Ҳофиздан таржима

[kanishka]

Устоз Ҳофизи Шерозй ижодларининг чўққиси, маданият аҳлини ҳайрат кўчасига бошлаган ғазал, айни пайтда менинг учун энг азиз шеърий асарлардан бири:



Агар он турки шерозӣ ба даст орад дили моро,
Ба холи ҳиндуяш бахшам Самарқанду Бухороро.


Бидеҳ соқӣ, майи боқӣ, ки дар ҷаннат нахоҳӣ ёфт,
Канори оби Рукнободу гулгашти Мусаллоро.


Фиғон, к-ин лўлиёни шўхи ширинкори шаҳрошуб,
Чунон бурданд сабр аз дил, ки туркон хони яғморо.


Зи ишқи нотамоми мо ҷамоли ёр мустағнист,
Ба обу рангу холу хат чӣ ҳоҷат руи зеборо!


Ман аз он ҳусни рўзафзун, ки Юсуф дошт донистам,
Ки ишқ аз пардаи исмат бурун орад Зулайхоро.


Агар дашном фармоӣ в-агар нафрин, дуо гўям,
Ҷавоби талх мезебад лаби лаъли шакархоро.


Насиҳат гўш кун, ҷоно, ки аз ҷон дўсттар доранд,
Ҷавонони саодатманд панди пири доноро.


Ҳадис аз мутрибу май гўву рози даҳр камтар ҷў,
Ки кас накшуду накшояд ба ҳикмат ин муамморо.


Ғазал гуфтиву дурр суфтӣ, биёву хуш бихон, Ҳофиз,
Ки бар назми ту афшонад фалак иқди Сурайёро.


Ўзбек тилига Хуршид таржимаси:

Агар кўнглимни шод этса ўшал Шероз жонони,
Қаро холига бахш этгум Самарқанду Бухорони.


Сун, эй соқий, майинг охиргача — жаннатда топмайсан
Бу Рукнобод қирғоғидаги сўлим Мусаллони.


Шу алдоқчи, қизиқчи, фитначи шўхларқўлидан дод,
Кўнгулдан элтдилар сабрим қилиб туркларча яғмони.


Менинг нуқсонли ишқимга унинг ҳусни эмас мухтож,
Гўзал юз ҳеч талаб қилмас бўсқҳам зебу орони.


Мен ул Юсуфдаги чексиз гўзалликдан аниқ билдим:
Чиқормиш ишқ номус пардасидан ул Зулайхони.


Ёмон, дединг, қувондим ман, Худо ҳаққи, сўзинг тўғри,
Гўзалроқ айлади аччиқ сўзинг лаъли шакархони.

Насиҳат тинглагил, жоно, тутурлар жону дилдан дўст
Ақлли, бахтли ёшлар ҳурмат айлаб кекса донони.


Гапир чолғучидан, майдан — жаҳон сиррини кам изла,
Ечолмас ҳеч киши ҳикмат-ла бу оғир муаммони.


Ғазал этдинг-у дур сочдинг, ёқимли куйла, эй Ҳофиз,
Фалак назмингга гавҳардек нисор этсин Сурайёни.

[kanishka]

* * *

Хуршиднинг таржимаси танқидчилар томонидан юқори бахоланган. Лекин, менимча, у, маънони тўла олиб берган ҳолда, шакл нозикликларини бутунлай йўқотиб юборган. Камина севимли ғазалимни ҳаваскорона таржима қилдим. Баҳоли қудрат сўз ўйинларини, ички қофияларни сақлаб қолдим, маъно сақланиб қолди, айрим ўринларда маъно ифодаси кичик ўзгаришларга учради. Сизнинг ҳукмингизга шу таржимани тақдим этиб, фикрингизни билишни истадим. Хатоларимни кўрсатсангиз, холис фикр билдирсангиз, ўхшамаган жойларини таҳрир қилишга ёрдамлашсангиз ҳурсанд бўлардим. Ҳомаки ҳолда қолиб кетган, ўзимга ёқмай турган жойларни қорада белгилаб қўйганман.
Дарвоқе, Хуршиднинг қиёмига етган (ИМХО) мисраларини сақлаб қолдим (жами тўртта)



Агар кўнглимни шод этса ўшал Шероз жонони,
Қаро холиға бахш этгум Самарқанду Бухорони.

Сун, эй соқий, майинг – боқий фародис истама топмак,
Шу Рукнобод суйин ич, сайр эт гулгун Мусаллони.

Чекурмен шўху маккор лўлилар шум қўлидин афғон,
Кўнгулдин элтдилар сабрим қилиб туркларча яғмони.

Ситам битмас, жамолин суйса етмас нотамом ишқим,
Тамом этмак учун ҳашмат на ҳожат ҳусни зебони?

Анинг жоду ситамдоду саҳиҳ ҳусни Юсуфдинмиш (ҳуснин Юсуф билдим):
Фироқинда Худо ордин жудо қилмиш Зулайхони.

Агар дашном берсанг, хўб бергилким, дуо айлай,
Таҳир сўз ёрашур ёрса лаби лаъли шакархони.

Насиҳатга қулоқ ос, жон, ки жондин дўст тутуб сўзни,
Жадойид тинглагай ҳар қанда панд берса нуроний.

Ҳадис де булбулу майдин, жаҳон розин ҳадаф тутма,
На ҳикмат-у на заҳмат ечмади, ечмас бу ғавғони.

Калом очдинг-у дур сочдинг, кел-у хуш куйлагил, Ҳофиз,
Фалак назмингга гавҳардек нисор этсин Сурайёни.

PS: Оригинал ва таржималарни бир хил вазнда ўқийсиз:

v - - - / v - - - / v - - - / v - - -
Эҳтиром билан.

Канишка :187:.

[Masud Mahsudov]

Chiroyli chiqibdi, rahmat, qo'lingiz dard ko'rmasin. Faqat, birinchi baytda tarjimada xato bor emasmi, yo men noto'gri tushunganmanmikin?

Agar ko'nglimni shod etsa o'shal sherozlik turk jononi,
Qaro holiga baxsh etgum Samarqandu Buxoroni.

Qabilida bo'lmaydimi? Ya'ni, She'rozlik turk jononi haqida gap ketayapti, vaholangki, She'roz shahri Eronda joylashgan...

[Kavsar]

* * *

Хуршиднинг таржимаси танқидчилар томонидан юқори бахоланган. Лекин, менимча, у, маънони тўла олиб берган ҳолда, шакл нозикликларини бутунлай йўқотиб юборган. Камина севимли ғазалимни ҳаваскорона таржима қилдим. Баҳоли қудрат сўз ўйинларини, ички қофияларни сақлаб қолдим, маъно сақланиб қолди, айрим ўринларда маъно ифодаси кичик ўзгаришларга учради. Сизнинг ҳукмингизга шу таржимани тақдим этиб, фикрингизни билишни истадим. Хатоларимни кўрсатсангиз, холис фикр билдирсангиз, ўхшамаган жойларини таҳрир қилишга ёрдамлашсангиз ҳурсанд бўлардим. Ҳомаки ҳолда қолиб кетган, ўзимга ёқмай турган жойларни қорада белгилаб қўйганман.
Дарвоқе, Хуршиднинг қиёмига етган (ИМХО) мисраларини сақлаб қолдим (жами тўртта)



Агар кўнглимни шод этса ўшал Шероз жонони,
Қаро холиға бахш этгум Самарқанду Бухорони.

Сун, эй соқий, майинг – боқий фародис истама топмак,
Шу Рукнобод суйин ич, сайр эт гулгун Мусаллони.

Чекурмен шўху маккор лўлилар шум қўлидин афғон,
Кўнгулдин элтдилар сабрим қилиб туркларча яғмони.

Ситам битмас, жамолин суйса етмас нотамом ишқим,
Тамом этмак учун ҳашмат на ҳожат ҳусни зебони?

Анинг жоду ситамдоду саҳиҳ ҳусни Юсуфдинмиш (ҳуснин Юсуф билдим):
Фироқинда Худо ордин жудо қилмиш Зулайхони.

Агар дашном берсанг, хўб бергилким, дуо айлай,
Таҳир сўз ёрашур ёрса лаби лаъли шакархони.

Насиҳатга қулоқ ос, жон, ки жондин дўст тутуб сўзни,
Жадойид тинглагай ҳар қанда панд берса нуроний.

Ҳадис де булбулу майдин, жаҳон розин ҳадаф тутма,
На ҳикмат-у на заҳмат ечмади, ечмас бу ғавғони.

Калом очдинг-у дур сочдинг, кел-у хуш куйлагил, Ҳофиз,
Фалак назмингга гавҳардек нисор этсин Сурайёни.

PS: Оригинал ва таржималарни бир хил вазнда ўқийсиз:

v - - - / v - - - / v - - - / v - - -
Эҳтиром билан.

Канишка :187:.


Menga bu tarjima juda ham yoqdi, rahmat hurmatli Kanishka! Agar yana Hofizdan tarjimalaringiz bo'lsa, kutib qolamiz.. :)
Ijodingizga fayzli kelajak tilab qolaman!...

[kanishka]

Chiroyli chiqibdi, rahmat, qo'lingiz dard ko'rmasin. Faqat, birinchi baytda tarjimada xato bor emasmi, yo men noto'gri tushunganmanmikin? Agar ko'nglimni shod etsa o'shal sherozlik turk jononi, Qaro holiga baxsh etgum Samarqandu Buxoroni. Qabilida bo'lmaydimi? Ya'ni, She'rozlik turk jononi haqida gap ketayapti, vaholangki, She'roz shahri Eronda joylashgan...

Ташаккур илиқ фикрларингиз учун. Юқорида айтганимдек, таржимада арзимас маъно силжишлари бор. Масалан, оригиналда иккинчи байтда Рукнобод сувин ич дейилмайди, Рукнобод қирғоғи-ю Мусаллородаги гул сайлини жаннатдан ҳам топа олмайсан дейилади :) . Бошқа томондан, матлаъ таржимаси менга эмас, Хуршидга тегишли, машҳурлиги учун тегмагандим.

Сизнинг фикрингиз ўринли. Бу ҳақда мен икки хил фикр ўқиганман.

1. Бир жойларда ўқигандим - турк сўзининг чиройли, гўзал, офатижон деган маъноси бор экан. Бунда "жонон" таржимаси тўғри келади.

2. Бошқа манбаларда айтилишича, ғазал турк ғуломига бағишланган эмиш. Мусулмон давлатларида турк даштларидан асир олинган 12-14 яшар болаларни қул бозорида сотиб олиб, жинсий мақсадларда фойдаланганлар. Ҳаттоки араб халифалари ва турк султонлари саройида бутун бошли болалар ҳарамлари бўлган экан (яничарлар шулардан тузилган). Уларни ғулом дейишган (Қодирийда бачча дейилади). Қизилюз турклар тилга олинадиган шеърларни Навоийда, Рўдакийда ва яна баъзи бировларда учратганман. Ким билсин энди, шу икки маънодан бири бўлиши мумкин...

[kanishka]

Ya'ni, She'rozlik turk jononi haqida gap ketayapti, vaholangki, She'roz shahri Eronda joylashgan...

Ажабланарли жойи йўқ, ҳозирги Эрон бир қанча тарихий вилоятлардан иборат - Ғарбий Озарбайжон, Шимолий Ироқ, Эрон Туркистони ва ҳоказо. Тарихий Эрон фақат Форс вилоятидан иборат. Ғарбий Озарбайжонда 16-22 млн турклар (озарбайжон халқининг бир бўлаги), Эрон Туркистонида туркманлар яшайди.

[kanishka]

Menga bu tarjima juda ham yoqdi, rahmat hurmatli Kanishka! Agar yana Hofizdan tarjimalaringiz bo'lsa, kutib qolamiz.. Ijodingizga fayzli kelajak tilab qolaman!...

Каттакон раҳмат илиқ фикрларингиз учун. Лекин кўпроқ ўзим қора билан кўрсатган муаммоли жойларга форс ва турк адабиёти билимдони сифатида муносабат билдиришингизни сўраган бўлардим.

[Kavsar]

Насиҳатга қулоқ ос, жон, ки жондин дўст тутуб сўзни,
Жадойид тинглагай ҳар қанда панд берса нуроний.

Менга айнан қора билан белгилаган мисраларингиз кўпроқ ёқди. Сабаби мазмун аниқлашган деб ўйлайман. Аммо бир байтига озгина таклиф киритмоқчиман. Ўйлаб кўриш сиздан, албатта.
Ўқиганда "қўлоқ ос" сал норавон эшитилмоқда. Шуни бошқа синонимини ўйлаб кўрсангиз. Лекин таржимага тўғри ёндошилган. Форсчада "Насиҳат гўш кун, чоно" дейди. "Тингла" дегандан менимча "Қулоқ тут" шаклида олганингиз яхши. Агар Ҳофиз "тингла" демоқчи бўлса, "бишнав" деган бўларди.
2. "Жадойид" сўзининг маъносини бирдан илғаш ўқувчига қийинлик туғдиради. Шу мисра озгина мавҳум бўлиб қолмаслиги учун, аниқроқ маънони берувчи бошқа туркий сўз топсангиз, яхши бўларди деб ўйлаяпман.
3. "Ҳар қанда" сўзининг маъносига тушунмаяпман, изоҳ берсангиз, шунга ҳам.


Агар дашном берсанг, хўб бергилким, дуо айлай,
Таҳир сўз ёрашур ёрса лаби лаъли шакархони.

Мана шу байтни ҳам вазнини қайтадан кўриб чиқасизми, "берсанг" сўзида 2 та чўзиқ ҳижони кўргандай бўлдим. "Таҳир" сўзи "Тахир" бўлса керак. Чунки, сизга ҳам маълумдир "Таҳирун" тоза демакдир арабийда. "Тахир" эса "аччиқ", "талх" маъноларини беради.
"Ярашур" сўзини "ёрашур" ҳолида қўллаш борми бизнинг қадимий туркий тилимизда? Шунга ҳам изоҳ бериб кетсангиз. Менимча, услуб ҳамма ўринда бир хил бўлса яхшироқ бўлади. Яъни Навоий даври тилининг услубида таржима қилмоқчи бўлсангиз, ҳамма қўшимчаларни "ёрур, ёрашур, бўлғон, қилғоч" тарзида қўллаш, агар замондош тилимиз услубида бўлса оддий қилиб ғазалнинг ҳамма ўрнида "ярар, ярашур, бўлган, қилган" тарзида бериш керак дегани.

Менга энг кўп ёққан таржима байтлари қуйидагилар бўлди:

Сун, эй соқий, майинг – боқий фародис истама топмак,
Шу Рукнобод суйин ич, сайр эт гулгун Мусаллони.

Чекурмен шўху маккор лўлилар шум қўлидин афғон,
Кўнгулдин элтдилар сабрим қилиб туркларча яғмони.


Ситам битмас, жамолин суйса етмас нотамом ишқим,
Тамом этмак учун ҳашмат на ҳожат ҳусни зебони?

Анинг жоду ситамдоду саҳиҳ ҳусни Юсуфдинмиш
Фироқинда Худо ордин жудо қилмиш Зулайхони.


Калом очдинг-у дур сочдинг, кел-у хуш куйлагил, Ҳофиз,
Фалак назмингга гавҳардек нисор этсин Сурайёни.

Қолган байтларни ҳам қайта ишлаб сайқалласангиз, ишонаманки, бу энг чиройли ва мукаммал таржималардан бири бўларди. Ижодингизга омад.

[kanishka]

Менга айнан қора билан белгилаган мисраларингиз кўпроқ ёқди. Сабаби мазмун аниқлашган деб ўйлайман. Аммо бир байтига озгина таклиф киритмоқчиман. Ўйлаб кўриш сиздан, албатта. Ўқиганда "қўлоқ ос" сал норавон эшитилмоқда. Шуни бошқа синонимини ўйлаб кўрсангиз. Лекин таржимага тўғри ёндошилган. Форсчада "Насиҳат гўш кун, чоно" дейди. "Тингла" дегандан менимча "Қулоқ тут" шаклида олганингиз яхши. Агар Ҳофиз "тингла" демоқчи бўлса, "бишнав" деган бўларди. 2. "Жадойид" сўзининг маъносини бирдан илғаш ўқувчига қийинлик туғдиради. Шу мисра озгина мавҳум бўлиб қолмаслиги учун, аниқроқ маънони берувчи бошқа туркий сўз топсангиз, яхши бўларди деб ўйлаяпман. 3. "Ҳар қанда" сўзининг маъносига тушунмаяпман, изоҳ берсангиз, шунга ҳам.

1. “Қулоқ ос” ўрнига “қулоқ тут” деса-чи?

2. Менга ҳам шу сўз ёқмаяпти. “Жадойид” – интуитив равишда қўйганман бу сўзни, луғат титмаганман. Бу усулда янги сўзлар ҳосил қилиш кўп учрайди мумтоз адабиётда. Йўли осон – бирорта ўзак олиниб, арабча флексияда янги шакли яралади. Масалан – туркий “хоқон” сўзининг арабча усулдаги кўплиги “хавоқин” яратилган. Салотинга (султоннинг кўплиги) қофиядош қилиб ясалган. Менимча, жадиднинг кўплиги аждод бўлса керак. Араб тилини билганлар янада аниқлик киритадилар деган умиддаман. Туркий ўзакни эса қидираяпман, афсус, ҳозирча “ёш”дан бошқа ҳеч нарса тополмаяпман :( ...

3. Ҳар қанда – ҳар қаерда, ҳамма жойда. Буни ҳам ўзгартириш керак, менимча.

[kanishka]

Мана шу байтни ҳам вазнини қайтадан кўриб чиқасизми, "берсанг" сўзида 2 та чўзиқ ҳижони кўргандай бўлдим. "Таҳир" сўзи "Тахир" бўлса керак. Чунки, сизга ҳам маълумдир "Таҳирун" тоза демакдир арабийда. "Тахир" эса "аччиқ", "талх" маъноларини беради. "Ярашур" сўзини "ёрашур" ҳолида қўллаш борми бизнинг қадимий туркий тилимизда? Шунга ҳам изоҳ бериб кетсангиз. Менимча, услуб ҳамма ўринда бир хил бўлса яхшироқ бўлади. Яъни Навоий даври тилининг услубида таржима қилмоқчи бўлсангиз, ҳамма қўшимчаларни "ёрур, ёрашур, бўлғон, қилғоч" тарзида қўллаш, агар замондош тилимиз услубида бўлса оддий қилиб ғазалнинг ҳамма ўрнида "ярар, ярашур, бўлган, қилган" тарзида бериш керак дегани.


Сиз Навоий ҳақидаги мавзуда келтирган фикрларингиз асосида ўқисангиз, вазн жойида бўлади. Чунки Ҳофизда ҳам айнан шунақа келади:

Агар дашном(и) фармой в-агар нафрин дуо гўям,
Чавоби талх мезебад лаби лаъли шакархоро.

Ўзбекчасини ҳам ҳудди шунақа ўқийсиз:

Агар дашном(и) берсанг... ва ҳоказо.

Тахир сўзи ҳам хато кетибди. Ҳа энди бир буюк замондошимиз (хатто иккита!) айтгандек, баъзан юмшоқ ва қаттиқ х ни алмаштириб ёзишда хатога йўл қўямиз :) .

Ёрашур сўзини учратганман, лекин ҳозир эслолмаяпман. Таржима тили эса мумтоз ўзбек тили, фақат мулақо таҳрир қилинмаган, шу боис айрим жойларда замонавий шакл ва сўзлар кетиб қолган бўлиши мумкин. Таҳрирдан олдин форумдошларнинг фикрини билмоқчи эдим, икки бор таҳрир қилишга тўғри келмаслиги учун. Ҳозирча сиз ўқиган таржима – ярим соат-бир соатда компга туширилган қоралама.

Ташаккур.

[Kavsar]

"Jadoyid" bilan bog'liq o'rinni bunday shaklda o'qib ko'rsak-chi:

Nasihatga quloq tutgin ki, jondan yaxshi ko'rsinlar,
Saodatli bo'lur yoshlar, eshitsa keksa dononi. (imxo)

Агар дашном(и) берсанг... ва ҳоказо.
Mana buni endi tushundim, rahmat. :)

баъзан юмшоқ ва қаттиқ х ни алмаштириб ёзишда хатога йўл қўямиз
hechqisi yo'q, o'zim ham keyin o'yladim balki harf almashib qolgandir deb.

Таҳрирдан олдин форумдошларнинг фикрини билмоқчи эдим, икки бор таҳрир қилишга тўғри келмаслиги учун. Ҳозирча сиз ўқиган таржима – ярим соат-бир соатда компга туширилган қоралама.
Aha, tushunib turibman, lekin xayrli ishga qo'l uribsiz, bundan xursandman.

[kanishka]

"Jadoyid" bilan bog'liq o'rinni bunday shaklda o'qib ko'rsak-chi:
Nasihatga quloq tutgin ki, jondan yaxshi ko'rsinlar,
Saodatli bo'lur yoshlar, eshitsa keksa dononi. (imxo)

Bunday variantlarning ko`pini o`yladim. Tarjima ham ma`nosi to`g`ri, ham chiroyli, lekin hofizona ohang yo`qolib qoladi:

Чавонони саодатманд панд пири доноро.

Ichki qofiya ham yo`qolib ketadi. IMHO.

[Kavsar]

Ichki qofiya ham yo`qolib ketadi.

O'rinli ta'kidladingiz muhtaram, Kanishka! Ayniqsa, "eshitsa" fe'lini majburan oldim. Nimadir yetishmay qolgandek.
Lekin shaklga yuzaki solib qo'ydim vaqtincha, sababi bu baytda hozircha "Nasihatni tinglagin, zero ustoz va dono, nuroniy keksalarning nasihatini olgan kam bo'lmaydi hayotda, ya'ni saodatli bo'ladi" degan ma'noni ko'rdim. Men ma'nosini ham e'tiborga olishizni istadim. :)
Xurshid tarjimasida esa: "Aqlli, baxtli yoshlar" bo'lib kelganida yoshlar allaqachon saodatliga chiqarib qo'yilgan (keksa kishilar nasihatini tinglashdan oldin). Keyin birinchi misrani mazmuni bilan ikkinchi misra mazmuni bir-biriga zanjirdek ulanishi kerak doim, uzilib qolmasligi kerak. Ko'pchilik bunga e'tibor berishmaydi, afsuski. (gap umumiy aytildi)

yana ojizman bir narsani da'vo qilishga-ku, lekin bu shaxsiy fikrim xolos.


Aytgancha, "nuroniy" boshqa tarjimonlardan farqli ravishda yaxshi topilgan. Lekin "g'avg'oni, shakarxoni" so'zlariga qofiya sifatida o'qiy olmayapman negadir. Shuni ham bir e'tiborga olsangiz.
Kanishka, sizning uslubingiz, umuman yaxshi, oldingilaridan (tarjima) farq qiladi. Faqat mazmunni saqlagan holda o'sha qofiyani kelishtirsangiz kifoya deb o'ylayman.

"Quloq tut" ning sinonimi sifatida "quloq il" ham bor lekin bularning qaysi biri yaxshiroq bilolmadim.
Jadoyid.... (jadidni ko'proq yangi degan ma'nosi bor deb yurardim, lekin) arab tilida shabbun so'zi bor. Lekin buni ham ko'pchilik tez ilg'amaydi. O'zbek tilida nihollar ham yoshlarga o'xshatiladi, buni ham bilmayman qanchalik mosligini.

hozircha qisqa mulohazam shu...

Yana bir oz o'ylab, tarjimangizga chiroyli tahrir berishingizga ishonaman.
Yana tanqidiy fikrlarim topilsa, tortinmay yozaman. ;) :)

[kanishka]

"g'avg'oni, shakarxoni"

Гап эънотда. Атоийнинг "айбғинаси" эсингиздами?

Ул санамким, су яқосинта паритек ўлтурур,
Ғояти нозуклугидин су била ются бўлур.

Қофиядошлик бор, аммо васлиянинг мос келмаслиги туфайли ғалатироқ ўқилади. Қадимгилар буни нуқсон деб ҳисоблашган, ҳозирги шеъриятда эса қофиянинг ўзига хослигидан далолат беради. Бугунги шеърият қофия, шакл ва маънодаги хилма-хиллик, экспериментлар билан мумтоз шеъриятдан ажралиб туради - қадимда барча нарса аниқ қоидаларга бўйсунган:

[Kavsar]

Гап эънотда. Атоийнинг "айбғинаси" эсингиздами?
Ул санамким, су яқосинта паритек ўлтурур,
Ғояти нозуклугидин су била ются бўлур.

aha, esimga tushdi, uzr adashdim. rahmat tuzatganiz uchun, :)