PDA

Просмотр полной версии : Киноларимиздаги хатоликлар


myu
01.10.2011, 12:48
Хозир "Ёшлар" телеканалида намоиш этилаётган "Мажрух" фильмида ёз куни сумалак тайёрлашаётгани :shok: . Уйда хурмо дарахтидаги мевалар катта катта. Мени билишимча сумалак эрта бахорда тайёрланадиган таом ва ушбу сюжетда бир канча майда хатоликлар.
Узбек киносидаги сезган хатоликлар хакида шу ерда уртоклашамиз.

Fayzbek
01.10.2011, 21:38
Vatan filmi boshida ikki yigit urishadi va ularni ajratmoqchi bo'lgan qiz kiyimi suvda ho'llanadi. Bu paytda ichki kiyimlar bilinishi tabiy lekin urush davrida bunaqa ichki kiyimlar bo'lmagan bo'lsa kk. (iloji boricha qag'ozga o'rab yozishga harakat qildim...)

Tulqin Eshbekov
02.10.2011, 08:55
сезган хатоликлар хакида шу ерда уртоклашамиз.

Бир фильм анча муваффақиятли чиққан. Мавзуга гап йўқ. Фақат, номини айтишга тилим бормайди. Бениҳоя ҳақоратомуз, бачкана... Яъни, "Келгинди куёв". Ҳой, барака топгур, куёвнинг келгиндиси бўлмайди. Келгинди - аблахлиги боис юртидан қувғин қилиниб, ўзга жойдан бошпана топган кимсаларга нисбатан айтилади. Бу фикримни ҳатто фильм бош қаҳрамонларидан бири - Зикир ака Муҳаммаджонов ҳам қўллаб-қувватлади!
Фильмга оддий ва сермазмунгина - "Куёв" деб ном қўйса етарди. Ҳали ҳам унинг номидан "келгинди" деган бемаъни сўзни олиб ташлаш лозим. Нима дедингиз?

Anvar Atakhanov
02.10.2011, 11:30
"Мажрух" фильмида ёз куни сумалак тайёрлашаётгани

ichki kiyimlar bilinishi tabiy lekin urush davrida bunaqa ichki kiyimlar bo'lmagan bo'lsa kk
Агар кино кўраяпганда ана шунақа майда-чуйда нарсаларга эътибор берилаверса кинониям қизиғи қолмаса керак. "Оскар" олган киноларни биламиз, бундан баттар: қайсидир тарихий кинода рицарнинг теппасидан самолёт учиб ўтганди, яна битта кинода (тарихий) узоқдан енгил машина ўтиб кетганди. Бунақа нарсалар кўп учрайди. Кино кўраяпганда-кино кўриш керак, бировнинг камчилигини эмас, ана шунда кинодан завқ оласиз (ИМХО канешна)

myu
02.10.2011, 12:58
Кино кўраяпганда-кино кўриш керак, бировнинг камчилигини эмас, ана шунда кинодан завқ оласиз (ИМХО канешна)
Гапингизга кушиламан, аммо хатоларини топсангиз янада кизикарлирок.

"Оскар" олган киноларни биламиз, бундан баттар: қайсидир тарихий кинода рицарнинг теппасидан самолёт учиб ўтганди, яна битта кинода (тарихий) узоқдан енгил машина ўтиб кетганди.
Мен хам кургандим, бу камчиликлар кадрга оператор хатоси туфайли тушиб колган.
Лекин ёз куни сумалак пиширишга нима дейсиз? Купол килиб олганда бу хатоликмас, шу кинони олганлар умуман сумалак емаган куринади :) (ИМХО). Кино оляман деб, дуч келган нарсани олиб курсатишмас, кино бу - САНЪАТ!

Anvar Atakhanov
02.10.2011, 13:23
Купол килиб олганда бу хатоликмас, шу кинони олганлар умуман сумалак емаган куринади
Аниқроғи шу сумалак еганлар умуман кино олмаган кўринади:-)
кино бу - САНЪАТ!
Санъат даражасида кино ишлаш бизда йўқ бўлиб кетган. Бизда бизнес деса булади. Лекин бизнеснинг хам ўз қоидаси бор-махсулот сифатсиз бўлса харидорсиз бўлади.
Қизиқ, ўзбек кинолари хақида бир қанча мавзулар бор форумларда, бирорта режиссёр ёки сценаристлар хам бормикин форумимизда? Ёки бордир-у "ниқоб тақиб олишган"ми? (с) (Tulqin Eshbekov)

myu
02.10.2011, 13:46
Ҳали ҳам унинг номидан "келгинди" деган бемаъни сўзни олиб ташлаш лозим. Нима дедингиз?
Ха, домла олиб ташлаш керак, бу билан хеч нарса узгармайдида, чунки фильм халк оммасига "Келгинди куёв" номи билан кириб келганда. Бу ишни шу кино кабул килган такризчилар килиши керак эди, яна билмадим...

Masud Mahsudov
02.10.2011, 14:03
Кино кўраяпганда-кино кўриш керак, бировнинг камчилигини эмас, ана шунда кинодан завқ оласиз (ИМХО канешна)
Гапингизга кушиламан, аммо хатоларини топсангиз янада кизикарлирок.



Ҳикмат излаганга ҳикматдир дунё,
Иллат излаганга иллатдир дунё...

(Ҳикматли сўз)

Фикримча, ҳар нарсадан ҳикмат излаган маъқулроқ...

Хато қидираман десангиз, ҳаётда ҳар қадамда топасиз... Кино ҳам шу хатоларга ўралган ҳаётнинг бир бўлаги холос. Яхшиси, ҳар нарсадан ўзимизга ибрат бўладиган жойини олиб, керакмас жойларини хотирадан ўчириб юборавериш керак. Чунки, хатони топганингиз билан ўша кино (жумладан ҳаёт ҳам) ўзгариб қолмайди. Буям гап йўқлигида бир гап-да, ҳафа бўлиш йўқ...

AbuMuslim
02.10.2011, 14:27
Хато қидираман десангиз, ҳаётда ҳар қадамда топасиз... Кино ҳам шу хатоларга ўралган ҳаётнинг бир бўлаги холос. Яхшиси, ҳар нарсадан ўзимизга ибрат бўладиган жойини олиб, керакмас жойларини хотирадан ўчириб юборавериш керак. Чунки, хатони топганингиз билан ўша кино (жумладан ҳаёт ҳам) ўзгариб қолмайди. Буям гап йўқлигида бир гап-да, ҳафа бўлиш йўқ...

Бу жуда хавфли позиция, яъни хато ва камчиликларга кўз юмишга тарғиб қилиш тўғри эмас...
"критика ва самокритика" йўқ жойда ривожланиш бўлмайди...

AbuMuslim
02.10.2011, 14:40
Келгинди - аблахлиги боис юртидан қувғин қилиниб, ўзга жойдан бошпана топган кимсаларга нисбатан айтилади.

Келгинди - Шу ерлик эмас; ўзга жойдан, бошқа юртдан келган.
("Ўзбек тилининг изоҳли луғати")

Баъзи шеваларда келгинди сўзида ҳақорат оҳанги бор... лекин "Ўзбек тилининг изоҳли луғати"да айтилишича "бошқа юртдан келганлар" ва "бу ерлик эмас"ларга нисбатан ишлатиладиган оддий ибора...


"келгинди" деган бемаъни сўзни

Кино номи бемаъни эмас... маъноси бор... яъни битта маъноси "бошқа юртдан келган куёв" бўлади...

Нима дедингиз?

Сиз деганларингизни нимага асосланиб гапирдингиз, шахсий фикрингиз эдими? : )

Tulqin Eshbekov
03.10.2011, 01:50
такризчилар килиши керак эди

Кино яратилишида мутасадди кишилар кўп бўлади. "Келгинди" сўзини:

Келгинди - Шу ерлик эмас; ўзга жойдан, бошқа юртдан келган.
("Ўзбек тилининг изоҳли луғати")

деб минг оқламанг, салбий маъно касб этувчи сўздир. АбуМуслим пеш қилган китобда бу сўзни анча юмшатиб ва ўта бирёқлама талқин қилгани кўриниб турибди. Агар уни шу ҳолида қабул қилсак, жуда кўпчилик "келгинди" тамғасига дучор бўлиб қолади.
Ўша фильмдаги нобоп номни ўз вақтида матбуотда танқид қилмаганимиз ва жамоатчилик эътиборини қаратмаганимиз оқибатида "Келгинди келин", "Келгинди қайнона" ва ҳоказо "келгинди"лар босиб кетди...
Келгинди бўлишдан ҳар бир ориятли инсонни Яратганнинг ўзи асрасин.

"бошқа юртдан келганлар"

Бундай кишилар яхши мақсадда, эзгу ниятда келган бўлсалар, қадамларига ҳасанот, деймиз. Уларни келгинди дейиш - жиноят!
Агар аблахлиги боис ўз юртидан қувилиб, "бошпана" сўраб келган бўлсалар, ўз номи билан "келгинди" тамғасини оладилар ва тақдирга тан бериб, кўзи очилиб, одам бўлса хўп-хўп, акс ҳолда...

Кино номи бемаъни эмас...

Кўрдингизми, сиздек зиёлининг ҳам онгига кино номи зиён келтирибди...

Сиз деганларингизни

Масалан, сизнинг нотўғри тушунчангизни ҳам муҳокама қилдик, тўғри қабул қилсангиз, бир хатоликнинг олдини олдик!

фильм халк оммасига "Келгинди куёв" номи билан кириб келганда.

Мана шундай фожеанинг олдини олмасак бўлмайди, биродар!

Masud Mahsudov
03.10.2011, 07:38
Бу жуда хавфли позиция, яъни хато ва камчиликларга кўз юмишга тарғиб қилиш тўғри эмас...
"критика ва самокритика" йўқ жойда ривожланиш бўлмайди...

Мен кўз юмайлик демадим, фақат хато ва камчиликларни табиий ҳол, деб қабул қилайлик, дедим... Масалан, юқорида бир фойдаланувчи айтиб ўтган "Ватан" фильмида йўл қўйилган "хатолик"ни кўриш учун инсон маънавият нуқтаи назаридан ёндашмаслиги керак...

Нега фильм томоша қиламиз? Ундан ибрат олиш, тўғри хулоса чиқариш ёки билмаган нарсамизни ўрганиш учун, шундай эмасми? Бунинг ўрнига қандайдир майда-чуйда хато ахтарсак, мақсадга мувофиқ эмас, деб ўйлайман, аксинчча қимматли бўлган 1-1,5 соатни беҳуда сарфлаган бўламиз...

Шахсан мен телевизор жуда кам кўраман, бир ойда нари борса 4-5 та фильм томоша қиламан. Томоша қилишдан аввал эса, ўша фильмдан мен бирор нарса оламанми, деган саволни қўйман, у фильм ҳақидаги фикрларга қизиқаман... Тўғри келган фильмни кўриш, фикримча, тўғри келган китобни ўқиш билан баробар; бу эса бизга омонат берилган вақтни кўкка совуриш билан баробар. Эртага ҳар бир бекор ўтган вақт учун жавоб беришимиз бор...

Husen
03.10.2011, 11:11
Мен "келгинди" сўзини "меҳмон" сўзининг салбий маънодаги синоними деб ҳисоблайман.

Fayzbek
03.10.2011, 15:48
Бу жуда хавфли позиция, яъни хато ва камчиликларга кўз юмишга тарғиб қилиш тўғри эмас...
"критика ва самокритика" йўқ жойда ривожланиш бўлмайди...
Мен кўз юмайлик демадим, фақат хато ва камчиликларни табиий ҳол, деб қабул қилайлик, дедим...
Siz bank sohasini yaxshi tushinasiz tranzit hisob raqamining bir soni o'zgarib ketsa ham tabiiy hol bo'ladimi? Qo'lidan kelmas ekan nima qiladi, A. Temur filmidagidek pokrishka yoqqandan yaxshiroq demoqchisizda? Shuning uchun ham tanqid qilish kerak, zoraki bu hatolar keyinchalik takrorlanmasa...
...jahon kinosi sanoatida oldingi o'rinlarga chiqsa.

Тўғри келган фильмни кўриш, фикримча, тўғри келган китобни ўқиш билан баробар; бу эса бизга омонат берилган вақтни кўкка совуриш билан баробар. Эртага ҳар бир бекор ўтган вақт учун жавоб беришимиз бор... Men esa kino teatrga, teatrga borish uchun ham vaqt ajrataman, jahon kinosi so'nggi yangiliklari bn qiziqaman.

Masud Mahsudov
04.10.2011, 00:31
Siz bank sohasini yaxshi tushinasiz tranzit hisob raqamining bir soni o'zgarib ketsa ham tabiiy hol bo'ladimi? Qo'lidan kelmas ekan nima qiladi, A. Temur filmidagidek pokrishka yoqqandan yaxshiroq demoqchisizda? Shuning uchun ham tanqid qilish kerak, zoraki bu hatolar keyinchalik takrorlanmasa...
...jahon kinosi sanoatida oldingi o'rinlarga chiqsa.

Jahon kinosining eng yaxshi kartinalari bunday kamchilik va xatolardan holi, deb o'ylasangiz, yanglishasiz. Xohlasangiz, men "Titanik"dan ham, "Gladiator"dan ham xatolar topib berishim mumkin... "Oskar"ga loyiq topilgan "Moskva ko'z yoshlarga ishonmaydi" da ham xatolar bor, istasangiz, aynan qaysi syujetlarida ekanini ham aytishim mumkin.

Bank hisob raqamidagi o'zgarishdek o'xshatish mavzuga uncha ham mos emas. Fil'm bo'lgandan keyin, uni maza qilib tomosha qilish kerak, qayerdagi mayda-chuyda xatoliklarni emas...

Men esa kino teatrga, teatrga borish uchun ham vaqt ajrataman, jahon kinosi so'nggi yangiliklari bn qiziqaman.

Men kinoteatrga borishga deyarli vaqt topolmayman, topsam ham, unga arzigulik film bo'lmasa, bormayman, undan ko'ra yaxshiroq bir asar o'qiyman, o'shandan foyda... Teatr esa, umuman boshqa masala. Kinoga aralashtirmang. Qaysidir bir adibda o'qigan edim: Kino - bu teatrning soyasi.

Jahon kinosi yangiliklarini o'qib tursam-da, fil'mlarni ko'rish uchun shuncha vaqt qayerda, deysiz? Juda yaxshi fikr bildirilgan fil'mlarni topib ko'raman xolos...

myu
04.10.2011, 17:42
Fil'm bo'lgandan keyin, uni maza qilib tomosha qilish kerak, qayerdagi mayda-chuyda xatoliklarni emas...
Кинони куриб булиб уни фикр-мулохаза хам килиш керак-ку, ютук ва камчиликлари хакида.

Fayzbek
04.10.2011, 19:02
Jahon kinosining eng yaxshi kartinalari bunday kamchilik va xatolardan holi, deb o'ylasangiz... Jahon kinosi...
Uzbegim filmlari shu darajaga yetsa jurnallarda kinokritiklar tarafidan siz ayganday kamchiliklari va yetishganliklari yoritilsa qaniydi...
Ungacha biz siz aygandek kinolarimizni dam chiqarmasdan maqtab maqtab, befarq bo'lib tamosha qilib turaylik.
Egasi esimda yo'gu, nomzodlik minimumi topshirishdan oldin filosofiya darsi o'tganimizda ustozimiz kimnidir fikrini keltirdi, bu quyidagicha: "befarqlik bu tubanlikdir". Hozirgi kunda befarq insonlarni ko'payishi shunday achinarli holatlarni keltirib chiqarmoqdaki endi bu erda gapni ko'paytirmay... sizning gapingizni to'gri deb hisoblay qolamiz.
Zoraki kinolarimiz Jahon kinolaridek kassada rekordlar qoysa...

Nargiza Saidova
05.10.2011, 11:07
Менимча "Келгинди куёв" фильми "исми жисмига мос". Номи хам, узи хам бемаъни ва бачкана.
Уз юртидан кувилганлик хакоратми йукми текширился, агар адашмасам бош кахрамон АКШда бир кизни зурлаганлигида айбланиб кейин Узбекистонга келиб колган. Энг кизикарлиси - ота-онаси бу айбловга ишонган эди. Оилавий комедия учун утаааа "кулгули" мавзу :/

Tulqin Eshbekov
11.10.2011, 08:06
Номи хам, узи хам бемаъни ва бачкана.

Мантиқан тўғри фикр! Фақат, у ҳолда "келгинди"нинг КЕЛГИНДИлигини кўрсатиб ўтиш керак эди.
Менга қолса, бирор кино ё саҳна асарларида "келгинди" сўзини ҳатто қўлламаган маъқул. Негаки, бу бемаъни сўздан маҳаллийчиликнинг бадбўй ҳиди анқиб туради...

Nigora Umarova
11.10.2011, 08:23
Мантиқан тўғри фикр! Фақат, у ҳолда "келгинди"нинг КЕЛГИНДИлигини кўрсатиб ўтиш керак эди.
Менга қолса, бирор кино ё саҳна асарларида "келгинди" сўзини ҳатто қўлламаган маъқул. Негаки, бу бемаъни сўздан маҳаллийчиликнинг бадбўй ҳиди анқиб туради...

Kinolarimizda bunday nomlar to'lib yotibdi-ku: "Oling quda, bering quda", "Mening akam bo'ydoq", "Yetti haykal, bittasi kal", "Charlari"...
Filmlarga nom tanlashda ham "bir marta ko'rishliligi"ga e'tibor qaratilsa kerak. "Kelgindi" so'ziga kelsak, "Kelgindi kuyov" filmni mazmunidan kelib chiqqan, kelinning ham "kelgindi"ligini tushunsa bo'ladi. Biroq qaynonaning "kelgindi"si bo'lishini "Kelgindi qaynona" filmini ko'rgach bildim.
Ulardan ham "anvoyi" hidlar kelmayotgandir. ;)
Hamma narsani mahalliychilikka yo'yish joizmikan?

Tulqin Eshbekov
13.10.2011, 07:48
Hamma narsani mahalliychilikka yo'yish

Ҳамма нарсани эмас, албатта. Ҳамма нарсанинг ўз ўрни борлигини жуда яхши биласиз. Фақат, ўша сўз замирида кўпроқ кўринади наздимда.

Tulqin Eshbekov
13.10.2011, 07:49
Сарлавҳа - асар мазмунининг ярмини ташкил этади, деган ақидага киноижодкорлар ҳам амал қилсалар ва бу борада кўпроқ излансалар мақсадга мувофиқ бўлур эди. "Маҳаллада дув-дув гап", "Ёр-ёр", "Семурғ" каби фильмларимизнинг номини эшитгандаёқ юрагинг орзиқиб кетади! :)

Шох Салтан
17.10.2011, 21:43
"келгинди қайнона"ни маҳаллийчиликка алоқаси бор агар кўрган бўлсангиз ўша келгинди қайнона "келгинди эрини" йўғе боласини "келгинди отаси"ни "Ўзиз қаёқдан келгандингиз, мен сизни одам қилдимку дегани". фильм сўнгида эса шаҳар ҳаёти ёқмай қишлоққа шундай номдор прокурорни кўчиб ўтиши менимча маҳаллийчилик орқали мана "келгинди қайнона" бўлди демоқчи.

Tulqin Eshbekov
19.10.2011, 03:28
маҳаллийчилик

Энди яхши гапларга ўтайлик. Киноларимиздаги ютуқлар ҳақида ким нима дейди? :)

Anvar Atakhanov
19.10.2011, 10:53
Киноларимиздаги ютуқлар ҳақида
Яхши хазил, мазза қилиб кулдим :-)

Шох Салтан
19.10.2011, 11:22
Энди яхши гапларга ўтайлик. Киноларимиздаги ютуқлар ҳақида ким нима дейди?
ўзиз "яхши" гапларни бошлаб берган эдингизку, биз давом эттирдик, шоҳ

Tulqin Eshbekov
23.10.2011, 07:40
ўзиз "яхши" гапларни бошлаб берган эдингизку

Яхши гаплар, чунончи, миллий киноларимизда ютуқлар талайгина. Мулоқотимиз асносида айрим жузъий камчиликларни ҳам айтиб ўтгандим холос.
Миллий киноларимизда қанчалик ютуқлар мавжудлигини айни пайтда Тошкентда бўлаётган халқаро кинофестивалда хорижлик мутахассислар томонидан эътироф этилаётган фикрлардан ҳам билса бўлади! :)

мафтун
23.10.2011, 16:19
Кино саноатимизда бугун физика тилида айтганда диффузия ходисаси руй бермокда. Битта яхши, 10 та буш кинолар олиняпти. яхши деганним факат гоявий эмас, бадиий мукаммал кинолар бор. Масалан, "Ватан", "Туйдаги аза"(адашмадимми?). Ж.Позилжонов иштирокидаги комедиялар хам узига хос.
Танкид -- тирнок остидан кир кидириш эмас!

Tulqin Eshbekov
24.10.2011, 04:51
Кино саноатимизда

Кино - санъатми ё саноат? :)

Битта яхши, 10 та буш кинолар

Ўзи, битта яхши асар яратиш учун гоҳида 10 та бўш-баёв "асар"лар машқ майдони ролини ўташи ҳам бор гап...

мафтун
25.10.2011, 21:12
Иқтибос:
мафтун дан хабар
Кино саноатимизда
Кино - санъатми ё саноат?

Кино саноати деган иборани нахотки эшитмагансиз, домла? Ижод хакида гап кетса, санъат, уни яратиш, аникроги, ишлаб чикариш хакида суз борганда киносаноати дейилади-ку!!!!!!!!!!!!!!

Ўзи, битта яхши асар яратиш учун гоҳида 10 та бўш-баёв "асар"лар машқ майдони ролини ўташи ҳам бор гап...

Бу бутунлай бошка нарса. уйлашимча Сиз битта НАвоий тугилиши учун юзда навоий керак булади, деган гапга чалгияпсиз. Савия деган гап хам бор-ку!

Шох Салтан
29.10.2011, 22:57
Миллий киноларимизда қанчалик ютуқлар мавжудлигини айни пайтда Тошкентда бўлаётган халқаро кинофестивалда хорижлик мутахассислар томонидан эътироф этилаётган фикрлардан ҳам билса бўлади!
домла қайси ўзбек киноси шу фестивалда қатнашди, телевизорда мақтайвериб эзиб юборишди фестивални, кинога келганда Ўзбекистондан қайси фильмлар қўйилди деб тушуна олмадим. қисқа метражли кинокартиналарни тушундим - бор, тўлиқ метражлидачи?

Tulqin Eshbekov
31.10.2011, 07:24
қайси ўзбек киноси шу фестивалда қатнашди

Бу ҳақда газеталаримизда кенг ёритилди-ку! Ҳеч бўлмаса, www.uza.uz сайтига кириб кўринг. Бу борада жаҳон киноижодкорлари, нуфузли ҳайъат аъзолари эътироф этиб, мукофотлаган ўзбек кинолари ва киноижодкорлари ҳақида етарли даражада (суратлари билан!) ахборотлар берилган! :)

Tulqin Eshbekov
31.10.2011, 07:28
битта НАвоий тугилиши учун юзда навоий керак

Нурли чўққи улкан тоғлар устида пайдо бўлади! :)

Шох Салтан
09.11.2011, 00:11
Бу ҳақда газеталаримизда кенг ёритилди-ку!
раҳмат газеталаримизани варрақлаб чиқамиз ва шу кинофорум ҳақида фақат ундай, бундай деган гапларни ўқиб ютган кинолар икки қатор йўғ-е бир қатори ёзилганига кўзимиз тушади ва аттанг шунча пулимга перашка олсам яхшийди деймиз.

Tulqin Eshbekov
09.11.2011, 03:00
шунча пулимга перашка олсам яхшийди

Эртакларда ҳам ёзилганидек, баъзи қорин ғамида яшайдиган "Шоҳ"ларга ўқишдан кўра перашкалар ёқиши ҳеч кимга сир эмас... :)

myu
09.11.2011, 09:20
Эртакларда ҳам ёзилганидек, баъзи қорин ғамида яшайдиган "Шоҳ"ларга ўқишдан кўра перашкалар ёқиши ҳеч кимга сир эмас...
Укийдиган хонаси борми шу газеталарни?

myu
09.11.2011, 09:33
Бу ҳақда газеталаримизда кенг ёритилди-ку! Ҳеч бўлмаса, www.uza.uz сайтига кириб кўринг. Бу борада жаҳон киноижодкорлари, нуфузли ҳайъат аъзолари эътироф этиб, мукофотлаган ўзбек кинолари ва киноижодкорлари ҳақида етарли даражада (суратлари билан!) ахборотлар берилган!
ТВ оркали фестивал якуни хакида курсатувни "Киномания" дастури оркали курдим, бир нарса ажабналарлики, кизил фонга ёзилган ёзувлар, бирорта узбекча суз йук, рус ва инглиз тилларида, фестивал каерда булди?

мафтун
09.11.2011, 21:51
Зулфукор Мусоков (кам сонли) кучли узбек кинорежиссёрларидан бири. Унинг фильмлари, кайси тилда ё кайси мавзу ва жанрда олинмасин, соф узбекона рух уфуриб туради. Фестивалда годиб булган "Кургошин" фильмида хам "Ватан" картинаси каби миллатпарварлик гояси олдинга катта бадиий киймат билан курсатилган.
факат бог тасвирланган жойи, гарчи ок-кора тасвирда олинган булса хам, бугунги кундаги интенсив боглардан бири экани билиниб колибди, менимча

Tulqin Eshbekov
10.11.2011, 05:24
Укийдиган хонаси борми шу газеталарни?

Қалб кўзлари теран инсон миллий газеталаримиздан олам-олам нур топишига биз кафил! :)
Битта-ярита "ўқиб бўлмайдиган" газета қўлингизга тушиб қолса, марҳамат, бизнинг ЎзМУ журналистика факультетига олиб келинг. Фикри теран, зукко талабаларимиз, мураббийлар биргаликда муҳокама қилиб, ўша таҳририятга "шарҳ"имизни ёзиб юборамиз. Мақсад- газеталаримизни чинакам ҳаёт кўзгусига айлантиришдир! ;)

myu
10.11.2011, 19:53
Мақсад- газеталаримизни чинакам ҳаёт кўзгусига айлантиришдир!
Домла, шу гапингизга кушиламан. Аммо канчадан канча муаммолар бор, шулар хакида ёзишмайди, масалан хозирда газ муаммоси, бирор газетада укидизми?
Узр мавзудан четга чикканимга.

Nigora Umarova
11.11.2011, 16:22
Абдуқаюм ЙЎЛДОШЕВ

Сеҳрли кинолар, сирли кинолар
Эссе
I
Болалигида кинони ким яхши кўрмаган? Ким кинонинг тилсимли оламига мафтун бўлмаган?..
Ёдимда, ўтган асрнинг етмишинчи йиллари бошлари. Мирзачўлнинг қоқ киндигидаги хўжаликда, икки қаватли уйда яшаймиз. Чўлқувармиз. Биринчи қаватдаги қўшнининг телевизори бор. Телевизорнинг денг номиям чиройли, жарангдор: “Аэлита”.
Биз болалар кечқурун узун-қисқа бўлиб, “Ишқилиб, овқатланишган бўлишсин-да”, деган илинж билан шу уйга кириб бораверамиз. Уй бекаси қовоқ солиб кутиб олади, аммо биз буни кўрмаганга, билмаганга соламиз ўзимизни, пойгакка ўтирасола диққатимизни “ойнаи жаҳон”га қаратамиз, бутун туриш-турмушимиз билан бошқа ҳеч нарса билан ишимиз йўқлигини кўрсатишга уринамиз. Аммо бека жаҳлдор: косани пиёлага уради, чўмични қозонга. Биз игна устида ўтиргандаймиз, лекин кетолмаймиз: кино кўрсатишяпти. Кино.
Экранда эса бутунлай ўзга олам: ўқ ўтмас қаҳ¬рамонлар фашистларнинг додини бераяпти, ақл¬ли итлар оғир дамларда эгаларига садоқат билан хизмат қилаяпти, учар отлар ботир чавандозларни булутлар орасида сайр қилдирмоқда, саргузашт ишқибозлари очиқ денгизда ёвуз қароқчилар қўлига тушиб қолишмоқда... Булардан қандай қилиб кўз узиб бўлади ахир, қандай? Яна озгина томоша қилайлик, озгинагина...
Аммо бека бизнинг унсиз илтижоларимизга парво қилмайди: тантанали тарзда “Энди биз овқат еймиз” дея эълон қилади. Бу энди очиқдан-очиқ “сийиғинг борида кет” дегани. Шунда биз бу хонадоннинг болаларига ҳасад қилган кўйи, телевизордан кўз узмаган ҳолда ноилож ортга чекина бошлаймиз. Кўчага чиқамиз. Ичимиз қизийди. “Нима бўлди экан?”. Ҳа, кейин нима бўлди экан? Ахир, кино энг қизиқ жойига келганди-да. Кейин нима бўлди экан? Уйни айланиб ўтиб, деразадан бўйлаймиз. Бефойда. Бека тешик-тирқишни маҳкам бекитиб ташлаган: ҳатто овоз ҳам чиқмайди. Алам қилади. Ёмон алам қилади. Ичингда бир нима узилиб кетгандай: кейин нима бўлди экан?..
Тез орада хўжаликдаги ёзги-қишки кинотеатр ишга тушиб қолди-ю, биз болаларга худо берди. Ана томоша-ю, мана томоша! Яна денг, қайси бир оқил одамнинг ўйига келган экан, ишқилиб, катта-кичик тўйларга... кино олиб келиш урф бўлди. Қоронғи тушгандан кейин уй деворига оқ бўз тортиларди, иккита ёрдамчиси бор киномеханик деганлари салобат билан келиб, жиҳозларини ўрнатар, кейин ниманидир шиғиллатиб айлантирар ва қарабсизки, худди афсунгар мисоли деворда тасвир пайдо этарди. У пайтлари тўйларда катта стол қилиш, отарчи олиб келиш йўқ эди. Шу сабабли бўлса керак, катта-кичик меҳмонлару мезбонлар, бола-бақра нафасини ичига ютганча кино томоша қиларди. Кино. Ҳатто буюк афсунгар киномеханик ўта жиддий тарзда лентани алмаштираётган маҳал ҳам биров ҳуштак чалмасди: томошабинлар эҳтиром билан унинг ишини кузатиб туришарди.
Йигирма марта “Шака”ни кўрган акам, қаерга борса “Мера жўппа Ҳиндистана” деб ашула айтиб юрадиган тоғам, Фантомас бўламан деб сочини устарада тақир қирдирган танишим...
Биз “индийский кино”лар мафтуни эдик. “Жаноб 420”, “Дайди”, “Ҳамроз”, “Бобби”, “Зита ва Гита”, “Рам ва Шам”, “Қасос ва қонун” фильмлари кўрилавериб-кўрилавериб, сўзларига қадар ёд бўлиб кетган эди. Шунга қармасдан, ҳар гал Зитами-Гитами, қайси биридир ингичка мўйловли ёмон йигитни қайиш билан ура бошлаганида биз гувиллаб, кўзларимизда севинч ёши билан “Ур у аблаҳни” деб бақириб-ҳайқирардик, гўё Зитагами-Гитагами мадад берардик. Ахир эзгулик ёвузлик устидан ғалаба қозонаяпти, ёмонлик жазосини олаяпти!
Биз-ку, биз, катталар ҳам бунақа киноларни ҳаяжонланиб-энтикиб томоша қилишарди. Ҳамон эсимда: бениҳоя гўзал қасрда кечган навбатдаги ажойиб қўшиғу рақсларни том устида ёнбошлаб олганча ҳайратланиб кузатиб ўтирган ўрта ёшлардаги бир одам беихтиёр армон билан қалпоғини тиззасига ураркан: “Эҳ!.. Мана буни ҳаёт деса бўлади!” дея ҳайқириб юборган эди...
Янги ҳинд киноси келиб қолса, кинотеатрга одам сиғмай кетарди. Одатда, бунақа кинолар икки серияли бўларди. Биринчи серияси қўшни хўжаликда намойиш этилиб бўлингунга қадар биз сабр билан кутиб турардик. Шундан кейингина киномеханигимиз “пат-пат” мотоциклида биринчи қисмни олиб келарди. Кейин иккинчи қисмни. Уйга ярим тунда, аммо кўрилган фильм таассуротидан завқ-шавққа тўлиб қайтардик.
Кино олами эди бу.
(Орадан йиллар ўтиб, қаҳрамони уч дақиқа ичида йигирма хил кийимда, йигирма жойда қўшиқ айтиб, рақс тушадиган бачкана, чучмал ҳинд фильмларини томоша қилолмай қолдим. Бир олим танишимиз эса дунёнинг аллақайси мамлакатида ҳатто бундай фильмларни намойиш қилиш ман этилганини айтиб қолди. Бўлса бордир. Аммо, назаримда, бизнинг бола қалбимизда адолат ҳамиша ғолиб чиқади, деган содда тушунча ўрин олишида ўша қадим ҳинд фильмларининг ҳам ўрни бордек)
Бу орада кўпчиликнинг уйида телевизор пайдо бўла бошлади.
“Уч бақалоқ”, “Капитан Тенкеш”, “Тўрт танкчи ва бир ит”, “Гаровга тикилган ҳаёт” сингари кинолар қаторида “ойнаи жаҳон” бизнинг бола қалбимизни лар¬зага солган жиддий фильмларни тақдим этди: “Ўткан кунлар”, “Тошкент – нон шаҳри”, “Сен етим эмассан”, “Осиё устида бўрон”, “Йигирма олтинчиси отилмасин”, “Солдат отаси”, “Сўна”, “Одам амфибия”... Бу киноларни унутиб бўладими?...

Nigora Umarova
11.11.2011, 16:28
Болалагимдан кинога мафтун бўлдим. Ўртоқларим фотосуратларимизни йиғиб альбом тўлдиришса, мен актёрларнинг суратларини тўплардим. Ўртоқларим “Хотира дафтарлари” тузиб юрган маҳаллари мен кино соҳасига оид газета-журналларни йиға бошладим. Ўқувчилик кезларим Алиса Фрейндлих, Станислав Любшин, Василий Шукшин сингари актёрлар ҳақида роса маълумот тўплагандим ўзиям. (Нимагадир ўша кезлари ўзимизнинг Олим Хўжаев, Наби Раҳимов ёки Раззоқ Ҳамроевларга нисбатан рус ёки иттифоқдош республикаларнинг актёрлари ҳақида маълумот топиш осонроқ эди. Олдингдан оққан сувнинг қадри бўлмас экан-да).
Кўнглимга яқинроқ синфдош дўстларимга актёрлару режиссёрлар, кинолар ҳақида гапириб чарчамасдим. Охири улар ҳам бундай ниҳояси йўқ маърузаларимдан безор бўлишди шекилли, юмшоқлик билан бошқа бу мавзуда қулоқни қоқиб, қўлга бермаслигим ўзимга яхши бўлишини писанда қилишди. Аммо бунақанги ўгитларга қулоқ соладиган ёшда эмасдим. Назаримда дунё фақат кинолардан иборатдай эди. Менинг келажагим эса албатта кино ва фақат кино билан боғлиқ бўлиши икки карра икки тўрт эканлиги каби равшан ҳамда аён эди.
Худди ўша пайтлари телевизорда “Чинор остидаги дуэл” фильмида 17 ёшлардаги бош қаҳрамон йигитча роли ижрочиси учун танлов эълон қилинганини айтиб қолишди. Албатта, осмондаги ойни орзу қилмасдим. Менда актёрлик салоҳияти йўқлигини ўзимам яхши билардим. У-бу нарсалар қоралай бошлаганимдан кейин эса “Мен яхши кино учун яхши сценарий ёзаман”, деган қарорга келиб қўйгандим. Синфимизда эса Сайдаҳмад исмли қорувли, келишган, энг муҳими – актёрлик истеъдоди бор бола ўқирди. Жингалаксоч Сайдаҳмад ҳам қўшиқ айтарди, ҳам мактаб саҳнасида “Никки-о” қабилидаги турли-туман ролларни ижро этарди, ҳаётда ҳам ҳазилкаш, гапга чечан эди.
Эълонни эшитибоқ, Сайдаҳмаднинг олдига чопдим, вазиятни тушунтирдим. Хуллас, Сайдаҳмаднинг бир нечта расмини, у ҳақдаги маълумотларни “Ўзбекфильм”га юбордик. Янглишмасам, мактубимизнинг охири “Биз сизларнинг хабарларингизни зориқиб кутамиз!” тарзида анчайин кўтаринки оҳангда якунланганди.
Ҳар куни почтага борамиз. Бир ой кутдик, икки ой. Жавоб келмади. Ниҳоят бошқа йигитни танлашганидан хабар топдик.
Бу менинг ҳаётда киночилар билан – ғойибона бўлса-да – биринчи бор юзма-юз келишим эди.
Илк “муваффақиятсизлик” кўнглимни чўктирмади. Ҳатто шундай бўлиши табиийдек туюлди. Ахир ҳаммаси ҳали олдинда-ку...

II
Болалигида кинони ким яхши кўрмаган? Ким кинонинг тилсимли оламига мафтун бўлмаган?..
Аммо орзу олови ҳар қанча гуриллаб-ёнмасин, унга вақти-вақти билан имконият ўтинларидан ташлаб турмасангиз, бу гулхан бора-бора сўниши, нари борса ўзидан учқунларгина қолдириши мумкин экан.
Ёзганларимни жамлаб юрардим. Назаримда, мак¬табни битиргандан Тошкентга бориб, журна¬листикага ўқишга кираман-у, бир-икки йил ўқигач, ўзимнинг ҳикоя-қиссаларим асосида ёзган сцена¬рийимни қўлтиқлаб “Ўзбекфильм”га чопаман (гўё би¬ров у ерда мени қучоқ очиб кутиб тургандай).
Бироқ “ҳолва” деган билан оғиз чучиб қолмас экан. Аввало ўқишга киролмадим. Яшаш керак эди. Бир йилга яқин туман газетасида ишладим. “Ёзувчи бўлиш учун журналистикада ўқиш шарт эмас”, деган хулосага келдим-у, политехника институтига ўқишга кирдим.
Тошкентда нима кўп – кинотеатр кўп.
Бахтимга, гуруҳимизда кино ишқибозлари анчагина эди. Қайси кинотеатрга янги фильм келганини эшитсак, дарсдан чиқа сола ўша ёққа чопардик.
Мен бўлса ора-сира ҳеч кимга билдирмай Чи¬лонзордаги “Ўзбекфильм”га бораман. Бинодан сал нарида туриб, унга кириб-чиқаётган таниш актёрларни, аксарияти соқолдор режиссёрларни томоша қиламан, баъзида сал яқинроқ келиб, уларнинг ўзаро рус тилида гаплашишаётганини эшитаман. Сўнг, катта иш қилиб қўйган одамдай гердайиб ётоққа қайтаман.
Голливуд экранларимизга энди-энди кириб келмоқда, машҳурлик шоҳсупасида эса ҳамон Болливуд эди.
Талабалар шаҳарчасидаги “Нукус” кинотеатрига ёки Санъат саройига яқинлашиб бўлмайди – одам минди-минди, кўпчилик тонг саҳардан келиб навбатда туриб олган: ахир, “Диско раққоси” бўлаяпти. Биз ҳам роса бир ҳафта уриндик, барибир бу кинони кўриш бахтига муяссар бўла олмадик. Шундай кунларнинг бирида бизни институтдан Россиянинг Горький (ҳозирги Нижний Новгород) шаҳрига, машҳур “ГАЗ” заводига уч ойлик ишга юбориб қолишди. Шаҳарга келсак, ётоқхонамизга яқин кинотеатрда худди шу фильм кетаяпти-да. Нарсаларни жойлайсола, кинотетрга чопдик. Кинони... ярми бўш, шунинг учунми, ҳувиллаб турган залда томоша қилдик. Томошабинларнинг деярли ҳаммаси Ўзбекистондан, Қозоғистондан келган талабалар.
Кино барибир ўз номи билан кино-да. Уни берилиб кўрган томошабинда айрим қаҳрамонларга тақлид қилиш истаги ўз-ўзидан, беихтиёр пайдо бўлади. Дейлик, ўша йиллари “Али Бобо ва қирқ қароқчи” фильмидаги “Хатуба...” қўшиғидан мисраларни нотаниш қизларга қарата айтаётган йигитлар учраб турарди. Ё бўлмаса ёшлар орасида мушкетёрларнинг “Пара-пара-парадуемся...” ёки ҳиндча “Жимми-жими” қўшиқлари қанчалик машҳур бўлса, кўчада Талгат Нигматуллинга ўхшаб (“ХХ аср қароқчилари”) елкаларни учириб-учириб юриш ҳам шунчалик урф бўлганди.
Лекин тақлид ўз номи билан тақлид-да. Тақлидга зўр берган одам юзига ниқоб тутиб олганга ўхшайди: унинг аслида кимлигини билиб бўлмайди. Бундай одам оломонга қўшилиб, изсиз сингишиб кетадими ёки Шасхга айлана оладими? Нима, инсон қайта-қайта дунёга келармидики, бунисида унақа яшаса, кейингисида бошқача...
Мана шундай ўйлар таъсирида бўлса керак, ўша йиллари кино мавзусидаги дастлабки машқларимни қоралагандим. Мана уларан бири:

...Поезд юриб кетар. Сўнгги вагонга
Бош қаҳрамон базўр етиб олади.
Ундан қуюқ тутун билан йўғрилган
“Севаман!” деган сўнг садо қолади.

...Қай қиз юрагида ҳис этиб қутқу,
Тангрини ёд айлаб, ўқиса дуо,
Билингки, жанггоҳда суюкли ёри
Кўксига дайди ўқ теккан шу асно.

...Зимистон, фожеий оҳанг бағрида
Ғичирлаб очилса эшик ногаҳон,
Чироқ ёқилмай ҳам туриб, аслида
Мавҳум бир жиноят бўлгани аён.

...Бемисл табиат бағрида икков,
Висол шаробидан сархуш ва жўшиб,
Фалакка боқишса, билингки, дарров
Жаранглай бошлайди мусиқа, қўшиқ.

Бизлар яшаяпмиз. Ўй-фикримизга
Саноқсиз кинолар қуришган макон.
Ҳаттоки кўпинча ўз-ўзимизга
Ҳукмрон бўлади қай бош қаҳрамон.

Бизларнинг севгимиз кимгадир тақлид,
Тақлид сўзларимиз, қилиқларимиз.
Кечаги фильмнинг қаҳрамонидек,
Сигара чекамиз бугун баримиз.

Борлиққа беписанд боқиб агар биз,
Китобий сўзлардан сўйласак узоқ,
Шу дам биз – биз эмас. Бу ҳолатимиз
Ўзликка кинодан қўйилган ямоқ...

Бизлар яшаяпмиз. Ўй-фикримизга
Саноқсиз кинолар қуришган макон.
Ўзимиз ҳам сўнгсиз олам саҳнида
Артистга айланиб қолдик бегумон.

Бўғзимга тиқилиб юрак ногаҳон,
Оддий ҳақиқатни ҳис этдим: ҳайҳот,
Сўнгги саҳна, сўнгги нафас олдидан
Йўқ-ку “Дубль!” дея қичқиргувчи зот...

Nigora Umarova
11.11.2011, 16:33
Кино – санъатнинг аудиторияси энг катта соҳаси. Уни бирданига юз минглаб, ҳаттоки миллионлаб одамлар томоша қилишлари мумкин. Шу сабабдан бўл¬са керак, Абдулла Қаҳҳорнинг машҳур “Адабиёт атомдан кучли” деган гапини маълум маънода “Кино ядро бомбасидан ҳам кучли”, дея айтиш мумкиндир. Буни яхши тушунганидан бўлса керак, шўро давлати мафкуранинг муҳим соҳаси сифатида кинодан маблағини аямаган. Тенгдошларимиз, катта авлод кенг тарғиб-ташвиқ қилинган “Ёш гвардия”, “Коммунист”, “Бонивурнинг қалби”, “Баҳорнинг ўн етти лаҳзаси” сингари фильмларни яхши эслашса керак. Ё бўлмаса биз Минск шаҳрида амалиётда эканимизда бутуниттифоқ экранларида бир вақтнинг ўзида “Европа тарихи” номли буткул сиёсийлаштирилган, капитализмнинг ич-ичидан қанчалар ириб-чириб бораётганлигини кўрсатишга бағишланган фильм премьераси бўлиб ўтганди. Ёки бўлмаса ўзимизнинг Ҳамза салкам оташин инқилобчига чиқариб қўйилган “Оловли йўллар” сериалини эслайлик.
Айни пайтда, шубҳасиз, мафкура қуроли эмас, яхши санъат асари бўлган кино атрофга янгича нигоҳ билан қараш имкониятини беради. Таганрог шаҳрида бўлса керак, охирга сеансга тушиб, Болтиқ бўйи киноижодкорлари яратган “Қайлардадир йиғлар зарғалдоқ” фильмини томоша қилдик. Иккинчи жаҳон уруши йиллари. Француз қаршилик ҳаракати. Охирги кунларини кўраётган касалманд, кекса муҳожир рус генерали титраб-қақшаганча ёлғиз қизини фашистларга қарши курашга йўллайди. Қиз асирга тушиб қолади... Хуллас, жуда таъсирли кино.
Фильм тугаб, тўлқинланган ҳолда залдан чиқаётганим маҳал сўнгги қаторда юм-юм йиғлаб ўтирган бир ўсмирга кўзим тушиб қолди. Очиғи, шу йигитчага ҳавасим келди. Шу оқшом яна бир нарсани қораладим:

ОХИРГИ СЕАНС
16 ёшга тўлмаганлар киритилмайди.
(Киноафишадан)

Экран ёришади.
Ёнади чироқ.
Эшиклар қарсиллаб очилар бир-бир.
Зал бўшайди.
Сўнгги қаторда бироқ
Йиғлаб ўтирибди биргина ўсмир...

Вилнюс шаҳрида Леонид Филатовнинг “Муваффақият” фильмини кўрдик. Худди театрга келгандек яхши кийиниб олишган томошабинлар актёрлар суратлари осилган залда хотиржам айланиб юришибди. Томошадан олдин қаҳва, ширинликлар бемалол. Шунга қарамасдан, кино бошланишидан беш дақиқа бурун ҳамма ўз жойини эгаллаб бўлди. Томоша пайти “чурқ” этган овоз эшитилмади.
Мен шунда бир нарсага эътибор бердим. Шаҳар кинотеатрларининг биронтасида ҳиндча фильм намойиш қилинмаётганди. Кўпчилик жиддий фильмлар эса литва тилида.
Томошабин маданиятига Минск шаҳрида ҳам гувоҳ бўлдик. Бу ерда стереофильм томоша қилдик. Ёш-қари томошабинлар эшикдан навбат билан, битта-битта кириб, махсус пластмасса кўзойнакни олишади, фильм тугагандан кейин тартиб билан зални тарк этишаркан, кўзойнакни шундай эшик ёнидаги столга қўйиб кетишади...
(Яқинда кино соҳасидаги тадбиркорлардан бири суҳбат орасида тез кунлар ичида стереофильм суратга олдиртирмоқчи эканлигини, бир-иккита кинотеатр билан ҳам гаплашиб қўйганлигини айтаркан, кўзойнак етказиб туриш масаласи муаммо бўлишини гапириб қолди. Ҳайрон қолдим. Бунинг нимаси муаммо? Бир марта етарлича олинса бўлди-да. Томошабин сеанс пайти тақади, кейин ташлаб кетади. “Олиб кетиб қолишади!”, деди тадбиркор ишонч билан. “Кўзойнагингизнинг кимга кераги бор? Уни бошқа жойда ишлатиб бўлмаса?” дедим ҳайрон қолиб. “Барибир олиб кетиб қолишади...”)
Кино мўъжизалари билан гўзал, тилсимлари билан мафтункор, ақл бовар қилмас ҳодисотлари билан жозибали. Айни пайтда азалдан аён ҳақиқат бор: ҳар қандайин синоат ўзининг сирлилик пардасини йўқотганидан кейин зерикарли, одамнинг энсасини қотирадиган жўн томошага айланиб қолади. Дейлик, сизни ҳайратга солган кўйи кўз олдингизда кўзбойлоғичнинг кафтида йўқ бўлиб қоладиган зўлдирча аслида жипс бармоқлар орасидан жой олганини билиб олганингиздан кейин бундай “фокус”ни кўриб қанчаям ҳузур қилардингиз...
Бир куни телевизорда кинолардаги мураккаб кадрларни тасвирга олишда ишлатиладиган усул-воситалар, техник жиҳозлар ҳақида махсус кўрсатув намойиш қилиб қолинди. Тез орада эса шу мазмундаги мақола марказий газеталардан бирида чоп этилди. Муаллиф “Мана, мен сирларингни билиб олдим!” дегандай анчайин нописанд оҳангда турли чизмалару суратлар ёрдамида киночиларнинг авра-астарини ағдариб ташлаганди.
Кўрсатув ҳам, мақола ҳам менда оғир таассурот қолдирди. Анчагача ўзимга келолмай юрдим. Гўё менинг кино ҳақидаги болалик тасаввурларимни кимлардир аёвсиз равишда топтаб-эзиб ташлашгандек эди.
Тўғри, тез орада бу туйғу ўтиб кетди: ахир, кино ўз номи билан кино-да – у бундай “фош этиш”лардан юқорида туради. Ўша пайтлардаги ҳиссиётларимни эса шеърда шундай ифодалагандим:

Қаҳрамон чўққидан қулаб кетади,
Кулга айланади юксак бинолар.
Бизни ҳайратларга банди этади
Сеҳрли кинолар, сирли кинолар...

Болакай қошида Қорбобо бирдан
Либосини еча бошлаган каби,
Кино сирларини битта билимдон
Аямай бир-бир фош эта бошлади...

Масалан, мени ҳеч қизиқтирганмас
Кинога керакли ускуна, жиҳоз.
Кинодан мен турфа топқирлик эмас,
Ҳаёт тасвирини излайман, холос.

“Кино – мўъжизалар салтанатидир,
Кино – сеҳргарлик дунёси азал...”
Менга гўдакликдан ошно бу фикр
Қадрин йўқотмаса дейман ҳар маҳал.

Майли, каскадёрлар иштирок этсин,
Майли, ёниб кетсин қоғоз бинолар.
Кулдирсин, йиғлатсин, ўйлатиб қўйсин
Бизларни сеҳрли, сирли кинолар.

Мўъжиза – мўъжиза бўлсин-да мудом,
Мўъжиза найрангга ўхшаб қолмасин.
Ҳеч ким чўкаётган одамга қараб
“Мураккаб съёмка!” дея олмасин...

Энди кинонинг... ёқув қудрати ҳақида бир оғиз сўз. Саксонинчи йилларнинг ўрталари эди. “Қайта қуриш” баҳона бирдан экранларни фаҳш, зўравонлик, қонунга бўйсунмаслик тарғиб қилинган, қаҳрамонлари шундай ватанда яшаб юрганидан уяладиган, чет элга сажда қилинадиган фильмлар босиб кетди.

Nigora Umarova
11.11.2011, 16:37
Бир танишим кинотеатрдан бери келмай қўйди. Ҳар куни кеч тушиши билан титраб-қақшаб, кўзлари ёнганча кинотеатрга жўнаб қолади. Танишимнинг ру¬ҳиятида ҳам қандайдир ўзгаришлар юз бераётганди: у қайлардандир яланғоч аёллар суратлари чоп этилган журналларини топиб келиб, бундай расмлар би¬лан хонаси деворларини тўлдириб ташлади. Мен “Оққушларни отманг”, “Қизил бодрезак”, “Тазурру” фильмларини мақтасам, унинг оғзидан ўзи ҳар куни бориб, қайта-қайта томоша қиладиган “Кичик Вера”, “Менинг исмим Арлекино”, “Қарз қоғозлари” тушмасди. Бу киноларни бирров томоша қилиб, танишимнинг қандай касаликка чалинганини англагандай бўлдим. Фаҳш кинолар уни адойи тамом қилганди. Тез орада пайдо бўлган видеомагнитофонлару улар орқали намойиш этила бошланган пуллик сеанслар танишимни буткул одамлик сиёғидан чиқариб қўйди. Ўша пайтлари, аниқроғи 1987 йили ўша танишимнинг тилидан ёзгандим:

ЗАМОНАВИЙ КИНОМУХЛИС
“Кичик Вера”, “Менинг исмим Арлекино”, “Қарз қоғозлари” ва бошқа фильмларни кўриб

Саъдий ғазаллари фаромуш, бадар,
Ташлаб ҳам кетдилар сабий хаёллар –
Экрандан ҳам оқшом саҳарга қадар
Шаҳватга чорлайди бузуқ аёллар...

Кундузлар қасамлар ичаман бечек,
Ўзни азмларга кўмиб ташлайман.
Лекин иродасиз, ожиз бангидек
Ҳар шом титраб-қақшаб ёна бошлайман.

Ва кўкнор тутади маккора экран –
Яланғоч танларга очилдастурхон.
Онгимни қоплайди сархуш бир туман,
Суюлар телба ҳирс етовида қон.

Тепалик тубида чувалчанг мисол,
Тўлғониб қолгандай гоҳ увол туйғу,
Шивирлаб қўяман аламли, беҳол:
“Санъатлар ичида энг муҳими шу...”

Албатта, истеҳзо билан тилга олинган сўнгги жумла кимга тегишли эканлиги маълум. Аслида эса танишим “Бошқалар ҳам бораяпти-ку, битта мен эмас-ку, зал тўлиб-тошиб кетган-ку”, деган ибтидоий баҳона билан ўзини оқлашга уринарди.
Ўша пайтлари заводда ишлардим. Балки кўпчиликнинг ёдида бордир, дўконлар шип-шийдам, оддий колбасага ҳам, қийшиқ авторучкага ҳам узундан-узоқ навбат, уйга бирон керакли нарса сотиб олиш учун эса димоғидан эшакқурт ёғадиган сотувчилардан таниш-билиш қидиришга тўғри келади. Тошкент дўконларини уч кун қидириб ҳам, колонкали стерорадио тополмаганим эсимда. Баъзан иш орасида фурсат топиб, “Ўзбекфильм”га бораман. Киностудия ҳам тобора ҳувиллаб борарди назаримда.
Бу ёқда эса фош этишлар, таъна-дашномлар, қандайдир илонлар қўриқлаётган олтинлар, зиндонлар... Хуллас, ҳаётнинг ўзи гротеск кинога айланиб кетганди.

Nigora Umarova
11.11.2011, 16:45
III
Кино мендан, тўғрироғи, мен кинодан тобора узоқ¬лашиб кетаётгандек эдим. Кино мен учун бир умрлик ушалмас орзу, армонга айланиб қоладигандай эди.
Ниҳоят, кутилмаганда муз ўрнидан кўчди.
Тўқсонинчи йилларнинг охирлари бўлса керак, телевидениенинг бир ходими “Ёшлик” журналида эълон қилинган “Катта ўйин” саргузашт қиссам бў¬йича сценарий ёзиб беришни таклиф қилиб қолди. Қулоқларимга ишонмайман денг.
Бир ҳафта ўтириб, – асар ўзимники, ахир, қаҳ¬рамонларинию воқеаларни ёддан биламан, – юз саҳифага яқин киносценарий ёзиб ташладим-у, ҳаяжон оғушида обориб, қўшқўллаб топширдим.
Бир, икки, уч... ўн ой, ахийри бир йил ҳам ўтди – ҳеч қандай дарак бўлмади. Кутавериб чарчадим.
Афтидан, ниманидир нотўғри қилганман, аммо айнан нимани – шуни тушунмасдим.
Балки шу сабаблидир, орадан бир неча йил ўтгандан кейин, янги аср бошларида “Ўзбекфильм”дан қўнғироқ қилиб, асаримни сўрашганида бу таклифни анчайин совуққонлик билан қабул қилишга ўзимда куч топа олдим. Тўғри қилган эканман. Зеро, бу асар ҳам қумга тушган сув томчисидай изсиз кетди.
Учдан кейин – пуч. Энди кинодан қўлимни ювиб қўлтиққа урсам ҳам бўларди. Шундай қилдим ҳам.
Айнан ўша пайтлари хусусий студиялардан ёмғирдан кейинги қўзиқориндай бодраб чиққан “кўнгилочар”, “хонтахта” фильмларни кўриб эса, “Балки кинога яқинлашмай тўғри қилгандирман, ахир булар кино эмас, шармандалик-ку”, қабилидаги юпанч аралашган қарорга ҳам келиб қўйдим. Ахир булар қанақа фильмларки, томоша қилиб ўтириб бу қадар дидсизликдан, паст савиядан уялиб кетасан, кўзингни қаерга яширишни билмайсан, ноилож атрофга аланг¬лайсан, нари борса томоқ қирасан, домла Абдулла Қаҳҳор “танқиддан тубан” деганда шундай “асар”ларни назарда тутгандир деб ўзингни чалғитишга уринасан. Аммо бунинг бари бефойда. Чунки бу кинони юзлаб, минглаб, миллионлаб одамлар томоша қилаётганини биласан, чунки улар телевизор орқали қайта-қайта айлантирилаяпти. Матбуотда, кўнгилочар газеталарда пайдо бўлган сариқ ранг киноларга ҳам кўчиб ўтганини кўриб афсусланасан. Аммо қўлингдан бошқа нимаям келарди.
(Ўзим ишлаётган газетада шундай туссиз фильмлардан бирини енгилроқ бўлсаям танқид қилиб чиққандик. Томоша шу куни бошланди: ўпка-гинага, кинони мутлақо тушунмасликда айблаган (“Сизлар кинода прафансизлар-ку! Қаламим бор деб ҳар нарсани ёзаверасизларми? Нима, биз сизларнинг газитларингга бурнимизни суқаяпмизми?”) қўнғироқлар-ку, майлига, аммо шундоқ тўрсайиб кириб келган вакил тўсатдан сизни “Бу фильмнинг муаллифи бўлган машҳур Фалончихон акани” беҳурмат қилишда, обрўсини тўкишда айблаб, бу фитна орқасида кимлар турганини айтиб беришни талаб қилиб туриб олганига нима дейсиз?..)
Хуллас, соқоллию соқолсиз режиссёрлардан кўнглим қолиб юрган 2006 йил бошлари эди. Уюшмадан, Раҳимжон ака бўлса керак, “Ўзбекфильм”дан қўнғироқ қилганини айтиб қолишди. Мени сўрашибди. Парво ҳам қилмадим. Орадан ўн-ўн беш кун ўтиб, яна шу ҳол такрорланди. Яна эътибор бермадим. Ниҳоят, икки ҳафталардан кейин яна “Ўзбекфильм”дан сўрашганини айтишганида, мени йўқлаган одамнинг кимлиги билан қизиқдим. Ҳотам Файзиев дейишди.
Мен пахмоқ оқ сочли, қуюқ мўйловли, ташқи кўринишидан Эйнштейнга ўхшаб кетадиган Ҳотам Файзиевни шу пайтгача фақат телевизорда кўргандим. У кишининг “Тошкент – нон шаҳри”, “Маҳаллада дув-дув гап”, “Беруний”, “Дилхирож” фильмларига опреаторлик қилганини ҳамда ўзим бир неча маротаба мириқиб томоша қилган “Оқ бино оқшомлари” фильмининг режиссёри эканини билардим. Шундай ҳурматли одам каминани уч маротаба сўраттирган экан-у, мен бепарво юраверибман-да.
Хуллас, қўнғироқ қилдим. Ҳотам ака учрашишни таклиф қилди (“Сиз айтган жойга, сизга маъқул пайти етиб бораман”). Учрашдик. Буни қарангки, Ҳотам ака кўплаб адабий нашрлар қатори “Ўзбекистон адабиёти ва санъати” газетасини ҳам мунтазам ўқиб бораркан-у, газетанинг ўзига маъқул туюлган, кино қилса бўладиган ҳикоя чоп этилган сонини алоҳида олиб қўяркан. Бундай ҳикоялар сони учтага етгач, Ҳотам ака зингил солиб қарасаки (мутлақо тасодифан, албатта), учта ҳикоянинг ҳам муаллифи бир киши бўлиб чиқибди.
Бундай эътибордан мамнун бўлдим, албатта. Аммо Ҳотам аканинг шу учта ҳикоя бўйича учта новелладан иборат тўла метражли бадиий фильм яратиш ҳақидаги таклифини унча хушламайроқ қарши олдим. Чойдан куйган қатиқни ҳам пуфлаб ичади. Мен яна аввалги ҳолатлар қайтарилишидан чўчирдим. Ҳотам ака бўлса мулойимлик билан мени кўндиришга уринарди.

Nigora Umarova
11.11.2011, 16:45
Ахийри битта ҳикоям асосида сценарий ёзиб келишга рози бўлдим. Ҳотам аканинг биргаликда иш¬лаш ҳақидаги таклифини рад этдим. Ахир ҳикоя ўзимнинг асарим бўлса. Сценарийнинг нима қийин жойи бор: мисол учун, ҳикоядаги “У ўрнидан турди” деган жумлани сценарийда “У ўрнидан туради” қилиб тўғрилайман, тамом-вассалом. Сал лофи билан айтадиган бўлсак, бунақанги сценарийни эрмакка писта чақиб ўтириб ёзиб ташлайман.
Ҳотам ака мулойим табассум билан мени кузатиб қолди.
Уч-тўрт кун ичида сценарийни шариллатиб ёзиб ташладим. Қоғозга чиқариб, гердайганча кўтариб келдим: “Мана бунақа бўлади сценарий деганлари!”.
Ҳотам ака сценарий муаллифини хурсанд кутиб олди ва асаримни қўлда қалам билан ўқиб кўришга изн сўради: “Агар баъзи мулоҳазалар туғилиб қолса, четига қалам билан белгилаб кетаман”. “Марҳамат, бемалол ўқийверинг”, деб қўйдим. Ичимда бўлса ўзимга ўзим мақтанаман: “Қаеригаям қалам теккизасиз, Ҳотам ака? Майли, бир уриниб кўринг...”
Ҳотам ака сценарийни шошмасдан, диққат билан, тўхтаб-тўхтаб ўқий бошлади.
Мен бу жараённи батафсил тасвирлаб ўтирмайман. Лекин у мен учун жуда азобли кечганини айтиб ўтсам кифоя қилар. Зеро, ўн саккиз саҳифалик сценарийни Ҳотам ака уч-тўрт соат ичида ўқиб тугатганида унда қалам текизилмаган соғ саҳифа у ёқда турсин, соғ жумла қолмаганди!
Буни кўриб кўзим чиқиб кетгандай бўлди.
Аҳволимни тушунди шекилли, Ҳотам ака ўз мулоҳазаларини ётиғи билан тушунтира бошлади: сценарийда сўз минимал даражада, жуда-жуда кам ишлатилиши керак; диалоглар, қаҳрамонларнинг суҳбатлари ҳам жуда қисқа бўлиши керак; баъзан муаллиф бир саҳифада айтмоқчи бўлган гапни кинода қаҳрамоннинг бир қараши ёки ҳолати билан ҳам берса бўларкан...
Ниҳоят сценарийни қандай ёзиш бўйича дастлабки сабоқни берган Ҳотам ака мен ёзиб келган “асар”ни озгина қайта ишлаш лозимлигини билдирди. Ҳотам ака “озгина” деганда асарни бутунлай қайти ишлашни назарда тутишига эса тез орада амин бўлдим...
Хуллас, мен ҳафта-ўн кун ЧСБ, яъни чаласаводликни битириш курсига қатнагандай Ҳотам аканинг олдига келиб, киносценарий қандай ёзилиши борасида маърузалар эшитдим. Бахтимга, Интернетда ва Россияда чоп этиладиган кинога оид журналларда айрим машҳур фильмларнинг сценарийлари матни бор экан. Уларни ҳам ўқиб чиқдим. Назария билан амалиёт қўшилгандек бўлди ва ўзим “шедевр” тусмол қилиб турган сценарийим қанчалар бўш, қанчалар хом эканлигини кўрдим...
Мана гап қаерда экан! Мен бўлса телевидение билан “Ўзбекфильм”дан ўпкалаб юрибман. Аввал эплаб сценарий ёзишни ўрганиб олсанг-чи!
Ҳотам аканинг далдаси билан енг шимариб ишга киришдик.
“Ўзбекфильм” биносида Ҳотам аканинг мўъжазгина хонаси бор. Мен уни “ярим ертўла” (“полуподвал кабинет”) деб атайман. Чунки хонага кирсангиз, де¬разанинг ярмига қадар ерга кириб турганини кўрасиз. Хона зах, иситиш тармоғи ишламайди.
Биз мана шу кабинетда деярли уч ой ўтириб, “Кичкина одамлар” фильмининг сценарийсини ёздик. Бировга бу гапни айтсанг, ишонмайди: ўзи тайёр учта ҳикоя бўлса, шундан учта новелла сценарийсини ёзиш шунча машаққатми? Машаққат экан. Машаққат бўлганда ҳам унча-бунча эмас.
Мен ўсмир ёшимда у-бу нарса ёза бошлаганимда, Абдулла Қаҳҳорнинг ҳикоялари ва мақолаларини ўқиб, имконим даражасида сўзга хасисликни ўргандим. Устоз Қаҳҳор сўзни деворга михлаб, қалпоғини олиб ташла, деб ўргатади. Аммо Ҳотам ака, назаримда, сўзга хасисликда Қаҳҳор домладан ҳам ўтади-ёв. Таъбир жоиз бўлса, Ҳотам ака сўзни деворга михдай қоқиб, қалпоғини олиб ташлаш билангини кифояланмасдан, михнинг устидан девор рангида бўяб ҳам қўядики, токи бирон мардум бу ерда сўз борлигини билиб қўймасин. (Айнан Ҳотам Файзиев “Ўткан кунлар”нинг иккинчи варианти тасвирга туширилаётганида қаҳрамондан ўн беш қадамча нарида турган девордаги кичкинагина доғни кўриб қолиб, шартта суратга олишни тўхтатганини эшитганмисиз? Бунга бутун гуруҳ, актёр Ёқуб Аҳмедов гувоҳ).
Хуллас, Ҳотам ака эринмайди, ҳар битта сўзни пуфлаб, чангдан тозалаб, салмоқлаб кўради, шундан кейин ҳам “Шу жойда шу сўз шартмикан?” деган иш¬тибоҳини овоз чиқариб айтади ва охир-оқибат уни ҳам отиб юборади. Ҳотам аканинг шиори: “Битта сўзда айтиш мумкин бўлган фикрга битта жумла ишлатишнинг нима кераги бор?”. Гоҳида ҳикоядаги тўртта жумладан қолса бир-икки сўз қолади, бўлмаса шу ҳам йўқ.
Биз ёзувчилар баъзан кино аҳлига сал нописандроқ қараймиз. Гурунг чоғлари “Ҳар қандай фильм асосида сўз ётади, режиссёрлар буни тушунишмайди-да”, деб баланддан келиб, иддао ҳам қилиб қўямиз. Аммо сўзга сиқиқликни, сўзни авайлаб ишлатишни киночилардан ўргансак арзир экан. Бунга ўзим гувоҳман.
Ҳотам аканинг хонаси тор, муздай, зах. Ярим соат ишлаганингиздан кейин совуқ ўта бошлайди, бармоқларим увишади, талабалик пайтида шамоллатиб қўйган буйрагим санчиб оғрийди. Аммо режиссёрнинг олдида сир бой бергим келмайди. Менинг қунишиб қолганимни кўрган Ҳотам ака аччиқ қаҳва дамлаб беради, сўнг хонадаги ягона иситгич воситаси – прожекторни ёқиб қўяди. Шу билан иш келган жойидан давом этади. “Э, Худо! – деб қўяман баъзан ўзимча оғриниб. – Бу сценарийдан кўра битта қисса ё роман ёзиш минг марта осон эди-ку менга! Ўзимни қийнаб нима қиламан? Ҳали бу иш бўладими, бўлмайдими, ким билади...”
Ҳотам ака бўлса эзғилаб савол беришини қўймайди: “Нима деб ўйлайсиз, қаҳрамонимиз мана шу вазиятда шу гапни айта оладими?”. Тишимни тишимга босаман, ўзимни қаҳрамоннинг ўрнига қўйиб кўраман, ўйланаман, тасаввур қиламан ва охир-оқибат режиссёр тўғри айтаётганига иқрор бўламан: “Йўқ”. “Келинг унда бу монологни олиб ташлаймиз-да, бошқа оддийроқ жумла топамиз”. Осон бўлса экан “оддий жумла” топиш... Аммо бошқа илож йўқ, пешонани эзғилаганча қаҳрамонимиз айтиши мумкин бўлган “оддий жумла”ни қидира бошлаймиз.
Ҳа, бундай шароитда ишлаш оғир эди. Бироқ... бу не мўъжизаки, менинг кўз олдимда – аста секинлик билан бўлса-да, – қаҳрамон шаклланиб келмоқда эди. Худди юксак бино митти ғиштчалардан бунёд бўлгани каби, бизнинг жумлаларимиздан тирик одам яралмоқда эди: у на менинг ва на режиссёрнинг йўриғига юрарди – ўзининг айтар сўзлари айтиб, қиладиган қилиқларини кўрсатиб турарди. Ана шунда режиссёрнинг “Мен қаҳрамонимни кўришим керак”, деган гаплари тагида қанчалар чуқур маъно борлигини тушуниб етдим.
Тўғри, бир машҳур режиссёрнинг “Сценарий битди, фильм тайёр, энди уни олиш қолди, холос” деган гапини ўқиганман. Аммо ҳаётда бундай бўлмас экан. Ҳеч бўлмаганда бизнинг шароитда.
Уч ой деганда сценарийнинг биринчи кўриниши битди.
Нима учун биринчиси деяпман? Чунки ҳали олдинда уни жуда катта синов – Бадиий кенгаш чиғириғи кутарди.

Nigora Umarova
11.11.2011, 16:59
IV
Бадиий кенгаш...
Унга тўхталмасак бўлмайди.
Агар тақдир тақозоси билан “Ўзбеккино” Бадиий кенгашининг бирон йиғилишида иштирок этиб қолсангиз-у, у ердаги қизғин баҳсларга, томоқ қуриб қолгунча давом этадиган бақир-чақирларга, баъзида учраб қоладиган ёқа бўғишларга гувоҳ бўлсангиз, ҳайратдан ёқа ушлашингиз турган гап. Ахир сиз кенгашнинг ўн бир ёки ўн уч аъзосининг кўпчилиги муҳокама этилаётган сценарий сифатли бўлиши учун жонини жабборга бериб талашаётганини кўрасиз-да. “Ҳа, бунақанги талабчан, принципиал муҳокамадан ўта олган ҳар бир сценарийдан фақат “шедевр” фильм яратилиши керак”, деган хулосага келишингиз ҳам турган гап.
Таассуфки... Майли, бу алоҳида мавзу.
Кенгаш аъзолари ҳам тирик одамлар. Инчунун, дид, савия ҳар хил. Муҳокама чоғлари паст-баланд гаплар билан бир қаторда баъзан куракда турмайдиган эътироз ва луқмалар ҳам эшитилиб қолади. Дейлик, бир аъзо ғоят жиддийлик ила сценарийда ўғрилар ўзларига хос тилда, яъни ўғрилар жаргонида гапирмаётганлигидан ёзғириб қолди. Бу кишига ҳамма ўғрилар ҳам тўртинчи синфдан кейин мактабни ташлаб кетганлардан иборат эмаслигини, улар орасида мактабни, эҳтимолки институтни ҳам тугатганлари учраб қолиши ҳақиқатга яқинроқлигини тушунтириш ғоят оғир кечди. Ё бўлмаса каминанинг кейинги сценарийларидан бири муҳокама қилинаётганида бир мўътабар идоранинг раҳбари номидан келган жиддий вакил сценарий бўйича қаҳрамон учаётганлигини таъкидларкан, янада жиддият ила талаб қилиб қолди: “Муаллиф марҳамат қилиб бизга тушунтириб берсин, бу аёл қандай қилиб учаяпти ўзи?” Нима, энди шўрлик муаллиф ўртага чиқиб, учиб бериши керакми? Шусиз ҳам пойгакда, худди шу сценарийни ёзгани, шу-унча одамни овора қилгани учун айбдордай бош эгиб, игнанинг устида ўтиргандай безовталаниб ўтиргани камми...
Айни пайтда иккала қўлимни кўтариб тан бераман, муҳокама пайтида жуда қимматли мулоҳазалар, тавсия-лар, маслаҳатлар, ўринли танқидлар ҳам айтиладики, уларни вақтида қоғозга тушириб олсангиз бас.
Шундай қилиб, сценарийимиз кенгаш аъзоларининг фикр-истакларини ҳисобга олиш тавсияси билан муҳокамадан ҳам ўтди. Сўнг адабий сценарий озроқ қайта ишланди, режиссёрлик сценарийси ёзилди, фильм бюджети тасдиқдан ўтказилди, рол ижрочиларига актёрлар кастинги ўтказилди, бош ролларга икки-учтадан номзодлар танланди, улар бадиий кенгаш тасдиғидан ўтказилди (бу нисбатан анча осон кечадиган жараён) ва ниҳоят орзиқиб кутилган суратга олиш майдонида режиссёрнинг ўктам овозда “Мотор!” деган фармони жаранглади...
Аммо дўппини осмонга отишга ҳали эрта. Фильм тасмага (лентага) олинаяпти, видео эмас. Чарли Чаплин бир эпизодни эллик-олтмиш маротабалаб қайта-қайта саҳнага олган замонлар ўтиб кетган. Чунки тасма бор-йўғи иккита дублга мўлжаллаб берилган. Камеранинг ишга тушиши, ўчиши ва албатта учраб қоладиган айрим техник жиҳатларни ҳисобга олсангиз, ажратилган тасма ўртача бир яримта дублга етади. Белгиланганидан ортиқ бир метр ҳам ололмайсиз. Демак, режиссёр ишига жуда пухта бўлиши, актёрлар рол матнини ёдламагунча, талаб этилган ҳолатга тушмагунча суратга олмай туриши керак. Бу эса осон эмас. Айниқса рол сўзларини эсдан чиқариб қўядиган кекса актёрлар билан ишлаганда. Яна бир оғир томони, айрим актёрлар “импровизация қилаяпман” деган баҳонани рўкач қилганларича ўзларича сценарийда йўқ сўзларни, жумлаларни қўшиб кетишади. Ана энди бунақа пайтлари режиссёрнинг жиғибийрон бўлишини кўринг!
Булар ҳам ўтди. Монтаж, укладка, овоз бериш, фон, мусиқа... ва ниҳоят фильм тайёр бўлди. Ана шундан кейин кино иккинчи маротаба Бадиий кенгаш муҳокамасидан ўтказилди.
Муҳокаманинг биринчи қисмини эсласам, ҳалигача баданимдан совуқ тер тошади, ўзим бўлса қўрқинчли туш кўраётганга ўхшайман. Ахир Бадиий кенгашга етиб келгунга қадар фильмни неча маротабалаб томоша қилгандим, кўзларимда ёш билан режиссёрга ич-ичимдан таҳсин ўқиб қўйгандим. Ҳар қалай, оғизни тўлдириб “кино” деса арзигулик фильм эди. Назаримда.
Бу ерда эса...

Nigora Umarova
11.11.2011, 17:00
Намойишдан сўнг биринчи бўлиб сўз олган кенгаш аъзоси “Кичкина одамлар”ни тупроққа қориб ташлади. Ҳатто “Фалон-фалон кинолар чиққан киностудияда шундай фильм олингани учун мен уялаяпман...” дейишгача бориб етди.
Устимдан совуқ сув қуйилгандай бўлди.
Шундан кейин сўз олган иккинчи аъзо фильмни бундан баттар “ур калтак-сур калтак” қилди. Оператор ишининг заифлиги ҳам қолмади, режиссёрнинг маҳоратсизлиги ҳам...
Ерга кириб кетаётгандай эдим. Кўз қиримни ташлаб, режиссёр мендан баттар аҳволда эканини кўрдим. “Шу ердан чиқсам... – деган ўйга бордим ўзимча, – шу ердан эсон-омон чиқсам иккинчи марта кинога яқин келмайман...”
Ҳаммаси тамом бўлгандай эди.
Хонага оғир сукунат чўккан.
Ана шунда, мен ўзимни деразадан ташлаб юбор¬гудай аҳволга тушганимда (алам қиладиган томони: “Фильм, фильм” мультфильмида режиссёр премьера маҳали шундай қилмоқчи бўлади, аммо мен премьерага ҳам етиб боролмаётгандим, ўзим ич-ичдан ғурурланиб турган картина юлуз кўрмай жон бермоқда эди) босиб келган ва борлиқни қоплаб олган қоп-қора булутлар орасидан нур кўрина бошлади.
Аввал учинчи аъзо, кейин тўртинчиси, кейин бешинчиси “Кичкина одамлар” ҳақида илиқ гаплар айтди, ҳатто ора-сира мақтов гаплар ҳам эшитилиб қолди.
Мен қайта тирила бошладим.
“Ўзбеккино” раиси “Картина менга ёқди, уни экранларда намойиш қилишга тавсия этамиз”, деган маҳали кўзларим “ярқ” этиб очилиб кетди. Овоз бериш жараёни ўтказилди. Қизиғи шундаки, фильмни аёвсиз танқид қилганлар ҳам унинг катта экранда намойиш этилишига рози бўлиб овоз беришди.
Мен сал кейинроққа борибгина бу ижодий жараён эканлигини, яъни яратилган фильм ҳаммага бирдай ёқавермаслигини, танқид эшитиш табиий ҳол эканлигини тушуниб етдим.
Ўшанда эса...
Бугун, орадан шунча вақт ўтиб, премьераси 2007 йилда бўлиб ўтган “Кичкина одамлар” фильми хусусида бот-бот тўхталаётганим ўқувчига эриш туюлмас. Зеро, баайни илк муҳаббат каби, биринчи фильм ҳам қалбимизда, онг-шууримизда бир умрга татигулик ўчмас из қолдираркан.
Хуллас Киночилар уйида картинамиз премьераси бўлди. Бутун томоша чоғи қалтирабгина ўтирдик, аммо, минг шукр, зални тарк этган томошабинга кўзимиз тушмади.
Ниҳоят фильм тугагач, тоза ҳавога чиқиб, кўксимни тўлдириб нфас олаётганимда бир-бири билан астойдил бас бойлашаётган икки таниш ижодкорни кўриб қолдим.
– Кино ёмон эмас, чидаса бўлади, – деди биринчиси. – Лекин буни ҳеч қачон телевизорда кўрсатишмайди.
– Йўқ, кўрсатишади, – деди иккинчиси.
– Гаров ўйнаймиз, кўрсатишмайди!
– Гаров ўйнаймиз, кўрсатишади!
Икковлон гаров ўйнашди.
Ҳали “ойнаи жаҳон”га қадар анча бор эди. “Кичкина одамлар” беш-олти ой юртимиз экранларида, ҳеч бўлмаса бир ой пойтахтимиздаги Санъат саройида намойиш этилиши керак эди. Ахир бу давлат буюртмасига кўра, демакким халқнинг пулига олинган кино эди.
Бироқ ҳар ойда энг камида иккита хусусий студияда олинган олди-қочди фильмлар премьераси бўлиб ўтаётган Санъат саройининг бу борада ўзгачароқ қарашлари бор экан. “Кичкина одамлар” Саройнинг кичкина залида атиги бир-икки ҳафта намойиш этилди-ю, “Томошабин кирмади” деган баҳона билан ими-жимида олиб ташланди. Фильм рекламаси ҳақида-ку, гапириб ўтирмасак ҳам бўлар. Атайлаб бориб соатлаб кутиб турамиз, аммо Ҳотам ака эринмасдан тайёрлаган реклама ролиги бирон марта намойиш қилинмади. Бироқ кечагина саҳнага чиққан эстрада “юлдуз”лари иштирокидаги чучмал фильмлар жонга тегиб кетар даражада тинмай тарғиб-ташвиқ этилиб турилди.
Энг қизиғи, премьерадан бир ҳафта ўтар-ўтмас “Кичкина одамлар” фильмининг қўлбола дискини бозордан сотиб олдим...
Орадан ойлар ўтди. Гаров ўйнаган ижодкорлардан бири ютқизди: “Кичкина одамлар” телевидениемизнинг барча каналларида қайта-қайта намойиш этилди, эфирга рус тилида ҳам узатилди. Картинанинг ўзи Остона шаҳрида бўлиб ўтган Евроосиё халқаро кинофестивалида иштирок этиб, махсус соврин билан тақдирланди. Бундан ташқари Таллинда, “Қоронғу тунлар” халқаро кинофестивалида намойиш қилинди. Бу йил эса Россиянинг “Мир” телеканали орқали бутун дунёга кўрсатилди...
Яна Бадиий кенгаш мавзусига қайтамиз.
Ўтган беш йил мобайнида каминанинг сценарийлари бўйича учта бадиий фильм, учта сериал суратга олинди. Айримларга бу кўп бўлиб кўриниши мумкин. Аслида эса жуда оз. Чунки битта қисқа метражли ва бешта тўлиқ метражли фильм учун ёзган сценарийларимнинг айримлари Бадиий кенгаш муҳокамасидан, айримлари эса муҳокамага етиб бормасдан ҳам қайтган. Ҳар бир сценарий – тез ёзган тақдирингизда – ўртача икки-уч ой вақтингизни олади. Мабодо режиссёр билан ҳамкорликда ишласангиз, бу муддат бемалол икки баробарига ошади. Чунки режиссёр халқи эринмасдан, ҳафсала билан, ҳар бир детални, ҳар бир сўзни қайта-қайта тарозига солган кўйи, иложи бўлса адабий сценарий қоғозга туширилиши асносида бир йўла режиссёрлик сценарийсини ҳам пишитиб олишга интилиб ишлайди.
Демак шу кунгача жами олтита сценарийим қабул қилинмаган. Аммо бу фожиа эмас. Бу иш жараёни, холос: ҳамма ёзилган сценарийлар ҳам қучоқ очиб кутиб олинавермайди. Тўғри, “қайтган”ларнинг ай¬римлари ўзимга жуда-жуда ёқади, назаримда, улардан яхши фильм чиқадигандек туюлади. Аммо бу менинг нуқтаи назарим. Муаллифга эса ўзининг ёзгани бари¬бир ёқаверади. Мен бу вазиятни тез-тез, айниқса айрим таниш қаламкашларнинг “Сценарий ёзиш ҳам иш бўпдими? Хоҳласам, бир кечада иккитасини дўндириб ташлайман!” қабилидаги чиранишларини эшит¬ган пайтим эслаб тураман. Марҳамат, эҳтимол сиз бир кечада иккита сценарийни ҳам дўндириб ташлайсиз, аммо уни қабул қиладиган одамни қаердан топасиз? Кейин қўлингиздан келгани учраганга “Шедевр сценарийимни қабул қилишмади, улар мени тушунишмади” тарзида шикоят қилиб юриш бўлади-да.
Кейинги тўрт-беш йил ичида, кино саноатига сал-пал аралашиб юрарканман, Бадиий кенгаш хусусида турфа фикрларни эшитдим. Кимдир уни “цензура” деб атайди, сценарийси ўтмаган аламзадалар эса “бесаводлар гуруҳи” деб. Менинг бу борада фикрим бошқачароқ. Катта йўлда қизил таёқ кўтарган миршаб қанчалик зарур бўлса (акс ҳолда учар ҳайдовчилар измидаги машиналар бир-бирининг устига минди-минди бўлиб кетиши аниқ), кино саноатида ҳам Бадиий кенгаш шунчалик керак. Айнан Бадиий кенгаш давлат буюртмаси билан суратга олинаётган фильмлар савиясини ушлаб туришга ҳаракат қилмоқда ва бунга қисман муваффақ ҳам бўлмоқда. Демак, кенгаш зиммасига юклатилган вазифани адо этмоқда. Бу жараёнда ҳамманинг кўнглини олиб бўлмаслиги аниқ. Айниқса режиссёрларнинг...

Nigora Umarova
11.11.2011, 17:06
Режиссёрлар...
Улар алоҳида табақа, ўзига хос қавм.
Кейинги тўрт-беш йил ичида мен энг ёқтирган машғулот ўзим таниган-билган ҳамда таниётган-билаётган режиссёрларни алоҳида ва биргаликда кузатиш, хаёлан уларни бир-бирига солиштириш бўлди.
Аслини олганда кино ҳам худди ўзимизнинг соҳа сингари: адабиётда яхши ёзувчи, ўртача ёзувчи, лаёқатсиз ёзғувчи бўлгани сингари, кинода ҳам истеъдодли, ўртача истеъдодли ва бутунлай истеъдодсиз режиссёрлар учрайди. Аммо бир нарсани тан олиш керак: давлат буюртмасига кўра ишлаётган режиссёрларнинг аксарияти ўз ҳунарига мутаассибларча берилган фидойи инсонлар экан. Бундай режиссёрлар бирон ғоя ёинки сюжетни ойлаб, йиллаб пишитиб юраверадилар-юраверадилар. Бу муддат баъзан шунчалик узоқ чўзилиб кетарканки, айрим ҳолларда ўша ғоя ё сюжет туғилмасдан туриб эскириб қолади ё чайналаверганидан таъм-ширасини йўқотиб, айниб кетади...
Биз қаламкашларнинг режиссёрларга нисбатан муносабатида муайян стереотип-қолиплар ҳалиям бор-да. Дейлик, “Улар ўқимайди-да”, деб қўямиз ишонч билан. Нари борса “Уларнинг бари ўрисча ўқиган, тил билишмайди”, деймиз. Аммо асарларни режиссёрлар ўқисин экан. Ўзим таниган ҳар икки режиссёрнинг биттасининг қўлида китоб ё журнал-газета. Адашмасам, камида учта режиссёр Ш. Холмирзаевнинг “Бодом қишда гуллади” ҳикоясини кино қилиш иштиёқида, уни қандай қилиб кино тилига ўгириш ташвишида бир неча йилдан бери куйиб-пишиб юришибди. Яна бир режиссёр эса Н. Жалолиддининг “Байроқ” ҳикоясидан зўр фильм яратмоқчи. Шу мақсадда бу режиссёр бир эмас, икки эмас, учта ёзувчига сценарий ёздириб кўрди. Тўғри, ҳар учала сценарий ҳам қабул қилинмади. Аммо бу тиниб-тинчимас ижодкор энди тўртинчи сценарий ёзишга кўнадиган қаламкашни қидириб юрибди. Бир эмас, бир нечта режиссёрнинг, Бадиий кенгаш аъзоларининг қўлида ҳикоялар антологиясини кўрдим. Ҳа, афтидан, биз адашганмиз, менинг камтарин кузатувларимга кўра киночилар ашаддий китобхонлар бўлиб чиқишаяпти.
Бадиий асар – индивидуал меҳнат маҳсули. Бунда қаламкаш ўз ўй-хаёллари, яратаётган образлари, бир сўз билан айтганда ижод олами билан ёлғиз қолади. Кинода бундай эмас. Кино – кенг маънода жамоавий меҳнат маҳсули. Бунда саҳналаштирувчи режиссёрдан тортиб, операторгача, рассомгача – ҳар бирининг ўз ўрни, ўз аҳамияти бор. Режиссёр ҳақида яна гапириб ўтириш ортиқчадир, баъзан оператор топган ечим эпизоднинг ёинки образнинг “ярқ” этиб очилишига хизмат қилади, айрим ҳолларда рассом тасаввурида туғилган манзара томошабинга матндаги сўзлардан кўра кўпроқ ҳиссий таъсир этади ва ҳоказо. Яхши ижодий гуруҳда картина яхши чиқиши учун фильм директоридан тортиб оддий ассистентгача астойдил ҳаракат қилади. Албатта, картинани суратга олиш жараёнида қатъий тартиб-интизом зарур, агар ҳамма ижодий ишга аралашиб кетаверса, фильм – худди Афандининг қурилиш каби – ҳеч қачон тугамаган бўларди. Шунинг учун режиссёрнинг салоҳияти қўл остидаги ходимларининг фикр-мулоҳазаларини, таклифларини эшитишда ва керакли хулосани, қарорни чиқара билишда ҳам намоён бўлади.
Энди фидойилик хусусида.
Режиссёр кинони тасвирга туширишда ойлаб ўз уйидан узоқда бўлади, очиғини айтиш керак, кўп ҳолларда иссиқ сув, газ сингари энг оддий шароитлар бўлмаган арзон меҳмонхоналарда, палаткаларда яшай¬ди. Мисол учун Ҳотам Файзиев фильмни суратга олаётганида поезднинг усти очиқ составида бир ўлим¬дан қолган. “Беруний” фильмида эса баландликда ёниб кетиб, ўт ўчирувчиларнинг саъй-ҳаракати билангина омон қолган. Айнан шу фильмда қуёш тиғида камераси билан ҳаддан ортиқ кўп турганлиги учун хасталикка чалиниб қолган. Аммо барибир Ҳотам ака кинони дей¬ди, кинони деб яшамоқда. Қачон қарасангиз, янги асар ўқийди, сценарий қидиради.
Ҳа, кинонинг оҳанрабоси бор.
Режиссёрлар жуда сахий халқ бўлишади. Моддий маънода айтмаяпман бу гапни. Ҳар қалай, шу кунгача давлат буюртмасига биноан фильм олиб, бойиб кетган режиссёрни кўрмадим (хусусий студиялар режиссёрларининг топиш-тутиши ҳақида юрадиган гап-сўзларнинг ярми рост бўлса ҳам, улар анча қаддиларини тиклаб олишган бўлсалар керак). Аксинча, олган озгина гонорарларини ҳам кинога ишлатиб юборишга тайёр режиссёрлар учради. Бу борада ўзим гувоҳ бўлган энг сўнгги воқеа: режиссёр Абдухалил Мигнаров навбатдаги сериалини олиб бўлган, монтаж ишлари кетаяпти, аммо айрим жойларига қандайдир қўшимча тасвирлар керак бўлаяпти. Студия эса фильмга ажратилган маблағ тугаганлигини рўкач қилиб, суратга олиш учун қўшимча бир дақиқа ҳам ажрата олмаслигини бот-бот таъкидлаб турибди. Шунда режиссёр қатъий қарорга келди: “Қўшимча тасвирларни гонораримдан, ўз ҳисобимдан бўлса ҳам оламан”. Бунга нима дейсиз?..
Мен режиссёрларнинг сахийлиги деганда кўпроқ уларнинг ғоя, образ ва сюжет улашишдаги бе¬ғаразлигини айтмоқчи бўлгандим. Ҳамон ёдимда, “Ўзбектелефильм”дан чақириб, фермерлар ва талаба ёшлар ҳақида сериал сценарийсини ёзиб беришни таклиф қилиб қолишди. Акам фермерлиги сабабли уларнинг ҳаётидан, фаолиятидан оз-моз хабардор бўлсам-да, барибир Сирдарё ва Жиззахга бориб, таниш фермерлар билан учрашиб келдим. Улардан фермерлик соҳасидаги сўнгги янгиликларни, биофабрика қандай ишлашини билиб келдим. Кейин режиссёр Абдухалил ака билан тўпланган маълумотларни узоқ муҳокама қилдик. Ҳамма нарса жойида эди гўё. Образлар, характерлар, зиддиятлар бордай. Аммо сценарийни бошлаб юборишга қандайдир туртки етишмасди. Шунда актёр, режиссёр, “Ўзбектелефильм” раҳбари Фотиҳ Жалолов “Келинглар, талабалар қишлоққа кўпроқ муддатга амалиётга борсин”, деб қолди. Мана шу ғоя сценарийни бошлаб юбориш учун сўнгги туртки вазифасини бажарди

Nigora Umarova
11.11.2011, 17:18
Худди шундай сахийликни режиссёр Санжар Бобоевда ҳам бир неча бор учратдим. У киши бўлғуси қаҳрамонлари, сериал сюжети, образлар ҳақида эринмай, батафсил гапиради. Сал бошни ишлатсангиз бас, кўз олдингизда пайдо бўлган манзаралар ўз-ўзидан қоғозга тушаверади.
“Иқтидор” фильми сценарийси ҳам ҳадеганда ёзилавермади. Шунда режиссёр Равил Ботиров билан у кишининг кабинетида икки-уч соат гурунглашдик. Равил ака шундайгина бўлғуси ёш қаҳрамон образини кўз олимда гавдалантирди-қўйди. Шоша-пиша уйга етиб келдиму, компьютерга ўтирдим...
Бундай ҳолат фильм ёки сериал суратга олиниши жараёнида ҳам учраб қолади. Кўп ҳолларда режиссёр “Фалон образ яхши очилмаяпти, мана бундай мазмунда қўшимча эпизод керак шекилли”, дея ўз таклифини бериб қолади. Ўйлаб кўрсангиз, аксар ҳолларда таклиф этилган саҳна узукка кўз қўйгандай муносиб бўлади.
Албатта, биз ёзувчилар бу борада анча хасисмиз: ўз ғоямизни ёки яратаётган образимизни бировга бериб қўйгимиз келмайди, (Гоголга “Ревизор” ва “Ўлик жонлар” ғоясини Пушкин берганини билсак ҳам) яхшиси, уларни ҳар эҳтимолга қарши тишимиз ковагида бўлсаям асраб юрамиз.
Чет элларда ғоя учун пул тўлайди дейишади. Назаримда, бизда ҳам шу тизим жорий этилса анча-мунча режиссёрлар бойиб қолган бўлишарди.
Йигирма йилдан ошиб қолди, ҳалигача бирор марта бирон таҳририятда бош муҳаррир мисол учун мусаҳҳиҳни чақириб, имло хатоларини тузатишда қандай белгилар қай тарзда қўйилишини ўргатганини кўрган эмасман. Кинода эса шундай ҳолатнинг гувоҳи бўлдим. Бир куни “Ўзбектелефильм” директори Фотиҳ Жалолов навбатдаги сериалнинг оддий ассистентига “раскадровка” нима, эпизодларни объектлар бўйича ажратиб чиққанда бош қаҳрамонларни, иккинчи даражали қаҳрамонларни, оммавий саҳна иштирокчиларини қандай белгилаш керак, инвентарларни жадвалнинг қайси катагига қайд этиш лозим – буларнинг ҳаммасини ҳижжалаб, деярли икки соат мобайнида эринмасдан тушунтирди, қоғозга ёзиб-чизиб кўрсатди. Мен тушундим, аммо ассистент барибир ҳеч нарса тушунмади. Шунда ҳайрон қолдим ва кейинроқ режиссёрдан бунақа ишга зийракроқ ходимни таклиф этишни илтимос қилдим. Шунда режиссёр штатлар жадвалини очди ва ассистентнинг маоши ёзилган жойни кўрсатиб “Бунақанги ойликка кимни чақирасиз?” деб сўради. Дарҳақиқат, маош миқдорини кўриб нафасим ичимга тушиб кетди.
Ҳа, кинода фидойилар ишлашади. Ахир мана шу ассистент йигитча уч ойлаб оиласидан узоқда, саратоннинг жазирамасида, қишнинг қаҳратонида тиним билмай ишлайди, арзон ошхонанинг ёғи чучимаган лағмонини, кечирасиз-у, ичига қоғоз солинганга ўхшаш қандайдир шубҳали тарзда кўкимтир рангли сосискаларни ейди (буларга ўзим гувоҳман). Мана шу ассистент йигитча ёзда пашшаларга таланади, дим хонада терга ботиб ухлайди; қишда қорга ботиб қолган машинани итаради, муздай хонада қалтираб чиқади; арзон меҳмонхонада сарғайиб иссиқ сув келишини кутади; тишини тишига босганча актёрларнинг инжиқликларига чидайди, уларнинг орқасидан либосларини кўтариб чопади, орада инжиқ режиссёрнинг ёки операторнинг бақир-чақирларини эшитади, ниҳоят фильм тайёр бўлгач, ҳаммага қўшилиб енгил нафас олади ва... навбатдаги картинага ишга ўтади.
Ҳа, кинода кадр ортида қоладиган бундай фидойи ходимлар жуда кўп. Маош ҳар қанча оз бўлмасин, барибир улар кинони тарк этишмайди. Ахир кинонинг сирли оҳанрабоси бор...
Айни пайтда кинода айнан режиссёр туфайли сценарий муаллифи емаган сомса учун пул тўлаб қолаверади.
Режиссёрлар қавмининг ғалати вакиллари ҳам бор-да. Мисол учун, сценарийингиз Бадиий кенгашдан ўтди дейлик. Шунда битикларингизга бир кўз ташлаб чиққан режиссёр ҳузурингиз келади-да: “Тамом. Мен кўраяпман”, дейди. “Мен кўраяпман” – бу жуда сеҳрли ибора. Демак, сценарий режиссёрга ёққан. Шундайми? “Мен кўраяпман, – дейди режиссёр пинак бузмай. – Яхши сценарий. Ҳаммасини кўраяпман”. Табиийки, шундан кейин режиссёр “ракурс, крупний план, режиссёрский замисель, бред” сингари ибора-атамаларни қалаштириб ташлаш асносида бу сценарий ўзидан бошқанинг қўлига тушса, фильм расвойи раддибало бўлишини исботлаб ташлайди. Ибора-атамалар қанчалар тушунарсиз бўлса, режиссёр шунчалик улуғворлик касб эта боради. Сиз соддадиллик билан бу маърузага мафтун бўлиб қоласиз, камтарин битикларингиз келажакда “шедевр” фильм бўлиб кетишига ишона бошлайсиз, бу одам кўзингизга энг маҳоратли режиссёр бўлиб кўринади. Бундай одамнинг олдида Спилберг ким бўлибди? Рязановни-ку, гапириб ўтирмаса ҳам бўлади.
Ўзим бу тузоққа тушиб кўрганман.
Сценарийингиз шаънига мақтовлар у режиссёрнинг қўлига ўтгунга қадар давом этади. Яъни буйруқ чиқдими, тамом, бирданига вазият ўзгаради. Кечагина оғзидан бол томиб турган, гўёки ҳаммаслигини топганлиги боис қаршингизда қувончдан сакраб кетишдан ўзини базўр тийиб турган режиссёр энди қовоғини уйганча сиздан сценарийни қайта ишлаб беришни талаб қилади. Йўқса режиссёрлик сценарийсига ўтирмаслигини писанда қилиб ўтиб кетади. Журъатсиз тарзда бу сценарий аллақачон Бадиий кенгашдан ўтганлиги ҳақидаги эслатмангизга жавобан эса пинак ҳам бузмайди, олисга, уфқларга тикилган кўйи, бунақа тушунтиришлар беравериб ҳориган даҳо мисоли садо беради: “Передалать. Переписать... Бу аҳволда халқ буни тушунмайди”. Яна ҳайрон қоласиз. Ахир сценарийни шунча одам ўқиди, маслаҳатлар, йўл-йўриқлар берилди, қайта ишлаш жараёнида уларнинг кўпчилиги инобатга ҳам олинди. Яна нима керак? Аммо даҳо бунақанги майда-чуйда эътирозчаларга жавоб бериб ўтирмайди. “Переделать” дедими, демак шундай қилиш мажбурий, “переписать” дедими, демак шундай қилиш шарт. Шунда сиз сал оғриниб, яна эътироз билдиришга уриниб кўрасиз. Жавоб ўрнига таънали сукут. Эртасига эса студия директори столида сизнинг устингиздан рапорт. Эмишки, муаллиф онгли равишда сценарийни қайта ишлаб бермай, бу хатти-ҳаракати билан иш графигини бузаяпти... Мана, асосий бузғунчи қаерда экан!
Булар ҳали ҳолваси.
Бир фильм суратга олинаётганида сценарий муаллифи бўлган каминадан режиссёрлик сценарийсини ёзиб берадиган... котиб ўрнида фойдаланмоқчи бўлишган. Яъни гуруҳда компьютерга тиши ўтадиган мутахассис бўлмагани учун муаллифнинг ўзи марҳамат қилиб келиб, бизга режиссёрлик сценарийсини ёзиб берсин. Йўқса...
Бу алғов-далғовлар ўтиб, суратга олиш ишлари бошланди дейлик. Табиийки, бундай картиналарда “сценарий муаллифи” деган одам борлиги дарҳол ёддан чиқади. Мабодо хабар олиш учун бориб қолсангиз ҳам, сизга халқ душманига қарагандек шундай олайиб қарашадики, беихтиёр тезроқ жуфтакни ростлаб қолишга шошасиз.
Бир гал тасодифан суратга олиш майдончасига бориб қолиб, фильмимдаги ўғил бола қиз болага, қиз бола эса ўғил болага айланиб қолганини кўрдим. Саволимга эса кўкка тикилганча ўйланиб турган режиссёрнинг жавоби ҳамишагидай бўлди: “Сиз ёзгандек олсак, халқ тушунмайди”. Тамомила ҳайратда қолдим, ахир бу режиссёрга ўттиз миллионли халқ номидан гапиришга ким ҳуқуқ берган ўзи?
Яна бир фильмимда чет элга ишлаш учун борган жувон ҳомиладор бўлиб қайтиб келарди. Ҳаётий воқеаларга асосланилган эпизод. Аммо яна режиссёр оёғини тираб туриб олди: “Бундай олсам, халқ тушунмайди”. Тамом-вассалом. Бу сафар ўзимнинг фикримни ўтказишга уриндим, тўғрироғи, тасдиқланган сценарийда қандай ёзилган бўлса, шундай олишларини илтимос қилдим. Жавоб эса янада ваҳимали бўлди: “Боланинг отаси қора танли бўлса-чи?.. Буни халқ тушунмайди”. Ҳа, ҳали туғилмаган боланинг рангини тусмоллаб қўрқувга тушаётган режиссёрдан бундан ортиқ ниманиям кутса бўлади...

Nigora Umarova
11.11.2011, 17:18
Яқинда миллий телесериалларга бағишланган радиомулоқотда иштирок этишга тўғри келди. Мулоқот чоғи бир адибимиз “Сценарийингизнинг ўттиз фоизи қолса ҳам дўппингизни осмонга отаверинг”, деб қолди.
Лекин мен бундай бўлишини истамайман. Мен қийналиб, азобланиб, изтироб чекиб, айни пайтда илҳом билан ёзган сценарийим юз фоиз ҳолида кино бўлишини истайман. Мен Бадиий кенгаш тасдиғидан ўтган сценарийга билиб-билмай киритилаётган ҳар қандай ўзгаришни муаллифнинг ҳуқуқига дохил қилиш деб ҳисоблайман. Муаллиф – кўплар ўйлаганидек – икки-уч ойда эмас, бир умр ва икки-уч ой ичида яратган асарида ҳар бир сўзни неча маротабалаб ўйлаб кўриб ишлатгандир, ҳар бир образ устида неча-неча уйқусиз тунлар ўтиргандир. Режиссёр баъзан тушуниб-тушунмай, ўйига келган биринчи фикрдан шоша-пиша хулоса чиқарган ҳолда сценарийда ўзгаришлар ясаб ташлаши эса энг камида муаллифга нисбатан ҳурматсизликдан бошқа нарса эмас.
Бироқ буям ҳали ҳаммаси эмас.
Тайёр бўлган фильм Бадиий кенгашга олиб борилганида, яхши қабул қилишса-ку хўп-хўп, сал танқид қилина бошланса бас, одатдагидек “навбатчи” жумла ҳукм каби янграйди: “Сценарий ўзи сал бўшроқ эди-да.” Бундан беш-олти ой бурунги “Мен кўраяпман!”лар қани, дейдиган марднинг ўзи йўқ...
Ё бўлмаса яна бир кичик мисол. Сценарий бўйича қаҳрамоним “Аёлларнинг гендер ҳуқуқлари” дейиши керак эди. Оддийгина жумла. Бунинг нимаси қийин ёхуд тушунарсиз? Аммо сериал экранга чиққач, не қулоқ билан эшитайки, қаҳрамоним оғзини тўлдириб “тендер ҳуқуқлари” деб турибди-да. Ахир гендер тендер эмаслигини бугун мактаб ўқувчиси ҳам билади, аммо олий маъмлумотли саҳналаштирувчи режиссёр билан овоз режиссёри бундан бехабар экан. Дашномнинг каттасини эса яна сценарий муаллифи эшитди.
Ана шунақа бўлади емаган сомсага пул тўлашлар!
Бироқ барибир кино дунёсининг ҳеч нарсага алмашиб бўлмайдиган сеҳри, сир-синоати, оҳанрабоси бор. Ҳар қанча қийналсангиз-да, ҳар қанча ноҳақ дашном, танқид эшитсангиз-да, этак силкиб кетолмайсиз, ҳар гал нимадир, нималардир сизни ушлаб қолаверади...

Nigora Umarova
11.11.2011, 17:24
VI
Энди актёрлар ҳақида бир неча оғиз сўз.
Чин гап, мен актёрларни ҳурмат қиламан. Табиат уларга алоҳида қобилият, шуур ато этган деб ўйлайман. Анча йиллар бўлиб қолди, “Актёр” деб номланган шеър ҳам ёзгандим:

Қисмат уни қийнади беҳад,
Охирида ажал чанг солди.
Бало экан, у бир амаллаб
Ўлимлардан қутулиб қолди.

Севиб қолди, ўртанди, ёнди
Ва куйлади маҳзун қўшиқлар.
Сўнг мислсиз мардлик кўрсатди,
Йитди мавжуд барча тўсиқлар.

Жанггоҳларда довуллар қоқиб,
Ғанимларни қириб ташлади.
Чаккасига чучмома тақиб,
Ажиб шеърлар ўқий бошлади.

Гоҳ шоҳ, гоҳ қул, гоҳида сарбон,
Гоҳ фазогир, гоҳида меъмор...
Ҳаётдамас, саҳнада баъзан
Йиғлаб қўяр эди актёр.

Бир кеч эса у Вертер бўлиб
Тўппончадан отди ўзини.
Сўнг экрандан сирғалиб чиқиб
Оломонга тикди кўзини.

Биз эса жим.
Биз эса бефарқ.
Юраклар бир маромда урар.
Шивир-шивир: “Бозор... нарса... нарх...”
Ким мудрар, ким сигара сўрар.

Биз эса жим.
Биз эса бефарқ.
Беҳис боқиб туриб экранга
Кимдир кулар: “Анов қизга боқ,
Чолвори хўп модний экан-да...”

Қайда?
Нечун?
Тирикми-ўлик?
На англаб, на фарқига борди,
Саҳнадамас, ҳаётда Буюк —
Актёр илк бор йиғлаб юборди...

Фикримча, бизда жуда кучли истеъдодга эга актёрлар кўп. Гуриллаб чиқиб келаётган иқтидорли ёшлар ҳам етарли. Аммо уларга муносиб роллар йўқлиги ҳам бор гап.
Мен айниқса хусусий студияларнинг кўнгилочар “хонтахта” фильмларидаги бачкана ролларни “пачкалаб” ўйнаётган, бир хил қолипга тушиб қолган актёр ва актрисаларга ачинаман. Улар ўз истеъдодларига ўзлари завол бўлишди. Тўғри, салоҳиятнинг ўзи қорин тўйдирмас, аммо бу дегани таклиф қилинган ҳар қандай ролга жон-жаҳди билан ёпишиб олиш дегани эмас-ку.
Бу масаланинг бир томони бўлса, иккинчи томони... тўйлар, чарларлар...
Ишонасизми, ёзда суратга олинадиган бир-иккита фильмда ролларга тасдиқланган актёрларнинг ўзлари суратга олиш кунларини белгилаб беришди. Яъни тўйдан бўш кунлари! Мабодо жуда суратга олиш зарур бўлса, марҳамат қилиб кечқурун махсус машина уларни тўйга олиб бориши, кечаси эса қайтариб олиб келиши керак экан! Сериалдаги бош ролга (!) тасдиқланган, эл суйган актрисамиз ҳам ён дафтарчасини олиб, қайси кунлари чарларга бормаслигини, демак фақат ўша кунларигина суратга олиш майдонига кела олишини айта бошлаганида аламдан дод деб юборгудай ҳолга келмайсизми? Ахир қандай қилиб экранда виждонли, иймонли, ҳалол инсонни, бир сўз билан айтганда замонамиз қаҳрамонини гавдалантираётган актёр ёки актриса тўйга ёки чарларга чопиб бора сола бачкана латифалар айтади, тузсиз қўшиқлар куйлайди, уялмасдан пул йиғади, буни тасаввур этиш мушкул. Афтидан, Шекспир ҳаётнинг ўзи улкан саҳна, унда биз ҳаммамиз актёрлармиз деганида ҳақ бўлган шекилли.
Яхшиям кинони ҳамма нарсадан устун қўядиган актёрларимиз ҳам бор. Албатта, улар кўпчилик бўлишса керак, аммо мен ўзим бундай фазилатни Юлдуз Ҳамидовада, Малика Иброҳимовада, Фахриддин Шамсиматовда кўрдим.
Яна бир тоифа актёрлар борки, улар экранда иложи борича кўпроқ кўринишни исташади. Ёдимга бир воқеа тушиб қолди. Сериал суратга олинаётганди. Иккинчи даражали ролни ижро этаётган актёр чўлоқланиб олдимга келиб, бирдан шикоят қилишга тушиб кетди. Эмишки, бармоғига чипқон чиққан экан, операция нотўғри бўлганлиги сабабли чўлоқ бўлиб қолибди, натижада уни хотини менсимай қўйиб, очиқдан-очиқ хиёнат қила бошлабди. “Маҳаллада бош кўтариб юролмай қолдим, шунинг учун уйдан тонг саҳарда чиқиб кетиб, ярим кечаси қайтиб келаман”, деди актёр ўпкаси тўлиб. Очиғи, у кишига жуда ачиндим. Энди тасалли бермоқчи бўлаётгандим, актёрни суратга олиш майдонига чақириб қолишди.
Эртаси куни шу актёр яна олдимга келди. Ажабки, бу сафар у оқсоқланмасди. Дарҳол юзимга қайғули тус бериб, шунча балоларга гирифтор бўлганига қарамасдан ишини давом эттираётган бу жафокашнинг кўнглини кўтармоқчи бўлдим. Аммо мени гапиртиргани қўймаган актёр шоша-пиша “Ёздингизми?” деб сўради. “Нимани?”. “Кечаги айтганларимни-да”. Хижолат тортдим: “Мен бировларнинг сирини элга достон қилмайман”. Буни эшитган актёрнинг қовоғи тушиб кетди: “Унда образим очилмай, тўмтоқ бўлиб қолади-да”. “Қанақа образ?”. Ана шундан кейин актёр ҳижжалаб тушунтира бошлади. Аён бўлдики, у кечаги тарихни ўзи ижро этаётган қаҳрамони учун ўйлаб топган ва менинг вазифам бу “таржимаи ҳол”ни асарга сингдириб юбориш экан. “Мен ҳамма сценаристилар билан шундай ишлайман, – деди актёр мағрур тарзда. – Ҳаммаси менга раҳмат айтишган”. Гап нимадалигини тушунганимдан кейин енгил тортиб кулиб юбордим, актёрга раҳмат айтдим, аммо у киши сўзлаб берган воқеаларни қоғозга туширолмадим: менинг тасаввуримдаги образга бу “ҳасби ҳол” сира ўтиришмасди. Режиссёр ҳам бу фикримни маъқуллади.

Nigora Umarova
11.11.2011, 17:27
VII
Ёзаверсам, гап кўп. Ахир кинони ким яхши кўрмайди, ким уни мафтун бўлиб томоша қилмайди? Болалик орзум амалга ошиб, алал-оқибат кино соҳасига аралашиб қолганимнинг ўзи менга тақдирнинг инояти эмасми?
Ўзимнинг имкон даражамдаги хусусий кузатувларимнинг ҳосиласи бўлган ушбу жўнгина бадиани қоғозга туширишдан олдин узоқ ўйландим. Тан оламан, мен ҳали кино оламига энди атак-чечак қилиб келаётган ўқувчи қаториман. Билганимдан билмаганим, англаганимдан англамаганим кўпроқ. Аммо билмаганларимни билишга, англамаганларимни англашга истагим кучли. Фақат истакнинг ўзи билан ҳеч бир иш битмаслигини тушуниб турсам-да, яна бир нарсага ишончим комил: ҳаммаси олдинда. Ҳаммаси. Бир куни келиб мен орзу қилган, менинг ўзимни ҳам томошабин сифатида ларзага соладиган, чексиз-чегарасиз ҳайратларга банди этадиган, кўз ёшларимга ғарқ қиладиган буюк фильм суратга олинади. Албатта суратга олинади. Ахир кино аслида афсунлар салтана¬ти-ку. Бундай салтанатда эса охир-оқибат албатта мўъжи¬за рўй беради. Рўй бермасдан қолмайди. Демак, ўша кун тезроқ келиши учун ишлаш керак! Ишлаш! Бошқа йўл йўқ ва бўлиши ҳам мумкин эмас...
Кинони ким яхши кўрмайди? Ким кинонинг тил¬симли оламига мафтун бўлмайди...
2011 йил, май



Эссени тақдим этишганлиги учун "Ёшлик" журнали таҳрирриятига ўз миннатдорчилигимизни билдирамиз.

Tulqin Eshbekov
12.11.2011, 02:47
газ муаммоси, бирор газетада укидизми?

Фуқароларнинг мурожаатларига биноан муаммолар аввал амалда ҳал этилиб, сўнг ижобий натижалари ҳақида "Газетада босилмаса ҳам..." рукни остида аниқ далил ва фактлар билан ёзишяпти-ку! :)

myu
12.11.2011, 07:52
"Газетада босилмаса ҳам..." рукни остида аниқ далил ва фактлар билан ёзишяпти-ку! Хаволар исиб, ёз келишига якин укимиз, домла :)

spitamen
30.01.2012, 09:19
Hamma kinoni gapiryapti, lekin kliplarda ham ancha mucha hatolar bo`lib turadi...