувда утган. Мен хам Бобур юрган ерларда ялангоёк чопиб юрганман. Уша арчазорлар хавосидан нафас олганман. Балки шунинг учун ёшлик йилларимдан бери Бобурга бу кадар ихлос куйгандирман? Унинг бошидан кечган ходиса ва фожиаларни дилдан хис килишимга эхтимол мана шу тарихий мухит ва табиий шароит хам имкон бергандир?

[Nigora Umarova]

Иккинчи саволим: Эшитишимча, "Юлдузли тунлар" романини биринчи бор нашрдан чикарганингизда анча тортишувлар юзага келган экан. Ушанда унга айрим узгартиришлар киритиб, кайта чоп эттирган экансиз. Тортишувлар келиб чикишига нима сабаб булган эди?

[Pirimqul Qodirov]

Ижод даргохида сал кам олтмиш йилдан буён калам тебратаётган булсам, шундан уттиз йили тарихий романлар ёзишга, сунг уларни босиб чикариш йулида учраган говлардан ошиб утишга кетди. Бу говлар мустамлакачилар томонидан кутарилар эди. Улар бизнинг буюк тарихимиздан куркар эди. Халкимиз уз тарихий илдизларидан астойдил куч олса мустамлакачилик занжирини узиб чикишга каратилган харакатлар авж олиши мумкин эди. Ёшим киркларга борганда манна шу хакикатни дил-дилдан сезиб колдим. Маълумки, мустабид тузум даврида юртимизда яшаб утган подшоларни улуглаб асар ёзиш мумкин эмас, Амир Темур шахси конхур, боскинчи сифатида кораланиб келган. Бобур Мирзо эса сохибкироннинг авлодларидан эди.
Уша йилларда одамларимизнинг тарихий хотирасини уйготадиган асарлар жуда керак эди. «Юлдузли тунлар» асарида Бобур дилбар шахс сифатида улуглаб ёзилган. «Юлдузли тунлар» да хам, «Авлодлар довони» да хам миллий туйгуни уйготадиган муаммолар кутарилганлиги мустабид тузум курикчиларига ёкмасди. Бу романларнинг биринчиси олти йилгача босилмай ётди. Иккинчиси уч йил таъкик остига олинди.
Мирзо Бобур Шайх Саъдийнинг икки сатр шеърига каттик ихлос куйган экан. Бу шеърнинг маъноси шуки, «Сенга ёмонлик килганни хаётнинг узига куйиб бер, хаёт ундан шундай касос оладики, сен буни хизматкорингга хам килолмайсан».
Бу хикматнинг ростлигига Бобур ва унинг авлодлари хаётидан куплаб далиллар келтириш мумкин. Мен улар хакида роман ёзганим учун якин утмишнинг баъзи хукмдорлари мени хам жуда куп рухий кийнокларга солишди, роман босмахонада терилган пайтда бир эмас икки марта харфларини сочиб юборишга мажбур килишди. Лекин бу ёмонликлар уларнинг узларига (мендан эмас, хаётдан) огир касос булиб кайтгани маълумдир.

[Nigora Umarova]

Савол. Абдулла Орипов ўз вақтида ўкиниб "икки дарё оралиғида қолиб кетди менинг овозим" деб ёзган эди. Ўзбек адабиётининг савияси юксак, асарларнинг жаҳонда танилишга арзигулик бўлишига қарамай бирор бир ёзувчи ёки шоиримиз Чингиз Айтматов, Олжас Сулаймонов ёки Нобел мукофоти лауреати Орхан Памук даражасига эриша олмади.

[Pirimqul Qodirov]

Савол. Абдулла Орипов ўз вақтида ўкиниб "икки дарё оралиғида қолиб кетди менинг овозим" деб ёзган эди. Ўзбек адабиётининг савияси юксак, асарларнинг жаҳонда танилишга арзигулик бўлишига қарамай бирор бир ёзувчи ёки шоиримиз Чингиз Айтматов, Олжас Сулаймонов ёки Нобел мукофоти лауреати Орхан Памук даражасига эриша олмади.



Вакти келса узбек адабиёти намоёндалари хам бундай мувафаккиятга албатта эришадилар. Бунинг учун эса энг сара адабий асарларни жахондаги адабиёт ихлосмандларига етказиб бера олиш керак ва Нобел мукофоти хайъати кенгаши аъзоларини асарларга назари тушмоги даркор.

[Nigora Umarova]

Адабиётимизнинг мохир таржимонлари пайдо бўлиши учун нима қилиш керак ?

[Pirimqul Qodirov]

Адабиётимизнинг мохир таржимонлари пайдо бўлиши учун нима қилиш керак ?

Мохир таржимонлар пайдо булиши учун аввалaмбор таржимон булгувчи инсон бир неча тилни мукаммал эгаллаши, таржима килаётган асарнинг халки менталитетини мукаммал билмоги ва адабий талантга эга булиши керак. Адабий асарнинг таржимонлиги хам ёзувчилик сингари ижодий жараёндир. Агар таржимонда талант булмас экан, у таржима килган асарини укувчига етказиб бера олмайди.

[Nigora Umarova]

1) o'zbek romanchiligida kimlarni o'zlarining ustozlari va shogidlari deb hisoblaydilar?


Устозларингиз ва шогирдларингиз хакида гапириб берсангиз, бобожон...

[Pirimqul Qodirov]

Устозларим деб Абдулла Кодирий, Чулпон ва Абдулла Каххорларни биламан.
Еттинчи синфда укиб юрган пайтимда Ойбекнинг «Кутлуг кон» романи менга кучли таъсир килган.
Адабиёт уз кудратини хаётдан олади. Хаёт деганда мен ёзувчининг шахсий хаётини хам назарда тутаман. Айникса, ёшликда кишининг хаёти хали экин экилмаган бахорги далага ухшаш булади. Истикболингиз даласига канака уруг сочсангиз ва кайси нихолларни эксангиз шунга яраша хосил оласиз. Узим тугримдаги хакикатни биринчи марта Абдулла Каххорнинг тиник ва сехрли кузгусида куриб бехад таъсирланганман.
Менимча, одамнинг узи тугрисида хакконий тасаввур хосил килиши – ижодий ишнинг Яна бир мухим боскичидир. Шу боскичдан утмаган ва узи тугрисида хакконий тасаввурга эга булмаган ижодкор бошкалар тугрисида хам хакконий аса рёза олмайди.
Ёшликда маънавий тараккиётнинг шу мухим боскичидан утаётган пайтимда Абдулла Каххордай талабчан адибнинг менга ёрдам кулини чузгани – такдирнинг катта инъоми эди.
Абдулла Каххор ижодини чукуррок тушунишим учун сал улгайишим керак булди, чамаси, унинг «Йиллар» номи билан чиккан хикоялар тупламини ва «Кушчинор» романини Тошкент дорилфунуни (хозирги Узбекистон Миллий университети) га талаба булиб кирган кезларимда катта завк билан укидим ва адибнинг узини бир кургим келди. Шунинг учун 1946 йилда узим ёзган биринчи хикоямни машинкалатиб, Абдулла аканинг уйларига олиб бордим. Ушанда мен хали биринчи курс талабаси эдим. Адабиёт ёш кучларга жуда чанкок булганидан ташкари Абдулла аканинг узида хам алохида бир камтарлик, одамшинавандалик бор эканки, хали синашта булмаган ёш каламкашни уйларида кабул килдилар. Сухбатимизда хотирамга накшланиб колган ва олтмиш йилдан буён эсимдан чикмайдиган сузлар ёзувчилик хакида эди. Абдулла Каххор менинг ёзувчи булиш орзусида юрганимни сезиб,
- Орзуга айб йук, - дедилар.- Лекин ёзувчилик – бу виждон иши. Ёзувчиликдан нон ейман деган одам хато килади. Бирон касбни эгаллаб, нонингизни бутун килинг, кейин ёзувчи булинг. Ана унда манфаатга берилмайсиз, пул топиш учун ёзмайсиз, виждонингиз «ёз» деганини ёзасиз.
1957 йилнинг кеч кузида «Уч илдиз» романимнинг кулёзмаси Узбекистон Ёзувчилар уюшмасида Абдулла Каххор, Шухрат, Аскад Мухтор, Одил Ёкубов ва Яна ун-ун беш кишилик адабиётчилар даврасида мухокама килинди. Мухокамада айтилган фикрлар орасида купимизни хайратга солган гап – Абдулла аканинг куйидаги сузлари булди: «Анча вактдан бери мен узбек адабиётида момакалдирок гулдуросини эшитмай юрган эдим. Назаримда, мана шу асар адабиётимизга момакалдирокдай гулдурос солиб, чакмокдай ялтиллаб кириб келяпти».
Мен унутмайдиган яна бир ходиса – Ёзувчилар уюшмасининг аъзолигига кабул килинганимда биринчи тавсияномани Абдулла Каххор берганлиги эди.
Абдулла Каххор «Уч илдиз», ва «Кора кузлар»ни кулёзмасида укиган, йук жойдан хато кидирувчи айрим хамкасбларимиз менга асоссиз айб такамокчи булганда устоз адиб кукрак кериб химояга чиккан эди. Бу хаммаси менинг ёш ёзувчилик пайтимдаги ижодий такдирим лат емай соглом шаклланиши учун катта имкон яратди. Шунинг учун мен Абдулла Каххорни хамиша миннатдорлик туйгуси билан эслайман.
Маълум сабабларга кура, Абдулла Кодирийнинг тарихий романларини илгари укий олмаган эдим. Биз китоб укийдиган ёшга етганимизда бу асарлар кутубхоналарда йук эди. Мен «Уткан кунлар»ни биринчи марта 1956 йилда кулёзмаси кайта нашрга тайёрланаётган кезларда укиб чикдим. Уша пайтда «Уч илдиз» романи устида ишлаётган эдим. Менга, шу вактгача етишмай юрган бадиий нафосатнинг янги бир турини (усаётган ёш танага зарур бир «витамин»ни) Абдулла Кодирий романларидан топгандай суюндим. Бу янгича нафосат хам дилимга пайванд булиб, ёзаётган нарсамга олижаноб таъсир курсатгани узимга кейин сезилди.
Ижодий жараённинг галатилиги шундаки, янги адабий авлод узидан олдинги устозларнинг факат биттасидан ибрат олиш билан чекланиб кололмайди, балки уларнинг хар биридан дилига якин, ижодига зарур фазилатни олиб, калбига гуё пайванд килади. Бу пайванд олсагина янги навли ижодий хосил пишиб етилади. Шу маънода хар бир адабий авлод бутун адабиётни ва ундаги барча улкан ёзувчиларни узига устоз деб билади. Бугунги кунда мени узларига устоз деб хисоблаб юрганлар куп, бирок ким хакикий шогирд эканлигини улар салмокли асарлар яратганларидагина вакт курсатади.

[Nigora Umarova]

Тarixiy romanlar bitishda tarixiy materiallardan qay darajada foydalanish kerak, ya'ni ma'lum me'yorlar bormi?

[Pirimqul Qodirov]

Тarixiy romanlar bitishda tarixiy materiallardan qay darajada foydalanish kerak, ya'ni ma'lum me'yorlar bormi?


Хар бир халк уз ватанининг табиати ва тарихи билан ифтихор килади. Чунки яратувчилик нуктаи назаридан караганда тарих табиатдан кейинги энг улуг уринлардан бирида туради. Табиатда дарёлар, водийлар, тогу чуллар кандай бетакрор яратилган булса, тарих хам турли мамлакатлар, халклар ва давлатлар такдирини ва уларга мансуб булган ёркин сиймолар таржимаи холини анна шундай бетакрор ва ёркин килиб яратиб куйган. Асрлар китобини укиганингиз сари тарих томонидан яратилган драмалар, фожеалар, сюжетларни алохида ёзувчининг фантазияси билан яратиб булмаслигига ишонч хосил киласиз. Шу сабабли мен Бобур, Хумоюн ва Акбарларнинг курган-кечирганларини тасвирлар эканман, уз фантазиямдан кура, «Тарих фантазияси»га, яъни чиндан содир булган вокеаларга купрок асосландим.
Жумладан, Мирзо Бобур суюкли угли Хумоюнни улимдан куткариш учун худога илтижо килиб, уз жонини фарзандига багишлагани чиндан содир булган ва тарихий манбаларда битилган ходисадир. Ёки бир сувчи йигит Ганга дарёсида чукиб халок булаётган Хумоюнни накд улимдан куткаргани, бунинг эвазига Хумоюн хам тантилик килиб, шу мард йигитга нафакт хазинадаги олтин-кумушларни, балки тожу тахтни хам бериб, подшо килиб кутаргани ишончли манбалардан олинган хакикатдир.

[Nigora Umarova]

Укувчиларингизга ва адабиёт ихлосмандларига тилакларингиз...

[Pirimqul Qodirov]

Хар бир инсонниг калбини факатгина яхшилик эгалласин. Биздан кейинги янги авлод узларидан олдинги аждодларининг ишларини давом эттириб, янги-янги тарихий юксакликларга кутарадилар деб умид билдираман..

[Nigora Umarova]

Кимматли вактингизни аямай бизни кизиктирган саволларга жавоб берганингиз ва хаётий тажрибаларингизни гапириб бериб сабок берганингиз учун барча укувчиларингиз номидан ташаккуримизни кабул айлагайсиз.
Сизга соглик - саломатлик, тинчлик-хотиржамлик ва юз билан юзлашиб юришингизни тилаб коламиз

[Nigora Umarova]

Ижозат бўлса, муҳтарам адибимизга савол:
"Ҳаётда нимадан қўрқасиз?".
Жавоб учун аввалдан ташаккур.

Маэстро, узр!
Сиз берган савлони мухтарам адибимизга бера олмадим. Андиша килдим.

[Maestro]

Ижозат бўлса, муҳтарам адибимизга савол:
"Ҳаётда нимадан қўрқасиз?".
Жавоб учун аввалдан ташаккур.

Маэстро, узр!
Сиз берган савлони мухтарам адибимизга бера олмадим. Андиша килдим.

Узр сўрашга ҳожат йўқ. Агар кўнглингиз чопмаган бўлса - тўғри қилибсиз. Ҳар ҳолда, улар билан биз эмас, айнан Сиз юзма-юз суҳбатлашгансиз. Шундай адибнинг салобати ҳам босади.

Саволга келсак... Мен бу саволни имкон бўлганида кўп машҳур инсонларга бериб чиққанман (спортчи, санъаткор, актер, адиблар ва бошқ). Бир қарашда тўмтоқ туюлган мазкур саволда мен учун туб маъно бор ;-). Ҳар ҳолда, жавоб "олабўжидан қўрқаман" бўлмаган;-). Жавоблар кўп ҳолларда инсоннинг ички туйғуларини ўзида акс этирарди: "бевақт айрилиқдан", "туҳматдан", "ёлғизликдан", "мухлисларимни йўқотиб қўйишдан", "ишончни оқлолмасликдан", "ожиз бўлиб қолишдан", "ижоддан тўхтаб қолишдан", "баландликдан", "ёлғондан" ва хоказо. Усмон Азимнинг ҳам жавобларини олишга муяссар бўлдим.

[Lutfillo Tursunov]

Ажойиб суҳбатлари учун устоз Pirimqul Qodirovга яна бир бор ташаккур билдирмоқчиман. Ушбу суҳбатни уюштирганлари учун Nigora Umarovaга хам чексиз миннатдорчилик билдираман. Шахсан мен бу суҳбатни тўлқинланиб ўқиб чиқдим. Ҳаёт синовлари чиғириғидан ўтган бундай пурмаъно фикрлардан ҳар ерда ва ҳар қачон ҳам баҳраманд бўлишнинг имкони йўқ.
Менимча, бу каби суҳбатларни имкон қадар кўпайтириш ва кейинчалик лозим топилса "uForum kutubxonasi" тарзида китоб кўринишида чоп эттириш керак. Ўйлайманки, бу ҳар қандай китобхон учун, ўзбек адабиётига қизиқувчилар қчун ҳақиқий совға бўлади...
Навбатдаги дийдорлашув онларини кутиб қоламиз!
Барчангизга яна бир бор ташаккур!!!

[Nigora Umarova]

Мухтарам форумдошлар!
Кадрли ёзувчимиз Пиримкул Кодиров бу йил 25 октябрь куни 80 ёшга туладилар.
Келинглар, хаммамиз(хар бир форумдош) узимизнинг эзгу-тилак ва истакларимизни мавзуда колдирсак. Таваллуд айёмлари куни уларга етказаман. Улар учун катта совга буларди.
Зеро, ёзувчилар учун энг катта совга халкнинг эътибори хисобланади.

[Lutfillo Tursunov]

Мухтарам форумдошлар!
Кадрли ёзувчимиз Пиримкул Кодиров бу йил 25 октябрь куни 80 ёшга туладилар.
Келинглар, хаммамиз(хар бир форумдош) узимизнинг эзгу-тилак ва истакларимизни мавзуда колдирсак. Таваллуд айёмлари куни уларга етказаман. Улар учун катта совга буларди.
Зеро, ёзувчилар учун энг катта совга халкнинг эътибори хисобланади.


Ўтмишнинг ҳар бир воқеаси – биз учун улкан сабоқ. Агар тарихдан хабардор бўлмасак, аждодларимиз йўл қўйган айрим хатолар яна қайтарилиши турган гап. Шунинг баробарида, ота-боболаримизнинг залворли ҳаёт йўллари, оламшумул кашфиётлари, бетакрор илм булоқларидан бебаҳра қолиш ҳам гуноҳи азимдир... Халқ тарихни кўпроқ бадиий адабиёт кўмагида англайди. Чунки бадиий адабиётнинг сеҳрли кучи бор. Ўша сеҳрли кучдан Ойбек домла унумли фойдалангани учун биз Навоийни таниймиз, Сизнинг маҳоратингиз туфайли Бобурни биламиз. Биз бу асарлар орқали икки буюк бобокалонимизни шунчаки танимадик, балки, кези келганда ёш Навоий ва Бобур билан дўст тутиндик, уларнинг мардлиги, инсонийлиги, олийжаноблигидан сабоқ олдик, ижод уммонидан баҳраманд бўлдик... Хулласки, бу зотлар сиймоси бадиий асарлар ёрдамида кўз ўнгимизда қайта гавдаланди. Бу мазкур тарихий романлар қадр-қиммати нақадар юқорилигини англатади. Буюк аждодимиз сиймосини қалам ила жонлантира олиш бахти эса ҳар кимга ҳам насиб этавермайди. Сиз шундай БАХТга эриша олган инсонсиз. Минглаб, миллионлаб ўқувчилар қалбини дурдона сўзларингиз билан забт эта олган севимли Адибимизсиз. Ўзбек романчилигига салмоқли ҳисса қўшган, адабиётимизни дунёга танитган ва ёшларга тўғри йўл кўрсатган ардоқли Устозимизсиз!
Қутлуғ ёшингиз муборак бўлсин, Пиримқул бобо! Бундай табаррук ёшларнинг яна кўпини кўринг!

[NigoraGayubova]

Assalomu Alaykum Pirimqul (aka) Qodirov.
Sizni forumda ko'rib juda ham hursand bo'ldim, buning uchun Nigora(opa) Umarovaga rahmatlar aytamiz. Menga "Yulduzli tunlar" va "Avlodlar dovoni" asaringiz juda ham yoqqan. Ayniqsa "Yulduzli tunlar" asaringizni o'qiganimdan so'ng,(to'g'risi) Mirzo Bobur yoqtirib qolganman. Yosh Bobur, Boburning o'smirlik paytlarini asaringizda juda chiryli yozilgan. Asar so'ngida odamning ko'ziga yosh keladi. Menga bir gapni aytishgan. Yozuvchi asar yozayotganda kulsa, o'quvchi ham kuladi, yig'lasa o'quvchi ham yig'laydi. Shubham yo'qki, sizda qanday hissiyotlar kechgan bo'lsa, o'uvchingizda ham bu kabi hislar kechgan.
Yana bir bor bu kabi yirik asarlar yaratganingiz uchun katta rahmatlar aytib qolaman.

[Husen]

Мен ханузгача садоқат рамзи деб қаҳрамонинггиз Тоҳирни ("Юлдузли тунлар") биламан. У бошида кўзимизга жамиятнинг кичик бир одамидек туюлади. Садоқат ва қатъият, чидамлилик ва бардош оддий навкарни лашкарбоши дажасигача олиб чиқади. Мен ҳам ҳаётда ҳамиша Тоҳирдек бўлишга интилганман. Айниқса, асарни ўқиган ўсмирлик кезларимда Тоҳир сиймосида ўз келажагимни тасаввур қилардим.
Кейинчалик ўйлаб қарасам, асарнинг ҳар бир қаҳрамонида, хох у бош қахрамон булсин, хох кичик бир персонаж булсин, ибрат олишга, хулоса чиқаришга арзирлик хусусиятлар устомонлик билан жо қилинган экан.
Бугун асарларинггизни ўқиган минглаб ёшлар улардаги қайсидир қаҳрамондек бўлиб қолишга интилади. Ёзувчи учун шуларни ҳис қилиб яшашнинг ўзи олий бахт бўлса керак. Шу бахтинггизга кўз тегмасин. Умр карвони юзинчи довонларни забт этганида ҳам тилак билдириш, табриклар йўллаш барчамизга насиб этсин. Қутлуғ ёшинггиз муборак бўлсин!!!

[Khumoyun Madamindjonov]

Bobojon!
Sizning asarlaringizni doimo sevib o'qiganman va bundan keyin ham sevib o'qiyman.
Adamlar ismimni Buyuk bobokalonimiz Zahiriddin Muhammad Boburning farzandlari Humoyun Mirzoga o'xshasin deb qo'ygan ekanlar.
Bu gapni eshitganimdan so'ng "Avlodlar dovoni" romaningizni topib o'qidim.
Haqiqatdan ham Humoyun Mirzodan ibrat olarli jihatlar ko'p va bu niyatni amalga oshirish uchun sa'y -harakatlar qilmog'im darkor ekan.
Shunday betakror va g'oyaviy yuksak asarlarni bizga yaratib berganingiz uchun Sizga o'z minnatdorchiligimni bildirmoqchiman.
Ollohdan Sizga sihat-salomatlik, uzoq umr tilab qolaman.

[Nigora Umarova]

Ардокли, донишманд, нуроний адибимиз Пиримкул Кодировга самимий тилакларингизни етказдим. У киши узундан-узок барча форумдошларни дуо килдилар:
"Тилимизнинг гузаллигини, софлигини, маданиятимизни имкони борича асраб-авайлашга, ардоклашга харакат килдик. Сизларга етказдик. Илохим, сизлар хам кадриятларни асраб-авайлаб узингиздан кейинги авлодларга етказинглар. Бизни ёшга етиш Сизларга хам насиб етсин".

[Nigora Umarova]

Ардокли адибимизнинг хикматлари:
"Яхши инсонлар олтинга ухшайди. Дунёда тупрок куп, бирок олтин кам.
Илохим, инсонларнинг олтини булиб юринглар.
Бобур Мирзонинг куйидаги сузлари бор:

Ким курибдур, эй кунгил ахли жахондин яхшилиг,
Кимки бори ондин йук, куз тутма ондин яхшилиг...

Шундай экан биздан кейинги авлодга яхшиликни мерос килиб колдиришни насиби руз айласин".

Пиримкул Кодиров

[Husen]

Ниҳоят қутлуғ кун етиб келди. Яна бир карра юбилей сана билан нафақат ёзувчимизни балки уларнинг барча севимли мухлисларини ҳам чин дилдан муборакбод этамиз.

[OmoN]

1990-yilning yozida O’sh viloyatida chetdan kelgan yovuz kuchlar o’zbeklar bilan qirg’izlar orasiga ataylab nizo urug’ini sochgan kunlarda
У кунлар халиям эсимда. Уша пайтлар 10 яшар бола эдим.

[Nigora Umarova]

1990-yilning yozida O’sh viloyatida chetdan kelgan yovuz kuchlar o’zbeklar bilan qirg’izlar orasiga ataylab nizo urug’ini sochgan kunlarda
У кунлар халиям эсимда. Уша пайтлар 10 яшар бола эдим.

Millatning haqiqiy ziyolilari illatlarga barham berish va yaxshilik urug'larini asrab qolish uchun tinimsiz yozgan asarlari, hatti-harakatlari bilan kurash olib borishadi. Insonning insonligi shu bilan belgilanadi. Chingiz Aytmatov (Olloh rahmatiga olgan bo'lsin), ardoqli donishmand adiblarimiz Pirimqul Qodirov, Odil Yoqubovlarga shu jihatdan ham ehtirom ko'rsatsak arziydi.

[Nigora Umarova]

Pirimqul Qodirovning "Yulduzli tunlar" asarini o'qiyotib parol so'zining turkiy tilda o'ron deb qo'llanganini bilib oldim.

-To'xta! Kimsen? O'ronni ayt!
-O'ron-Andijon.
("Yulduzli tunlar", Toshkent, Sharq- 2004-yil, 287-bet)

[Husen]

Яқинда БибиСи радиоси Пиримкул Кодиров билан сухбат уюштирди.

Би-би-си: Канададан савол йўллаган Нўъмонжон исмли тингловчимиз ёзибдилар: "Ассалому алайкум Пиримқул ака! Энг аввало миллий адабиётимиз учун қилган барча меҳнатингиз учун Сизга миннаддорчилик билдирмоқчиман. Замонавий ўзбек адабиёти Сиздек забардаст ёзувчилар билан қад ростлаган десам хато бўлмайди. Айтингчи, ҳозирги 21 аср ўзбек шеърияти ва прозасида ёш йўлбошчилар сифатида кимни тилга олган бўлардингиз? Ташаккур!"

Пиримқул Қодиров: Энди "оққан дарё яна оқади" деган мақол бор, катта адабиётимизнинг мухлислари орасидан етишиб чиқаётган ёш талантлар бор. Мана ҳозир прозада Тоҳир Маликни кўпчилик тан олаяпти. Кейин Улуғбек Ҳамдам "Мувозанат" деган роман ёзди. Ўша йигит яхши келаяпти. Поэзияда ҳам жуда яхши шоирларимиз бор. Ҳар қалай мен келажакка умид ва ишонч билан қарайман.

Би-би-си: Лондонлик Ўзбекойим номи билан хат йўллаган мухлисимиз: "Ассалому алайкум, ҳурматли Пиримқул ака, мен Сизнинг ижодингизни жуда севувчи мухлисман. Менга айниқса, "Юлдузли тунлар" ва "Авлодлар давони" асарларингиз жуда ҳам манзур. Бу асарлар орқали тарихий шахсларни шу қадар жонлантириб бергансизки, уларни қайта-қайта таъсирланиб ўқийман. Нима учун тарихий роман яратиш учун айнан Бобур ва бобурийлар сулоласини танлагансиз? Яна тарихий романлар яратиш режангиз борми ва агар бор бўлса, қайси тарихий воқеаларни танламоқчисиз?"

Пиримқул Қодиров: Иккита савол экан. Биринчиси энди, гап шундаки, Бобур Мирозодек ва унинг авлодлари, айниқса, Акбардек улуғ сиймолар тарихда ўзи жуда кам, дунё тарихида. Француз адиби Ренан, Эренст Ренан айтадики, "мана шу уч киши- Бобур Мирзо, Ҳумоюн, Акбар тарихда ҳеч бетакрор шаклда бирининг ишини бири жуда яхши давом этказиб кетдилар", дейди. Ҳақиқатдан ҳам, улар Ҳиндистондек катта мамлакатни обод қилиб, юксалтириб ўтдилар. Шунинг учун, мен улар ҳақида асар ёзишга нафақат Ўзбекистон, балки Шарқ халқлари учун ҳам ибратли ҳодиса деб қараган эдим. Эндиги ниятларим, агар умрим етса, Худо хоҳласа, Шоҳжаҳон ҳақида ҳам бир нарса ёзмоқчиман.

Би-би-си: Катта раҳмат, Пиримқул ака! Ўзбекойимнинг кейинги саволлари: "Қора кўзлар" романингизда чўпонлар ва қишлоқ ҳаётини жуда яқиндан яратгансиз, бу ҳаётий тажрибадан келиб чиққанми ёки ижодингиз маҳсулими?"

Пиримқул Қодиров: Бу- ҳаётий тажрибадан ва ижод маҳсули, иккови қўшилганидан келиб чиққан. Чунки, ман ўзим ўша романда тасвирланган Ойкўл қишлоғига ўхшаш Кенгқўл деган қишлоқда туғилиб ўсганман. Отам чўпон бўлганлар, акам чўпонлик қилганлар, ўша тоғларда мен ўзим ҳам қўй боққанман. Шунинг учун, мен ўзим болаликдан яхши билган, яхши кўрган табиат манзараларини, яхши кўрган ҳалол меҳнаткашларини ўша романда тасвирлашга ҳаракат қилганман.

Би-би-си: Қаердан эканларини ёзмаган Мубинахон сўрабдилар: "Мунаққиднинг гапини кўпроқ инобатга оласизми ёки китобхоннинг? Қайси мунаққидлар асарларингиз ҳақида фикр билдиришган?" Марҳамат Пиримқул ака...

Пиримқул Қодиров: Энди китобхоннинг фикри биз учун биринчи ўринда туради. Чунки, жуда холисона фикр айтилади китобхонларнинг мактубларида, баъзи-бир чиқишларида. Энди танқидчиларимиз орасида ҳам масалага жуда чуқур ёндашадиган, яхши фикрлар берадиган дўстларимиз бўлган. Уларнинг орасида ман Озод Шарофиддиновни ҳурмат қилар эдим. Матёқуб Қўшжонов деган танқидчимиз ҳам ўтдилар, улар ҳам жуда яхши (эдилар). Ҳозир Умарали Норматов, Абдуғофур Расулов деган яхши танқидчилар борки, мен уларнинг фикрлари билан ҳисоблашишга ҳаракат қиламан.

Би-би-си: Катта раҳмат, Пиримқул ака! Мубинахон яна иккита савол йўллаганлар. Иккинчи саволлари: "Қайси тарихий асар муваффақиятли ёзилган деб ўйлайсиз, аксинча-чи?"

Пиримқул Қодиров: Энди бошқаларнинг ижоди ҳақида гапириш жуда кўп вақтни талаб қилади. Энг яхши ўзбек тарихий романи-"Ўтган кунлар", албатта. Ойбекнинг "Қутлуғ қон", "Навоий" романи...Бошқа асарлар ҳам кўп, ман ҳаммасини санасам, вақтни кўп олиб қўяман...

Би-би-си: Мубинахоннинг учинчи саволлари: "Юлдузли тунлар" асарингизни нега бундай номлагансиз?"

Пиримқул Қодиров: Энди...Улуғ аждодларимизнинг энг ёрқин вакиллари ўлмас ном қолдирадилар. Осмондаги юлдуздек порлаб турадилар улар. Ўтмишнинг қоронғу кечаларини ёритган ёруғ юлдузлардан бири Бобур Мирзо эди. Яна бир унинг авлодлари Ҳумоюн, Акбар эди. Шунинг учун мен уни (китобни-Би-би-си) "Юлдузли тунлар" деб атаган эдим.

Би-би-си: Раҳмат Пиримқул ака. Исмларини ёзмаган мухлисимиз: "Юлдузли тунлар" асарингизни анча пайтгача босмадан чиқара олмаган экансиз. Сабаб нима бўлган эди?" деб ёзибдилар.

Пиримқул Қодиров: Сабаб энди, у мустабит тузум даврида, шўро даврида бизнинг улуғ аждодларимизни унча суймас эдилар. Чунки, агар ўша улуғ авлодлар ҳақида хотирамиз уйғонса, биз мустақиллик талаб қилиб қолишимиз мумкин эди. Шу талаб бўлмаслиги учун Амир Темурга нисбатан ҳам, унинг авлодлари Бобур Мирзо, Акбарларга нисбатан ҳам муносабат тоталитар тузум даврида ёмон бўлди. Шунинг оқибатида олти йил битта роман, иккинчиси уч йил босилмай қолиб, мен 9-10 йил кўп овора бўлдим. Бу қийинчиликдан мени истиқлолимизнинг ғалабаси қутқарди.

Би-би-си: Вашингтондан Калонбек Маҳкам сўраяптилар: "Ассалому алайкум, Пиримқул ака! Бобурнинг миллати ким бўлган эди?"

Пиримқул Қодиров: Бобур ўзини туркий халқларнинг вакили деб ҳисоблаган. У пайтлар ҳали ўзбек халқи шаклланиб улгурмаган пайт бўлган. Шунинг учун, улар ўзларини туркийзабон, Турон, туркистонлик арбоблар деб ҳисоблашган. Бобур Мирзо ҳам ўзининг "Хатти Бобурий" деб ёзганида айтадики, "шу хатти туркий сенга насиб этмаган экан, "Хатти Бобурий" эмассан, "Хатти Сиғноқий" дерур", яъни у мана шу туркий халқлар яшаган минтақаларни ўзининг ватани деб билган, она тилини туркий тил деб билган. Энди жаҳонда бир ноаниқ тушунча борки, улар мўғуллар, улуғ мўғуллар деган...Улуғ муғуллар у- Чингизхон авлодлари, улар бошқа. Мўғулистон мустақил давлат, унинг ўз улуғ одамлари бор. Бобур Мирзо- Амир Темурнинг авлодлари, улар ҳаммаси бизнинг Туркистон, Туроннинг фарзандларидир. Шуни мумкин қадар дунёга тушунтиришимиз керак.

Би-би-си: Пиримқул ака, катта раҳмат Сизга! Собир исмли мухлисимиз сўраганлар: "Мана сиз темурийлар ҳақида тарихий асарлар яратгансиз, нима учун темурийлар бошқа тарихий сулолаларга қараганда, масалан, чингизийларга қараганда кам умр кўрган деб ўйлайсиз?"

Пиримқул Қодиров: Аксинча, чингизийларга нисбатан темурийлар авлоди кўпроқ умр кўрди. 150 йил Туркистон ва Афғонистон атрофларида бўлса, қолган 330 йил Ҳиндистонда...Бобурийлар сулоласи ҳам Амир Темур сулоласининг давоми эди. Чингизийлар сулоласи унча узоқ умр кўрган эмас. 150 йилнинг ўзида йўқ бўлиб, тамом бўлган.

Би-би-си: Собир яна сўраяптилар Пиримқул ака, "оилангиз ҳақида гапириб берсангиз".

Пиримқул Қодиров: Тўрт фарзандимиз бор. Ҳаммаси олий маълумотли мутахассислар. Уларнинг ичида инглиз тили бўйича мутахассис катта қизим. Бошқалари Эрон, афғон тилларини ўрганган. Шу жаҳон тилларини ўрганишга алоҳида эътибор беришади оиламизда фарзандларимиз.

Би-би-си: Катта раҳмат Пиримқул ака, биз билан суҳбатга рози бўлганингиз учун! Энди Би-би-си мухлисларига тилакларингиз бўлса, марҳамат!

Пиримқул Қодиров: Энг катта тилагим шуки, ҳақиқатни билишимиз керак-да биз ҳамма нарса тўғрисида. Шу ҳақиқатни тўлиқ етказиш...баъзи бировлар уни ўзининг манфаатига хизмат қилдирмоқчи бўлади, бу йўлдан эмас, ҳақиқат бу илоҳий бир қудратнинг давомидай бўлиши керак. Ҳақиқатга муқаддас нарса деб қарашимиз керак. Ва уни ҳамиша аслидек, тўлиқ халққа етказиб беришмиз керак. Мана шу йўлда мен Би-би-си ижодкорларига катта, янги муваффақиятлар тилайман. Ва Би-би-си тингловчиларининг ҳаммасига, мана янги 9-чи йил кириб келди, янги йилда бахт-саодат, омад ва оилавий баркамоллик тилаб қоламан!

Би-би-си: Катта раҳмат Пиримқул ака! Эзгу ниятларингиз ўзингизга ҳам ҳамроҳ бўлсин!

[Nigora Umarova]

Куни кеча донишманд адибимиз Пиримкул Кодировнинг хонадонларида булиб, улар билан сухбатлашишга мушарраф булдим. Эътиборингизга ушбу ёзиб олинган сухбатни такдим этаман.

[Nigora Umarova]

Бобожон, “Амир Темур сиймоси” номли илмий бадиангизда сохибкироннинг ёшлик ва ўсмирлик йиллари тасвирида Амир Темурнинг буюк жа?онгирлик рутбасига эришуви бежиз эмаслигига ахамият каратгансиз, у китоб мутолаасини севишини, алломаларни жуда хурмат килишини асословчи кўпгина тарихий манбаларга мурожаат килгансиз. “Темур тузуклари”дек буюк асарни Амир Темурга раво кўрмаган хорижлик тарихчиларнинг (Бартольд ва Якубовский) бўхтонларини пучга чикарувчи мисолларни тахлил килгансиз. Афтидан, “Темур тузуклари”ни Амир Темур ёзмаган дейиш буюк Сохибкироннинг марказлашган давлат асосчиси, улуг маърифатпарвар сиймо эмас, балки ўзга мамлакатларни куч билан бўйсундиришга ишкибоз шахс сифатида талкин этиш учунгина зарур бўлган кўринади.
Сиз хакикатдан юз ўгириб, гирром сиёсатни асослаш учун Сохибкиронни саводсиз деб ёзган айрим шўро олимлари галамислигини хам фош этгансиз. Аждодларимизга гайрикўз билан караган бундай тадкикотчилар “Амир Темур китобларни бошкаларга ўкиттириб эшитарди”, дея даъво килишган. Сохибкирон ўз юришлари чогида зарурат юзасидан ислом уламолари, мулла ва корилар, илмли, зехни ўткир кишиларга эхтиёж сезган. Амир Темур солномасини ёзган барча тарихчилар унинг ўзи билан бирга Куръони каримни олиб юрганини, бу мукаддас китобни ёд билган сиймо эканини кайта- кайта эътироф этадилар...

[Pirimqul Qodirov]

Бобожон, “Амир Темур сиймоси” номли илмий бадиангизда сохибкироннинг ёшлик ва ўсмирлик йиллари тасвирида Амир Темурнинг буюк жахонгирлик рутбасига эришуви бежиз эмаслигига ахамият каратгансиз, у китоб мутолаасини севишини, алломаларни жуда хурмат килишини асословчи кўпгина тарихий манбаларга мурожаат килгансиз...
Сиз хакикатдан юз ўгириб, гирром сиёсатни асослаш учун Сохибкиронни саводсиз деб ёзган айрим шўро олимлари галамислигини хам фош этгансиз. Аждодларимизга гайрикўз билан караган бундай тадкикотчилар “Амир Темур китобларни бошкаларга ўкиттириб эшитарди”, дея даъво килишган. Сохибкирон ўз юришлари чогида зарурат юзасидан ислом уламолари, мулла ва корилар, илмли, зехни ўткир кишиларга эхтиёж сезган. Амир Темур солномасини ёзган барча тарихчилар унинг ўзи билан бирга Куръони каримни олиб юрганини, бу мукаддас китобни ёд билган сиймо эканини кайта- кайта эътироф этадилар...
Сохибкирон икки аср мобайнида мўгул боскинчилари асоратида азоб тортиб ётган Евроосиёдаги канчадан-канча мамлакатлар, хонликлар, князликларни чингизий Олтин Ўрда асоратидан батамом озод килган ва шу элларнинг хам хакикий халоскори бўлган улуг сиймо булганлар.
Амир Темурнинг жахон такдирини хал этган ва тарихнинг буюк бурилиш нукталарида амалга оширилган хал килувчи мукорабаларидан бири 1391 йили Волганинг чап сохилидаги Кандирча дарёси бўйида, иккинчиси эса, 1395 йилнинг 15 апрелида Кавказ тогларидан бошланиб Каспий денгизига куйилувчи Терек дарёси бўйида юз берган эди. Кандирчадаги жангда Тўхтамишнинг енгилиб кочиши, туткун элларни чингизийлар асоратидан куткаришида янги сахифа очган бўлса, Терек бўйида Тўхтамиш лашкарлари билан бўлган сўнгги мукораба ва кўп ўтмай Сарой Беркадан Занжирсарой ўчининг олиниши, француз олими Люсьен Кэрэн эътироф этганидек, Олтин Ўрданинг тиз чўкиб хеч ўнгланмайдиган даражада тор-мор этилишига, рус князликларини озодликка чикариб, бўлажак рус империясига пойдевор кўйилишига шарт- шароит яратди.
Узок йиллар мобайнида эътироф этилмай келган бу хакикат, нихоят, 2004 йили ёш рус тарихчиси Михаил Арнолдов томонидан “Наука и жизнь” журналида босилган маколада мардона эътироф этилгани ибратлидир: “Куликова майдонидаги жангдан кейин... юз йил давомида Россия бирор марта хам Олтин Ўрда билан йирик тўкнашувга борган эмас. Аммо шу вакт ичида Олтин Ўрданинг ўзи тор-мор бўлиб тарих сахнасидан гойиб бўлди. Бундан келиб чикадики, бизни кимдир ўзимизнинг иштирокимизсиз озод килган экан-да? Ким у жўмард? Ким бўларди, айни ўша зот – кўп йиллар нохак коралаб келинган “буюк ва шафкатсиз” Амир Темур бизни озод килган. Тўгрироки, Олтин Ўрда зулмидан озод бўлишимизга олиб келган”....

[Nigora Umarova]

Амир Темурни ХV аср такдирини хал килган инсон деб аташган. Бу хакида хам маълумот берсангиз.

[Pirimqul Qodirov]

Амир Темурни ХV аср такдирини хал килган инсон деб аташган. Бу хакида хам маълумот берсангиз.
Шу уринда француз олими Люсьен Кэрэннинг эътиборга лойик бир фактини келтираман: “Якинда Жерар Вальтер ва Марсель Брион Амир Темурни ўзларининг “Асрлар ёдгорлиги” деган асарларига кахрамон килиб танлашди ва Амир Темурни “ХV аср такдирини хал килган инсон деб аташди”. Хакикатан хам, ХIV асрнинг охирида ва ХV бошида бутун дунёнинг йирик кадамлар билан олга кетишида Амир Темурнинг кахрамонона фаолияти хал килувчи мавкени эгаллади.
ХIV асрда дунё тушунчаси хозиргидай кенг ва катта эмас эди. У пайтда хали хар икки Америка китъаси, Австралия, Марказий Африка, Океания ороллари кашф этилмаганди. У замоннинг одамлари дунё деганда Европани, Осиёни ва Африканинг шимолидаги Миср каби мамлакатларни назарда тутар эдилар. Ўша давр нуктаи назаридан караганда, Амир Темур Европа ва Осиёнинг энг катта кисмини эгаллаб олган Чингизхон империясининг жабру зулмидан, аввало, ўз ватанини, сўнгра Хуросон, Эрон, Озарбайжон, Россия, Украина каби мамлакатларни халос килгани чиндан хам унинг ХV аср такдирини ижобий томонга караб ўзгартирган улуг сиймо бўлганини кўрсатади. Бунинг устига Болкон ва бошка Европа мамлакатларини Йилдирим Боязид тажовузларидан куткаргани унинг ХV аср такдирини хал килган дахо инсон бўлганини яна бир бор исбот этади.

[Nigora Umarova]

Берган маълумотларингиз учун рахмат.
Бобожон, юртимизда гузал бахор нафаси уфурмокда. Табиат уйгона бошлади. Бойчечак гуллади. Карияларимиз "Омонлигей-сомонлик, курмайлик хеч ёмонлик..." деб шукрона айтишмокда.
Бахор нафаси ижокорларимизнинг ижодида хам акс этган. Бахор хакидаги ижод намуналарингиздан хурматли форумдошларимизга такдим этсангиз.

[Pirimqul Qodirov]

Берган маълумотларингиз учун рахмат.
Бобожон, юртимизда гузал бахор нафаси уфурмокда. Табиат уйгона бошлади. Бойчечак гуллади. Карияларимиз "Омонлигей-сомонлик, курмайлик хеч ёмонлик..." деб шукрона айтишмокда.
Бахор нафаси ижокорларимизнинг ижодида хам акс этган. Бахор хакидаги ижод намуналарингиздан хурматли форумдошларимизга такдим этсангиз.
Етказганига шукур. Бир пайтлар ён дафтаримга ёзган бахор хакидаги уйларимдан бирини берсам...

Бахор кудрати
Улкан богни оппок гўзалликка тўлдириб, сал кам минг туп олма гуллаб турибди. Енгил шамол турди-ю, гулдан чика бошлаган олмаларнинг оппок гул барглари дув тўкилди. Худди кишда кор ёккандан кейин шамол турса дарахт шохларидан юмшок тоза кор тўкилганга ўхшайди. Лекин шамолнинг йўналишига караб киялаб учиб, кўкатлар устига тушаётган гул баргларининг ерга кўнишида бахор нафосати сезилиб туради. Хазоннинг тўкилиши бошка, меванинг тап-тап тушиши бошка. Мева туккандан кейин, энди барг чикараётган олма бутоклари билан видолашиб, яшил майсалар устига ок капалаклардан учиб тушувчи гул барглари эса дарахтдан тўкилган нафосатдек кўринади. Гуллаган олмалардан бирининг тагида шу сатрларни ёзиб ўтирганимда дафтарим сахифасига хам битта ок япрок учиб тушди. Бу барг хозир когоздан хам ок. Кўлга салкин ва майин тегади.
Гуллаган шохлар орасида синчалак. Турган жойида хам талпиниб, сакраб, шўнгимокчига ўхшаб дириллайди. Гўзаллик оламидан олган кучини ичига сигдиролмайди. Бу куч – бахор кучи – хатто умри тугаб, дув тўкилаётган гулбаргларни хам гўзаликка чулгаб кўрсатади.
Адабий истеъдодда хам бахордагига ўхшаш бир куч бўлади. У тасвирлаган хамма нарса ички бир латофатга тўлиб туради.
Шу богда гуллаган, яшнаган дарахтлар орасида битта куриган шафтоли, битта куриган гилос, яна битта куриган акация ўтинга ўхшаб турибди. Кишда хамма дарахтлар ялангоч пайтда уларни тирик дарахтлардан фарк килиб бўлмас эди. Мана энди бахор ўз кудрати билан тирик дарахтни яшнатиб, ўлигини бутун хунуклигича фош килиб кўрсатяпти.
Адабий истеъдод хам яхши билан ёмонни мана шу тарзда бир-бирига карши кўйиб, уларнинг кескин фаркини очади, окни окка, корани корага ажратиш оркали маънавият оламида бахорнинг хизматини килади.

[Nigora Umarova]

Мухтарам форумдошлар!
Эътиборингизга хурматли адибимиз Пиримкул Кодировнинг хаёти ва ижоди юзасидан викторина саволларини такдим килмокдаман. Ундан ортик саволларга жавоб берган форумдошимиз Адибимиз дасхатлари билан ёзилган китоб билан такдирланади.

[Nigora Umarova]

Викторина саволлари

1. “Уч илдиз” романида ёзувчи ўз ички кечинмаларини кайси образ оркали ифодалаган?
2. Пиримкул Кодиров проза жанрида хам ижод килган. Унинг поэзия бобида хам калам тебратганини биласизми ва улар кимга багишланган эди?
3. Ёзувчи Бекобод металлургия заводида куювчи бўлиб ишлаган дейишади. Шу тўгрими?
4. Ёзувчининг болаликдаги энг биринчи ва энг севимли асарлари кайсилар?
5. “Юлдузли тунлар” романини ёзиш жараёнида адиб Хиндистон сафарига чикканми? Шу хусусида кандай маълумотларга эгасиз?
6. Пиримкул Кодировнинг кайси асари Ўзбекистон Мустакиллигининг 16 йиллиги арафасида “Энг улуг, энг азиз” кўрик-танловида биринчи ўринга сазовор бўлди?
7. Адиб таржима килган асарларни биласизми?
8. “Уч илдиз” романидаги профессор Абдурахмон Тошев ва Темир Акбаров образларини яратишда ёзувчи шўро даврида “ўзбек адабиёти жаллодлари”га карши дадил курашга чиккан кайси ўзбек адибларини назарда тутган?
9. Ёзувчининг ёшлик ва ёшлар хакидаги асарларини айтинг.
10. Пиримкул Кодировнинг кайси асарлари асосида кинофильмлар яратилган?
11. Адибнинг асарлари кайси тилларга таржима килинган?
12. Пиримкул Кодиров Давлат мукофотлари билан такдирланганми?
13. Ёзувчининг ?айси асарлари са?налаштирилган?

Энг кийин савол:14. “Юлдузли тунлар” тарихий романининг бош кахрамони ким?



!!!Саволлар бир ой давомида кабул килинади. 24 март куни жавоб бериш муддати тугайди.

[Umida Shodiyeva]

14-savolga javob ."Yulduzli tunlar" asarining bosh qahramoni "Mirzo Bobur"

[Nigora Umarova]

14-savolga javob ."Yulduzli tunlar" asarining bosh qahramoni "Mirzo Bobur"

Muhtaram forumdoshim!
Savollarga qo'lidan kelgancha ketma- ketlikda javob bersangiz nur ustiga a'lo nur bo'lur erdi. Bo'lmasam kitobni kimga berishni bilmay qoladi inson. :-)

[Umidkhan]

Берган маълумотларингиз учун рахмат.
Бобожон, юртимизда гузал бахор нафаси уфурмокда. Табиат уйгона бошлади. Бойчечак гуллади. Карияларимиз "Омонлигей-сомонлик, курмайлик хеч ёмонлик..." деб шукрона айтишмокда.
Бахор нафаси ижокорларимизнинг ижодида хам акс этган. Бахор хакидаги ижод намуналарингиздан хурматли форумдошларимизга такдим этсангиз.
Етказганига шукур. Бир пайтлар ён дафтаримга ёзган бахор хакидаги уйларимдан бирини берсам...

Бахор кудрати
Улкан богни оппок гўзалликка тўлдириб, сал кам минг туп олма гуллаб турибди. Енгил шамол турди-ю, гулдан чика бошлаган олмаларнинг оппок гул барглари дув тўкилди. Худди кишда кор ёккандан кейин шамол турса дарахт шохларидан юмшок тоза кор тўкилганга ўхшайди. Лекин шамолнинг йўналишига караб киялаб учиб, кўкатлар устига тушаётган гул баргларининг ерга кўнишида бахор нафосати сезилиб туради. Хазоннинг тўкилиши бошка, меванинг тап-тап тушиши бошка. Мева туккандан кейин, энди барг чикараётган олма бутоклари билан видолашиб, яшил майсалар устига ок капалаклардан учиб тушувчи гул барглари эса дарахтдан тўкилган нафосатдек кўринади. Гуллаган олмалардан бирининг тагида шу сатрларни ёзиб ўтирганимда дафтарим сахифасига хам битта ок япрок учиб тушди. Бу барг хозир когоздан хам ок. Кўлга салкин ва майин тегади.
Гуллаган шохлар орасида синчалак. Турган жойида хам талпиниб, сакраб, шўнгимокчига ўхшаб дириллайди. Гўзаллик оламидан олган кучини ичига сигдиролмайди. Бу куч – бахор кучи – хатто умри тугаб, дув тўкилаётган гулбаргларни хам гўзаликка чулгаб кўрсатади.
Адабий истеъдодда хам бахордагига ўхшаш бир куч бўлади. У тасвирлаган хамма нарса ички бир латофатга тўлиб туради.
Шу богда гуллаган, яшнаган дарахтлар орасида битта куриган шафтоли, битта куриган гилос, яна битта куриган акация ўтинга ўхшаб турибди. Кишда хамма дарахтлар ялангоч пайтда уларни тирик дарахтлардан фарк килиб бўлмас эди. Мана энди бахор ўз кудрати билан тирик дарахтни яшнатиб, ўлигини бутун хунуклигича фош килиб кўрсатяпти.
Адабий истеъдод хам яхши билан ёмонни мана шу тарзда бир-бирига карши кўйиб, уларнинг кескин фаркини очади, окни окка, корани корага ажратиш оркали маънавият оламида бахорнинг хизматини килади.



Рахмат! :)

[Husen]

Викторина саволларига жавоблар

1. “Уч илдиз” романида ёзувчи ўз ички кечинмаларини кайси образ оркали ифодалаган?
2. Пиримкул Кодиров проза жанрида хам ижод килган. Унинг поэзия бобида хам калам тебратганини биласизми ва улар кимга багишланган эди?
3. Ёзувчи Бекобод металлургия заводида куювчи бўлиб ишлаган дейишади. Шу тўгрими?
4. Ёзувчининг болаликдаги энг биринчи ва энг севимли асарлари кайсилар?
5. “Юлдузли тунлар” романини ёзиш жараёнида адиб Хиндистон сафарига чикканми? Шу хусусида кандай маълумотларга эгасиз?
6. Пиримкул Кодировнинг кайси асари Ўзбекистон Мустакиллигининг 16 йиллиги арафасида “Энг улуг, энг азиз” кўрик-танловида биринчи ўринга сазовор бўлди?
7. Адиб таржима килган асарларни биласизми?
8. “Уч илдиз” романидаги профессор Абдурахмон Тошев ва Темир Акбаров образларини яратишда ёзувчи шўро даврида “ўзбек адабиёти жаллодлари”га карши дадил курашга чиккан кайси ўзбек адибларини назарда тутган?
9. Ёзувчининг ёшлик ва ёшлар хакидаги асарларини айтинг.
10. Пиримкул Кодировнинг кайси асарлари асосида кинофильмлар яратилган?
11. Адибнинг асарлари кайси тилларга таржима килинган?
12. Пиримкул Кодиров Давлат мукофотлари билан такдирланганми?
13. Ёзувчининг ?айси асарлари са?налаштирилган?
14. “Юлдузли тунлар” тарихий романининг бош кахрамони ким?


1. Menimcha, Maxkam obrazida
2.“O’ylar”, “Qalb gavhari”
3. Yozuvchi Bekobod metallurgiya zavodida ishlagani haqiqat.
4. Yozuvchining bolalikdagi sevimli asarlari A.Qodiriy va Cho’lpon qalamiga mansub asarlar
6.“Amir Temur siymosi” nomli ilmiy-tarixiy asar
7. Tolstoy (,,Kazaklar") K. Fedin("Ilk sevinchlar"), X. Deryaev ("Qismat") romanlari
8. Abduraxmon Toshev timsolida Oybek va tarix o’qituvchisi Abdurahmon Hamroev; Temur Akbarov siymosida esa Abdulla Qahhor tasvirlangan
9. "Studentlar", "Akramning sarguzashtlari", “Qadrim”, “Erk”, “Yayra institutga kirmoqchi”, “Meros”, “Botirlar va baxillar” ,“Qora ko’zlar” Menimcha yozuvchining deyarli hamma asarida yoshlarga qarata aytilgan fikrlar bisyor. Demak-ki, ularning barini yoshlar uchun deyishga haqqimiz bor.
10. “Sening izlaring” filmi senariysi adib qalamiga mansub. «Yulduzli tunlar» asari asosida «Bobur» ko’p qismli videofilmi suratga olingan
11. Rus tiliga tarjima qilingani aniq.
12. "O’zbekiston xalq yozuvchisi" unvoni, "El yurt hurmati" ordeni, «Yulduzli tunlar» romani uchun esa 1982 yilda Hamza nomidagi respublika Davlat mukofotiga sazovor bo’lgan
13,. Muqimiy teatrida “Bobur” spektakli sahnalashtirilgan. Shuningdek. boshqa teatr sahnalarida “Vijdon” spektakli namoyish etilgan.
14. Mirzo Bobur

[Nigora Umarova]

Hozircha Husen Tangriyev va Umida Shodiyevalardan o'zga forumdoshlarimiz savollarga javob berishmadi.

Hurmatli forumdoshlar javoblaringizni kutib qolamiz.

[Aziza Abdunabiyeva]

Hurmatli forumdoshlar javoblaringizni kutib qolamiz.

Husen Tangriyevning javoblaridan so'ng javob qoldirish qandoq bo'larkin?:cray:

[Husen]

5. “Юлдузли тунлар” романини ёзиш жараёнида адиб Хиндистон сафарига чикканми? Шу хусусида кандай маълумотларга эгасиз?
Ёзувчи Ҳиндистон сафарида бўлгани аниқ. Аммо, тафсилотларини билмайман.

[Nigora Umarova]

1. “Уч илдиз” романида ёзувчи ўз ички кечинмаларини кайси образ оркали ифодалаган?
“Уч илдиз” романининг бош кахрамони Махкам образи оркали Пиримкул Кодиров ўз ички кечинмаларини ифодалаган.
2. Пиримқул Қодиров проза жанрида ҳам ижод қилган. Унинг поэзия бобида ҳам қалам тебратганини биласизми ва улар кимга бағишланган эди?
Ёзувчи ёшлигида шеърлар ёзган ва улар “Уч илдиз” романида Очил Самадовнинг шеърлари тарзида келтирган. Улар ёзувчининг бўлажак умр йўлдоши София хонимга бағишланган эди.
3. Ёзувчи Бекобод металлургия заводида куювчи бўлиб ишлаган дейишади. Шу тўгрими?
Пиримкул Кодиров Бекобод металлургия заводида куювчи эмас, балки шу корхона курилишида мухбир бўлиб ишлаган.
4. Ёзувчининг болаликдаги энг биринчи ва энг севимли асарлари қайсилар?
Элбек тўплаган “Ўзбек халк кўшиклари”, Войничнинг “Сўна”си, Лермонтовнинг “Замонамиз кахрамони”, Стивенсоннинг “Жавохирот ороли”, Жюль Верннинг “Капитан Грант болалари”.
5. “Юлдузли тунлар” романини ёзиш жараёнида адиб Ҳиндистон сафарига чиққанми? Шу хусусида қандай маълумотларга эгасиз?
Ха, ёзувчи икки бор Хиндистон сафарида бўлган. Хиндистоннинг Агра, Дехли шахарларида, ундан ташкари, Покистоннинг Карачи, Исломбод, Лахор шахарларида бўлиб тарихий обидаларни ва табиат манзараларини ўрганган.
6. Пиримкул Кодировнинг кайси асари Ўзбекистон Мустакиллигининг 16 йиллиги арафасида “Энг улуг, энг азиз” кўрик-танловида биринчи ўринга сазовор бўлди?
“Амир Темур сиймоси” номли илмий-тарихий асари.
7. Адиб таржима килган асарларни биласизми?
М.Лермонтовнинг “Бэлла” киссаси, Константин Фединнинг “Илк севинчлар” романи, Аркадий Гайдарнинг бир нечта асарларини таржима килган.
8. “Уч илдиз” романидаги профессор Абдурахмон Тошев ва Темир Акбаров образларини яратишда ёзувчи шўро даврида “ўзбек адабиёти жаллодлари”га карши дадил курашга чиккан кайси ўзбек адибларини назарда тутган?
Профессор Абдурахмон Тошев сиймосида Ойбекни, Темир Акбаров сиймосида Абдулла Каххорни назарда тутган.
9. Ёзувчининг ёшлик ва ёшлар хакидаги асарларини айтинг?
“Студентлар”, “Уч илдиз”, “Эрк”, “Кадрим”, “Кора кўзлар”, “Олмос камар” ва бошкалар.
10. Пиримкул Кодировнинг кайси асарлари асосида кинофильмлар яратилган?
Унинг “Кадрим” киссаси асосида режиссёр Р.Ботиров томонидан “Сенинг изларинг” бадиий фильми, “Юлдузли тунлар” романи ва “Жон ширин” хикояси асосида режиссёр М.Юсупов томонидан кўп серияли видеофильмлар яратилган.
11. Адибнинг асарлари кайси тилларга таржима килинган?
Рус, украин, литва, хинд, урду, турк, уйгур, козок, киргиз ва туркман тилларида нашр этилган.
12. Пиримкул Кодиров Давлат мукофотлари билан такдирланганми?
Хамза номидаги Ўзбекистон Давлат мукофоти лауреати (1981), “Шухрат” медали (1994) ва “Эл-юрт хурмати” (1998) ордени билан мукофотланган).
13. Ёзувчининг кайси асарлари сахналаштирилган?Унинг “Бобур” пьесаси узок йиллар мобайнида хозирги Ўзбек миллий академик драма театрида, “Инсоф” пьесаси эса вилоят театрлари сахналарида кўйилган.
14. “Юлдузли тунлар” тарихий романининг бош кахрамони ким?
Романнинг бош кахрамони Захириддин Мухаммад Бобурдир.

[Nigora Umarova]

Husen Tangriyevning javoblaridan so'ng javob qoldirish qandoq bo'larkin?:cray:
Mas'uliyat sezib javob berganliklari uchun Husen Tangriyevni g'olib deb hisoblaymiz. :clapping:

Hurmatli Husen Tangriyev!
Ilohim, Sizga ham donishmand yozuvchimizning ijod yo'llarini bersin.
Yozuvchimizning qaysi asarlarini dastxatlari bilan olishni xohlardingiz

[Husen]

Yozuvchimizning qaysi asarlarini dastxatlari bilan olishni xohlardingiz

Ҳаммасини!!!! Бу албатта, ҳазил. Нигора опа, сизга ҳам каттакон раҳмат викторина баҳона севимли ёзувчимиз ҳақида анча маълумотларни билиб олдим. Модомики, бирон китобни танлаш шарт экан, у ҳолда шубҳасиз, "Юлдузли тунлар"ни танлаган бўлардим.

[Nigora Umarova]

Ҳаммасини!!!! Бу албатта, ҳазил. Нигора опа, сизга ҳам каттакон раҳмат викторина баҳона севимли ёзувчимиз ҳақида анча маълумотларни билиб олдим. Модомики, бирон китобни танлаш шарт экан, у ҳолда шубҳасиз, "Юлдузли тунлар"ни танлаган бўлардим.

Husenjon, mendan xafa bo'lish yo'q. Bugun ardoqli, donishmand adibimiz bilan muloqat qildim. Ular tanimagan, ko'rmagan odamimga kitobga dastxat yozib bermayman dedilar.

[OmoN]

Ёзувчи ёшлигида шеърлар ёзган ва улар “Уч илдиз” романида Очил Самадовнинг шеърлари тарзида келтирган.
Мен мағрурман қўй бошқани сев
Мафтун бўлсин сенга бошқа дил
Бу дунёда ҳеч бир нарсага
Севгига ҳам мен бўлмайман қул.
****Гўзал ўткинчи****
Кўклам ёмғирининг бир томчисини
Кўм-кўк барг ўзига қилганди сирға.
Ойдинда товланар тонг ели уни
Тинмай тебратарди барг билан бирга.

Лекин, қуёш чиқиб қиздирган сари
Буғланиб охири йўқ бўлди томчи.
Сен ҳам шу баргдаги томчи сингари
Ҳамроҳ бўлолмадинг, гўзал ўткинчи.
Ўша китобда мана шу шеърлар ҳам бор эди. Қолганини эслолмайман. Ўқиганимга анча бўлди.

[Nigora Umarova]

Bugun hijriy yangi yilning birinchi kuni. Muharram oyi boshlandi. Fursatdan foydalanib barcha forumdoshlarimni bugungi muborak kun bilan tabriklayman!
Ularga oilaviy tinchlik-xotirjamlik, baxtu-saodat, sihat-salomatlik, ko'ngil xotirjamligini-yu, qalb oynasining sofligini tilayman.
Ilohim, yaxshi kunlarda, ko'p oy, ko'p kunlarni ko'rishlikni nasibi ro'z aylasin.
Shu munosabat bilan tabarruk yozuvchimiz Pirimqul Qodirovning xonadonlariga ul kishidan xabar olgani forumdoshimiz Husniddin Ato bilan bordik.
Adibimiz xonadonlarida safiyaxon ayamiz bizni iliq kutib oldilar. Bobojonimiz bilan uzoq muloqat qilib ijodlariga oid ancha-muncha yangiliklardan boxabar bo'ldik.
Xullas, yangiliklardan sizlarni bahramand etishni boshlaymiz.

Husniddin!
Olgan san'at asarlaringizni forumga qo'ysangiz, forumdoshlarimiz rasmlar orqali uchrashuv tafsilotlari bilan tanishtirardim.

[Nigora Umarova]

Ajoyib yangilik!
Hurmatli adibimizning "Shohrux va Gavharshod" romanlari "O'zbekiston" nashriyotida nashrdan chiqibdi. Kitob endigina sotuvga chiqadi. Kitobdan bahramand bo'lish bizga nasib qildi.

[Nigora Umarova]

Adibimiz bilan ushbu asar yuzasidan suhbat o'tkazdik:

Kamina: Bobojon, bu romanni yozishdan oldin Gavharshod Begim haqida "Ona lochin vidosi" romanini yaratgandingiz. Yangi roman bilan avvalgi romaningizning farqli va o'xshash jihatlari nimada?
Pirimqul Qodirov: Avvalgi romanimni tahrirlab, yangi romanga Shohrux Mirzo haqidagi voqealarni ko'plab kiritdim. Shohruh otasi Amir Temurning Xitoyga yurishiga qarshi bo'ladi. "Qarib qoldingiz, qish bo'lsa, o'zingizni ehtiyot qilsangiz bo'lmaydimi?"- deydi. Amir Temur undan qattiq ranjib safarga chiqadi. Tushida otasi Tarag'ay Bahodirni ko'radi. tarag'y Bahodir Temur otining yugani va egarini olib qamishzorga kirib ketadi. Amir Temur kuni bitganligini sezadi va malikalar hamda shahzoda-yu, beklarini chaqirib vaiyat qiladi. Ulug'bekka kelganida г nabirasi bilan o'zini holi qoldirishlarini so'raydi. Nabirasi bilan yuzma-yuz suhbatda: "Darhol Samarqandga bor. Otangga ayt, men uni taxtimga valiahdlikka tayinlayman. Afsuskim, buni kech angladim. Vasiqaga Pirmuhammadni tayinlangandim. Biroq uning ko'ngli bo'sh. Ko'ngil bo'shlik esa podshoh davlatining parchalanishiga olib kelur. Otangga davlat boshqarilishiga oq yo'l tilayman",-deydi. 12-13 yoshlardagi Ulug'bek qattiq sovuqda yo'lga tushadi va Samarqandga borib otasini bundan boxabar qiladi.
Kamina: Bobojon, ushbu voqeani tasvirlashda qaysi tarixiy manbaga tayandingiz?
Pirimqul Qodirov: Sharafiddin Ali Yazdiyning "Zafarnoma"sida Temur umrining so'nggi kunlari tasvirlangan ищи bor. U yerda Temur: "Qani edi hozir yonimda Shohruh bo'lsa-yu, men o'z xatoimni to'g'rilasam", degan sohibqironning so'zlari bor...

[Husen]

Оффтоп:
Husenjon, mendan xafa bo'lish yo'q. Bugun ardoqli, donishmand adibimiz bilan muloqat qildim. Ular tanimagan, ko'rmagan odamimga kitobga dastxat yozib bermayman dedilar.
Начора...Умидвор қилган ўзингиз, умидни сўндирган ҳам ўзингиз...:cray: Бинафшаранглиларга ҳамма нарса мумкин экан-да!!! (хазил)
Ундан ортик саволларга жавоб берган форумдошимиз Адибимиз дасхатлари билан ёзилган китоб билан такдирланади.

Нигора опа, ҳижолат бўлманг! Ёзувчимиз ҳамиша омон бўлсалар, янги асарлар билан қувонтириб турсалар шуни ўзи энг катта совға!!!

[Nigora Umarova]

Начора...Умидвор қилган ўзингиз, умидни сўндирган ҳам ўзингиз...:cray: Бинафшаранглиларга ҳамма нарса мумкин экан-да!!! (хазил)


"Юлдузли тунлар" китоби керак бўлса, дастхатсиз ҳам совға қиламан. Мен учун лафз биринчи ўринда туради.
Бобожонимнинг дастхат ёзиб бермасликлари эса кутилмаган ҳолат бўлди.

[Tulqin Eshbekov]

Tarixiy asarda zamona ruhi

(Adib ijodxonasida hayajonli lahzalar)

Ma’naviy merosimizga qator tarixiy romanlari bilan ulkan hissa qo`shayotgan sevimli adibimiz Pirimqul Qodirov sobiq mustabid tuzum davri haqidagi bir suhbatida: “Xalqimiz o`z tarixiy ildizlaridan astoydil kuch olsa, mustamlakachilik zanjirini uzib chiqishga qaratilgan harakatlar avj olishi mumkin edi” deb yozgandi. “Yulduzli tunlar”, “Avlodlar dovoni” kabi romanlarini mutolaa qilgan kitobxonlar ana shu tarixiy ildizlarini yana bir bora dildan his etishlari shubhasiz. Adibning tarixiy mavzuda bitilgan navbatdagi asari – “Ona lochin vidosi”da (“Sharq” nashriyot-matbaa akstiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati, 2001) ham ana shu an’ana izchil davom ettirilganini anglash mumkin. Muhimi, bu tarixiy asarda zamona ruhi ham teran aks etgan.
Kitobni mutolaa qilgan o`quvchi bir zamonlar adib anglagan haqiqatni anglab etadi. Beixtiyor qator savollar ham tug`iladi. Ya’ni, ajdodlarimiz qanday odamlar edi? Biz kimlarning avlodimiz? Asli ildizlarimiz qandoq bo`lgan? Millatimiz boshidan kechirgan fojealarning ildizi qaerda?
Buyuk bobomiz Amir Temur siymosiga sobiq mustabid tuzum davrida o`ta biryoqlama munosabatda bo`lingani yoddan chiqmaydi. Yurtimiz istiqlolga erishganidan so`nggina bu boradagi haqiqat tiklangan. Sohibqiron ruhi o`z yurtida shod bo`ldi! Biroq, uning avlodlari haqidagi ko`p “tilsim”lar o`z tadqiqotchilarini hamon kutayotgani sir emas. “Ona lochin vidosi” romanini mutolaa qilgan o`quvchi ko`z oldida xo`b ajib tariximiz qayta jonlangandek bo`ladi. Sohibqiron Amir Temur, uning o`g`illari, nevaralari, chevaralari… ulug` maqsadlar, g`olibona yurishlar, o`zaro nizolar, bo`lmag`ur adovatlar, taxt talashishlar? Parokandalik…
O`tmishga teran nigoh ila boqib, bu mavzuda yana bir ajoyib tarixiy asar yaratgan muhtaram adibimiz bilan suhbat qurish niyatida u kishining huzuriga yo`l oldim. Metroning “Kosmanavtlar bekati”dan chiqib, ikki chetida qalin daraxtlar saf tortib turgan yo`lakdan Bo`zsuv tomon yurdim. Ko`prikka etmasdan chapga burilib, to`g`ridagi uy tomon odimladim. Atrofi bejirim devor bilan o`ralgan to`rt qavatli uy va uning ko`m-ko`k hovlisi Do`rmondagi Yozuvchilar bog`ini eslatadi. Ko`k rangga bo`yalgan darvozasidan kirganingiz hamono anvoyi gullarning muattar bo`yidan sarmast bo`lasiz. Qo`li gul kishilar mo`’jaz hovlini bihishtdek qilib qo`ygan. Devor ortidagi ulkan daraxtlar va sal narida sokin oqib o`tadigan Bo`zsuv naqadar ajoyib manzara kashf etgan. Go`yo serjilo tabiat qo`ynida barpo bo`lgan bu go`shaning toza va mayin havosi ham kishiga huzur baxsh etadi.
To`rt qavatli uyning birinchi yo`lagidan ikkinchi qavatga ko`tarildim. O`ng tarafdagi yog`och eshik qo`ng`irog`ini bosdim. Ichkaridan uy bekasining “hozir” degan mayingina tovushi eshitildi. Hayal o`tmay eshik ochilib, Sofiya opamizning nurli chehrasi ko`rindi. Millionlab kitobxonlarni hayajonga solgan “Uch ildiz” romanidagi Gavhar va Zamiraning prototipi bo`lgan bu muhtarama onaxonimiz umri bo`yi ustoz bilan ijod mashaqqatlarini teppa-teng tortib kelayotgani o`zi bir tarix, degim keladi...
Shu payt boshilaridagi do`ppisi juda yarashgan ustoz vazmin qadamlar ila ijodxonasidan chiqib keldi. O`zining talabalik yillaridagi jo`shqin hayotini o`sha romandagi Mahkam va Ochil siymolari orqali juda qiziqarli tasvirlagan ustoz adibga har gal havas va ehtirom ila boqaman.
Tarixiy romanlar bitilgan mo`’jazgina xona to`rida tariximizdagi eng yorqin siymolardan biri – Bobur Mirzoning ulkan surati go`yo nur taratib turgandek. Javonda terilgan kitoblarning bir qismi xonadon sohibining ijod mahsullari. Bu kitoblarning bir qismi dunyoning turli davlatlarida turfa tillarda nashr etilgan. Demak, ayni damda minglab xorijliklar ham o`sha kioblarni o`z tillarida mutolaa qilishayotganini tasavvur etishning o`zi maroqli!
Ustoz bilan salom-alikdan so`ng suhbatimiz yangi asar mavzuiga ulandi.
– Pirimqul aka, “Ona lochin vidosi” mohiyatan moziy darichalaridan birini ochgan, desak mubolag`a bo`lmaydi. “Yulduzli tunlar” va “Avlodlar dovoni” romanlarida Bobur Mirzo, Akbarshohlar siymosi gavdalangan bo`lsa, yangi asaringiz markazida asosan – Shohruh Mirzo, Gavharshod begim, Ulug`bek Mirzo turadi. Mir Alisher Navoiy siymosi, aniqrog`i hazratning yoshlik yillari yorqin bo`yoqlarda tasvirlangan. Uchta tarixiy mavzudagi asarlar orqali o`tmishdagi uch buyuk daho – Mirzo Ulug`bek, Mir Alisher Navoiy, Bobur Mirzo siymolarini bir-birlariga ma’naviy voris sifatida tasvirlagansiz. Ayting-chi, bir paytlar anglab etgan haqiqatni ro`yobga chiqarishga qay darajada muvaffaq bo`ldim, deb hisoblaysiz?
– Bu savolga avvalo muhtaram kitobxonlarimiz javob berganlari ma’qul. Men esa sobiq sho`ro davrida soxtalashtirilgan va nohaq qoralangan iste’dodli, taraqqiyparvar temuriylar to`g`risida tarixiy manbalarda bitilgan haqiqatlarni baholi qudrat tiklashga va ularni badiiy tasavvur kuchi bilan gavdalantirishga intildim, shukrkim, istiqlol sharofati bilan Amir Temur va uning avlodlariga nisbatan munosabat tubdan o`zgardi, tarixiy haqiqatni tiklashda muhtaram Prezidentimiz rahbarligida ulkan ishlar amalga oshirildi. Xalqimizning tarixiy xotirasini haqiqat hamda adolat nuri bilan ravshanlashtirishning eng to`g`ri tamoyillari belgilab berildi. Jumladan, sho`ro davrida sinfiylik aqidasi tufayli nohaq qoralangan Shohruh Mirzo va uning suyukli malikasi Gavharshod begim to`g`risidagi haqiqatni yozish mening ezgu tilaklarimdan biri edi. Yaqin o`tmishda Shohruh Mirzo va Gavharshod begimni o`ta mutaassib hamda johil kuchlarga yon bosgan shaxslar deb kamsitish odat tusiga kirgan edi.
Holbuki, men o`rganib chiqqan tarixiy manbalarda, xususan, Abdurazzoq Samarqandiyning “Matla’i sa’dayn” asarida Shohruh Mirzo va Gavharshod begim o`z davrining ilg`or fikrli, ma’rifatli va bunyodkor siymolari bo`lganini isbot etuvchi juda ko`plab tarixiy dalillar keltirilgan. Men romanda ana shu dalillarga asoslandim.
Tarixdan ma’lumki, Mir Alisher Navoiy Gavharshodbegim qurdirgan muhtasham madrasada ta’lim olgan. Keyinchalik bu madrasani “Vaqfiyya” asarida qalamga olganda Navoiy Gavharshod begimni “Mahdi Ulyo va Bilqisi uzro” deb ulug`laydi.
– Uzr, shu o`rinda o`quvchilarimizga “Mahdi Ulyo va Bilqisi uzro”ning ma’nosini qisqacha tushuntirib o`tsangiz…
–“Mahdi Ulyo” – avliyo ona degan ma’noni bildiradi. “Bilqis” esa Sulaymon payg`ambarning afsonaviy go`zal va dono umr yo`ldoshiga berilgan nomdir. Bilqis – mumtoz adabiyotimizda ayol zotiga xos go`zallik, sadoqat va donolik ramzi hisoblangan. “Uzro” degan so`z ham buyuklik ma’nosini bildirgan. Mirzo Ulug`bekday dahoni voyaga etkazgan ota-onani har qancha e’zozlasak ham oz. Bundan tashqari Shohruh Mirzo va Gavharshod begimning Temuriylar shajarasini davom ettirishdagi hamda jahonga tanitishdagi xizmatlari ham juda katta.
– Temuriylar sulolasida qanchalik ma’naviy yuksak siymolar yorqin iz qoldirgani haqida mazkur romanda maroq bilan hikoya qilinadi. Ayniqsa, Abdusaid Mirzo saroyida so`nggi so`zlarini aytgan ro`zador ona Gavharshod begim deydiki: “Amir Temurning vafotlaridan keyin uning saltanati qanday parchalanib ketganidan xabarlaringiz bor. Shohruh Mirzo o`g`limiz Ulug`bek bilan birga yagona markaziy davlatni qanday qayta tiklaganlariga men guvoh bo`lganmen. Ular doim ilmu ma’rifat ahliga, halol odamlarga tayandilar. Barcha temuriylarga bag`rikenglik bilan munosabatda bo`ldilar. Xalil Sulton bobokalonlarining vasiyatiga qarshi borib, og`ir xatolar qilgan bo`lsa ham, uni kechirdilar. Otalarining mulkini unga qaytarib berdilar. Katta og`alarining o`g`li Pirmuhammad Mirzo halok bo`lganda uning o`g`li Qaydu Mirzoni Balxga hokim qilib qo`ydilar. Yana bir og`alarining o`g`li Ahmad Mirzoni e’zozlab, Farg`ona viloyatini unga in’om qildilar. Ana shu tarzda barcha sog`lom Temuriylarni atroflariga yig`dilar, natijada shajara daraxti gullab-yashnab, bugungi kunlarga etib keldi. Dehqonlar ekadigan mavsumiy ekinlar boshqa. Ammo temuriylar shajarasi asrdan-asrga o`tib kelayotgan azim bir daraxtdir. Bu daraxtning qurigan shoxlarini olib tashlasalar mayli. Siz, Abdusaid mirzo, shajara daraxtini g`o`zaga o`xshatib yaganalamoqchi bo`lasiz, bu bilan uning tirik shoxlariga, ildiziga bolta urmoqdasiz!”
Pirimqul aka, mana shu o`rinda Siz muallif sifatida bobomiz Amir Temur hazratlaridan so`ng uning ulkan shajarasiaro kurash qay darajada bo`lganini yorqin timsollar orqali ifoda etgansiz…
– Bu o`rinda Amir Temur xonadonidagi yuksak ma’naviy fazilatlarni birinchi galda uning o`g`li Shohruh Mirzo va kelini Gavharshod begim siymolarida aks ettirishga harakat qildik. Aslida tarixiy faktlar ham buni yaqqol isbotlaydi. Gavharshod begim bu qutlug` xonadonga kelin bo`lib tushganida Sohibqiron qaynotasi unga bir juft oltin sirg`a in’om qiladi. Qaynonasi Bibixonim ularni taqib qo`yarkan, shunday deydi:
“Bu in’omning teran ma’nosi – endi hamisha xonadon sohibining gapiga quloq solgaysiz, aytganlarini so`zsiz ado etgaysiz!”
Qobil kelin bu hikmatga umri bo`yi amal qildi.
Shu oddiy lavhadan kitobxon ibrat olsa arzigulik ulkan hikmat bor; bugun qaynotalik baxtiga musharraf bo`layotgan oila sohiblari Sohibqiron bobomizning o`z xonadonidagi betimsol an’anasini davom ettirsalar qandoq soz bo`lardi. Shunda oila ko`rki kelinlar ham buyuk momomiz an’analarini davom ettirisharmidilar!.. Garchi, asarimiz tarixiy mavzuda bo`lsa-da, hech qachon o`lmaydigan asl qadriyatlarimizning shu asnoda davom etishiga umid qilib, unga zamona ruhini singdirishga harakat qildik.
– Kitobxonlar e’tiborini tortgan jihati ham shundaki, asarda bu kabi insoniy fazilatlar, milliy urf-odatlarimiz juda ulug`langan. Ma’rifat ahlining johilu jangarilar ustidan g`olib kelgani shunday tasvirlangan: “Dehqonu hunarmandlar, olimu quruvchilar, mamlakatning barcha madaniy kuchlari urushsiz yasholmaydigan jangarilarga qarshi kurashda Shohruh Mirzoni qo`llab-quvvatladilar. Shohruh Mirzo va Gavharshod begim o`z o`g`illarini ham bunyodkorlik ruhida tarbiyalagan, ularning har biriga yaxshi ko`rgan ilmiy-ijodiy ishini qilish uchun imkon yaratgan edilar”. Agar shu milliy qadriyatlar uzluksiz davom ettirilganida bormi, bugunga kelib yurt taraqqiyoti qanchalik yuksak darajalarga ko`tarilishini tasavvur etishning o`zi naqadar maroqli.
– Albatta! Yurtimiz mustaqillikka erishgan dastlabki kunlardanoq milliy qadriyatlarni tiklash borasida qat’iy sa’y-harakatlar boshlandi. Qarang, Mirzo Ulug`bek bobomiz Samarqandda qanchalik hayratomuz madrasa va rasadxona qurdirib, fanda ulkan kashfiyotlar qiladi. Uning inilari Ibrohim Mirzo va Boysunqur Mirzo ham umrlarini ilmu ma’rifat, bunyodkorlik, ezgulik ishlariga baxshida etganlar. Ular taxt talashmagan, bir-birlari bilan yovlashmagan. Ular haqida ko`proq yozishimiz, yosh avlodga ana shu ibratli ishlar ahamiyatini tushuntirishimiz zarur. Bu tushunchalar milliy istiqlol g`oyalari bilan hamohang.
Tarixdan ma’lumki, Amir Temurdan so`ng Shohruh Mirzo va Ulug`beklar hukmronligi davrida Turonu Xuroson gullab-yashnagan. Xalq turmushi farovonlashib borgan. Ulkan qurilishlar qilingan. Chingizxon davridan buyon qumga ko`milib vayrona bo`lib yotgan butun bir shahar – Marv qayta tiklangan.
– Yana bir ibratli siymo – asar bosh qahramoni Gavharshod begim umrining oxirigacha ziyolilarga qanot baxsh etadi. Yosh temuriyzodalarning ma’rifat, ma’naviyat cho`qqilarini egallash yo`lida jon koyitadi. Shohruh Mirzoning ushbu gaplarini quloqlariga sirg`a qilib oladi: “...siz ham Bibixonimning salaflaridansiz, begim. Bugungi temuriylar xonadonida siz kayvoni ona bo`lib qoldingiz. Polapon lochinlarimizni endi siz uchirma qilmog`ingiz kerak”.
– E’tibor bergan bo`lsangiz, Gavharshod begim mehr bilan bergan sabog`ini Abulqosim, Bobur singari zukko nevaralari berilib tinglaydi. Biroq, Abdullatif va Alauddavla faqat toju taxtni egallash, jangda o`lja olish va ayshu ishrat qilish tafsilotlariga qiziqishar, momosi ilmu ma’rifat va bunyodkorlik to`g`risida so`zlaganda esnab o`ltirishardi.
– Ilmu ma’rifatdan yiroq Abdullatifning tezroq tojdor bo`lish ishtiyoqida yongani kitobxonda noxush kayfiyat uyg`otadi...
– Abdullatifning ochko`zligi, kaltabinligi oxir-oqibat o`zining boshiga etgani tarixdan ma’lum. Faqat bungacha Ulug`bek Mirzodek daho otasining padarkushi bo`ldi. Bu qonxo`rligi bilan tarix sahnasida mudhish izlar qoldirib ketdi...
– Ilmu ma’rifatdan, ezgu insoniylikdan yiroq kimsaning taxtga chiqib qolishi mamlakatning qanchalik tanazzulga uchratib, xalq boshiga ne-ne balolar solishi mumkin ekanligi asarda aniq hayotiy dalillar hamda badiiy bo`yoqlarda aks ettirilgan. Teran tahlilga boy roman ulkan davrni o`z ichiga oladi. Unda Sohibqiron Amir Temur hayotining so`nggi yillari – Xitoy sari yurishi, yo`lda vafot etishidan tortib yosh temuriyzoda Husayn Boyqaro Hirot taxtini egallagan davrgacha bo`lgan zamonlar haqida hikoya qilinadi. Romanni e’tibor bilan mutolaa qilgan o`quvchi tarixiy ildizimizni chuqurroq o`rgangan sari buyuk kelajakka erishish mumkinligini tushunib etadi, deb o`ylayman...
– Bir kitobxon va ijodkor sifatida bildirgan fikrlaringiz meni ham quvontirdi. Boshda aytganingiz, o`tmishdagi uch ulug` daho – Mirzo Ulug`bek, Mir Alisher Navoiy, Bobur Mirzo siymolarini bir-biri bilan uzviy bog`laydigan tarixiy mavzudagi izlanishlarga yaxlit holda qarab baho berish mumkin bo`lar. Bunga xolis hakam – teran nigohli kitobxonlarimiz va adabiy jamoatchilikdir. Umid qilamanki, o`tmishda buyuk bobolarimiz tarixga qanchalik teran ildiz otgan bo`lsalar, ana shu hayotbaxsh ildizlardan bahra olgan bugungi avlodlar kelajagi buyuk davlatimizni qurishga, xalqimizning shonu shuhratini olamga yoyishga qodir bo`lgaylar.
– Ustoz, suhbatimiz so`nggida bir an’anaviy savolni bersam maylimi?
– Marhamat.
– Rejalaringiz?
– Ancha yillar ilgari “Temur tuziklari”ni ilk bor o`qiganimda, yigit yoshidagi Temurbek o`z jonini xalq ozodligi uchun fido qilib kurashgani xayolimda gavdalangan edi. O`sha yillarda mustabid tuzum baxillari “Temur tuziklari”ni soxta asar deb tuhmat qilib, chop etishni taqiqlagandi. “Temur tuziklari” va “Boburnoma”ni qiyoslab o`qisangiz ular orasida juda ko`p ichki yaqinliklar borligini sezasiz. Xullas, tarixiy mavzuni davom ettirib, Amir Temurning boshidan kechirganlari, insoniy fazilatlari, shaxsiyati haqida ilmiy badia shaklida yana bir asar yaratish niyatidaman.

* * *
Oradan besh yil o`tib ustoz o`sha yangi asari – “Amir Temur siymosi”ni muxlislariga taqdim etdi. Asar “Jahon adabiyoti” jurnalida (2006 yil 7-8 sonlar) chop etilganidayoq adabiy jamoatchilik tomonidan yuksak baholandi. “Bu asar Temur, temuriylar saltanatining barcha murakkabliklari bilan yoritib beruvchi yog`dudir,– deb yozadi taniqli adabiyotshunos olim Abdug`afur Rasulov “Ma’rifat” gazetasining 2007 yil 7 aprel sonida yoritilgan “Yog`du” sarlavhali maqolasida.– U o`tmishninggina emas, yosh avlodning ongini ham nurafshon etadi”.
2007 yilda “Amir Temur siymosi” kitobi did bezatilgan qalin muqovada “O`zbekiston” nashriyot-matbaa ijodiy uyi tomonidan chop etilgach, u haqda yozgan “Sohibqiron siymosi” sarlavhali maqolam “Fidokor” gazetasining 2008 yil 22 yanvar sonida yoritildi. Muhimi, bu tarixiy asarda ham zamona ruhi yorqin aks etgani zamondoshlarimiz qalbiga beqiyos ma’naviy nur baxshida etadi.
* * *
Buyuk bobokalonimiz Sohibqiron Amir Temur siymosi asrlar osha avlodlarda katta qiziqish uyg`otib kelgan. Bu ulug` siymo haqida nafaqat o`zimizda, balki jahondagi turli mamlakatlarda ham katta e’tibor bilan qaralib, turli davrlarda uning hayoti va faoliyatiga bag`ishlangan yuzlab asarlar yaratilgandir. Yurtimiz istiqlolga erishganidan so`ng tarixiy qadriyatlarimiz qatorida ulug` ajdodimizning muborak nomlari chinakam qadr topmoqda. Shahrisabzda, Samarqandda, Toshkentda uning mahobatli haykallari qad rostladi. So`nggi yillarda Sohibqiron siymosi aks etgan salmoqli kitoblar orasida atoqli olim Bo`riboy Ahmedovning "Amir Temur", sevimli shoir va adiblar Abdulla Oripovning "Sohibqiron", Muhammad Alining "Buyuk saltanat", Pirimqul Qodirovning "Amir Temur siymosi" asarlari tengsiz ma’naviy mulkimizga aylandi.
Bu asarlar orasida sevimli adibimiz Pirimqul Qodirovning "Amir Temur siymosi" ilmiy badiasi alohida o`rin tutadi. Yuksak badiiy lavhalarda aks etgan g`aroyib voqea-hodisalar ilmiy asoslangan holda talqin etilgani bois "ilmiy badia" deb nomlangan bu kitob asli adabiyot ishqibozlari uchun ajoyib romandir. O`quvchi uni zo`r ishtiyoq va hayajon bilan mutolaa qilarkan, ko`z o`ngida avvalo buyuk Amir Temurning ulug`vor siymosi gavdalanadi. Sohibqironning zamondoshlari, o`g`illari va boshqa tarixiy shaxslar jonli obrazlarga aylanadi. Ne-ne taqdirlar, turfa xarakterlar, hayotda uchraydigan ziddiyatlar va ularning echimlari kitobxonni hayajonga soladi.
Sohibqironning 660 yilligi nafaqat uning tug`ilib o`sgan diyori – O`zbekistonda, balki Birlashgan Millatlar Tashkilotining Parijdagi qarorgohi bo`lmish YuNESKOning muhtasham saroyida yuksak ehtirom bilan nishonlangani chinakam tarixiy voqeadir. Bu haqda to`lqinlanib so`z yuritgan adib: "Amir Temurga nisbatan tarixiy adolatni tiklashda bosh tashabbuskor va tashkilotchi bo`lgan O`zbekiston Prezidenti Islom Karimov Sohibqironning faoliyatidagi ustuvor yo`nalish faqat jahongirlik va fotihlik emas, balki ona vatanni mustamlaka zulmidan qutqarish, istiqlol va adolatni qaror toptirish bo`lgani haqida" bildirgan muhim fikrlariga alohida e’tibor qaratadi. Bu quyma fikrlar adibga qanchalik ulkan ma’naviy kuch baxsh etganini butun asarni mutolaa qilish jarayonida anglab etasiz.
Adib va olim mazkur ilmiy badiasida Amir Temur hayoti va faoliyatiga oid faktlarga teran ilmiy nuqtai nazardan yondashadi. Tarix osmonida mangu nur taratib turgan ulug` siymo haqida turli davrlarda tarixchilar va tadqiqotchilar tomonidan juda ko`p xolis fikrlar yozilganini ehtirom bilan tilga oladi. Aytaylik, Amir Temurning o`z ota-onasiga mehru oqibati mashhur Oqsaroy timsolida ko`rinishini, ispan elchisi Klavixoning kitobida yozilishicha "Amir Temur Keshda qurdirgan muhtasham Oqsaroyni otasining xotirasiga atab bunyod etganini" yozgani e’tiborga molikdir. Yana bir tarixiy manbada esa "bu go`zal va betakror bino Amir Temurning onasi sharafiga 1404 yilda qurib bitirilgan"i bayon qilingan. Bu manbalardan iqtiboslar keltirish asnosida muallif o`z o`quvchilarining ham tafakkurlarini yanada boyitishga xizmat qilgani ayni muddaodir.
Temurbek yoshligida qanchalik zehni o`tkir, zakovati tengsiz bola bo`lgani, u kamolga etganda ham buyuk aql-idrok sohibi, donishmand siymo, adolatli amir sifatida nom qozongani haqida keyinchalik uning saroyida kotib bo`lib ishlagan Hafizi Abro`ning "Zubdat-ut tavorix", Sharafiddin Ali Yazdiyning "Zafarnoma", Nizomiddin Shomiyning "Zafarnoma", temuriylar xizmatida bo`lgan Muyiniddin Natanziyning "Muntaxab-ut tavorix", franstuz olimi Lyusen Kerenning "Amir Temur saltanati", Boshqird xalq yozuvchisi Axiyar Hakimovning "Karvon", rus tarixchisi Mixail Arnoldning "Bir muhoraba siri" asarlarida, franstuz yozuvchisi Marsel Bryunning "Men jahonni ochgan Temurman" romaniga Eron olimi R.Mansuriy yozgan so`zboshisida, Ozarbayjon olimi Abulfayz Rahimovning "Amir Temur Ozarbayjonda" asarida e’tiborga molik fikrlar bayon etilganini muallif ehtirom bilan tilga oladi. Ko`plab tarixiy asarlar bilan bir qatorda Zahiriddin Muhammad Boburning "Boburnoma", Alisher Navoiyning "Majolisun nafois" singari o`z bobokalonlarimizning tarixiy asarlarida ham Amir Temur shaxsi qanchalik ulug`langanini zukko adib teran tahlil qilgan.
Turli davrlarda Amir Temur haqida yaratilgan asarlar orasida tarix haqiqatini buzib talqin qilinganlari ham kam emas. Ular nechog`li asosli bo`lganini ilmiy tahlil qilish, pirovardida, Sohibqiron siymosi haqida haqqoniy xulosalar chiqarish maqsadida adib "ishimiz davomida "Temur tuzuklari"dan iqtiboslar keltirish orqali uning o`zini so`zlatishga, ma’naviy dunyosini o`z nutqi orqali ochishga harakat qilamiz" deya masalaga to`g`ri yondashish yo`lini tanlaydi.
Bugungi kunda beqiyos ma’naviy xazinamizga aylangan "Temur tuzuklari"ni Amir Temur umrining oxirlarida yozib tugatgani va unda o`z xulosalarini avlodlariga vasiyat tarzida yozib qoldirgani, bu kitob asrlar davomida maxfiy saqlangani va bizga etib kelgunicha ajoyib hodisalarga duch kelgani o`zi bir tarix ekanini muallif qator tarixiy misollar vositasida ham tasvirlaydi. Sohibqirondan so`ng temuriy shahzodalarning tengsiz ma’naviy mulkiga aylangan bu kitobga Mirzo Bobur cheksiz ehtirom ila qaragani borasida ko`p dalillar keltirilgan. "Bobur Mirzo umrining oxirida o`g`li Humoyunga yozgan maxfiy vasiyatnomasida "Hazrat Sohibqiron Amir Temurning kornomasini doim yodingda tutgil" deganligi uning "Temur tuzuklari"ni nazarda tutganidan dalolat beradi,– deb yozadi muallif.– Istiqlol sharofati bilan tarixiy adolat tiklanganidan so`ng Bobur Mirzoning Amir Temurga bo`lgan sadoqat va ixlosiga bag`ishlab "Yulduzli tunlar" romanining to`ldirilgan nashriga yangi boblar kiritdim. Bu mavzu "Ona lochin vidosi" romani hamda "Til va El" nomli badiada baholi qudrat davom ettirildi".
Yuqorida ta’kidlaganimizdek, Amir Temur hayotiga oid asarlar orasida qaysidir ma’noda "to`qib-bichilgan" gaplar, shoshma-shosharlik bilan "yaratilgan obrazlar", ulug` inson shaxsiyatiga to`g`ri kelmaydigan "lavhalar" ham kam emas. Buyuk tarixiy shaxs hayoti, zafarli yurishlari haqida ortiqcha ehtirosga berilib yozish "odati" o`tgan asrlarda ham kam bo`lmagan… Bunday adabiyotlar tarix haqiqatini buzib ko`rsatish barobarida o`quvchini chalg`itadi.
Sohibqiron haqidagi asarlarning qay biri hayot haqiqatiga monand-u qaysida anglashilmovchiliklar, uydirmalar, soxta gaplar borligi "Amir Temur siymosi" kitobida aniq dalillar bilan isbotlab berilgan. Jonkuyar adib tarixiy manbalardagi Amir Temur shaxsi bilan bog`liq har bir detalga sinchkovlik bilan yondoshadi. "So`nggi asrlarda paydo bo`lgan ba’zi kitoblarda Tarag`ay bahodirning nomini "To`rg`ay" deb yozish hollari ham uchraydi. Bu hech bir mantiqqa to`g`ri kelmaydi,– deb izohlaydi u.– To`rg`ay – kichkina sayroqi qush. Bahodirlar avlodidan bo`lgan amirga bunday nisbat berish to`g`ri emas. Turkiy tilda Tarag`ay so`zi "nurday taralsin, ko`paysin, katta hududlarni egallasin" degan ma’nolarni bildiradi". Bunday tilaklar ijobat bo`lishiga urg`u bergan muallif shu o`rinda Amir Temur o`zining suyukli nevarasi Ulug`bekka dastlab Tarag`ay deb ism qo`yganini ham eslatib o`tadi.
Mevali daraxtga tosh otilishi azaliy qismat ekanini Amir Temurga nisbatan turli tarixchi olimlarning uydirmalaridan ham bilsa bo`ladi. Jumladan, Ibn Arabshohning "Temur tarixida taqdir ajoyibotlari", M.Bryunning "Men jahonni ochgan Temurman", 1992 yilda Moskvada bosilib chiqqan "Tamerlan", ingliz adibasi Xilde Xukkemning "Etti iqlim sultoni", A.Yu.Yakubovskiyning "Temur" deb nomlangan kitoblarida haqiqatga to`g`ri kelmaydigan xayoliy uydirmalar ko`p uchrashi, akademik V.V.Bartoldning ayrim so`zlarida Amir Temurni "savodsiz bo`lgan" degan gaplari qanchalik assossiz ekanligi "Amir Temur siymosi" kitobida teran ilmiy tahlillar vositasida ochib berilgan. Bu bilan o`sha chalkashliklarga katta nuqta qo`yilganini his etasiz.
Ayrim tarixchilarning Chingizxon va Amir Temur siyosatidagi bir-biriga "o`xshash jihatlari"ni kashf qilganlari haqida o`qiganmiz. Aslida bu ikki tarixiy shaxs sa’y-harakatlarida, maqsadlarida mutlaqo o`zgacha holatlar yuz berganini ham muallif aniq dalillar bilan asoslab bergan. "Chingiziylar hukmronligi davrida ayniqsa sipohiylar va beku amirlar orasida subutsizlik, beqarorlik, aldamchilik avjiga chiqqan edi,– deb yozadi adib.– Shuni yaxshi biladigan Amir Temur endi odamlarga nisbatan iloji boricha kechirimli bo`lish va yaxshilik qilish yo`li bilan ularni og`ir illatlardan qutqarib olishga astoydil harakat qiladi". Bir o`rinda, Chingizxon lashkarlarini yarim och holda jang qildirgani va ular och bo`ridek odamlarni talagani, Amir Temur esa lashkarlariga yaxshi maosh to`lab, ularni adolat uchun kurashga chorlagani haqida maroq bilan hikoya qilingan.
"Amir Temur siymosi" kitobida buyuk bobokalonimizning butun faoliyati sodda va ravon tilda hikoya qilingan. Sohibqironning ulug`vor ishlari, bunyodkorligi, buyuk insoniy fazilatlari, zamondoshlariga, ilm ahliga nisbatan oqilona munosabatlari, zafarli yurishlari va qudratli davlat bunyod etishi, avlodlariga qoldirgan tengsiz meroslari haqida yuksak badiiy mahorat bilan yozilgan kitobni mutolaa qilarkansiz, xayolan o`tmish bilan yuzma-yuz bo`lgandek his etasiz o`zingizni.
Muallif buyuk bobokalonimizning o`z davrida erishgan tarixiy g`alabasi bilan bugungi tengsiz istiqlolimizni shunday muqoyasa qiladi: "Eng baland tog` cho`qqisi ana shunday baland cho`qqidan ko`zga aniqroq ko`rinadi. Biz ham Amir Temur etakchiligida xalqimiz erishgan mustaqillikning naqadar yuksak qadriyat bo`lganini O`zbekiston istiqloli yillarida yaqqol ko`rdik va dil-dildan his qildik". Xuddi shu o`rinda ham ustozning mazkur tarixiy asarida chinakam zamona ruhini hi etasiz!
Ilmiy badia "Ozodlik yo`lidagi tik dovonlar" va "Jahon miqyosiga chiqqan faoliyat" deb nomlangan ikkita qismdan iborat bo`lib, ular mohiyatan buyuk bobokalonimiz Amir Temurning Vatan ozodligi, yurt istiqloli yo`lidagi mardona kurashlari tafsilotlarini ilmiy asoslashga xizmat qiladi. Yuksak badiiy mahorat ila bitilgan ushbu asarni Amir Temur haqidagi hujjatli roman ham deyish mumkin. Bu kitob o`quvchiga ma’naviy oziq berish bilan bir qatorda uning tafakkurini boyitishga ham xizmat qiladi. Bu ma’naviy boylik esa – aniq dalillar, ishonchli manbalar asosida yaratilgani bilan ham qadrlidir.
Ustoz adibimiz bu kitobi orqali ayniqsa yosh ijodkorlarga tarixiy mavzuda asar yozishda avvalo ishonchli hamda aniq manbalarga tayangan holda ish tutish maqsadga muvofiq ekanligini ibrat qilib ko`rsatgan, deyish mumkin.

[Tўлқин Эшматов]

Tarixiy asarda zamona ruhi

(Adib ijodxonasida hayajonli lahzalar)



Эээ Устоз! Бормисиз? Наҳотки 2010 йилнинг феврали аллақачон етиб келган бўлса! Ҳа, нима бўлган бўлсада яхшиликка! Бошқа форумчилар ҳам менга ўхшаб сизсиз зерикиб қолишган бўлишса керак. Ҳозироқ юқоридаги сиз ёзганин бир уюм ҳарфлар кетма кетлигига раҳматларни қалаштириб ташлашса керак. :)

[Husniddin Ato]

Цитата: Bugun hijriy yangi yilning birinchi kuni. Muharram oyi boshlandi. Fursatdan foydalanib barcha forumdoshlarimni bugungi muborak kun bilan tabriklayman! Ularga oilaviy tinchlik-xotirjamlik, baxtu-saodat, sihat-salomatlik, ko'ngil xotirjamligini-yu, qalb oynasining sofligini tilayman. Ilohim, yaxshi kunlarda, ko'p oy, ko'p kunlarni ko'rishlikni nasibi ro'z aylasin. Shu munosabat bilan tabarruk yozuvchimiz Pirimqul Qodirovning xonadonlariga ul kishidan xabar olgani forumdoshimiz Husniddin Ato bilan bordik. Adibimiz xonadonlarida safiyaxon ayamiz bizni iliq kutib oldilar. Bobojonimiz bilan uzoq muloqat qilib ijodlariga oid ancha-muncha yangiliklardan boxabar bo'ldik. Xullas, yangiliklardan sizlarni bahramand etishni boshlaymiz. Оффтоп: Husniddin! Olgan san'at asarlaringizni forumga qo'ysangiz, forumdoshlarimiz rasmlar orqali uchrashuv tafsilotlari bilan tanishtirardim.

Hammasi joyidayu... lekin shu offtopiz oshiqcha bo`ptida Nigora opa/

Marhamat, o`sha tashrifdan lavhalar:

http://uforum.uz/[IMG]https://img.uforum.uz/images/tfrqojy8609255.jpghttps://img.uforum.uz/images/tfrqojy8609255.jpg

https://img.uforum.uz/images/ncowmgv4028318.jpg

https://img.uforum.uz/images/hgrvpva6990829.jpg

https://img.uforum.uz/images/kiqvqtg1092671.jpg

https://img.uforum.uz/images/dcaiysd7473388.jpg

Ajoyib yangilik! Hurmatli adibimizning "Shohrux va Gavharshod" romanlari "O'zbekiston" nashriyotida nashrdan chiqibdi. Kitob endigina sotuvga chiqadi. Kitobdan bahramand bo'lish bizga nasib qildi.

https://img.uforum.uz/images/mvskrup8248143.jpg

https://img.uforum.uz/images/snguyqw1064874.jpg

https://img.uforum.uz/images/dxlrudy9272121.jpg

https://img.uforum.uz/images/qfwlcid2804726.jpg

Suratlarga izohlarni Nigora opadan eshitamiz.

[Oygul Rasulova]

Ma’naviy merosimizga qator tarixiy romanlari bilan ulkan hissa qo`shayotgan sevimli adibimiz Pirimqul Qodirov sobiq mustabid tuzum davri haqidagi bir suhbatida: “Xalqimiz o`z tarixiy ildizlaridan astoydil kuch olsa, mustamlakachilik zanjirini uzib chiqishga qaratilgan harakatlar avj olishi mumkin edi” deb yozgandi.

Домла, Пиримкул Кодировнинг модернизм хакидаги танкидий фикрларига кандай карайсиз?

[AZiza X]

Mening eng sevimli kitoblarim-"Yulduzli tunlar", "Avlodlar dovoni"ning muallifiga uzoq umr, sermahsul ijod tilayman.. Bolalikda "Yayra institutga kirmoqchi", "Akromning sarguzashtlari"ni 100 martalab o'qib chiqqandim..

[Nigora Umarova]

Бугун ардоқли ёзувчимиз Пиримқул Қодиров билан гаплашиб "Шоҳруҳ ва Гавҳаршодбегим" романидан айрим парчаларни олишга мушарра бўлдим.

Муҳтарам форумдошлар!
Романдаги бир парчани эътиборингизга ҳавола қиламиз.

[OmoN]

Романдаги бир парчани эътиборингизга ҳавола қиламиз.
қани?

[Pirimqul Qodirov]

...Амир Темур, Бибихоним, Туман оқо, неваралардан Улуғбек ва Иброғим Мирзолар келиб тушган Бердибекнинг Ўтрордаги меҳмонхонасида кечаси бирдан ёнғин чиіди. Бу ёнғин махфий жосусларнинг ишимиди ёки қаттиқ совуқлардан ҳаддан ташіари кўп ҳт ёққанлари ҳам сабаб бҳлдими, буни аниқлашга улгуришолмади. Ёнғин пайтида Амир Темур учун бехатар жойда чодир ўрнатгунларича тунги қаттиқ совуқ ва изғирин шамол унга ёмон таъсир қилди. Иситмаси кғтарилиб, қаттиқ хасталаниб қолди. Шундан кейин ҳамманинг хаёли Соҳибіиронни даволаш билан банд бҳлди. Аммо муолажа кор қилмади.
Соҳибіирон ҳлим тҳшагида ётганида донишманд хотини Сароймулкхоним ва ишонган амирларидан Шоҳмалик унга Шоҳруҳни бир неча марта эслатдилар, улкан мамлакатни идора қилиш фақат шу ўғилнинг қўлидан келишини ишора қилдилар.
Лекин қазо яіинлигини сезган бошқа маслаҳатгўйлар ҳам Амир Темур атрофида парвонадай айланишмоқда эди. Айниқса, девонбеги Хўжа Аҳмад Тусий, ҳакими ҳозиқ Фазлуллоҳ Табризий, вазир Масъуд Симнонийлар Соҳибқирон оламдан ўтгандан сўнг Халил Султонни тахтга чиқариш тарафдори эдилар. Уларнинг бу борадаги махфий маслаҳатларига туронлик амирлардан Хўжа Юсуф ва Самарқандда доруға бғлиб турган Арғуншоµ ҳам қўшилган эди...
Халил Султон Шодимулкни ўлимга буюрмоқчи бўлганлардан ранжиб юрганини унинг тарафдорлари яхши билар эдилар. Бу довюрак йигит ҳеч кимдан — ҳатто оламни титратган бобосидан ҳам тап тортмай севлигисини ҳимоя қилгани Хўжа Аҳмад Тусий, Алавиддин Табризий, Масъуд Симноний кабиларга жуда ёқар эди.
Соҳибіирон билан доим шоҳмот ўйнайдиган, гоҳо унга атайин ютқизиб бериб, жуда усталик билан хушомадлар қиладиган, қизиқ-қизиқ ҳангомалардан айтиб, подшони кулдира оладиган Алавиддин Табризий ҳам шу гуруҳга кирар эди.
— Ҳазратим, ҳали баҳодир йигитдайсиз, мана, ҳакими хосингиз мавлоно Фазлуллоҳ ҳам айтсинлар, сиз Хитойдан яна бир оламшумул ғалабага эришиб соғ-саломат қайтгайсиз!
— Бўлажак ғалабаларингиз фақирга тушимда аён бўлди! — деди Хўжа Аҳмад Тусий. — Сизнинг оқ фил миниб Самарқандга қайтганингизни тушимда кўрибмен!
Хос ҳаким Фазлуллоҳ Табризий ҳам бу яширин гуруҳнинг башоратларини тасдиқлаб, кекса саркарданинг қаҳратон қиш совуқларида ҳарбий юришга чиқишига тарафдор эдилар.
Соҳибқироннинг атрофида гирдикапалак бўлиб юрган бу одамларнинг кўнгилларида бошқа орзулар бор эди... Халил Султон ёш, бирорта вилоятни ҳам бошқариб кўрмаган тажрибасиз йигит. Халил Султон фақат Турон ва Туркистонга подшо бўлиш билан қаноатланиши мумкин. Узоқдаги Табризу, Шерозларни Самарқанд тахтида ўлтириб бошқариш унинг қўлидан келмаслиги аниқ.
Аммо Шоҳруҳ Мирзо Соҳибқирондан кейин подшо бўлса Турон билан бирга Хуросон ва Эронни ҳам отаси каби яхлит бир салтанат доирасида ушлаб туришга кучи етарди. Шуни яхши биладиган Хўжа Аҳмад Тусий Амир Темур берган ваколат билан Ҳиротга бориб, Шоҳруҳ Мирзога йўқ жойдаги айбларни тақиб келган ва ота-бола орасига атайлаб совуқлик солган эди.
Мана энди Ўтрорда ҳам Халил Султон тарафдорларининг бутун ҳаракати Шоҳруҳ Мирзони валиаҳд қилмасликка қаратилди.
Суюкли невараси Муҳаммад Султон вафот этганда Соҳибқирон бобоси жуда қаттиқ мусибат чеккан эди. Акасига ўхшаброқ кетадиган полвон тахлит Пирмуҳаммад Мирзони бобоси бағрига босиб йиғлаган эди:
— Энди сен акангнинг ўрнини олгин, болам! Акангни валиаҳд қиламан деган эдим. Энди илоё сен акангнинг ҳрнига валиаҳд бўлгин!
Қулоғини динг қилиб бу сўзларни эшитган беглар беги Аҳмад Тусий ёнидаги хос ҳаким Ҳабибулла Табризий ва Масъуд Симнонийга маънодор кўз ташлаб олди. Шу учовлари Соҳибқироннинг бу сўзларини дилларига маҳкам тугдилар. Амир Темур Ўтрорда ўлим тўшагида ётганида улар Пирмуҳаммад Мирзони Соҳибқиронга энг илиқ сўзлар билан эслата бошладилар.
Уларнинг асл мақсадлари Халил Султонни валиаҳд қилиш эди. Лекин Шодимулк воқеасидан кейин «Халил Султон валиаҳд бўлсин», деган гапни Соҳибқиронга мутлақо айтиб бўлмаслигини билишарди. Шоҳруҳни валиаҳд қилмаслик учун Пирмуҳаммад Мирзо номзодини қўллаб-қувватлаш вақтдан ютиш учун қилинадиган бир чора эди.
Бу катта ва қалтис ўйинда Халил Султон тарафдорлари худди шоҳмотдаги кейинги юришларни ҳам олдиндан кўриб дона сурмоқда эдилар. Чунки Пирмуҳаммад Мирзо ҳозир Кобул ва Хайбар довонидан наридаги узоқ ва илиқ бир масканда қишламоқда эди. Ўтрордан жўнаган чопар қиш кунида Ҳиндикуш тоғидан ошиб, Пирмуҳаммад Мирзога ўлим хабарини етказгунча камида йигирма кун ўтади. У ёқда Пирмуҳаммад Мирзо қўл остидаги вилоятларни ишончли одамларга топшириб, Самарқандга етиб келгунча ундан кўпроқ вақт кетади. Бу орада Халил Султон Самарқандда тахтни эгаллаб, мустаҳкамланиб олади.
Аҳмад Тусий ва унинг шериклари Соµибқирон Ўтрорда ўлим тўшагида ётганда оғир мусибат пайтида невараси Пирмуҳаммадга «Энди сен қолдинг, болам, марҳум акангнинг ўрнини сен оласан, валиаҳд сен бўласан», деган сўзларини бир неча марта мулойим қилиб эслатди.
Тусий Соҳибқироннинг бир сўзлик одам эканини яхши биларди. ўша оғир мусибат пайтида Пирмуҳаммадга айтган сўзлари Соҳибқироннинг ёдига тушди. Лекин Шоҳруҳдай азамат ўғли турганда неварани валиаҳд этиб тайинласа, адолатдан бўлмаслигини сезиб, бир оз иккиланди. Шу пайт Аҳмад Тусийнинг ишораси билан хос ҳаким Мавлоно Фазлуллоҳ қўлидаги сариқ дори солинган олтин пиёлани Соҳибқироннинг лабига яқинлаштирди. Бир қғли билан беморнинг билагидаги томиридан тутиб, хавотирли товуш билан деди:
— Ҳаяжонланманг, ҳазратим, юрак уришингиз тезлашиб кетди. Шу дорини ичинг, яхши бўлади! Ичинг!
Аҳмад Тусий ҳам:
— Илтимос, ҳазратим! Ўтинамиз! Ичинг! — деб ялинди. Соҳибқирон дорини ичаётганда сал енгил тортгандек бўлди. Лекин кқп қтмай бўшашиб кетди. Ҳамма нарсага бефарқ бўлиб қолди. Унинг шу ҳолатидан фойдаланиб, икковлашиб дорини охиригача ичиришди. Аҳмад Тусий таъзим қилиб:
— Айланай ҳазратимдан! — деди. — Бу улуғ зот ҳеч қачон айтган сўзидан қайтган эмаслар. Ҳозир ҳам қайтмайдилар! Бахт қуши Пирмуҳаммад Мирзонинг бошига қўнади! Шундайми, ҳазратим?
Соҳибқирон ўнг қўлини сал кўтариб, тутила-тутила деди:
— Шундай... Сўзим битта!..
Энди хос ҳаким ҳам қувониб, Соҳибқиронга уч марта таъзим қилди.
Кўп ўтмай энг нуфузли беку аъёнларни бемор ётган хонага чақирдилар. Уларнинг орасида Бибихоним ва шаҳзода Улуғбек билан Иброҳим йўқ эди.
Шунда Бибихоним Хўжа Аҳмадга юзланиб йиғлаб гапирди:
— Тепамизда Худо бор, жаноб Тусий! Шоҳруҳдай ўғиллари турганда неварани валиаҳд қилиш шариатга тўғри келармикин?
— Буни Соҳибқирон биздан яхши билурлар. Сизни шаҳзодалар билан кейинроқ чақирадилар, ўзлари айтдилар.
«Айтмаган бўлса ҳам бу маккор ўзи тўқиб чиқаряпти!» деган сўзлар Бибихонимнинг кўнглидан ўтди.
Кечки пайт нуфузли беклар ва саркардалардан ўн чоғли кишини Соҳибқирон ётган хонага бошлаб кирдилар. Хонага бошқа ҳеч ким яқинлашмаслиги учун қилич таққан ва найза тутган ўнтача соқчини махфий мажлис бўлаётган хона атрофига қоровул қилиб қўйдилар.
Йиғилганлар учун Соғибқирон ўзининг сўнгги қарорини заиф, паст товуш билан айтди. Қаттиқ бир йўталдан кейин овози сал очилиб, Пирмуҳаммадга содиқ бўлишни, бир ёқадан бош чиқариб иш олиб боришни тайинлади. «Шояд давлатни мен каби адлу эҳсон билан бошқарсаларинг... мамлакат узоқ вақт сизларники бўлғусидир...» — деди.
Беклардан бири йиғлаб туриб: «Соғибқирон ҳазратлари, жон керак бўлса биз ўз жонимизни сизга бағишлашга тайёрмиз!» — деди. Бошқалар кўзларига ёш олиб бу сўзларга қўшилдилар. Шоҳмалик сўзлашга рухсат олиб таклиф киритдики, «Тошкент узоқ эмас, ҳеч бўлмаса Халил Султон каби саркардаларни чақирсак, сиз айтган гавҳар сўзларни ўз қулоқлари билан эшитсалар» — деди. Бу гапга Соҳибқирон:
— Вақт оз, — деб жавоб берди. — Мажол йўқ! ... Улар ... етиб келолмаслар. Улар билан дийдор кўришиш энди қиёматга қолди. Сизлар билан ҳозир сўнгги мулоқот... Биҳамдулло, диний мулоқотдан кўнглимга орзу қолмайдир. Магарким фарзанд Шоҳруҳниким, ҳозир бу ерда кўрмадим...
Соҳибқирон сўнгги сўзларни армон билан айтганини ҳамма сезди. Унинг Шоҳруҳга айтадиган муҳим гаплари бор эди. Шундай баркамол ўғли турганда, узоқ юрган неварани валиаҳд тайинлагани унга энди хиёл мавҳум туюлмоқда эди.
Беку аъёнлар тарқагандан кейин Соҳибқирон Аҳмад Тусийга:
— Энди шаҳзодаларни чорланг, — деди. — Ҳазрат Бибихоним бошлаб кирсин.
«Сиз бошлаб киринг» дейилмаган бўлса ҳам Аҳмад Тусий муҳим бир нарсадан қуруқ қоладигандек, Бибихоним билан шаҳзодаларни ўзи бошлаб кирди.
Бибихоним беморнинг оёқ томонига чўккалаб, куюниб йиғлаган ҳолда:
— Мендан рози бўлинг, ҳазратим! — деди. Соҳибқироннинг кўзида ҳам ёш йилтиради.
— Илож қанча, Бибижон... тақдир шу экан... Мен сендин мингдан-минг розимен. Сен билан ўтган умримга шукрона айтамен.
Бу сўзлардан Бибихоним ўзини тутолмай ўкириб йиғлади. Невараси Иброҳим уни икки қўлидан олиб:
— Бувижон, оғир бўлинг, жон бувижон! — деб ялиниб тинчитди.
Ҳушёр турган неварасидан Соҳибқирон мамнун бўлиб, Иброҳимнинг бошини силади:
— Илоҳим бахтли бўл, умринг узоқ бґлсин! — деб дуо қилди.
Соҳибқирон ўнг ёнидаги Улуғбекка юзланди:
— Энди мени Улуғбек билан ёлғиз қолдиринглар. Шу неварамга айтадиган гапим бор...
Улуғбек бобоси билан ёлғиз қолганидан кейин унинг ўнг томонига ўтиб, қулоғини бобосига яқин тутди.
— Отангга ўхшайсан, Улуғбек. Шоҳруҳни соғиндим. қани ҳозир ёнимда бўлса?!
— Отам ҳам сизни жондан азиз кўрадилар, ҳазратим!
— Аҳмад Тусий менда ёмон шубµа уйғотган эди. Карахт қиладиган дори ҳам бердими нима бало?! Энди сал хаёлим тинигандай бўляпти. Мен ҳозир бир гап айтаман. Яхши эслаб қол. Бир сўз қолдирмай отангга бориб айт.
— Жоним билан айтамен!
— Агар Пирмуҳаммад валиаµдликни эпласа дуруст, эплолмаса, ҳокимиятни Шоҳруҳ қўлига олсин. Кўпчилик беку саркардалар Шоҳруҳга мойил. Мен ҳам Шоҳруҳга ишонаман, оқ фотиҳа бераман. Фақат ақл билан, тадбир билан қн тўмай иш кўрсин. Бу гапларни отангдан бошқ ҳч кимга айтма. Хўпми?
— Хўп, ҳазрат бобожон!
Соҳбқрон унинг пешонасидан бир ўпди-да, сўзида давом этди:
— Шоҳруҳ менга «бирор йил дам олинг» деб тўғри айтган экан. Етти йиллик урушдан кейин дам олмай Хитойга юриш бошлаш... Буни менга отам раҳматли ҳам тушимга кириб эслатди... Қалин ўрмон орасида отим боғлоғлик турган экан. Бирдан отам пайдо бўлди. Индамай, мен томонга ўгирилиб ҳам қарамай эгарлоғлик отимнинг олдига борди. Устидаги эгар-жабдуғини ечиб олди-да, йўлнинг нарёғига элтиб қўйди. Кейин бир пайт отам ғойиб бғлди. Чўчиб уйғондим. Чодирда совқотиб ётибман. Тушундингми? Отнинг эгарини олиб, яйдоқ қилиб кетгани «Ҳарбий юришга бормагин, ютқизасан!» деганлари экан. Ўғлим Шоҳруҳ худди шу гапни менга мулойимроқ қилиб айтган экан. «Бирор йил дам олинг» деганда мен унга пичинг қилган эдим. «Чарчаган бўлсанг, сен дам ол, Хитойга мен ўзим қўшин тортаман» деган эдим. Лекин Шоҳруҳ ҳақ экан! Ҳақ! Сен буни отангга бориб айт. Ҳар қалай Шоҳруҳ ўғлим олдида дилимни покладим, буни ҳам бориб айт!

[Pirimqul Qodirov]

* * *
Йўлда қаттиқ чарчаган Улуғбек ота-онаси билан Воғи Сафедга келиб тушди. Ҳаммомда ювиниб, тоза кийимларини кийгач, дастурхон устида ота-онасига бўлган ҳодисаларни бир-бир айтиб берди.
— Ҳазрат бобом менга муҳим бир гап айтганини маккор Аҳмад Тусий сезди. Шунинг учун биттаси Самарқандга келгунимча оғзимни пойлаб келди. Бухорода бўлса “тутиб олиб ҳибс қилинсин”, деган фармон бор экан. Аму бўйигача таъқиб этиб келишди-ку! Хайрият, ниятларига етишолмади ноинсофлар!
— Яратганга шукур, — деди Шоҳруҳ. — Паноҳида асрапти.
— Бобом менга қараб: “Темурийлар сулоласини илоё отанг билан сен давом эттиринглар! Омин!” — деб юзларига фотиҳа тортдилар.
Бу гапларни эшитганда Шоҳруҳнинг кўзидан ёш оқиб кетди, юзига фотиҳа тортганда кафти ҳўл бўлди. Ўзини тутолмай ўкириб йиғлай бошлади:
— Вой отажоним-ей! Шунчалик танти, улуғ одам энди йўқ! Қабр тоши остида! Вой, бунга қандай чидаб бўлади?!
Улуғбек ҳам отасига қўшилиб: “вой бобожоним-ей!” деб йиғлай бошлади. Уларнинг йиғисига Гавҳаршод бегим қўшилди. Улар ўша кундан бошлаб кўк кийиб аза тутдилар. Яқин-йироқдан хеш-ақраболар, ёру биродарлар йиғилиб, аза очдилар.
Маҳалла-кўйларда, жоме масжидлари олдида қўйлар сўйилиб, эл-юртга худойи ошлар тортилди.
* * *

[Pirimqul Qodirov]

Вазият жуда нозиклашиб кетди. Валиаҳд Пирмуҳаммад Мирзо Балхга етиб келди-ю Шоҳруҳ Мирзо билан маслаҳатлашмай, аччиқ устида бир элчини қуйидаги қисқа мактуб билан Самарқандга, Халил Султонга жўнатди:
— Жаноб Халилбек! Улуғ бобомиз Амир Темур ихтиёридаги валиаҳдликни сизга ким берди?
Албатта, бу аччиқ сўзлар Халил Султоннинг жон жойига бориб тегди. У янада аччиқроқ бир жавоб ёзиб юборди:
— Жаноб Пирмуҳаммадбек! Амир ҳазратларига тахту мамлакатни берган қодир эгам энди менга ҳам иноят қилди.
Бу жавобни ўқиган беку аёнлар Халил Султоннинг жуда катта кетганини, ўзини Амир Темурдан ҳам баланд қўйиб, ҳатто бобосининг номи-ю, Соҳибқиронлигини ҳам қаламга олмаганини кўргандан кейин “энди қирғин уруш бўлади”, деб бехатар жой излаб қолдилар.
Шоҳруҳ Мирзо подшоларга хос бир босиқлик билан ўз ерида салобат сақлаб турар эди. Бетараф турган тажрибали саркардалар энг бехатар жой деб Шоҳруҳ Мирзо мулкини тан олдилар ва тўп-тўп бўлиб Ҳиротга кела бошладилар.
Вақт — адолатли ҳакам — Халил Султонга қарши ишлаётганини кўпчилик сезиб турарди. Пирмуҳаммад Мирзо ҳам ҳозирги темурийлар орасида энг муносиб ворис Шоҳруҳ Мирзо эканини тан олмасдан, шошқалоқлик қилмоқда эди. Ундан бошқа одам бўлса, аввал ёши катта Шоҳруҳ Мирзонинг маслаҳатини олиши керак эди, кейин Халил Султон билан олишса, бирон натижа бўлиши мумкин эди... Ҳозир у ҳам ўз кучига ортиқ даражада ишониб, дарҳол қилич яланғочлади.
Уларнинг жанги қадимги Насаф яқинида, дарё бўйида бўлди. Икковининг ҳам ботир йигитлари кўп эди. Лекин Пирмуҳаммад Мирзонинг йигитларидан бир неча минг киши ғалабага ишонмаслиги туфайли урушмасдан Халил Султон томонига оқ байроқ кўтариб ўтиб кетди. Халил Султон истеъдодли саркарда эди. Қўшини кўпайганидан усталик билан фойдаланди. Жанг унинг ғалабаси билан тугади. Пирмуҳаммад Мирзо Балхга чекинди.
Унинг ёнида юрган вазири Али Тоз Балхнинг Ҳиндувон қалъасида “Ғалаба бизники бўлади!” деб катта зиёфат тайёрлатган, ажойиб хонандалар ва Ҳиндистондан олиб келинган раққосаларни базмга чақиртириб қўйган эди.
Аламзадаликдан ичишга ўрганган Мирзо Пирмуҳаммад қалъага қайтгандан кейин ўткир майинобдан бир коса кўтарди. Шу билан зиёфат ва ичкиликбозлик тонг отгунча давом этди.
Бу воқеанинг тафсилотлари Шоµруµ Мирзонинг Балхдаги хуфялари орқали ўша куни кечгача Ҳиротга ҳам етиб борди.
Самарқандга ғалаба билан қайтган Халил Султон Соҳибқирон бобоси ўнлаб йиллар давомида йиққан энг катта олтин хазиналарини очдирди. Жангда ғалаба келтирган беку навкарларга олтин тангалардан ҳовучлаб мукофот бердилар. Хазина жуда катта экан, шунча олтин улашсалар ҳам таги кўринмас эди. Шундан кейин Шодимулк бегим олтин тангаларга тўлдирилган челакларни хизматкорларга кўтартириб, баланд қалъа деворининг устига чиқди. Пастда турган ва олқиш айтаётган минглаб одамларга олтин тангаларни хазон япроқларига ўхшатиб соча бошлади. Бу унинг ғалаба шодиёнасига атаб эл-юртга улашаётган совғаси эди.
Бу ғалабадан кейин Халил Султон босар-тусарини билмай, ҳовлиқиб, айшу ишратга берилди. Давлат ишларини хотини Шодимулк бегим бошқарди, Бобо Турмуш деган бир қариндошини вазири аъзам қилиб кўтарди. Бобо Турмуш Балхдаги Пирмуҳаммад Мирзонинг вазири Пир Али Тоз билан яширин алоқа ўрнатди. Бобо Турмушнинг қутқуси билан Пир Али Тоз Мирзо Пирмуҳаммадни Балх қалъасида кечаси ухлаб ётган пайтда хотинини ҳам унга қўшиб қиличдан ўтказди. Бу қотиллик эвазига Самарқанддаги Бобо Турмуш Халил Султон номидан Пир Али Тозни Балх ва Бадахшон ҳукмдори қилиб кўтарди.

[Pirimqul Qodirov]

Хиёнаткорларга бунчалик эрк бериб қўйилса, темурийлар сулоласи ҳалокатга учраши мумкин эди. Шуни сезган Шоҳруҳ Мирзо Ҳиротдан Балхга Пир Али Тозга қарши қўшин тортди. Пир Али Тоз Балхдан Бадахшонга қочди. Шоҳруҳ Мирзо уни таъқиб этиб Бадахшонга келаётганидан хабар топгач, қотил Самарқандга бориб, ҳомийларидан кўмак сўради. Халил Султон Пир Али Тозни деб Шоҳруҳ билан урушишни истамади. Шундан сўнг Пир Али Тоз Афғонистонда яшайдиган ҳазоралар томонга қочиб ўтди. Шоҳруҳ Мирзо уни таъқиб этиб, ҳазоралар устига қўшин тортди. Ҳазораларга махсус элчилар юбориб, Пир Али Тозни тутиб беришни талаб қилди. Шоҳруҳдан ҳайиқадиган ҳазоралар Пир Али Тознинг бошини кесиб, терисига сомон тиқиб, Шоҳруҳнинг элчисига бериб юбордилар.
Шу тарзда Пирмуҳаммад Мирзонинг қасдини олган Шоҳруҳ Мирзо Балхга унинг катта ўғли Қайду Мирзони ҳоким қилиб тайинлади. Энди Балх ва унинг атрофлари ҳам Шоµруµнинг қаламравига кирди.
Бу ҳодиса Шоҳруҳнинг қудрати ва нуфузини қанчалик оширган бўлса, Самарқандда туриб Пир Али Тозга ён босган Халил Султон ва Бобо Турмушларнинг обрўсига шунчалик путур етказди. Халил Султонга тожу тахтни олиб берган Амир Худойдод Ҳусайний ва Амир Арғуншоҳ Бобо Турмушни ҳокимиятдан четлатишга уриниб кўрдилар. Аммо Шодимулк бегим бунга йўл бермади, аксинча, Худойдод билан Арғуншоµнинг ўзларини бир четга суриб ташлади. Халил Султонга она ўрнида тарбия берган Сароймулкхоним сирли бир тарзда тўсатдан вафот этди. Унга Бобо Турмуш заҳар бериб ўлдиргани ҳақида овозалар тарқалди. Улар яна Амир Темурнинг хотирасини беҳурмат қилиб, унинг садоқатли беваси Туман оқони Шайх Нуриддинга мажбуран никоҳлаб бериб, Самарқанддан чиқариб юбордилар.
Норозиликлар тобора кучайиб, охири катта бир гуруҳ амирлар ва навкарлар Халил Султонга қарши исён кўтардилар. Самарқанднинг кун чиқиш томонида Шероз деган қишлоқ ёнида Худойдод Ҳусайний бошлиқ исёнчилар Халил Султон қўшинини тор-мор қилиб, ўзини асир олдилар.
Асл воқеадан бехабар одамлар “Шоҳруҳ Мирзо Халил Султонни урушда енгди. Самарқанд тахтини ундан тортиб олди”, деган миш-мишларга ишонадилар. Ваҳоланки, Шоҳруҳ Мирзо Халил Султон билан бирон марта қилич яланғочлаб жанг қилган эмас, Халил Султонни тахтга чиқарган амирларнинг ўзи Худайдод бошчилигида уни тахтдан туширдилар. Унинг хотини Шодимулк бегимни ҳам канизлари билан асир олишиб, Шаҳрисабзга етиб келган Шоҳруҳ Мирзо ҳузурига жазолаш учун юбордилар.

[Pirimqul Qodirov]

Амир Худойдод тожсиз подшо бўлиш ниятида эди. Бунинг учун марҳум Муҳаммад Султоннинг ўғли бўлган ўн икки ёшлик бўшанггина Муҳаммад Жаҳонгирга Самарқанд тахтини бериб, давлатни унинг номидан ўзи бошқармоқчи эди.
Шоҳруҳ Мирзо отасининг пойтахтини Худайдодга осонгина бериб, қараб турадиган анойилардан эмас эди. У қатъият билан Худойдодга қарши ҳамла қилди.
Амир Худойдод Шоҳруҳга бас келолмаслигини сезиб Самарқандни жангсиз ташлаб чиқди ва Хўжанд орқали Андижонга қочди. У ердан Мўғилистон подшоси Муҳаммадхоннинг ҳузурига бориб кўмак сўради.
Бундан олдинроқ Шоҳруҳ Мирзо Муҳаммадхонга элчилар ва нодир совғалар юбориб, икки орада яхши муносабат ўрнатган эди. Худойдодга ўхшаган битта қочқин туфайли Шоҳруҳ билан орани бузиш Муҳаммадхоннинг манфаатига тўғри келмас эди. “Ўз валинеъматларига шунча хиёнатлар қилган Худойдод бизга вафо қилармиди?” деб, унинг бошини кесдириб Шоҳруҳга жўнатиб юборди.
Халил Султон Худойдоднинг асоратидан қутулгандан кейин Туркистон томонга қочиб кетди. У Шоҳруҳ Мирзо ҳузурига боришдан қўрқарди. Чунки Шоҳруҳ Самарқандда кўп ёвузликлар қилган Бобо Турмуш билан Амир Арғуншоҳни қатл эттирганини Халил Султон эшитган эди.
Шодимулк бегим Шоҳруҳ Мирзо даргоҳига келтирилганда ўлимга ҳукм бўлишидан қўрқиб дағ-дағ титрарди. Гавҳаршод бегим орага тушиб, шафоат сўради:
— Ҳазратим, бу аёл қилган гуноҳлари учун минг бор узр сўрамоқда! Бир лаҳза арзини эшитинг!
Шоҳруҳ Мирзо Шодимулк бегимни қабул қилганда бу чиройли жувон юм-юм йиғлаб, ергача бош эгиб, илтимос қилди:
— Мен гумроҳлик қилдим! Майли, мени ўлимга буюринг, подшойи олам! Лекин Халил Султонни қутқаринг! Унинг душмани кўп! Бирон жойда ўлдириб кетмасин! Бечорани қутқаринг!
Ёш аёл бош эгиб шундай сўзларни айтгандан кейин Шохруҳ Мирзо уни бирон жазога буюришни ўзига эп кўрмади.
Туркистон томонларда юрган Халил Султон Дашти Қипчоқдаги кўчманчи чингизийларнинг қуролига айланиб қолиш хавфи бор эди. Ўша томонларда янги бир фитна қўзғалишига йўл қўймаслик учун Шоҳруҳ Мирзо қўшин тортиб Туркистонга борди ва Узун Ота деган жойда Халил Султон билан учрашди.
— Энди ўтган ишга саловат, сиз менинг жигаримсиз! — деб, қучоқ очиб Халил Султон билан ярашди.
Ўзаро суҳбатда Халил Султон отаси Мироншоҳ ҳукмронлик қилган Исфаҳон ва Озарбойжон томонларга ҳоким бўлиб бориш истагини билдирди.
— Ҳоқони Саййид, Самарқандда биз элнинг назаридан қолдик, бобомиз пойтахтига Улуғбек Мирзо муносибдирлар, — деди.
Халил Султоннинг тантилик қилгани Шоµруµ Мирзога ёқиб тушди. У Самарқанд тахтини ўғли Улуғбек Мирзога иноят қилди-да, Халил Султонни хотини Шодимулк бегим билан Ҳиротга бирга олиб бориб, бир неча кун меҳмон қилди.
Подшонинг илиқ муносабатидан диллари юмшаган Халил Султон ва Шодимулк бегим Ҳиротнинг Боғи Сафедида меҳмон бўлиб турган кунлари кимларнинг қутқусига учиб Соҳибқирон боболари васиятига қарши исён қилганларини батафсил сўзлаб бердилар.
— Биз, ошиқ-маъшуқлар, — деб Халил Султон ўзларини истеҳзо билан тилга олди: — Биримиз подшо, биримиз малика бўлиб, жуда катта кетган эканмиз. Кейин билсак, ҳокимият учун курашган қиморбозлар “гарткам!” деб, бизни ошиққа ўхшатиб, ўртага ташлаган эканлар. Ўйин тугагандан кейин ошиқ керак бўлмай қолганда биримизни Худойдод банди қилиб Хўжандга олиб кетди, биримизни Кешга сизнинг ҳузурингизга асира қилиб олиб келишибди.
Халил Султон Шоҳруҳ Мирзодан етти ёш кичик — энди йигирма олтига кирган эди. Лекин сўнгги йилларда унинг юзи алланечук сўлиб, қаримсиқ бўлиб қолган, соч-соқолига оқ тушган эди.
— Амирзодам, мардона лутф қилдингиз, — деб Шоҳруҳ Мирзо ошиқ-маъшуқлик билан қиморбозлар ошиғи ҳақидаги сўз ўйинидан завқланди.
— Хайрият, толеимизга Хоқони Саййид, сиз билан ҳазрат бегим, сиз бор экансизлар, — деб Шодимулк бегим эрининг сўзларини қўллаб-қувватлади. — Сизларни парвардигор бизга нажоткор қилиб юборган экан. Бўлмаса душманларимиз бизни аллақачон ўлдириб юборишарди.
— Ҳар бир иш Худодан. Бобо Турмуш билан Арғуншоҳлар жазосини олди-ку.
— Бироқ сизга душманлик іилган Хўжа Аҳмад Тусий ёнидаги Табризийлар билан бирга қочиб қутилиб кетди, — деди Халил Султон. — Мен асир тушганимда улар хазинада қолган олтину жавоҳирларни ўмариб, Табриз томонларда ҳукмрон бўлган Қора Юсуф ҳузурига қочиб ўтибдир.
— Рейга ҳоким бўлиб борсангиз, балки улар ҳузурингизга қайтиб келишар? — деди Гавҳаршод бегим.
— Агар қайтиб келишса, мен уларни туттириб Ҳоқони Саййиднинг ҳукмларига топширгаймен. Қора Юсуф билан ҳам алоҳида ҳисоб-китобим бор. Икки йил бурун унинг одамлари менинг отам Мироншоҳ баҳодирни Султония яқинида қийнаб ўлдирганлар. Уларга қасос қайтмоғи керак!
— Илоё яхши ниятларингиз рўёбга чиқсин! — деб Шоҳруҳ Мирзо суҳбатни якунлади.
Шундан кейин Шоҳруҳ Мирзо тажрибали амирлардан Пўлатбек, Ҳамзабек, Саид Ҳасан деганларни ўн минг кишилик лашкар билан Халил Султон ихтиёрига бериб, уни Рейга ҳоким қилиб жўнатди.
Лекин Рейда ҳам Халил Султоннинг иши юришмади. Соҳибқирон бобосининг арвоҳини чирқиратгани, валиаҳд тайинланган Пирмуҳаммад Мирзонинг ўлимига сабаб бўлгани туфайли унинг руҳида қандайдир синиш ва емирилиш юз берган, соғлиғи ҳам ёмонлашган эди. Рейда у оғир хасталикка учраб, уч кун тўшакдан туролмай ётди-ю, йигирма етти ёшида вафот этди. “Бобосининг арвоҳи урди” деган гаплар тарқалди.
Йигирма тўрт ёшлик Шодимулк бегим севгилиси Халил Султонсиз яшашни истамай, заҳар ичиб оламдан ўтди.

[Tulqin Eshbekov]

Shu munosabat bilan tabarruk yozuvchimiz Pirimqul Qodirovning xonadonlariga ul kishidan xabar olgani forumdoshimiz Husniddin Ato bilan bordik.

Тиллога тенг иш қилибсиз Нигорахон! Имконингиз бўлса, романдан яна парчалар эълон қилиб борсангиз икки карра кўпроқ савоб иш қилган бўлардингиз.

[Nigora Umarova]

Пиримқул Қодировнинг ёзувчилик маҳоратини кўрсатиш учун самарқандлик тилшунос олим С. Каримов бир тадқиқот ишини олиб борибди. Тадқиқот ишига кўра махсус компьютер дастури ёрдамида тузилган роман матни луғати шуни кўрсатибдики, ёзувчи 240 саҳифалик "Она лочин видоси" романида 14852 та сўзни 58071 марта ишлатган. улар орасида 1 мартадан тортиб 818 тагача бўлган сўзлар мавжуд.

[Nigora Umarova]

Начора...Умидвор қилган ўзингиз, умидни сўндирган ҳам ўзингиз...:cray: Бинафшаранглиларга ҳамма нарса мумкин экан-да!!! (хазил)
Ундан ортик саволларга жавоб берган форумдошимиз Адибимиз дасхатлари билан ёзилган китоб билан такдирланади.



Ҳусайнжон!
Севимли адибимиз Пиримқул Қодироқ Сизга- ҳаваскор ижодкор, мусобақалар ғолибига порлоқ истиқбол тилаб "Шоҳруҳ ва Гавҳаршод" романларини тақдим этдилар. Менга мурожаат қилиб олиб кетишингиз мумкин.

[Nigora Umarova]

Noxush xabar (http://uforum.uz/showthread.php?p=491575&postcount=861)

Allohim u kishining ruhlarini shod, joylarini jannat aylagan bo'lsin.

[AbdulAziz]

Alloh rahmat qilsin.
Yaqinlariga go'zal sabr bersin!

[Husniddin Ato]

Alloh o`z rahmatiga olsin.

[German Stimban]

Вечная память!!!

[Sean]

Жойларда жаннатда булсин!

[Anvar Atakhanov]

Яхши инсон эдилар, Аллох рози булсин у кишидан!

[Atham Mirazizov]

Аллох рахматига олсин! Бу инсон умри бошқаларга ибрат.

[Nigora Umarova]

Аллох рахматига олсин! Бу инсон умри бошқаларга ибрат.

Албатта.
Ҳамма ҳам ҳаётда виждонига содиқ ҳолда яшай олмайди.
Пиримқул Қодиров виждонига хилоф равишда умр кечирмаган ижодкорлардандир. Кеча таъзия маросимида шоир Эркин Воҳидов сўзлаётганларида дарахтдаги қушлар ҳам чуғур-чуғур қилиб Пиримқул Қодировнинг фазилатларига оид сўзларга қўшилгандек бўлишди. Ёмғир томчилаб ёғди. Қизиқарли жойи шундаки, Пиримқул Қодиров ва Одил Ёқубов дўст бўлишган. Айнан ёзувчи Одил Ёқубов вафот этган куни Пиримқул Қодиров ҳам дорулфанодан дорулбақога рихлат қилдилар.

[Evgeniy Sklyarevskiy]

В некрологе на Письмах о Ташкенте я отметил, что Пиримкул Кодиров один из немногих известных людей общался (с помощью Нигоры, не так важно) в форуме, отвечал на вопросы читателей.

В траурные дни это может не так уж важно, но все равно посчитал нужным отметить этот штрих среди фактов биографии писателя.

[Husen]

Форумдаги нуроний қиёфанинг энди қора рамкага олиниши бирам аламли-ки...

[Mastura]

Пиримқул Қодиров ўз асарлари билан Бобур ва бобурийларга нисбатан ўзбек китобхонида меҳр-мухаббат уйғота олган ягона адиблардан эди. Охиратлари обод бўлсин

[Sirim]

Har bir inson dunyoga keladi, undan ketadi.Qoladigani ezgu ishlari, oqil farzandlari. Adibimizdan esa avlodlariga ulkan meros bo'lib tengsiz asarlari qoldi. O'tganlarning oxiratlari obod, qolganlarning iymonlari salomat bo'lsin!

[Abdusalim Nursaidov]

Оллох рахматли килсин, яхши инсон эдилар, асарлари абадий колди. Охиратлари обод булсин.

[e-bek]

Аллоҳ раҳмат айласин!

[Nigora Umarova]

Ёзувчи Пиримқул Қодировнинг оиласи яна бир йўқотишга учради. Адибнинг ўғли Жамшид ака тўсатдан вафот этди. Ўлуғ ижодкоримизнинг рафиқаси Сафияхон аямизга ва яқинларига UForum жамоатчилиги номидан ўз таъзиямизни изҳор қиламиз. Марҳумнинг охирати обод бўлсин.

[Nigora Umarova]

Бугун 4 май куни ардоқли адибимиз Пиримқул Қодировнинг рафиқалари София аямиз оламдан ўтдилар. Марҳуманинг охиратлари обод бўлсин.
Софияхон аямиз ҳам ички гўзаллик, ҳам ташқи гўзаллик мужассамлашган аёл эдилар.
Софияхон аянинг яқинларига аҳли форум номидан ўз ҳамдардлигимизни билдирамиз.

[Husen]

Бу мавзунинг яна ўша совуқ оҳангда давом этаётганидан минг-минг афсусдаман. 24 сентябр куни Ўзбекистон халқ ёзувчиси Пиримқул Қодировнинг яқинлари яна бир айрилиққа дучор бўлишди. Адибнинг ҳали олтмишни ҳам қораламаган қизлари - Саодатхон ая узоқ давом этган хасталикдан сўнг омонатларини топширдилар. Барча форумдошларимиз номидан ёзувчининг, марҳуманинг оила аъзоларига, барча яқинларига чуқур таъзия изҳор этамиз. Ўтганларнинг охирати обод бўлсин!

[Behzod Sulaymonov]

Бу мавзунинг яна ўша совуқ оҳангда давом этаётганидан минг-минг афсусдаман. 24 сентябр куни Ўзбекистон халқ ёзувчиси Пиримқул Қодировнинг яқинлари яна бир айрилиққа дучор бўлишди. Адибнинг ҳали олтмишни ҳам қораламаган қизлари - Саодатхон ая узоқ давом этган хасталикдан сўнг омонатларини топширдилар. Барча форумдошларимиз номидан ёзувчининг, марҳуманинг оила аъзоларига, барча яқинларига чуқур таъзия изҳор этамиз. Ўтганларнинг охирати обод бўлсин!

Alloh raxmatiga olsin!

[Nigora Umarova]

Муҳтарам форумдош!
Эътиборингизга Ўзбекистонда хизмат кўрсатган журналист Абдусаид Кўчимовнинг раҳматли Пирмқуо Қодиров ҳақидаё зган нурли хотираларини ҳавола қилмоқдаман. Хотираларни ўқиш жараёнида кўз олдимда ардоқли ёзувчимиз Пиримқул Қодиров ва София аяжон яна бир бора гавдаландилар. Уларни қайта кўргандек, суҳбатларидан баҳраманд бўлгандек бўлдим...
Зиёрат
1. Дилкаш лаҳзалар

Ёши улуғларни зиёрат қилиб, пиру бадавлат оталар дуосини олиш кўнгилга ёруғлик сочадиган савобли иш. Халқимизнинг бу гўзал урф-одати ҳамиша маънавий ҳаётимизни нурлантириб туради. Биз ҳам – таниқли олим ва адиб Пирмат Шермуҳамедов, Ўзбекистон халқ ёзувчиси, Давлат мукофоти соҳиби Муҳаммад Али ва камина — учаламиз шу удумга амал қилиб, янги йил эшик қоқаётган умидбахш дамларда оқсоқол адибларимиз зиёратига йўл олдик.
Келишганимиздек, 2007 йил 30 декабрь куни эрталаб соат тўққизда, Тошкентнинг энг кўҳна бозорларидан бири бўлган Бешёғоч бозори дарвозаси олдида учрашиб, ичкари кирдик. Осмон очиқ, қуёш чарақлаб турар, аммо қуруқ совуқ бадандан ўтиб суякка етгудек эди. Истиқлол йилларида қурилган турнақатор савдо дўконларию “Супермаркет”ларга, барча қулай шарт-шароитларга эга, бири-биридан кўркам, бири-биридан ҳашаматли бозорлар қаторида ўзбекнинг Ғафур Ғуломдек дарёдил аллома шоирининг шодон қаҳқаҳаларию қувноқ латифалари кунда-кунора жаранглаб тургувчи бу бозор ҳам белни маҳкам боғлаб, эл-юрт хизматига киришиб кетган, аммо ҳали эрта бўлгани учунми, бир маҳаллар донғи кетган, оларману сотарманлар кечаю кундуз қайнаб ётгувчи бозорда одам сийрак, сотувчилар тошрасталар ортида қўнишибгина ўтиришарди.
Мухтасаргина бозорлик қилгандан сўнг, анҳор кўпригидан ўтиб, қўғирчоқ театри биноси орқасидаги кўп қаватли уйнинг иккинчи қаватидаги эшик қўнғироғини босдик. Атоқли адибимиз Пиримқул Қодиров яшайдиган манзил мана шу. Эшикни адибнинг эллик беш йиллик садоқатли, меҳрибон рафиқаси София опа очди.
— Келинглар – келинглар! Хуш келибсизлар! – дея эшикни катта очиб юборди ташрифимиздан суюниб кетган София опа. – Дадаси, меҳмонлар!
— Безовта қилмадикми, аяжон?
— Бу нима деганингиз, Пиримқул акангиз билан зерикиб ўтирган эдик. Худонинг ўзи юборди сизларни. Қани, ичкарига марҳамат қилинглар.
Уст-бошимизни ечар-ечмас Пиримқул аканинг ўзи қаршимизда пайдо бўлди. Бошларида қалампир нусха ироқи дўппи, эгнида қалингина нимча-пўстин, бўйнини оппоқ шарф билан ўраб олган, яқингинада даволаниб шифохонадан чиққан эмасми, юзларида толиқиш излари сезилади, овози ҳам хиёл ҳазинроқ, аммо қалин қошлари остидаги катта-катта кўзлари чақнаб турибди.
Устоз адиб ҳар биримиз билан қучоқлашиб кўришди. Шу ернинг ўзида Муҳаммад Алини Давлат мукофотига сазовор бўлгани билан муборакбод этди. София опамиз тўғридаги хонага бошладилар. Жимжимадор жиҳозлару тилларанг безаклардан холи, оддий ва шинам меҳмонхонада, кичик стол атрофида, давра қуриб ўтирдик. Пиримқул ака дуога қўл очдилар:
— 2007 йил мамлакатимиз ва халқимиз учун унутилмас воқеаларга бой бўлди. Мустақилликнинг 16 йиллигини, Қарши, Марғилон каби қадимий шаҳарларимизнинг қутлуғ тўйларини зўр шодиёна билан нишонладик. Муҳтарам Ислом Абдуғаниевични янгитдан Президентликка сайлаб, онгу шууримиз, маърифату сиёсий маданиятимиз қанчалар камол топганини бутун жаҳонга намоён этдик.Ижодкорларимиз романлар, қисса ва достонлар яратдилар. Келаётган йил бундан-да баракали, юртимиз обод, халқимиз тинч, дастурхонимиз тўкин-сочин бўлсин!
Дуодан кейин, Пиримқул ака бўлиб ўтган сайлов чиндан ҳам жуда катта тарихий воқеа бўлгани, сайлов жараёнини зўр қизиқиш билан кузатиб борганини тўлқинланиб гапира бошлади:
— Умрим давомида не-не сайловларни кўрдим – собиқ шўроларникини ҳам, хорижий юртларникини ҳам, аммо бу сафаргидек эркин, ошкора, чинакам демократик бир тарзда батартиб ўтган сайловни биринчи кўришим! Турли халқаро ташкилотлардан келган кузатувчилар ҳам бежиз юксак баҳолагани йўқ сайловимизни. Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги Ижроия қўмитаси раиси, МДҲ Ижрочи котиби Сергей Лебедевнинг МДҲ кузатувчилари номидан берган Баёноти мени, айниқса, хурсанд қилди. Юртдошларимиз мустақиллигимиз ва тараққиётимиз асосчисига ўзларининг чексиз ҳурмат ва ишончларини, меҳру муҳаббатларини ёрқин намоён этдилар.
София опа дастурхон ёзди, қанд-қурс, мева-чева дегандай, топганини келтираверди. Пиримқул ака “Қадрим” повестининг қайта нашр этилиши муносабати билан “Ҳуррият” газетасидан мухбир келиб, суҳбатлашиб кетганини сўзлаб берди.
— “Қадрим” роппа-роса қирқ беш йил муқаддам ёзилган эди. У вақтларда мустабид тузум етакчи саноат корхоналарида ишлаш иштиёқидаги миллий кадрларни, айниқса, қишлоқ ёшларини менсимас эди. “Ўзбеклар далада кетмон чопишдан бошқасига ярамайди”, деган ярамас ақида ҳукмрон эди. Мен тарихимизни, тилимизни, динимизни камситган, миллий кадрларни писанд қилмаган ақидаларга қарши ёзганман бу асарни. Унда янги газ конларида бошқалар билан теппа-тенг ишлаган, мураккаб техникаларни бошқарган ўзбек йигит-қизларининг муҳаббати, меҳнати тасвирланади. Мустақиллик туфайли газ саноати мамлакатимиз иқтисодиётида етакчи ўринга айланди. Минглаб иқтидорли ёшлар улкан корхоналарда замонавий техникани маҳорат билан бошқаряпти. Асар қаҳрамонларининг ҳаёти, тажрибалари ана шундай ёшларимизга ибрат бўлиши мумкин деган ниятда, баъзи таҳрир ва тўлдиришлар билан қисса қайта нашр этилди.
— 2007 йил Пиримқул Қодиров йили бўлди. Бир томонда “Қадрим”, бир томонда “Амир Темур сиймоси”! – ҳазиллашди Пирмат Шермуҳамедов. – “Амир Темур сиймоси”нинг тақдимоти ҳам юқори савияда ўтди.
Ҳазил Пиримқул акани завқлантириб юборди.
— Тақдимот маросими ташкилотчиларидан қарздорман. Бу асарни, Бобур Мирзо тақдирига дахлдор бошқа асарларни ёзиш мобайнида Соҳибқирон ҳазратларининг ҳаёти билан бир мунча яқиндан танишдим. Чексиз уммонга ўхшайди бу улуғ зот!
Амир Темур ҳазратларидек буюк сиймонинг руҳипоклари олдида ўзбек халқининг, айниқса, зиёлиларнинг қарзи жуда катта. Муҳтарам Президентимиздан бошқа бирон киши ҳали ана шу қарзни узолган эмас. Ислом Абдуғаниевич тарихда биринчи бўлиб Соҳибқирон даҳосини бутун салоҳияти билан оламга намоён қилди. Бобомизга нисбатан тарихий адолатни тиклади. Соҳибқирон фаолиятидаги устувор йўналиш, шу пайтгача кўпгина тарихчилар таъкидлаб келганидек, фақат фотиҳлик ва жаҳонгирлик эмас, балки она ватанини мустамлака зулмидан қутқариш, истиқлол ва адолатни қарор топтириш бўлганини кўрсатиб берди.

[Nigora Umarova]

https://img.uforum.uz/images/srqzvsg7218636.jpg

— Амир Темур ҳазратларидан гап бошланса, Пиримқул акангизнинг қулфи-дили очилиб, касаллигию совқотгани ҳам эсидан чиқиб кетади. – София опа тобора жўшиб бораётган адибнинг елкасига қалингина жемфер ташлади. – Неча йиллар бўлди, авлиё бобокалонларимиз руҳлари билан гўё бирга яшайдилар. — Опанинг овозида озгина гинахонлик билан бирга турмушдошига чексиз-адоқсиз ҳурмат, фахру ғурур ва дарё-дарё муҳаббат туйғулари мужассам эди.
София опа...Эллик беш йилдан буён Пиримқул Қодировдек асл сўз санъаткори билан бирга нафас олиб келаётган, яхши-ёмон кунларда ҳамиша ёнма-ён юрган фидойи ва садоқатли аёл! Улар бундан қарийб олтмиш йил аввал илк марта учрашадилар. София ўша пайтда Самарқанддаги мактабнинг 7-синфини тамомлаб, Москвада ўтказилган гимнастикачилар мусобақасида юксак кўрсаткичларга эришган ва Чирчиқ яқинидаги мактабларнинг бирида турган бўлади. Мухбир Пиримқул эса ёшлар газетасига мақола ёзиш мақсадида қизни қидириб, Чирчиққа боради. Улар мактаб ҳовлисида, сув бўйида, дарахт соясида тикка туриб суҳбатлашадилар. Кейинчалик, Пиримқул Қодиров университетнинг 5-курсида ўқиётганида бу қизга иккинчи марта кўзи тушади. Бошқа йиғинларда яна дуч келадилар. Қисқаси, 1952 йили Самарқандда тўй ўтказилиб, ёшлар Москвага жўнаб кетишади. Пиримқул Қодиров аспирантурада, София Москва технология институтида ўқир эди ўша пайтда. Урушдан кейинги оғир йиллар эмасми, ёш оила катта қийинчиликлар билан тўқнашади. София оилага ун, ёғ, шакар, макарон кабиларни олиш учун номерини кимёвий қалам билан кафтининг ичига ёзиб, беш-олти соатлаб навбатда туради, қийин кунларнинг бирида эса билдирмай онаси инъом қилган олтин соатни сотиб юборади, болаларини боғчага жойлаш учун ўша ерга энага бўлиб ишга киради, оила деб институтдан, студентлик бахтидан воз кечади, Москвада ўзбек алифбосида ёзишни биладиган машинисткалар бўлмагани туфайли ўзи машинка қилишни ўрганади, ёзувчининг илк асарлари ва таржималарини тунлари ухламай оққа кўчириб беради! “Юлдузли тунлар”, “Авлодлар довони” романлари беш-олти йиллаб босилмай , таъқиққа учраган ўтган асрнинг саксонинчи йилларида эса ўзича адолатсизликка қарши исён сифатида олти кун туз тотмай очлик эълон қилади... Адиб бу тўғрида “Эллик беш йиллик умрнинг беш лавҳаси” номли эсдаликларида қалб туйғуларини миннатдорлик билан ҳикоя қилган...
— Ёш ўтган сайин одам совуққа чидамсиз бўлиб қолар экан, бир пайтлар тизза бўйи қорда ҳам ялангоёқ чопиб кетаберар эдик. – Адиб жемферга маҳкамроқ ўраниб олди. Чиндан ҳам буюк Соҳибқирон мавзуи Пиримқул аканинг қулфи-дилинигина эмас, баҳри-дилини ҳам очиб юборгандек эди. — Энг баланд тоғ чўққиси худди шундай баланд чўққидан кўзга яққол кўринади. — Узилиб қолган фикрини яна давом эттирди у. — Биз ҳам Амир Темур сиймосини юртимиз мустақиллигидан сўнг аниқ кўрдик, дил-дилдан ҳис қилдик. Соҳибқироннинг ҳаёт-фаолиятига доир асл манбалар кенг истеъмолга киритилди. Салмоқли асарлар ёзилди. Абдулла Ориповнинг “Соҳибқирон”, Бўрибой Аҳмедовнинг “Амир Темур”, мана, Муҳаммад Алининг “Буюк салтанат” кабилар адабиётимиздан ўзига хос муносиб ўрин олди. Лекин, бу табаррук сиймонинг очилмаган, ёзилмаган фазилатлари ҳали беҳисоб. Юзлаб бадиий асарлар, илмий тадқиқотлар қилиниши зарур. У кишининг жаҳон эътиборини қозонган улуғ зафарлари Олтин ўрда ва Йилдирим Боязид босиб олган ўлкаларда ҳам мустамлака зулмини йўқотишга замин яратгани, қадимий ватанимиз Турон-Туркистонни чингизийлар империясининг бир ярим асрлик жабр зулмидан халос қилиб, адолатли буюк давлат тузгани, беш юз йиллик сулоланинг асосчиси бўлгани ҳали адабиётимизда ифодасини топган эмас.
— Ҳарбий маҳоратини айтмайсизми! — суҳбатга қўшилди Муҳаммад Али. — 1366 йилда 243 ботир йигитлари билан беш минг кишилик ёвдан Қаршини тортиб олишининг ўзи катта бир китоб!
Пиримқул ака:
— Бобур Мирзо 134 йилдан кейин, 1500 йилда бобокалонининг худди шу жасоратидан ибрат олади. У 240 нафар довюрак йигитлари билан тунда Самарқанд қалъасига ҳужум қилиб, Шайбонийхоннинг минг-минг кишилик қўшинини шаҳардан қувиб чиқаради.
Пирмат Шермуҳамедов:
— Санкт-Петрбургдаги Эрмитажда бир ёдгорлик кўрганман. Она тилимизда улкан харсангтошга ўйдирилган тарихий сўзларни Амир Темур бобомиз ёздирган экан.
Пиримқул ака:
— Тўғри, 1391 йилда Тўхтамишхон тажовузларига қарши 200 минг қўшин билан жангга бораётганида Дашти қипчоқ марказидаги Улуғтоғ тошига ёздирган.Фақат бу эмас, Турон халқи 1370 йилги истиқлол кунларида Амир Темур тузган марказлашган давлат атрофида жипслашиб, Соҳибқироннинг бошига олтин тож кийдиради. Белига тилла камар боғлайди-да, мустақил Турон давлатининг подшоси сифатида тахтга чиқаради. Шу билан ватанимизнинг олтин даври бошланади. Бобомиз ватанимизни бутун дунёга танитади.
Амир Темурнинг дунё тамаддунига қўшган ҳиссаси ҳам беқиёс. У Туркияда эришган ғалабаси туфайли “Европанинг халоскори”га айланди, ХIV – ХV асрда бутун дунёни йирик қадамлар билан олға кетишига асос яратиб берди. – Пиримқул аканинг хотира ҳофизаси кенглиги, беш юз, минг йил бурунги воқеалар, воқеаларнинг ой ва кунлари, жойлари, сон-саноқсиз иштирокчиларининг исми шарифларини адашмай аниқ-тиниқ айтишлари кишини ҳайратга соларли даражада эди. У фактларни эслабгина қолмай, ҳар бирига ўз фикр-мулоҳазаларини ҳам билдирарди. — Темур бобомизнинг ўз лашкарларига қандай муносабатда бўлганини ҳам ҳали кўпчилик билмайди. Рус тарихчиси А. Ю. Якубовский, — Чингизхоннинг аскарлари ҳарбий юриш пайтида ярим оч аҳволда бўлар эди, қорни тўқ този овга ярамайди, қорни оч бўлса жон-жаҳди билан ўлжа талашади, деб Чингиз навкарларини шу кўйга солган”, дейди.
Ўз аскарларини овчи итларга менгзаган Чингизхон уларни фақат талончилик ҳисобига яшашга, урушдан олинган ўлжалар билан бойишга ўргатган. Амир Темур эса навкарларини худди ўзи сингари инсон фарзандлари деб билган, уларга мунтазам ойлик маошлари тайинлаган. Ҳарбий юришлар пайтида аскарларни “укулка” деб аталадиган қўшимча маош билан рағбатлантирган. Боязид билан бўлган жанг арафасида барча сипоҳийларга 7 йиллик маошлари олдиндан берилган экан.
Пирмат Шермуҳамедов:
— Амир Темурни баъзи тарихчилар македониялик Александр ва римлик Юлий Цезарга ўхшатишади...
Пиримқул ака:
— Бу унчалик ҳам тўғри эмас. Аввало, икки ўртада минг йилдан ортиқ улкан давр ётибди. Александр 34 ёшида ўарбда ўрта Ер денгизидан тортиб Шарқда Амударё ва Гангагача чўзилган улкан империя яратади. У 26 ёшида Равшанак исмли самарқандлик гўзал қизга уйланади. Римликлар бу гўзални Роксана деб атаганлар. Александр бир зиёфатдаги майхўрликдан кейин 20 кун қаттиқ иситмалаб, тўсатдан вафот этади. Юлий Цезарь ёши элликдан ошганда пошшолик мақомига эришади. Собиқ республикачилар унга суиъқасд тайёрлашади. Цезарь бўлса парво қилмай, кўчаларда ҳам қўриқчиларсиз юраверади.Натижада, 56 ёшида суиъқасд қурбони бўлади. Александр ҳам, Цезарь ҳам биринчидан, ўз ажали эмас, суиъқасд қурбони бўлади, иккинчидан, иккови ҳам ўзидан кейин сулола қолдиролмайди. Амир Темур эса улардан фарқли ўлароқ узоқ умр кўрди, кўзи тириклигида қудратли сулолага асос солди ва бу сулола 500 йил давр сурди.

[Nigora Umarova]

Муҳаммад Али:
— Амир Темур ҳаёти, фаолияти талқинида жуда кўп хатоликлар ҳам бор. Бир қанча манбаъларда Амир Темур саводсиз бўлган эди, қабилидаги асоссиз камситиш мавжуд.
Пиримқул ака:
— Бундай туҳматларни ХV асрда Ибн Арабшоҳ бошлаб берган. Кейинчалик бошқалар давом эттиришган. Рус олимлари В.В. Бартольд, А.Ю.Якубовский, инглиз олимаси Хильда Хуккем шулар жумласига киради. Лекин биронтаси ўйлаб кўрмайдики, бесавод одам 24 ёшида баҳодир саркарда сифатида тарих саҳнасига чиқиши мумкинмиди? Бесавод одам “Темур тузуклари” каби беқиёс асар ярата олармиди? Амир Темур ўз муҳрига “Рости – расти”, яъни “Куч – адолатдадир” деган сўзларни беҳудага ёздирган эмас. Ниҳоятда илмли, маърифатли бўлган аллома бобомиз учун муҳридаги сўзлар ҳаётий эътиқоди бўлган. Умр бўйи шу эътиқодга амал қилган, бошқалардан ҳам адолатни талаб қилган. Ҳатто, ўзга мамлакатларга қилган юришларида ҳам бу эътиқодида собит турган. Россияни чингизийлар зулмидан озод қилганида, Александр Невскийдек машҳур князь ҳам қарши чиқолмаган босқинчиларнинг шафқатсиз солиқларини таг-туби билан бекор қилган. Боязидни енгиб, уни асир олганида ўз ўтови ёнидан унга ипак билан сирилган махсус чодир ўрнаттирган. Боязиднинг хотини ва қизларини барча хизматкорлари билан Боязид ихтиёрига қайтарган. Ваҳоланки, у замонларнинг биронта ғолиб пошшоси бундай олижанобликни хаёлига келтирган эмас. Мана шунга ўхшаш чалкашликларни тўғрилаш ҳам ўзбек зиёлилари олдида турган муқаддас вазифалар сирасига киради.
Шу орада София опа икки-уч кириб, “толиқиб қолмадимикинлар”, дегандек Пиримқул акага маъноли-маъноли қараб қўйдилар. Биз тушундик. Аммо Пиримқул аканинг тушунгиси йўқ. Қарийб икки соатдан буён Соҳибқирон ҳазратлари ҳақида, асосан, ўзи сўзлаётган бўлишига қарамай, тобора тетиклашиб, кучга тўлиб, фикрлари қайнаб бораётгандек, гапни тўхтатгиси келмасди. Улкан адибимиздан зўрға жавоб олдик. Хайр-хўшлашаётганда:
— Дилкаш гурунгларни соғинган эканман, эзмалик қилган бўлсам узр, — деди миннатдор оҳангда. – Роҳатландим, енгил тортдим. Узоқлашиб кетмайлик. Келиб туринглар.
Биринчи қаватга тушиб кетгунимизча, Пиримқул ака билан София опа очиқ эшик олдида кузатиб туришди.